Bosh sahifa
Referatlar
Huquqshunoslik
Muddatlar
Muddatlar
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
42.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Fuqarolik protsessual muddatlar
Protsessual muddatlar va chiqimlar
Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishda protsessual muddatlar, ularga rioya qilmaslik oqibatlari
Majburiyatlarni bajarish
Mehnatga oid nizolarni sudda ko`rishning protsessual xususiyatlari
![Muddat tushunchasi Fuqarolik huquqida– aniq belgilangan vaqtga muddat deb aytiladi. Muddatning o`tishi ma`lum yuridik fakt hisoblanadi, chunki uning o`tkazib yuborilishi natijasida, qonunda nazarda tu-tilgan hollarda, muayyan huquqiy oqibatlar vujudga keladi, biron-bir huquq va majburiyat olinadi, o`zgartiriladi yoki yo`qotiladi. N.Imomov muddatlar tushunchasi hususida to`xtalar ekan, uni aniq belgilangan, o`tishining boshlanishi va tamom bo`lishi muayyan huquqiy oqibatlarni vujudga keltiradigan, fuqarolik huquqlari-ni vujudga keltiradigan, fuqarolik huquqlarini amalga oshirish va muhofaza qilishga qaratilgan paytlar va vaqt davrlariga aytilishini ta`kidlab o`tadi[96]. Masalan, Xo`jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risidagi qonunning 25- moddasi mazmuniga ko`ra, tovarlarni yetkazib berish muddatlarini kechiktirib yuborganlik uchun tovar yetkazib beruvchi sotib oluvchiga kechiktirilgan har bir kun uchun majburiyat bajarilmagan qismining 0,5 foizi miqdorida penya to`laydi. Shunisi muhimki, penyani to`lash shartnoma majburiyatlarini buzgan tarafni tovarlarni yetkazib berish muddatlarini kechiktirib yuborish oqibatida yetkazilgan zararni qoplashdan ozod etmaydi. Bu zararni to`la hajmda qoplash tamoyilidan kelib chiqadi. Vaqt – majburiyat huquqiga oid munosabatlarda ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, o`zaro shartnoma tuzgan shaxslar ma`lum vaqt ichida biron-bir harakatni qilishlari: shartnoma narsasi bo`lgan ashyoni topshirishlari, muayyan ishni bajarishlari; pul to`lashlari, ikkinchi taraf tomonidan qilingan ijroni qabul qilishlari lozim bo`ladi. Fuqarolik huquqiy munosabatlarda muddatlarning to`g`ri hisoblanishi va o`z vaqtida tatbiq etilishi – bu munosabatlarda qatnashuvchilarning huquqlarini qo`riqlashda, qonunchilikni ta`-minlashda, tashkilotlar o`rtasida munosabatlarda esa – xo`jalik hisobini mustahkamlashda, korxonalarning normal ishlashida, top- shiriqlarni o`z vaqtida bajarishda, muhimi, shartnoma intizomiga amal qilishda katta rol o`ynaydi.](/data/documents/d7e38957-b6cb-4e69-92be-46ceac335417/page-2.png)
![tashkilotlarning bir-birla-riga talablarini bildirish uchun belgilangan muddatlar. Tashki-lotlar o`rtasidagi ko`pchilik huquqiy munosabatlarda nizolarni hal qilish uchun e`tiroz bildirish tartibi belgilangan. Masalan, temir yo`l korxonasiga tashish uchun topshirilgan yuk yo`qotilsa, unga nisbatan olti oylik muddat davomida e`tiroz bildirilishi mum-kin. E`tiroz bildirish muddatining o`tkazib yuborilishi, qonunda nazarda tutilgan hollarda, talablarning xo`jalik sudi tomonidan qondirilmasligiga asos bo`ladi. Kafolat muddatlari. Bu muddatlar davomida sotib olingan yoki buyurtma qilingan ashyoda yoxud bajarilgan ishda kamchiliklar topilgan taqdirda, oluvchi yoki buyurtmachi mazkur nuqsonlarning tekinga yo`qotilishini yoki ashyoning almashtirilishini yoxud qayta olib, buning uchun to`langan pulning qaytarilishini talab qilish huquqiga ega bo`ladi. Kafolat muddatining o`tkazib yuborilishi oluvchi yoki buyurtmachini yuqorida ko`rsatilgan huquqlardan mahrum qiladi. Masalan, 6 oylik kafolat muddati belgilangan soatni olgan fuqaro mazkur muddat davomida unga bo`lgan kamchiliklar to`g`risida arz qilmasa, keyinchalik uni almashtirish yoki pulini olish huquqini yo`qotadi. Majburiyatlarni bajarish va huquqlarni amalga oshirish vaqtini belgilaydigan muddatlarga misol qilib qarz shartnomasi bo`yicha 15 aprelda olingan qarzning qarzdor tomonidan ikki oydan so`ng, ya`ni 15 iyunda qaytarish majburiyati olinganligini ko`rsatish mumkin. Mazkur muddat bir tomondan majburiyat vaqtini belgilasa, ikkinchi tomondan kreditor uchun huquqni amalga oshirish vaqti kelganligini bildiradi. Huquqiy oqibatiga ko`ra muddatlar huquqni vujudga keltiruvchi, huquqni o`zgartiruvchi va huquqni bekor qiluvchi muddatlarga bo`linadi.[97] Huquqni vujudga keltiruvchi muddatlarning o`tishi natijasida fuqarolik huquqlari vujudga keladi. Bunda huquqning bir shaxsdan ikkinchi shaxsga o`tishi ahamiyatga ega emas. Masalan, oldi-sotdi shartnomasiga muvofiq tovarga nisbatan mulk huquqi sotuvchiga tovar topshirilishi muddati natijasida vujudga keladi(FK, 389-modda).](/data/documents/d7e38957-b6cb-4e69-92be-46ceac335417/page-4.png)
![Umumiy muddatlar barcha subyektiv fuqarolik huquqlariga va deyarli bir xildagi holatlarga taaluqli bo`ladi. Masalan, ishonchnomaning amal qilish muddati uch yil qilib belgilangan (FK, 139-modda). Maxsus muddatlar umumiy qoidalardan alohida belgilanadi va faqatgina qonunda to`g`ridan to`g`ri ko`rsatilgan hollarda amal qiladi. Notarius tomonidan tasdiqlanib O`zbekiston Respublika-sidan tashqarida harakatlarni amalga oshirishga mo`ljallangan, amal qilish muddati ko`rsatilmagan ishonchnoma uni bergan shaxslar tomonidan bekor qilinguncha o`z kuchini saqlashi maxsus muddatlarga misol bo`la oladi. Bundan tashqari, fuqarolik huquqida fuqarolik huquqlarini amalga oshirish muddatlarining quyidagi turlari mavjud: fuqaro-lik huquqlarini amalda bo`lish vaqtini belgilaydigan muddatlar, cheklovchi(preklyuziv) muddatlar, yaroqlilik muddati, tovarning xizmat qilish muddati, tovardan foydalanish, tovarni saqlash va boshqa muddatlar mavjud[98]. Muddatlarni hisoblash usullari har xil bo`lishi mumkin. FKning 145-147- moddalarida ko`rsatilganidek, muddatlar: birinchidan, kalendar sana bilan; ikkinchidan, yillar, oylar, haftalar, kunlar yoki soatlar bilan; uchinchidan, barqaror sodir bo`lishi lozim bo`lgan hodisalar havola qilinishi yo`li bilan belgilanishi mumkin. Odatda, muddatlar aniq kalendar sana bilan belgilanadi. Turar joy haqi o`tgan oy uchun yangi oyning 10-kunidan kechiktir-masdan to`lanishi fikrimiz isbotidir. Yillar va oylar bilan hisoblanadigan vaqt davrining o`tishi-ga, umumiy da`vo (FK, 150-modda) va qisqartirilgan yoki uzayti-rilgan maxsus da`vo muddatlarini (FK, 151-modda) misol qilib ko`rsatish mumkin. Kunlar bilan vaqt davrining hisoblash ko`pincha transport korxonalari faoliyatiga taalluqlidir. Energiya quvvati korxonalarida asosan soat bilan belgilanadi.](/data/documents/d7e38957-b6cb-4e69-92be-46ceac335417/page-7.png)
