Protsessual muddatlar va chiqimlar - Huquqshunoslik - Referatlar

Protsessual muddatlar va chiqimlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.5 KB

Ko'chirib olish

Protsessual muddatlar va chiqimlar Reja: 1.Protsessual muddatlar 2.Protsessual chiqimlar va ularni qoplash

Protsessual muddatlar Protsessual muddatlar to`g`risidagi masala protsessual shakl bilan bog`liq bo`lib, unga rioya etish qonuniylikning, shuningdek barcha harakatlar va qarorlarni jinoyat protsessual qonun hujjatlari belgilagan muddatlarda amalga oshirish bilan birga jinoyat ishlarining o`z vaqtida qo`zg`atilishi, tergov qilinishi, ko`rib chiqilishi va hal qilinishining amaliy kafolati hisoblanadi. Shu munosabat bilan JPK da belgilangan muddatlar (39-bob) jinoyatning tergov qilinishini va sud muhokamasi vazifalarini o`z vaqtida bajarilishini ta`minlaydi. Protsessual muddatning o`zi nima? Protsessual muddat – vaqt oralig`i bo`lib, uning mobaynida jinoyat protsessual harakatlar amalga oshirilishi kerak yoki ularni amalga oshirishdan tiyib turish talab etiladi. Protsessual muddatlar JPK da belgilanganligi uchun ham ular huquq me`yorlari hisoblanadi hamda majbur etuvchi xususiyatga ega. Bu shuni anglatadiki, agar protsessning bir ishtirokchisi jinoyat protsessual qonun hujjatlarida belgilangan mazkur vaqt oralig`ida qandaydir harakatni amalga oshirishi mumkin yoki shart bo`lsa, boshqa subyekt bu harakatni amalga oshirish uchun imkoniyatlar yaratishga, uning amalga oshirilishiga to`sqinlik qilmaslikka yoki qandaydir harakatlarni amalga oshirishdan o`zini tiyib turishga majbur. Protsessual muddatlar muayyan tasniflashga muhtojdir. Muddatlarni ifoda etish aniqligi darajasiga ko`ra uch xil jinoyat protsessual me`yorlar farqlanadi: 1) jinoyat protsessual harakatni zudlik bilan amalga oshirishni nazarda tutadigan qonun me`yorlari (masalan, JPKning 321-moddasiga muvofiq surishtiruvchi, tergovchi, prokuror va sud jinoyat sodir etilganligi to`g`risida sabab va yetarli asoslar mavjud bo`lgan barcha hollarda jinoyat ishini qo`zg`atishi shart);

2) muayyan aniq muddatlar belgilaydigan qonun me`yorlari (masalan, JPKning 475-moddasida aytilganki, hukm e`lon qilinganidan keyin uch sutkadan kechiktirilmay, hajmi katta bo`lgan taqdirda esa, o`n sutkadan kechiktirilmay, uning nusxasi mahkumga va oqlangan shaxsga berilishi lozim. Boshqa taraflarga hukm nusxasi yoki uning ko`chirmasi shu muddatda, ularning iltimoslariga asosan beriladi); 3) muayyan muddatlarni belgilaydigan, lekin ma`lum harakatlar umumiy muddatlar davomida sodir etilishiga ruxsat beradigan qonun me`yorlari. Masalan, JPKning 333-moddasida nazarda tutiladiki, 83-moddaning 1 va 2-bandlarida hamda 84-moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan holatlar aniqlangan taqdirda jinoyat ishini qo`zg`atishni rad qilish to`g`risida surishtiruvchi, tergovchi yoki prokuror qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Bu haqda jinoyat sodir etilganligi to`g`risida xabar bergan fuqaro, korxona, muassasa, tashkilot, jamoat birlashmasi yoki mansabdor shaxs xabardor qilinadi. Bunda ularga qaror yoki ajrim ustidan shikoyat qilish huquqlari va tartibi tushuntirilishi lozim. Ammo qaysi muddatda shikoyat qilinishi mumkinligi haqida aytilmagan. Ta`kidlaganimizdek, protsessual muddatlar jinoyat protsessual kafolatlar turlaridan biri hisoblanadi. Shu boisdan barcha muddatlarni quyidagi guruhlar sifatida ham tasniflash mumkin: jinoyatlarning dastlabki tergovi va sud muhokamasining tezligini kafolatlaydigan muddatlar: arizalar, xabarlar va boshqa ma`lumotlarni ko`rib chiqish tartibi (JPKning 329-m.), surishtiruv yuritilishining muddati (JPKning 341- m.), dastlabki tergov (JPKning 351-m.), tergovchining topshirig`ini bajarish (JPKning 347-m.), jinoyat ishini prokurorga yuborish (JPKning 381-m.), prokuror vakolatlari (JPKning 382-m.), ayblov xulosasi bilan kelgan jinoyat ishi yuzasidan prokurorning qarori (JPKning 385-m.), jinoyat ishining sudlovga tegishliligiga ko`ra o`tkazilishi (JPKning 393-m.), jinoyat ishini sud muhokamasiga tayinlash tartibi (JPKning 395-m.), hukm qilingan va oqlangan shaxsga hukm nusxasini topshirish (JPKning 475-m.), hukm ustidan shikoyat berish va protest keltirish

muddati (JPKning 500-m.), sud hukmlari, ajrimlarini (qarorlarini) nazorat tartibida qayta ko`rib chiqishga yo`l qo`yiladigan muddat (JPKning 513-m.), nazorat protesti bildirish haqidagi iltimosnomalarni ko`rib chiqish muddatlari (JPKning 514-m.) va boshqalar; protsess ishtirokchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini kafolatlaydigan muddatlar: gumon qilinuvchini va ayblanuvchini so`roq qilish muddati (JPKning 110-m.), ushlab turish muddati (JPKning 226-m.), qamoqqa olish (JPKning 242-m.), qamoqda saqlab turish muddati (JPKning 245-m.), jinoyat ishi qo`shimcha tergovga qaytarilganida qamoqda saqlab turish muddatini hisoblab chiqish (JPKning 246-m.), tibbiy muassasada saqlash muddati (JPKning 268-m.), mulkiy ziyonni qoplash uchun pul tovoni to`lashni talab qilish muddatlari (JPKning 312-m.) va boshqalar; dastlabki tergov va sudda qonunlarga rioya etilishi ustidan prokuror nazoratining amalga oshirilishini kafolatlaydigan muddatlar: murdani eksgumatsiya qilish asoslari (JPKning 148-m.), pochta-telegraf jo`natmalarini xatlab qo`yish (JPKning 166-m.), telefon va boshqa so`zlashuv qurilmalari orqali olib boriladigan so`zlashuvlarni eshitib turish tartibi (JPKning 170-m.), prokurorning protsessual majburlov choralari qo`llanishi to`g`risidagi ko`rsatmasining majburiyligi (JPKning 219-m.), ehtiyot chorasi sifatida qamoqqa olishni qo`llash tartibi (JPKning 243-m.), qamoqda saqlab turish muddatini uzaytirish tartibi (JPKning 247-m.), ayblanuvchini, sudlanuvchini lavozimdan chetlashtirish to`g`risidagi qaror yoki ajrim (JPKning 256-m.), shaxsni tibbiy muassasaga joylashtirish to`g`risidagi qaror yoki ajrim (JPKning 266-m.), jinoyat ishini qo`zg`atish tartibi (JPKning 331-m.), jinoyat ishini ish qo`zg`atilganidan keyin yuborish (JPKning 336-m.), jinoyat ishini qo`zg`atishning qonuniyligi ustidan prokuror nazorati (JPKning 337-m.), jinoyat ishini boshqalarga o`tkazish (JPKning 348-m.), dastlabki tergovni to`xtatish asoslari va tartibi (JPKning 364- m.), to`xtatilgan jinoyat ishi bo`yicha dastlabki tergovni qayta tiklash (JPKning 371-m.), jinoyat ishining prokurorga yuborilishi (JPKning 381-m.), ayblov

xulosasi bilan kelgan jinoyat ishi yuzasidan prokurorning qarori (JPKning 385-m.), jinoyat ishini sudga yuborish (JPKning 388-m.) va boshqalar. Keltirilgan tasnif shartli bo`lishiga qaramay, bilish xususiyatiga ega hamda shu bilan birga protsessual muddatlar mohiyatini to`laroq aks ettiradi. Amaldagi JPK tomonidan belgilangan, shuningdek qonunda nazarda tutilgan hollarda surishtiruvchining, tergovchining, prokurorning yoki sudning qarori bilan tayinlangan muddatlar soatlar, sutkalar va oylar bilan hisoblanadi. Muddatlarni hisoblashda muddatning o`tishi boshlangan soat va sutka hisobga olinmaydi, ammo bu qoida ushlab turish, qamoqda saqlash va tibbiy muassasada bo`lish muddatlarini hisoblashga taalluqli emas. Muddatni hisoblashda ishdan xoli vaqt ham e`tiborga olinadi. Muddat sutkalar bilan hisoblanganda muddat oxirgi sutkada soat 24.00 da tugaydi. Tegishli xatti- harakat sudda, prokuraturada yoki boshqa davlat muassasasida bajarilishi lozim bo`lsa, muddat ushbu muassasalarning ish vaqti tamom bo`lishi bilan tugaydi. Oylar bilan hisoblanadigan muddat oxirgi oyning muddat boshlangan kuniga to`g`ri keladigan sanasida tugaydi, muddatning tugashi tegishli sanasi bo`lmagan oyga to`g`ri kelsa, muddat shu oyning so`nggi sutkasida tamom bo`ladi. Muddatning tugashi ishdan xoli kunga (dam olish kuni, bayram kuni) to`g`ri kelsa, shundan keyingi birinchi ish kuni muddatning oxirgi kuni deb hisoblanadi, ushlab turish, qamoqda saqlash va tibbiy muassasada bo`lish muddatini hisoblash hollari bundan mustasno. Shaxsni ushlab turish, qamoqda saqlash va tibbiy muassasaga joylashtirishda muddat ushbu choralar amalda qo`llanilgan paytdan boshlab hisoblanadi. Ushlab turish, qamoqda saqlash va tibbiy muassasada bo`lish muddatlari tugaganidan keyin shaxs darhol ozod etilishi lozim. Shikoyat, iltimosnoma yoki boshqa hujjat muddat tugagunga qadar uni qabul qilishga vakolatli shaxsga topshirilgan yoxud xabar qilingan bo`lsa, muddatga rioya etilgan deb hisoblanadi. Shikoyat, iltimosnoma yoki boshqa hujjat muddat tugagunga qadar pochtaga topshirilgan bo`lsa, qamoqda saqlanayotgan yoki tibbiy muassasadagi shaxslar

uchun esa dastlabki qamoq yoki tibbiy muassasa ma`muriyatiga topshirilgan bo`lsa, muddat o`tgan deb hisoblanmaydi. Protsessual muddatlarning mavjudligi barcha protsess ishtirokchilarini intizomga chaqiradi, ularni o`z vaqtida muayyan harakatlarni amalga oshirishga majbur etadi. Muddatlarni buzish ularga rioya etishga majbur bo`lgan shaxslar uchun tegishli oqibatlarga olib kelishga sabab bo`lishi mumkin. Protsessual muddatlarga rioya etish dastlabki tergov va sudda qonuniylikka rioya etish ko`rsatkichlaridan biri hisoblanadi. Prokuror nazorati ham ularga rioya etishga qaratilgandir. Ular faqat JPKda nazarda tutilgan hollardagina uzaytirilishi mumkin. Qonunda nazarda tutilgan hollarda surishtiruvchi, prokurorning qarori yoki sudning ajrimi bilan muayyan harakatni bajarish uchun belgilangan muddat manfaatdor protsess ishtirokchisi qilgan iltimosga binoan muddatni belgilagan surishtiruvchi, tergovchi, prokurorning qarori yoki sudning ajrimi bilan uzaytirilishi mumkin. Ayrim hollarda uzrli sabablarga ko`ra o`tkazib yuborilgan muddat ish yuritayotgan surishtiruvchi, tergovchi, prokurorning qarori yoki sudning ajrimi bilan tiklanishi kerak. O`tkazib yuborilgan muddatni tiklash haqidagi iltimosnomani qanoatlantirish yoki rad etish xususida surishtiruvchi, tergovchi, prokuror qaror, sud esa ajrim chiqaradi. Muddatni tiklashning rad etilishi ustidan umumiy tartibda shikoyat qilinishi yoki protest bildirilishi mumkin. Belgilangan muddat o`tkazib yuborilgandan so`ng shikoyat qilinganda ajrim yoki qarorning ijrosi manfaatdor protsess ishtirokchisining iltimosiga binoan o`tkazib yuborilgan muddatni tiklash haqidagi masala hal qilinguniga qadar to`xtatib turilishi mumkin (JPKning 317-m.). Ammo ayblanuvchini qamoqda saqlab turish muddati tugagan jinoyat ishini sud qo`shimcha tergovga qaytargan, ishning holatiga ko`ra esa, qamoqda saqlab turish tariqasidagi ehtiyot chorasini o`zgartirish mumkin bo`lmagan taqdirda, tergov ustidan nazoratni amalga oshirayotgan prokuror qamoqda saqlab turish muddatini ish unga kelib tushgan paytdan boshlab bir oygacha uzaytirishi mumkin. Ko`rsatilgan muddatni uzaytirish

ayblanuvchi ish sudga yuborilgunga qadar qamoqda bo`lgan vaqtni hisobga olgan holda umumiy tartibda amalga oshiriladi. Protsessual chiqimlar va ularni qoplash Protsessual chiqimlar davlat hisobidan to`lanadi hamda JPKning 318- moddasiga muvofiq ular: a) jabrlanuvchiga va ularning vakillariga, guvohlarga, ekspertlarga, mutaxassislarga, tarjimonlarga, xolislarga ularning protsessual harakatlar o`tkaziladigan joyga kelib ketish, turar joyni ijaraga olish harakatlarini qoplash uchun, shuningdek sutkalik xarajat puli tariqasida beriladigan summadan; b) doimiy ish haqi olmaydigan jabrlanuvchilarga va ularning vakillariga, guvohlarga, xolislarga ularni odatdagi mashg`ulotidan chalg`itganlik uchun to`lanadigan summadan; v) ekspertlarga, tarjimonlarga, mutaxassislarga ular surishtiruv, dastlabki tergov yoki sudda o`z vazifalarini bajarganligi uchun to`lanadigan haqdan, ana shu vazifalar xizmat topshirig`i tartibida bajarilgan hollar bundan mustasno; g) sudlanuvchi to`lovdan ozod qilingan taqdirda yuridik yordam ko`rsatganlik uchun himoyachiga to`lanadigan haqdan (ish yurituvida bo`lgan surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sud gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchini yuridik yordam haqini to`lashdan to`liq yoki qisman ozod qilishi mumkin. Bu hollarda himoyachi mehnatiga haq to`lash bo`yicha xarajatlar O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan tartibda davlat hisobiga kiritiladi); d) ashyoviy dalillarni saqlash va jo`natish bilan bog`liq xarajatlar summasidan; ye) ekspertiza muassasalarida ekspertiza o`tkazish uchun sarflangan summalardan; j) shaxslarni ushlash; majburiy keltirish va qidirish uchun qilingan xarajatlardan; z) jinoyat ishini yuritishda qilingan boshqa xarajatlardan iborat bo`ladi.

Birinchi to`rtta holat bo`yicha summalar surishtiruvchining, tergovchining, prokurorning qarori yoki sudning ajrimiga muvofiq budjet mablag`lari hisobidan to`lanadi. Guvoh tariqasida, shuningdek jabrlanuvchi, fuqaroviy da`vogar, fuqaroviy javobgar va ularning vakillari, ekspert, mutaxassis, tarjimon, xolis, jamoat ayblovchisi va jamoat himoyachisi tariqasida chaqiriladigan shaxsning surishtiruvchiga, tergovchiga, prokurorga va sudga chaqirilganligi bilan bog`liq butkul vaqt uchun ularning ish joyida o`rtacha ish haqi saqlanadi. Jinoyatning tergov qilinishi va sud muhokamasi mobaynida barcha protsessual chiqimlar, shu jumladan dastlabki tergov va sud muayyan jinoyat ishi bo`yicha qilgan sarf-xarajatlar ushbu ish materiallarida aks ettirilishi, ya`ni zarur hujjatlar bilan tasdiqlanishi kerak. Tergov tugashi bilan tergovchi mahkumdan undirilishi lozim bo`lgan protsessual chiqimlar aks ettirilgan ma`lumotnoma tuzadi. Ma`lumotnomada sarf-xarajatlarni tasdiqlaydigan hujjatlar joylashgan ish varaqlari ko`rsatiladi. Ma`lumotnoma ayblov xulosasiga doir ilovaning qismi hisoblanadi. Protsessual chiqimlar ekspertizaning ekspertiza muassasalarida o`tkazilishiga sarflangan summalar, shaxslarni ushlash, majburiy keltirish va qidirish xarajatlari, shuningdek jinoyat ishi yuritilishida qilingan boshqa xarajatlar summalari bo`lgan hollardan tashqari mahkumlardan undiriladi. Sud protsessual chiqimlarni, tarjimonga to`langan summadan tashqari, mahkumdan undirishga haqli. Protsessual chiqimlar jazodan ozod qilingan mahkum, shuningdek jazo tayinlanmagan mahkum zimmasiga yuklatilishi mumkin. Sud bir necha ayblanuvchini aybli deb topgan taqdirda, ularning har biridan qancha miqdorda protsessual chiqimlarni undirish lozimligini belgilaydi. Bu holda sud aybning og`ir yoki yengilligini, jinoyat uchun javobgarlik darajasi va mahkumlarning mulkiy ahvolini inobatga oladi. Sudlanuvchi oqlangan yoki reabilitatsiya asoslariga ko`ra ish tugatilgan taqdirda protsessual chiqimlar davlat hisobiga o`tkaziladi. Sudlanuvchi bir ayblov

bo`yicha oqlangan, boshqa ayblov bo`yicha aybli deb topilgan bo`lsa, sud u aybli topilgan ayblov bilan bog`liq protsessual chiqimlarni to`lashni uning zimmasiga yuklaydi. Protsessual chiqimlar undirilishi lozim bo`lgan shaxsning to`lovga moddiy imkoniyati bo`lmagan taqdirda chiqimlar davlat hisobiga o`tkaziladi. Mahkumning protsessual chiqimni to`lashi uning qaramog`ida bo`lganlarning moddiy ahvoliga jiddiy ta`sir ko`rsatishi mumkin bo`lsa, sud mahkumni protsessual chiqimlarning hammasini yoxud bir qismini to`lashdan ozod etishga haqlidir. Mahkum yuridik yordam uchun to`lovdan ozod etilgan taqdirda advokat mehnatiga haq to`lash bilan bog`liq protsessual chiqimlar, shuningdek tarjimonga beriladigan pullar davlat hisobidan to`lanadi. Surishtiruvchi, tergovchi, prokuror yoki sudga qonunda belgilangan tartibda chaqirilgan protsess ishtirokchisining uzrsiz sabablarga ko`ra kelmasligi oqibatida ishning sudda ko`rilishini yoxud tergov harakatlari o`tkazishni kechiktirishi bilan bog`liq protsessual chiqimlar ana shu kelmagan shaxsdan undiriladi. Moddiy javobgarlik: advokat uzrsiz sabablarga ko`ra kelmaganligi uchun tegishli advokatlar byurosiga, hay`atiga yoki firmasiga, jamoat ayblovchisi yoki jamoat himoyachisi uzrsiz sabablarga ko`ra kelmagani uchun tegishli jamoat birlashmasi yoxud jamoaga yuklatilishi mumkin. Sud voyaga yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlar yuzasidan protsessual chiqimlarni to`lashni voyaga yetmaganning xulq-atvori ustidan tegishli nazorat yo`qligida aybi bo`lgan taqdirda voyaga yetmagan mahkumning ota-onasiga yoki ularning o`rnini bosuvchi shaxslarga yuklashi mumkin. Jabrlanuvchining shikoyati bo`yicha qo`zg`atilgan ish yuzasidan sudlanuvchi oqlangan taqdirda sud protsessual chiqimlarni ish yuritilishiga sabab bo`lgan shikoyatni bergan shaxsdan to`liq yoki qisman undirishga haqlidir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – Toshkent: O`zbekiston, 1992. 2..Mejdunarodniy pakt o grajdanskix i politicheskix pravax. Mejdunarodnaya zashita prav i svobod cheloveka. Sbornik dokumentov. M.: Yurid.lit., 1990 g. 3. .Osnovniye prinsipi nezavisimosti sudebnix organov. Mejdunarodniye prava i svoboda cheloveka: Sbornik dokumentov. M: Yurid.lit., 1990 g. 4. Vseobshaya deklaratsiya prav cheloveka. – Prava cheloveka. Osnovniye mejdunarodniye dokumenti: Sbornik dokumentov. M.: Mejdunarodniye otnosheniya. 1989 g. – S. 134-142. 5. Konvensiya o pravovoy pomoshi i pravovix otnosheniyax po grajdanskim, semeynim i ugolovnim delam. (Xo`jalik va huquq Xozyaystvo i pravo. – Tashkent. 1997, №1-2. S. 58-76). 6. Ugolovno-protsessualniy kodeks Respubliki Uzbekistan. – T.: Adolat, 1999. 7. «O`zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o`zgartishlar va qo`shimchalar kiritish to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasining 2001 yil 7 dekabrdagi Qonuni. 8. Jinoiy jazolarni liberallashtirish munosabati bilan O`zbekiston Respublikasining Jinoyat, Jinoyat protsessual kodekslari hamda Ma`muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeksiga o`zgartishlar va qo`shimchalar kiritish haqida. O`zbekiston Respublikasining 2001 yil 29 avgustdagi Qonuni. 9. O`zbekiston Respublikasining “Prokuratura to`g`risida” gi Qonuni (yangi tahrirda). 2001 y. 29 avgust. 10. Ugolovniy kodeks RUz ot 22 sentabrya 1994 g. – T.: Adolat, 1995 g.

O'xshashlar

Fuqarolik protsessual muddatlar

Muddatlar

Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishda protsessual muddatlar, ularga rioya qilmaslik oqibatlari

Jinoyat protsessual majburlov choralari

Jinoyat protsessual qonun hujjatlari