Fuqarolik protsessual muddatlar - Huquqshunoslik - Referatlar

Fuqarolik protsessual muddatlar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.5 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1.Protsessual muddatlar tushunchasi va turlari 2.Protsessual muddatlarning to`xtatilishi, uzaytirilishi va tiklanishi

Protsessual muddatlar tushunchasi va turlari Fuqarolik ishlarining ko`rilishi muddatlar fuqarolik ishlari sudlarda belgilangan muddatlarda ko`riladi va hal qilinadi. qonun (FPKning 4-moddasi)da fuqarolik ishlarini to`g`ri va o`z vaqtida ko`rish lozimligi ko`rsatilgan. Huquqni himoya qilish yuzasidan sud faoliyatining sustlik bilan amalga oshirilishi fuqarolik ishida ishtirok etuvchi taraflarning qonuniy huquqlarini buzilishiga olib kelishi mumkin. Shu tufayli Respublika Oliy sudi o`zining bir qator Plenum qarorlarida ayrim fuqarolik ishlarini, xususan alimentlar undirish, yetkazilgan zarar haqini undirish to`g`risidagi ishlarning sudlarda ko`rilishida sarsongarchilikka yo`l qo`ymaslik, protsessning chuzilishiga va noto`g`ri olib borilishiga qaratilgan har qanday harakatlarning oldini olish zarurligi ta`kidlangan.1 Respublika Oliy sudi «Fuqarolik ishlarini birinchi instansiya sudida ko`rilishda protsessual qonunlarni qo`llanishi to`g`risida»gi Plenum qarorida sudlar protsessual muddatlarga rioya qilish lozimligini ta`kidlab, sud qarorlarini ijrosini va fuqarolik ishlarini qonun bilan belgilangan muddatda ko`rishga kattik rioya qilishlari zarur»-deb ko`rsatma berdi.2 Fuqarolik ishlarining o`z vaqtida ko`rilishi muhim protsessual harakatlarni bajarish uchun muayyan muddatlar belgilash bilan ta`minlanadi. FPKning 126- moddasida ko`rsatlishicha, protsessual harakatlar qonunda belgilangan muddatlarda bajariladi. Protsessual muddatlar qonunda belgilanmagan hollarda ularni sud tayinlaydi. Binobarin, protsessual muddatlar deb, fuqarolik ishlari sudda ko`rish va hal qilish uchun qonun bilan belgilangan yoki sud tomonidan tayinlangan muddatlarga aytiladi. Ish ko`rish bilan bog`liq bo`lgan protsessual muddatlarning turlari to`g`risida shuni aytish kerakki, qonun fuqarolik ishlarini ko`rishning umumiy muddati bir oy belgilanadi. Maxsus muddatlar ko`riladigan ishlarning turlariga qarab har xil belgilanadi. Chunonchi, FPKning 131-moddasida belgilanishicha, fuqarolik ishlar bo`yicha arizalar tushgan kundan boshlab quyidagi muddatlarda:

1) mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolar bo`yicha 10 kundan kechiktirmasdan; 2) mayib bo`lish yoki sog`liqka boshqacha shikast yetishi, shunindek boquvchining o`limi natijasida kelgan zararlarni qoplash to`g`risidagi ishlar va aliment undirish to`g`risidagi ishlar bo`yicha, taraflar shu joyda turgan hollarda, 10 kundan kechiktirmasdan boshqa hollarda esa 20 kundan kechiktirmasdan ko`rilishi lozim (FPKning 131-moddasi). Notariuslarning harakatlari ustidan shikoyatlar 20 kunlik muddatdan kechiktirmasdan ko`rilishi lozim (FPKning 273-moddasi). qonunda (masalan FPKning 273-moddasi, FPKning 23, 65, 223 va boshqa moddalarida) ayrim protsessual harakatlarni bajarish, chunonchi: sud topshiriqlarini, sud hal qiluv qaror va ajrimlarining nusxalarini taraflarga va uchinchi shaxslarga yuborish, sud majlisi bayonnomasiga izohlar (yozma fikr) berish va bu izohlarni ko`rish hamda boshqa protsessual harakatlarni bajarish uchun muddatlar belgilangan. Davlat orgalari va boshqa organlar, shuningdek mansabdor shaxslarning harakatlari (qarorlari ustidan sudga shikoyat berish) uchun ham muayyan muddat belgilangan. Bu muddat davomida manfaatdor shaxslar o`z shikoyatini berishlari mumkin (FPKning 269-273-moddalari). Mehnatga oid nizolarning ko`rilishi to`g`risidagi sudga, yoki mehnat nizolari komissiyasiga murojaat etish uchun masalan: xodimni ishga tiklash nizolari bo`yicha u bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganligi haqidagi buyruqning nusxasi berilgan kundan boshlab bir oy; xodim tomonidan ish beruvchiga yetkazilgan moddiy zararni to`lash haqidagi nizolar bo`yicha zarar yetkazilganligi ish beruvchiga ma`lum bo`lgan kundan boshlab bir yil; boshqa mehnat nizolari bo`yicha xodim o`z huquqi buzilganligini bilgan yoki bilishi lozim bo`lgan kundan boshlab uch oy belgilangan. Mehnat qonunlarida, xodimning sog`lig`iga yetkazilgan zararni qoplashga doir nizolar bo`yicha sudga murojaat qilish uchun muddat belgilanmaganligi inson manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan huquqiy me`yor ekanligiga e`tibor berish lozim.1

Sudning xususiy ajrimi; bayonnoma yuzasidan yozma fikr bildirish; jarimadan ozod qilish yoki uni miqdorini kamaytirish; qo`shimcha hal qiluv qarori; hujjatni saqlovchini majburiyati; kassatsiya shikoyati berish (protest keltirish) muddati; yangi ochilgan holatlar bo`yicha ariza berish; ijro varaqasini ijroga topshirish muddatining uzilishi; ijro varaqasini ijroga topshirishning o`tkazib borilgan muddatini tiklash; hal qiluv qarorini qaytarma ijrosi. Bular FPKning quyidagi 19, 23, 124, 214, 304, 312, 320, 364, 377, 378, 379, 392-moddalarida o`z ifodasini topgan. FPKning 383-moddasi ham protsessual xarakterdagi muddatlardir. Sud da`vo arizalarining kamchiliklarini tuzatish, dalillar keltirish uchun ham muddatlar belgilaydi. Ishning ko`rilishi qoldirilgandan so`ng uning yangidan ko`rilishi uchun muayyan kun tayinlanadi. Sud hal qiluv qarorlari va ajrimlarini ijro etish muddatlari qonunda ko`rsatilmagan bo`lsa, bunday muddatlar sud ijrochisi tomonidan tayinlanadi. Chunonchi sud ijrochisi hal qiluv qarorlarini ixtiyoriy ravishda ijro etish, xatlangan (arest solingan) mulkni sotish muddatlarini belgilaydi. Protsessual muddatlar odatda protsessual harakatlar bajarilishi mumkin bo`lgan davr e`tiborga olinib, aniq kalendar kuni bilan belgilanadi. Shu bilan birga boshqacha tarzda ham belgilanishi mumkin, masalan, FPKning 127-moddasi 3- qismida ko`rsatilganidek, albatta sodir bo`lishi mumkin bo`lgan voqeani yoki harakatni ko`rsatib yoxud muayyan davrni ko`rsatib belgilashi mumkin. Chunonchi, uchinchi shaxslar sud tomonidan hal qiluv qarori chiqarilguncha ishga kirishishlari (FPKning 44-45-moddalari) javobgar ish yuzasidan sud hal qiluv qarorini chiqargunga qadar da`vogarga qarshi da`vo qo`zg`atishi mumkin bo`ladi (FPKning 246-moddasi). Ayrim hollarda protsessual harakatlarni qilish vaqti sud tomonidan aniq kalendar sanasini ko`rsatish, masalan, ish ko`riladigan kunni va boshqa protsessual harakatlarni bajarish kunini ko`rsatish yo`li bilan belgilanadi. Muddatlarning bunday aniq ko`rsatilishi taraflarga o`z manfaatlarini himoya qilish uchun

tayyorlanish imkoniyatini ham beradi. Protsessual muddatlarni hisoblash qoidasi FPKning 127-moddasida belgilangan. Bu qonunda ko`rsatilishicha, protsessual muddatlar yillar, oylar yoki kunlar bilan hisoblanadi. Bu muddatning o`tishi belgilangan kalendar kunining ertasidan yoki voqea sodir bo`lgan kunning ertasidan boshlanadi. Yillar bilan hisoblanadigan muddat uning oxirgi yilining tegishli oyi va kunida tamom bo`ladi. Oylar bilan hisoblanadigan muddat belgilangan muddatning oxirgi oyi va kunida tamom bo`ladi. Agar oylar bilan hisoblanadigan muddatning oxiri tegishli kuni bo`lmagan oyga to`g`ri kelsa, muddat shu oyning oxirgi kunida, masalan, fevral oyining 28 yoki 29 kunida, oktabr oyining 31 kunida tamom bo`ladi. Bu muddatning oxirgi kuni ish kuni bo`lmagan kunga to`g`ri kelgan holda, undan keyingi birinchi ish kuni muddatning tamom bo`lish kuni hisoblanadi. Bajarish uchun muddat belgilangan protsessual harakat muddatning oxirgi kuni soat yigirma to`rtgacha bajarilishi mumkin. Agar bu harakat sudda bajarilishi lozim bo`lsa, belgilangan qoidalar bo`yicha sudda ish tugaydigan soatda muddat tamom bo`lgan deb hisoblanadi. Agar ariza, shikoyat, hujjatlar yoki pul summasi muddatning oxirgi kuni soat yigirma to`rtgacha pochta yoki telegrafga topshirilgan bo`lsa, muddat utmagan hisoblanadi. Protsessual muddatlarni o`tkazib yuborish oqibatlari FPKning 128-moddasida ko`rsatilgan. Bu qonunda aytilishicha, protsessual harakatlarni bajarish huquqi qonunda belgilangan yoki sud tayin qilgan muddatning o`tishi bilan bekor bo`ladi. Protsessual muddatlar o`tgandan so`ng berilgan hujjatlar va shikoyatlar ko`rilmasdan qoldiriladi. Protsessual muddatlarning to`xtatilishi, uzaytirilishi va tiklanishi

Protsessual muddatlarning o`tishi, ishning yuritilishi, to`xtatilishi (FPKning 92-96-moddalari) yoki ijro harakatlarining to`xtatilishi bilan bog`liqdir. Yuritilayotgan ishning to`xtatilishi bilan hanuz utmagan hamma protsessual muddatlarning o`tishi ham to`xtatiladi. Bu holda muddat to`xtatilishining boshlang`ich payti fuqarolik ishining to`xtatilishi to`g`risidagi ajrimning chiqarilishi yoki kuchga kirishi vaqti bo`lmasdan, balki ishning to`xtatilishi uchun asos bo`lgan holatlarning vujudga kelishi fakti hisoblanadi. Fuqarolik ishining yuritilishi qaytadan boshlangan kundan e`tiboran protsessual muddatlarning o`tishi davom etadi. Ishda ishtirok etuvchi shaxslar qonunda belgilangan muddatni sud uzrli deb topgan sabablar bilan o`tkazib yuborgan bo`lsalar, bu muddat tiklab berilishi mumkin. Muddatning o`tkazilishi sababi ishning konkret holatlariga qarab, sud tomonidan uzrli deb topilishi mumkin. Chunonchi, da`vogar yoki javobgar uchun og`ir holatlarning yuz berishi (bemor bo`lishi, yaqin kishilarning o`limi yoki kasal bo`lishi va shu kabi holatlar) sud tomonidan uzrli sabablar deb topiladi. Shuningdek xizmat safarida bo`lishi ham muddatning o`tkazilishida uzrli sabab deb topilishi mumkin. Sud bunday hollarda ishda ishtirok etuvchi shaxslarning o`tkazilgan muddatni tiklash to`g`risidagi arizasida ko`rsatilgan holatlarning qanchalik uzrli bo`lishini ham e`tiborga oladi. Muddatning tiklanishi to`g`risidagi sudning ajrimi tegishli ravishda asoslantirilgan bo`ladi. O`tkazib yuborilgan muddatni tiklash to`g`risidagi ariza protsessual harakat qilinishi yoki hujjat topshirilishi lozim bo`lgan sudga beriladi va sud majlisida ishtirok etuvchi shaxslar xabardor qilingan holda ko`riladi. Lekin bu shaxslarning kelmasligi sud oldiga qo`yilgan masalani hal qilish uchun to`sqinlik qilmaydi. O`tkazib yuborilgan protsessual muddatni tiklash to`g`risida ariza berish bilan bir vaqtda muddat qaysi harakatga nisbatan o`tkazib yuborilgan bo`lsa, o`sha harakat qilinishi lozim yoki muddat qaysi hujjatga nisbatan o`tkazib yuborilgan bo`lsa, shu hujjat berilishi lozim.

O`tkazib yuborilgan protsessual muddatni tiklashni rad qilish to`g`risida sud chiqargan ajrim ustidan xususiy shikoyat berilishi yoki xususiy protest keltirilishi mumkin (FPKning 130-moddasini 5-qismi). Sud tomonidan tayinlangan muddatlar taraflarning va ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning iltimosi bo`yicha, prokurorning arizasi bo`yicha va sudning o`z tashabbusi bilan ham uzaytirilishi mumkin. Protsessual muddatning uzaytirilishi bu muayyan protsessual harakatlar qilish uchun yangi muddatning tayinlanishidir, sud tomonidan tayinlangan muddatlargina uzaytirilishi mumkin. Sud tomonidan muddatning uzaytirilishi, masalan, FPKning 140-moddasida javobgarni qidirish nazarda tutilgan hollarda, hal qiluv qarorining ijrosini kechiktirish, sud majlisida taraflar ishtirokida hal qilinadi.

O'xshashlar

Protsessual muddatlar va chiqimlar

Fuqarolik ishlarini sudda ko`rishda protsessual muddatlar, ularga rioya qilmaslik oqibatlari

Muddatlar

Fuqarolik protsessual huquqiy munosabatlar va ularning subyektlari

Fuqarolik protsessual huquqining predmeti, tushunchasi va tizimi