O`lim jazosi bekor qilinishi inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilishning muhim bosqichi - Huquqshunoslik - Referatlar

O`lim jazosi bekor qilinishi inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilishning muhim bosqichi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

72.5 KB

Ko'chirib olish

O`lim jazosi bekor qilinishi inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilishning muhim bosqichi Ma`lumki, inson huquqlari eng oliy qadriyat bo`lib hisob lanadi. Shu bois, davlatimiz o`z faoliyatini inson va jamiyat fa rovonligini ko`zlab amalga oshirilayotganligi har bir yo`nalish bo`yicha islohotlarning ustuvor vazifasi sifatida qaralayotganligidan dalolat bermoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov e`tirof et ganidek, inson huquqlarining davlat manfaatlaridan, umume`ti rof etilgan xalqaro huquq normalarining esa milliy huquqiy me`yorlardan ustunligi ham Konstitutsiyada muhrlab qo`yildi. Aso siy Qonunning 13-moddasida belgilanishicha, O`zbekiston Respub likasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko`ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha`ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi. Demokratik huquq va erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi. Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilayot gan keng ko`lamdagi yangilanish va o`zgarishlar jarayoni har sohada, shu jumladan, sud - huquq islohotlari o`zining ijobiy natijala rini ko`rsatib, xalqimizning va xalqaro hamjamiyatning yuksak e`tirofiga sazovor bo`lmoqda. O`zbekiston Respublikasi Konstitu siyasining 24- moddasida “Yashash huquqi har bir insonning uzviy huquqidir hamda shu bilan birga inson hayotiga suiqasd qilish eng og`ir jinoyatdir”deb belgilab qo`yilgan huquqiy norma muhim aha miyatga egadir. Respublikamizda olib borilayotgan sud-huquq islohotlari ning muhim va tarihiy bosqichi, shubhasiz, o`lim jazosining ji noiy jazo tizimidan olib tashlanishi hamda qamoqqa olishga sank siya berish huquqini sudlarning vakolatiga kiritilishi bo`ldi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 43-moddasida davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini ta`minlaydi deb belgilangan. O`zbekiston Renspublikasi Jinoyat kodeksida belgilangan jazo tizimidagi o`lim jazosi tarixiga nazar soladigan bo`lsak,

“Mustaqillikka erishgan dastlabki yillarda Jinoyat kodeksining 30 dan ortiq moddalarida o`lim jazosi mavjud edi. Mamlakatimiz mustaqilligining dastlabki yillaridan boshlab davlatimiz rahbarining sa`y-harakatlari bilan Jinoyat kodeksining sanksiyasida o`lim jazosi belgilangan moddalar soni bosqichma-bosqich qisqartirildi. Jinoyat kodeksida 1994 yildan bunday moddalar soni 13 taga, 1998 yildan 8 taga, 2001 yildan 4 taga keltirildi. 2003 yilning oxirida ushbu jazo turi 2 ta jinoyat – aybni og`irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o`ldirish va terrorizm uchun qoldirildi”. Mamlakatimizda o`lim jazosini bekor qilish masalasiga ijobiy hal qilinishi demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurayotgan O`zbekiston Respublikasining nafaqat mintaqada, balki xalqaro hamjamiyatda inson huquqlari va erkinliklariga rioya qilinishi hamda uni real hayotda amalga oshirishga huquqiy shart- sharoitlar yaratish borasida obro`si va nufuzining oshishiga hizmat qilmoqda. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining jazolar tizimini nazarda tutuvchi 43-moddasi birinchi qismidan o`lim jazosi chiqarilib, uning o`rniga umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi kiritildi. Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi jinoyat qonunchiligimizda yangi jazo turi bo`lib, mahkumni muddatsiz jamiyatdan ajratishni, uni maxsus tartibli koloniyada joylashtirishni nazarda tutilgan. Qonun bo`yicha faqat ikki turdagi o`ta og`ir jinoyat uchun, ya`ni javobgarlikni og`irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o`ldirish va terrorizm jinoyati uchun umrbod ozodlikdan mahrum qilish nazarda tutildi, xolos. Prezidentimiz I.Karimov ta`kidlaganlaridek, O`zbekiston – kelajagi buyuk davlat. Bu - mustaqil, demokratik, huquqiy davlatdir. Bu – insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy e`tiqodlaridan qat`i nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta`minlab beradigan davlatdir. O`zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksining 7-moddasi bevosita insonparvarlik prinsipiga bag`ishlangan bo`lib, unga asosan jazo va boshqa huquqiy ta`sir choralari jismoniy azob berish yoki inson qadr-qimmatini kamsitish maqsadini ko`zlamaydi. Jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan u axloqan tuzalishi va yangi jinoyat sodir etishining oldini olish uchun zarur hamda yetarli bo`ladigan jazo

tayinlanishi yoki boshqa huquqiy ta`sir chorasi qo`llanilishi kerakligi belgilanganligini ko`rishimiz mumkin. Xorijiy davlatlar tajribasi shuni ko`rsatmoqdaki, yuqorida ko`rsatilgan o`ta og`ir jinoyatlardan tashqari, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi agressiya, genotsid, davlatning xavfsizligiga qarshi jinoyatlar, josuslik, konstitutsiyaviy tuzumga tajovuz qilish, nomusga tegish, mulkni nobud qilish, bosqinchilik va boshqa jinoyatlarni sodir qilganlik uchun ham tayinlanadi. Masalan, Rossiya Federatsiyasi, Germaniya, Yaponiya, Daniya, Belgiya, Shvetsiya, Belarus, Ozarbayjon, Qozog`iston, Fransiya, Koreya, Moldova, Xitoy kabi davlatlarda o`ta og`ir jinoyatlar uchun umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlandi. O`lim jazosining bekor qilinishi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud- huquq islohotlari va jinoiy qonunchilik tizimini izchil va bosqichma - bosqich liberallashtirish natijasidir. Mamlakatimizda o`lim jazosining bekor qilinishi Konstitutsiyamizning asosiy g`oyasi bo`lmish insonparvarlik tamoyillariga ham to`la mos keladi. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining insonparvarlik tamoyili, shaxsning sodir qilgan jinoyati uchun axloqan tuzatish maqsadi bilan bog`liqdir. Jinoiy jazo tizimidan o`lim jazosining chiqarib tashlanishi xalqaro huquqning umume`tirof etilgan prinsiplari va normalariga ham javob beradi. O`zbekiston Respubliukasi Prezidentining 2005 yil 1 avgu stda “O`zbekiston Respublikasida o`lim jazosini bekor qilish to`g` risida”gi va 8 avgustda “Qamoqqa olishga sanksiya berish huquqini sudlarga o`tkazish to`g`risida”gi Farmonlari qabul qilinishi sud-huquq islohotlarini yangi bosqichga ko`tardi. Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi 3-moddasida «Har bir inson yashash, erkin bo`lish va shaxsiy daxlsizlik huquqlariga egadir» deb belgilangan qoida va tamoyilini O`zbekiston amalda huquqiy jihatdan ta`minlash inson huquqlari, erkinliklari va manfaatlarini huquqiy himoya qilish maqsadida sud-huquq islohotlarini amalga oshirmoqda. Shuningdek, Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risidagi halqaro Paktning 6-moddasi 1-bandida har bir insonning yashash huquqi uning ajralmas huquqi ekanligi bayon etilgan. Bu huquq qonun asosida huquqiy

jihatdan muhofaza etilishi, hech kim o`zboshimchalik bilan insonni yashashdan mahrum qila olmaydi deb belgilangan. Ko`pgina nufuzli tashkilotlar ayrim davlatlarga nisbatan oliy jazoni bekor qilish talabini qo`ymoqda. Jumladan, BMT Bosh Assambleyasining 32-anjumanida (1977 yil 8 dekabr) qabul qilingan Rezolyutsiyasiga asosan “Davlatlar oliy jazo belgilash masalasida qo`yidagi tamoyillarga asoslanishlari, ya`ni iloji boricha, oliy jazo bilan jazolanadigan jinoyatlar turlarini kamaytirish va umuman olganda mazkur jazo chorasidan voz kechish” choralarini ko`rishlari lozimligi belgilangan. Qonunning umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazo turini ijro etish tartibi va sharoitiga tegishli yuqorida ko`rsatilgan normalari 1955 yilda BMTning jinoyatchilikni oldini olish va huquqbuzarlar bilan muomalada bo`lish bo`yicha Kongressi tomonidan qabul qilingan va 1957 yil EKOSOS Rezolyutsiyasi bilan ma`qullangan mahkumlar bilan muomalada bo`lishning minimal andozaviy qoidalariga to`la muvofiq keladi. Qonunga binoan umrbod ozodlikdan mahrum qilingan shaxs, tayinlangan jazoning 25 yilini haqiqatda o`tab bo`lgandan so`ng avf etish to`g`risida iltimosnoma kiritishi mumkin. Lekin belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazoga tortilmagan bo`lsa, mehnat va o`qishga nisbatan vijdonan yondashayotgan bo`lsa, tarbiyaviy tadbirlarni o`tkazishda faol ishtirok etgan bo`lsa, tayinlangan jazoning 20 yilini haqiqatda o`tab bo`lgandan keyin ham avf etish to`g`risida iltimosnoma kiritishi mumkin. Uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilingan shaxs esa tayin langan jazo muddatining 20 yilini haqiqatda o`tab bo`lgandan so`ng avf etish to`g`risida iltimosnoma kiritishi mumkin. Lekin belgilangan tartibni buzganlik uchun intizomiy jazoga tortilmagan bo`lsa, mehnat va o`qishga nisbatan vijdonan yondashayotgan bo`lsa, tarbiyaviy tadbirlarni o`tkazishda faol ishtirok etgan bo`lsa, tayinlangan jazo muddatining 15 yilini haqiqatda o`tab bo`lgandan keyin ham avf etish to`g`risida iltimosnoma kiritishi mumkin. Yuqoridagilardan kelib chiqib shuni alohida ta`kidlab ay tish lozimki, Qonunda ko`rsatilgan normalar bir tomondan mah kumni asossiz ravishda jazodan ozod

qilishga, shu sohada o`zbo shimchalikka yo`l qo`ymaydi, ikkinchi tomondan esa mazkur norma va mexanizmlar mahkumda tuzalish yo`liga kirish maqsadining paydo bo`lishiga, ozod hayotga qaytishga umid tug`dirishi bilan tavsiflanadi. Qolaversa, amaldagi qonunchilikka binoan umrbod yoki uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilingan shaxslarga nisbatan jazoni o`tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo`llanilmaydi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud-huquq islohotlari ning asosiy negizi, ya`ni maqsadi inson huquqlari va erkinlikla rini, manfaatlarini huquqiy himoya qilish, amalga oshirish, qola versa, mahkumda tuzalish yo`liga kirish uchun yana bir huquqiy im koniyat deb tan olsak, hech mubolag`a bo`lmaydi. Inson huquqlari masalasi har bir demokratik huquqiy dav latning muhim belgilaridan biri bo`lib, u davlatning qay daraja da huquqiy jihatdan rivojlanganligini ko`rsatuvchi mezon sifatida namoyon bo`ladi. Bizga ma`lumki, inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilishni ta`minlashning huquqiy mehanizmlarini ishlab chiqish masalasi hozirgi kunda demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatini qurmoqchi bo`lgan har bir davlat uchun muhim vazifa va jarayon bo`lib hisoblanmoqda. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan ayni bir kunda qabul qilingan “O`zbekiston Respublikasida advokatura institutining yanada isloh qilish chora- tadbirlari to`g`risida”gi va “Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasi qabul qilinganligining 60 yilligiga bag`ishlangan tadbirlar dasturi to`g`risida”gi farmonlari nafaqat milliy huquqiy tizim taraqqiyoti nuqtai nazaridan, balki Konstitutsiyamizda muhrlab qo`yilgan inson huquq va erkinliklariga davlatimiz sodiqligi va ularni himoya qilish kafolatlari amaliy ifodasini topayotganligining tasdig`idir. 2008 yil 2 may kuni O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasida advokatura institutini yanada isloh qilish chora-tadbirlari to`g`risida”gi va “Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi qabul qilinganligining 60 yilligiga bag`ishlangan tadbirlar dasturi to`g`risida”gi bir kunda qabul qilingan Farmonlari nafaqat milliy huquqiy tizim taraqqiyoti nuqtai nazaridan, balki Konstitutsiyamizda muhrlab qo`yilgan inson huquq va erkinliklariga davlatimiz

sodiqligi va ularni himoya qilish kafolatlari amaliy ifodasini topayotganligining tasdig`idir. Sud - huquq tizimini yanada demokratlashtirish va liberal lashtirish, sudning nufuzi, obro`si va mustaqilligini oshirish odil sudlovni amalga oshirishda qonuniyligini ta`minlashda muhim ahamiyat kasb etadi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 24 iyun` kuni “Sud qonunchiligini demokratlashtirish va liberallashti rish hamda sud tizimi mustaqilligini ta`minlash bo`yicha tadqiqot markazini tashkil etish to`g`risida”gi Qarorining ham asosiy maqsadi va ahamiyati inson huquqlari va erkinliklarini huquqiy himoya qilish maqsadini ko`zlaydigan huquqiy hujjat desak mubo lag`a bo`lmaydi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud - huquq islohotlarining asosiy maqsadi inson huquqlari va erkinlikla rini ta`minlash, sud tizimini demokratlashtirish borasida olib borilayotgan islohotlar, fuqarolarning sud orqali himoyalanish huquqlarini yanada samarali ta`minlash va advokatura rolini oshirish, jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni isloh qilish va modernizatsiyalash jarayonlarini jadallashtirish imkonini beradi. Bu islohotlarda biz yosh mutaxassislar kuzatuvchi bo`lib emas, balki bu boshlangan ezgu ishlarda bevosita ishtirok etish orqali davom ettirishimiz, o`zimizning ilmiy izlanishlar jarayonida ol gan bilim va tajribalarimizdan kelib chiqib asoslangan fikr, taklif va mulohazalarimizni umumlashtirib ilmiy xulosalar tavsiya etish, shuningdek, ilmiy yutuqlarimizni ertangi kun uchun emas, balki ayni hozirgi kun nuqtai nazaridan kelib chiqib ama liyotga tatbiq etishimiz zarurdir.

O'xshashlar

O`lim jazosini bekor qilishning huquqiy asoslari

O`lim jazosi bekor qilinishi – sud-huquq islohotlarining pirovard natijasi

O`lim jazosining bekor qilinishi – inson huquq va erkinliklari ustuvorligini ta`minlashning muhim omili

O`lim jazosining bekor qilinishi – demokratiyaning o`ziga xosligi

Jamiyat rivojining hozirgi bosqichida sud huquq tizimini isloh qilish masalalari