O`lim jazosini bekor qilish bosqichlari - Huquqshunoslik - Referatlar

O`lim jazosini bekor qilish bosqichlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

61.5 KB

Ko'chirib olish

O`lim jazosini bekor qilish bosqichlari O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 24-moddasiga ko`ra yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir. Inson hayotiga suiqasd qilish eng og`ir jinoyatdir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov 2005 yil 28 yanvarda O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo`shma majlisidagi “Bizning bosh maqsa dimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni mo dernizatsiya va isloh etishdir” nomli ma`ruzasida islohotlar ja rayoniga bevosita bog`liq ustuvor vazifalarni beshta yo`nalishda amalga oshirish zarurligini ta`kidlar ekan, har bir yo`nalishda yechimini topishi lozim bo`lgan dolzarb masalalar yuzasidan dastu riy g`oyalarni bayon qildi. Boshqa sohalarda izchil davom etayotgan islohotlarni yanada chuqurlashtirish va erkinlashtirish jarayonida sud-huquq tizimini isloh qilishni yanada liberallashtirishga alohida ahamiyat beril moqda. Davlatimiz rahbari ta`kidlaganidek, “Sud – huquq tizimi ni isloh qilish bo`yicha amalga oshirilgan ijobiy ishlarni qayd etish bilan birga, bu sohada hali yechimini kutib turgan jiddiy muammolar bor”. Chunonchi, ushbu sohadagi hal etilishi lozim bo`l gan masalalardan biri - bu jazo tizimidan o`lim jazosini chiqarib tashlash ekanligi, shuningdek, o`lim jazosiga moratoriy qo`llash emas, balki uni butunlay bekor qilish lozimligi ta`kidlandi. O`lim jazosi – davlat tomonidan, qonunga muvofiq, sud hukmi bilan insonni hayotdan mahrum qilishdan iboratdir. Mutaxassis larning fikricha, o`lim jazosining kelib chiqish sabablarini odamlarning yoki oilalarning bir-biridan qasos olish odatidan izlash lozim. Dastlabki

davrlarda odamlar o`rtasida qasos olish odati paydo bo`lgan bo`lsa, keyinchalik oila. Institutining paydo bo`lishi ushbu funksiyaning oilaga o`tishiga olib keldi. Lekin qasos olish vazifasi oilada ham ko`p saqlanib qolmadi. Chunki davlat paydo bo`lib, o`lim jazosi faqat davlatning vakolatiga aylandi. O`lim jazosining qadimda va o`rta asrlarda mavjud bo`lgan juda ko`p turi hozirga kelib o`ntagacha qisqardi. Hozirgi dunyoda o`lim jazosining eng ko`p tarqalgan turlari: otib o`ldirish va osib o`ldirish, ulardan keyin elektr stulida va inyeksiya qilib o`ldi rish, shuningdek, gaz kamerasida o`ldirish va boshini tanasidan ju do qilish turlari hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasi 1991 yil sentabrda o`z mustaqilli gini e`lon qildi. Lekin endigina mustaqillikka erishgan vatani mizda asosan eski sovet mafkurasiga asoslangan va u bilan yo`g` rilgan munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan qonunlar meros qolib, hamon amal qilmoqda edi. Hech kimga sir emaski, sobiq SSSR davlati tarkibidagi O`zbekiston SSR jinoyat qonun larining 33-moddasidagi jinoyatlar uchun o`lim jazosi qo`llanili shi moddalarning sanksiyalarida berilgan edi. Hattoki, O`zbekis - ton SSR jinoyat kodeksining 1191-moddasida, ya`in davlat yoki jamoat mulkini juda ko`p miqdorda talon-toroj qilganligi uchun mol-mulkini musodara qilib, o`n yildan o`n besh yilgacha muddatga ozodlikdan mahrum qilish bilan yoki mol-mulkini musodara qilib, o`lim jazosi bilan jazolanadi deyilgan edi. Bunday holat Jinoyat kodeksiga sharhlarda shunday izohlangan edi: “Bu jinoyatning eng muhim belgisi juda ko`p miqdor har bir ish holatlarini aniqlash va hisobga olish natijasida belgilanadi. Bunda talon-toroj qilingan mulkning miqdori va hajmi, qiymati xalq xo`jaligida tutgan o`rni va ahamiyati, jinoyatning sodir

qilinish sharoiti, joyi, vaqti va boshqalar hisobga olinishi kerak. Hozirgi vaqtda sud amaliyotida ko`pincha talon-toroj qilingan mulkning qiymati 10 000 so`mdan ortiq bo`lsa, juda ko`p miqdorda Davlat yoki jamoat mulkini talon-toroj qilish deb baho beriladi. Ba`zi alohida hisobda turadigan va qimmatbaho ashyolar talon-toroj qilinsa, ularning umumiy narxi 10 so`mdan oz bo`lsa ham 1191-modda bilan kvalifikatsiya qilinishi mumkin”. Bundan ko`rinib turibdiki, insonning hayoti o`z mehnati bilan o`zi yaratgan qandaydir moddiy qiymatga ega bo`lgan mulkdan ham qadrsizdir. Biz diqqatlaringizni o`zlarini adolatparast demokratik dav lat deb dunyoga jar solayotgan AQSH va ba`zi Yevropa davlatlarining hali xanuz jinoyat qonunlarida o`lim jazosi olib tashlanmagan bir vaqtda 17 yil ichida adolatli yurtboshimiz tomoni dan amalga oshirildi, ya`ni 2008 yil 1 yanvardan boshlab, o`lim ja zosi ko`rsatilgan butun moddalarida o`lim jazosi o`rniga umrbod ozodlikdan mahrum etish va uzoq muddatli ozodlikdan mahrum etish jazolari bilan almashtirildi. 1992 yilda O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi qabul qilinib, unga asosan inson, uning hayoti, erkinligi, sha`ni qadr-qimmati va boshqa huquqlari oliy qadriyat deb e`lon qilindi. Yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqi ekanligi va inson hayotiga suiqasd qilish eng og`ir jinoyat deb belgilandi. Yangi Konstitutsiyamiz asosida ishlab chiqilib, 1994 yil sen tabrda qabul qilingan va 1995 yil aprelda kuchga kirgan Jinoyat kodeksida 13 ta modda bo`yicha ya`ni: javobgarlikni og`irlashtira digan holatlarda qasddan odam o`ldirish (97-modda 2-qismi), no musga tegish (118-modda 4-qismi),

jinsiy ehtiyojni zo`rlik ishla tib g`ayritabiiy usulda qondirish (119- modda 4-qismi), agressiya (151-modda 2-qismi), urushning qonun va udumlarini buzish (152-modda), genotsid (153- modda), terrorizm (155-modda 3- qismi), davlatga xoinlik qilish (157-modda 1-qismi), O`zbekiston Respub - likasi Prezidentiga tajovuz qilish (158-modda 1-qismi), josus lik (160- modda 1-qismi), jinoiy uyushma tashkil etish (242-modda 1-qismi), kontrabanda (246-modda 1-qismi), giyohvandlik vosita lari yoki psixotrop moddalarni qonunga xilof ravishda o`tkazish (272-modda 2- qismi) jinoyatlari bo`yicha o`lim jazosi qoldirildi, xolos. Bu holat endigina mustaqil bo`lgan va o`z xavfsizligini ta`minlashga harakat qilgan respublikaning ehtiyojlariga mos ke lar edi, albatta. Lekin ko`p o`tmasdan 1998 yilda O`zbekiston Res publikasi Oliy Majlisi tomonidan Jinoyat kodeksiga qo`shimcha va o`zgartishlar kiritilib yana 5 ta jinoyatning sanksiyasidan o`lim jazosi (JKning 119-moddasi 4-qismi, 152-moddasi, 158-modda ning 1-qismi, 160-moddaning 1-qismi, 246-moddaning 1 qismidan) chiqarildi. Oliy Majlisning 2-chaqiriq oltinchi sessiyasida Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan qilingan “Adolat qonun ustuvorligida” nomli ma`ruzada jinoyat qonunchiligiga oid siyosatimizda jinoiy jazolarning liberallashtirish istiqbollari belgilab berildi. Shu sessiyada 2001 yil 29 avgustda Oliy Majlis tomonidan “Ji noiy jazolarning liberallashtirilishi munosabati bilan O`zbe kiston Respublikasining Jinoyat, Jinoyat- protsessual kodekslari hamda Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksiga o`zgartish va qo`shichalar kiritish to`g`risida”gi Qonuni qabul qilindi va uning asosida Jinoyat kodeksidagi yana 4 ta jinoyatning

sanksiyasidan (JKning 118-moddasi 4 –qismi, 157-moddasi 1-qismi, 242- modda si 1-qismi, 272-moddasi 2- qismidan) o`lim jazosi chiqarildi. 2004 yil 29 avgustda Jinoyat kodeksidagi yana 2 ta jinoyat sanksiyasidan (JKning 151-moddasi 2-qismi, 153-moddasi dan) o`lim jazosi chiqarildi. Va nihoyat, 2008 yil 1 yanvarga kelib, O`zbe kiston Respublikasining Jinoyat kodeksidan o`lim jazosi nazarda tutilgan so`nggi ikkita: javobgarlikni og`ir lashtiradigan holatlarda qasddan odam o`ldirish (97-modda 2-qis mi) va terrorizm (155-modda 3-qismi) jinoyatdan o`lim jazosi chiqarib tashlandi va uning o`rniga umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi belgilandi. Qolaversa milliy qonunchiligimiz bo`yicha umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi ayollarga, oltmish yoshdan oshgan erkaklarga va o`n sakkiz yoshga to`lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan tayinlanishi mum kin emas. O`lim jazosining bekor qilinishi va uning o`rniga umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosining kiritilishi borasidagi muhim vazifalar – birinchidan, jamoatchilik o`rtasida keng ko`lamli tushuntirish ishlarini olib borishni yo`lga qo`yish bo`lib, ushbu jarayonda aholiga o`lim jazosidan voz kechish sabablarining mazmun-mohiyati chuqur tushuntirilishi, ikkinchi dan, xorijiy davlatlar qonunchiligi o`rganilib tahlil qilinishi va qonunchilikda tegishli qo`shimcha va o`zgartirishlar kiritilishi, uchinchidan, o`lim jazosi o`rniga tayinlanadigan umrbod yoki uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish jazosi ijrosini ta`minlash ga qaratilgan tashkiliy choralar ko`rilishi lozim.

O'xshashlar

O`lim jazosini bekor qilishning huquqiy asoslari

O`lim jazosining bekor qilinishi – demokratiyaning o`ziga xosligi

O`lim jazosi bekor qilinishi – sud-huquq islohotlarining pirovard natijasi

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini takomillashtirish muammolari

Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini ijro etish tartibi