O`lim jazosining bekor qilinishi – inson huquq va erkinliklari ustuvorligini ta`minlashning muhim omili - Huquqshunoslik - Referatlar

O`lim jazosining bekor qilinishi – inson huquq va erkinliklari ustuvorligini ta`minlashning muhim omili

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.5 KB

Ko'chirib olish

O`lim jazosining bekor qilinishi – inson huquq va erkinliklari ustuvorligini ta`minlashning muhim omili Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasining 3-moddasida har bir inson yashash, erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega ekanligi belgilab qo`yilgan. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risidagi Paktning 6-moddasi 1-bandida bunga keng ta`rif beriladi: «Har bir insonning yashash huquqi uning ajralmas huquqidir. Bu huquq qonun bilan muhofaza etiladi. Hech kim o`zboshimchalik bilan insonni yashash huquqidan mahrum qila olmaydi». Shu bois mamlakatimizda 2008 yilning 1 yanvaridan boshlab o`lim jazosining bekor qilinishi Prezidentimiz ta`kidlaganidek, “xalqaro hamjamiyat tomonidan ijobiy kutib olindi va butun dunyoda aks-sado berdi”. Qonunchilikka kiritilgan o`zgartirishlarga muvofiq, O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining jazo tizimida nazarda tutilgan 43-moddasi birinchi qismining “z” bandidagi “o`lim jazosi” degan so`zlar “umrbod ozodlikdan mahrum qilish” degan so`zlar bilan almashtirildi. Mazkur o`rinda jahon amaliyotida umrbod ozodlikdan mahrum etish jazosining qonunda belgilanishiga nisbatan turlicha yondashuvlar shakllanganligini ta`kidlash joiz. Jumladan, ba`zi davlatlarda (Rossiya, Belarus, Moldova, Gruziya, Ozarbayjon, Xitoy, Fransiya, Polsha va h.k.) umrbod ozodlikdan mahrum qilish mustaqil jazo turi sifatida jinoyat qonunida jazo tizimida nazarda tutilgan bo`lsa, boshqa bir davlatlarda (Yaponiya, Koreya, Germaniya, Shvetsiya, Daniya, AQSH, Qozog`iston va h.k.) ozodlikdan mahrum qilish jazosining turi sifatida qaraladi va tegishli normalar jazo tizimida belgilanmasdan, balki ozodlikdan mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan moddada mustahkamlangan. Mamlakatimizda esa o`lim jazosi bekor qilinishi munosabati bilan umrbod ozodlikdan mahrum qilish jinoyat qonunida jazo tizimida mustaqil jazo turi sifatida nazarda tutildi. Shundan kelib chiqib, Jinoyat kodeksining yangi tahrirda berilgan 51- moddasida ushbu jazoning tushunchasi berildi. Unga binoan, umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi bo`lib, mahkumni maxsus tartibli jazoni ijro

etish koloniyasiga joylashtirish orqali jamiyatdan muddatsiz ajratib qo`yishdan iboratdir. Qonun bo`yicha faqat ikki turdagi o`ta og`ir jinoyat uchun, ya`ni javobgarlikni og`irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o`ldirish (97-moddaning ikkinchi qismi) va terrorizm (155-moddaning uchinchi qismi) jinoyati uchun umrbod ozodlikdan mahrum qilish nazarda tutildi, xolos. Xorijiy amaliyot shuni ko`rsatadiki, ba`zi davlatlarda umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi yuqorida ko`rsatilgan o`ta og`ir jinoyatlardan tashqari, agressiya, genotsid, davlatning xafvsizligiga qarshi jinoyatlar, josuslik, konstitutsiyaviy tuzumga tajovuz qilish, nomusga tegish, mulkni nobud qilish, bosqinchilik va boshqa jinoyatlarni sodir qilganlik uchun ham tayinlanadi. Masalan, Rossiyada 6 turdagi, Germaniyada 7 ta, Yaponiyada 9 ta, Daniyada 10 ta, Belgiyada 11 ta, Shvetsiyada 13 ta, Belarusda 14 ta, Ozarbayjonda 16 ta, Qozog`istonda 17 ta, Fransiyada 18 ta, Koreyada 19 ta, Moldovada 24 ta va Xitoyda 66 turdagi o`ta og`ir jinoyatlar uchun umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanadi. Qonun bo`yicha Jinoyat kodeksining 51, 58, 64, 69-moddalariga kiritilgan o`zgartish va qo`shimchalarga binoan insonparvarlik tamoyilidan kelib chiqib, quyidagi shaxslarga nisbatan va quyidagi holatlarda umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin emas: - ayolga; - o`n sakkiz yoshga to`lmasdan jinoyat sodir etgan shaxsga; - oltmish yoshdan oshgan erkakka; - tamom bo`lmagan jinoyatlar uchun; - sud javobgarlikka tortish muddatini qo`llashni lozim topmasa; - sud jazoni ijro etish muddatini qo`llashni lozim topmasa. Qayd etish joizki, milliy jinoyat qonunchiligimiz insonparvarlik qoidalariga asoslangan holda, doimo ayollar, voyaga yetmaganlar va keksalarga nisbatan jazo tayinlashda bir qator yengilliklarni nazarda tutib kelmoqda. Ma`lumki, mazkur toifadagi shaxslarga nisbatan o`lim jazosi ham tayinlanishi mumkin emas edi.

Endilikda o`lim jazosi o`rniga kiritilgan umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi ham mazkur shaxslarga nisbatan tayinlanmasligi belgilandi. Huquqiy jihatdan olganda, voyaga yetmasdan jinoyat sodir etgan shaxs hukm chiqarish vaqtida o`n sakkiz yoshga to`lgan taqdirda ham umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilinishi mumkin emas. Oltmish yoshdan oshgan erkakka nisbatan mazkur jazoni qo`llamaslik uchun esa uning sud hukmiga qadar ushbu yoshdan oshganligi talab qilinadi. O`z navbatida jinoyat unga tayyorgarlik ko`rish yoki uni sodir etishga suiqasd qilish bosqichlarida to`xtatilgan bo`lsa, ya`ni tamom bo`lmagan bo`lsa, bunday jinoyat uchun ham umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin emas. Bu borada Rossiya, Ukraina, Belarus, Moldova, Gruziya, Ozarbayjon, Yaponiya, Koreya, Xitoy, Fransiya, Germaniya, Avstriya, Polsha, Shveytsariya, Shvetsiya, Gollandiya, Daniya, Belgiya, AQSH jinoyat qonunchiligi tahlili shuni ko`rsatadiki, sanab o`tilgan davlatlarning faqat 7 tasida umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini qo`llash mumkin bo`lmagan shaxslar toifasiga oid normalar mavjud. Misol uchun, Rossiya Federatsiyasining Jinoyat kodeksiga asosan umrbod ozodlikdan mahrum qilish ayolga, shuningdek, o`n sakkiz yoshga to`lmasdan jinoyat sodir etgan shaxsga va sud hukmiga qadar oltmish besh yoshga to`lgan erkakka nisbatan qo`llanilmaydi. Qolgan 12 ta davlat qonunchiligida esa umrbod ozodlikdan mahrum qilish qo`llanilmaydigan shaxslar toifasi ko`rsatilmagan. Qonunning muhim xususiyatlaridan biri shundan iboratki, unda Birlashgan Millatlar Tashkilotining 1995 yildagi umrbod ozodlikdan mahrum qilishga doir tavsiyalarining ustuvor qoida va prinsiplariga mos tarzda umrbod ozodlikdan mahrum qilinganlarga nisbatan afv etishni qo`llash asoslari belgilangan. Qonunga binoan afv etish to`g`risidagi iltimosnoma umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxs tomonidan u tayinlangan jazoning yigirma besh yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin berilishi mumkin. Lekin jazoni o`tash davrida mahkum qat`iy tuzalish yo`liga o`tgan, belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazo olmagan, mehnat va o`qishga nisbatan vijdonan munosabatda bo`layotgan, tarbiyaviy tadbirlar

o`tkazishda faol ishtirok etayotgan taqdirda esa, iltimosnoma tayinlangan jazoning yigirma yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin berilishi ham mumkin. Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilingan shaxs afv etish tartibida jazoni o`tashdan ozod qilinishi yoki ushbu jazo ozodlikdan mahrum qilish jazosiga almashtirilishi mumkin. Qonunga muvofiq, afv etish to`g`risidagi iltimosnoma uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxs tomonidan u tayinlangan jazo muddatining yigirma yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin berilishi mumkin. Lekin jazoni o`tash davrida mahkum qat`iy tuzalish yo`liga o`tgan, belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazo olmagan, mehnat va o`qishga nisbatan vijdonan munosabatda bo`layotgan, tarbiyaviy tadbirlar o`tkazishda faol ishtirok etayotgan taqdirda esa, iltimosnoma tayinlangan jazoning o`n besh yilini haqiqatda o`tab bo`lganidan keyin berilishi ham mumkin. Uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilingan shaxs afv etish tartibida jazoni o`tashdan ozod qilinishi mumkin. Qonunda uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilishga yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm qilingan shaxsning afv etishni so`rab iltimosnoma kiritish soni va muddati chegaralanmagan. Qonunning yuqorida ko`rsatilgan normalari bir tomondan mahkumni asossiz ravishda jazodan ozod qilishga, ushbu sohada o`zboshimchalikka yo`l qo`ymaydi, ikkinchi tomondan esa mazkur norma va mexanizmlar mahkumda tuzalish yo`liga kirish maqsadining paydo bo`lishiga, ozod hayotga qaytishga umid tug`diradi. Xulosa o`rnida aytadigan bo`lsak, “O`lim jazosi bekor qilinishi munosabati bilan O`zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o`zgartish va qo`shimchalar kiritish to`g`risida”gi O`zbekiston Respublikasi qonuni mamlakatimizda o`lim jazosi bekor qilinishi munosabati bilan vujudga keladigan ijtimoiy munosabatlarning huquqiy asoslarini yaratadi hamda fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini ta`minlashning yana bir kafolati bo`lib xizmat qiladi.

O'xshashlar

O`lim jazosining bekor qilinishi – demokratiyaning o`ziga xosligi

O`lim jazosi bekor qilinishi inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilishning muhim bosqichi

O`lim jazosi bekor qilinishi – sud-huquq islohotlarining pirovard natijasi

O`lim jazosini bekor qilish bosqichlari

O`lim jazosini bekor qilishning huquqiy asoslari