Konflikt ishtirokchilari - Huquqshunoslik - Referatlar

Konflikt ishtirokchilari

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

49.5 KB

Ko'chirib olish

Konflikt ishtirokchilari Konfliktning asosiy subyektlari bu qarama-qarshi kurashuvchi tomonlar hisoblanadi. Keng ma`noda bu konfliktga jalb qilinganlarning hammasi ham uning bevosita ishtirokchilari hisoblanmasligini anglatadi. Bu yerda konflikt dalolatchilari, guvohlari, vositachilari, tashkilotchilari va boshqa shaxslar nazarda tutiladi. Konfliktda ishtirok etuvchi tomonlar deb bir-biriga nisbatan faol (hujum yoki mudofaa shaklidagi) harakatlarni amalga oshiruvchilar tushuniladi. Odatda konfliktda ikkita qarama-qarshi kurashuvchi tomonlar ishtirok etadilar, ba`zida har biri o`z maqsad va vazifalariga ega bo`lgan uch va undan ortiq tomonlar ham qarama-qarshi kurashuvchi taraflar bo`lishi mumkin. Masalan, mehnat konfliktlarida xodimlar va ish beruvchilar ishtirok etadilar. Makrodarajada ishchilar manfaatlarini mehnat jamoalari, kasaba uyushmalari va siyosiy partiyalar himoya qilishi mumkin. Ish beruvchilar tarafida turli tadbirkorlik va davlat tashkilotlari turishlari mumkin. Agar tomonlardan biri biror sababga ko`ra o`z faoliyatini tugatsa konflikt barham topadi (yoki uning ishtirokchilari tarkibi o`zgaradi). Muayyan shaxslararo konfliktda tomonlar bo`lib individlar maydonga chiqadi va shu sababli ularning har biri o`zgarmas hisoblanadi, ya`ni ularni boshqasi bilan almashtirib bo`lmaydi. Guruhiy konfliktda o`zgarmaslik shaxsga emas, balki guruhga nisbatan taalluqlidir. Davlatlararo konfliktda esa o`zgarmaslik davlat nomidan harakat qiluvchi mansabdor shaxs yoki organga emas, balki davlatning o`ziga nisbatan belgilanadi. Ba`zi mualliflar (F.Borodkin, N.Koryak) qarama-qarshi kurashuvchi tomonlarni quyidagi tarzda darajalarga bo`lishni foydali deb hisoblaydilar: eng quyi daraja - individ, keyingisi - guruh, jamoa,

milliy tuzilma, ijtimoiy qatlam, jamiyat, davlat. Bunday yondashuv unchalik to`g`ri emas. Ikkki shaxs o`rtasidagi konflikt o`zining mohiyati va fojiali tangligiga ko`ra ba`zida guruhlar o`rtasidagi konfliktlarga qaraganda ancha muhim bo`lishi mumkin. Gap subyektning qaysi darajaga mansubligida emas, balki konflikt mexanizmida, uning yo`nalishi, qarshi tomonlarning maqsadlarida va boshqa ko`p holatlardadir. Kurashuvchi tomonlar turli darajalarga taalluqli bo`lishi, ya`ni bir xil darajada bo`lmasliklari ham mumkin. Masalan, individ boshqa shaxs bilan emas, balki guruh yoki davlat bilan konfliktga kirishishi mumkin. Davlatning o`zi ba`zida o`zining tengi bo`lmagan sherik bilan, jamoat tashkiloti, siyosiy partiya, ekstremistlar guruhi va sh.k.lar bilan konfliktlashishi mumkin. Bunday konfliktlar institutlashtirilmagan shakllarda kechsa, odatda juda keskin, vahshiy tus olishi, ba`zida zaif tomonning halokati bilan tugashi mumkin. Latent bosqichda hamma vaqt ham qarama-qarshi kurashuvchi tomonlarni aniqlab bo`lmaydi. Biroq, konflikt ochiq shaklga o`tsa kurash ishtirokchilari har taraflama aniqlanadi. Jinoiy jarayon tartibida ko`radigan bo`lsak, jinoyatchi ushlanmaguniga qadar u bilan odil sudlov organlari o`rtasidagi konflikt latent xarakter kasb etadi. Aybdor, albatta, o`zini konflikt tomoni sifatidagi ishtirokini shubhasiz biladi, biroq, huquqni muhofaza qiluvchi organlar jinoyatni aynan kim sodir etganligini bilmasliklari mumkin. Jinoyatni ochish va aybdorni jazolash bo`yicha protsessual faoliyat gumondor ushlangandan so`ng latent bosqichdan ochiq ko`rinishga o`tganda konflikt oydinlashadi. Qarama-qarshi kurashuvchi tomonlarning muhim xususiyatlari bo`lib, konflikt yakunini belgilovchi ularning jismoniy, ijtimoiy, moddiy, intellektual imkoniyatlari, ko`nikmalari va mahoratlari hisoblanadi. Konflikt qarama-qarshi tomonlarining rolidan farqli ravishda uning qiziqtiruvchilari, yordamchilari, tashkilotchilari, vositachilari va sudyalarning roli asosan epizodik xususiyatga ega.

Dalolatchi(qiziqtiruvchi) - bu bir tomonni konfliktga undovchi shaxs, tashkilot yoki davlatdir. Dalolatchining o`zi keyin bu konfliktda ishtirok etmasligi mumkin, vazifasi boshqa shaxslar (guruhlar) o`rtasida konfliktni yuzaga keltirish bilan belgilanadi. Yordamchi - bu o`z maslahatlari, texnik, tashkiliy ko`magi va boshqa usullar bilan konfliktga yordam beruvchi shaxsdir. Xalqaro siyosatda qurolli konfliktga sabab bo`lgan bosqinchiga yordam qilish tinchlikka qarshi qaratilgan jiddiy jinoyat deb baholanadi. Mana shunday baho tarix tomonidan II Jahon urushi arafasida millatchi Germaniyaga Angliya va Fransiya tomonidan ko`rsatilgan yordamga berilgan edi («Myunxen bitimi»). Tashkilotchi - bu konfliktni rejalashtiruvchi , uning rivojlanishini belgilovchi, uni ta`minlash yo`llari va ishtirokchilarni muhofaza qilishni nazarda tutuvchi shaxsdir. Tashkilotchi bo`lib taraflardan biri yoki mustaqil shaxs bo`lishi mumkin. Misol, V.SHekspirning «Otello» asarida Otello bilan Dezdemona o`rtasidagi fojiali konfliktda Yagoning o`zi ishtirok etmaydi, biroq, uni har tomonlama tashkil etadi. Vositachilar faqat yuz berayotgan jarayonlar sabablari va sharoitlarini bilishga harakat qilib qolmay(masalan, sudyalar shunday qiladilar), shu bilan birga konfliktni oldini olishga, uni to`xtatishga va hal qilishga ham urinadilar. Bu ma`noda vositachilarni konflikt ishtirokchilari deb hisoblash mumkin. Amaliy konfliktologiyada vositachilik muammosi muhim ahamiyatga ega. Muzokaralar yordamida kelishuvga erishishda konfliktlashuvchi tomonlarga yordam ko`rsatuvchi qat`iy xolis shaxs - vositachini nazarda tutgan tartib eng samarali hisoblanadi. Vositachilikning o`ziga xosligi shundaki, tomonlar odatda kelishuv bitimini o`zlari tuzadilar. Vositachi birorta qaror qabul qilishga vakolatli emas, balki uning yordamida erishilgan kelishuv tomonlarning keyingi harakatlarini belgilab beradi.

So`nggi yillarda millatlararo hududiy konfliktlarning ko`payishi munosabati bilan tinchliksevar kuchlar (BMT qo`shinlari) deb nomlanuvchi vositachilikka tez-tez murojaat qilinmoqda, ko`p hollarda ular konfliktga bevosita qo`shiladilar. Kongo, Somali, sobiq Yugoslaviya hududidagi bunday vositachilar orasida o`ldirilganlar va yarador bo`lganlar ham bo`ldi. Ta`kidlash kerakki, vositachilar sudyalar singari konfliktda qarama- qarshi kurashuvchi tomonlar hisoblanmaydilar, ularning maqsadlari diametral qarama-qarshi: konfliktni rivojlantirish emas, balki uni to`xtatish, ziddiyatni iloji boricha tinch yo`l bilan hal etish. Vositachining qator xususiyatlarga ega bo`lishi talab etiladi; u dono va ijodkor, konfliktdagi barcha tomonlar uchun axloqiy jihatdan obro`li, xolis va savodxon shaxs bo`lishi kerak. Konfliktlarni hal qilishning an`anaviy shakllariga taqqoslaganda (bevosita to`g`ri muzokaralar olib borish, tomonlarning mahfiy uchrashuvlari va b.) vositachilik qator afzalliklarga ega. Vositachini kurashuvchi tomonlarning o`zlari tanlaydilar, shu bois u tomonlarning o`zlariga qaraganda muzokaralarni oson boshqaradi va nazorat qiladi va qulay axloqiy muhitni yarata oladi.

Tavsiya etilgan adabiyotlar ro`yxati : Karimov I. A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: O`zbekiston, 1996. – 364 b. Karimov I. A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T. 2. – T.: O`zbekiston, 1996. – 380 b. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – T.: O`zbekiston, 1996. – 366 b. Karimov I. A. Bunyodkorlik yo`lidan. T. 4. – T.: O`zbekiston, 1996. – 394 b. Karimov I. A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. T. 5. – T.: O`zbekiston, 1997. – 384 b. Karimov I. A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T. 6. – T.: O`zbekiston, 1998. – 429 b. Karimov I. A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T. 7. – T.: O`zbekiston, 1999. – 413 b. Karimov I. A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. T. 8. – T.: O`zbekiston, 2000. – 525 b. Karimov I. A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. T. 9. – T.:

O'xshashlar

Konfliktlarni hal qilishning yuridik usullari

Konfliktlarning rivojlanish bosqichlari va mexanizmi

Yuridik konfliktologiya

Yuridik konfliktlarning tabiati va turlari

Konfliktlarni oldini olishning yuridik usullari