Konfliktlarni oldini olishning yuridik usullari - Huquqshunoslik - Referatlar

Konfliktlarni oldini olishning yuridik usullari

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

58 KB

Ko'chirib olish

Konfliktlarni oldini olishning yuridik usullari Reja: 1 . Umumiy qoidalar 2. Konfliktni institutlashtirish 3 . Normativ mexanizmlar 1

Konfliktni oldini olishning ahamiyati. Konfliktning oldini olish, albatta, sodir bo`lgan konfliktni to`xtatish yoki hal qilishdan ko`ra foydali va maqsadga muvofiqdir. Shu sababli jamiyat va davlatning asosiy kuch-g`ayrati konfliktlarni oldini olishga qaratilgan bo`ladi. Bu asosan ijtimoiy manfaatlar va qadriyatlarga, fuqarolarning mulki, sog`lig`i, hayotiga xavf tug`diruvchi davlatlararo va kriminal konfliktlar bilan bog`liq. Davlatlararo konfliktlarning oldini olishga BMTning Xavfsizlik Kengashi va Bosh Assambleyasi kabi organlari, shuningdek, hududiy harbiy-siyosiy tashkilotlar doimo e`tiborni qaratib keladilar. Shu bilan birga konfliktlarni oldini olishning samaradorligi hozirgi kunda yuqori emas. Bu hol shu bilan izohlanadiki, konfliktga uning ilk bosqichida, ayniqsa, latent bosqichida chetdan aralashish kabi to`siqlarga uchraydi. Bir tomondan bunday aralashuv ijtimoiy foydali, ko`pincha zarur va har qanday holda ham natijali bo`ladi. Boshqa tomondan esa, konflikt ko`pincha tomonlarning xususiy ishi deb hisoblanadi. Boshqa shaxslarning xususiy ishlariga aralashmaslik nuqtai nazaridan o`z ta`sirini o`tkazish, tomonlarni yarashishga yoki muayyan hatti-harakatlarni bajarishga majburlash noto`g`ri, noaxloqiydir. Shu sababli konflikt shaxsiy (guruhiy) munosabatlar doirasidan chiqib ketib, o`z faolligi ko`lami, obyektiga ko`ra boshqa tomonlarning hayotiy manfaatlariga daxldor ijtimoiy ahamiyatga ega hodisaga aylanish vaqtidagina konfliktga aralashish mumkin. Konfliktning oldini olish qarama-qarshilik vujudga kelgunga qadar konflikt elementlariga: ishtirokchilariga, ularning harakatlari motivlariga, obyektlariga, foydalanadigan kuchlari va vositalariga ta`sir ko`rsatishdir. Shu bois konflikt xarakteriga qarab uni oldini olish faoliyati turlicha bo`lishi mumkin. Sabablarni bartaraf etish. Konfliktlarni oldini olishning eng samarali shakllaridan biri uning sabablarini bartaraf etish hisoblanadi. Bu faoliyat turli darajalarda namoyon bo`ladi. Umumijtimoiy darajada gap jamiyat va davlat hayotiga xavf tug`diruvchi yirik iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy omillarni aniqlash va yo`qotish haqida boradi. Iqtisoddagi beqarorliklar, aholi keng qatlamlarining turmush darajasi va sifati o`rtasidagi keskin farq, siyosiy tarqoqlik, boshqaruv tizimining samarasizligi va uyushmaganligi - bularning barchasi katta va kichik, ichki va tashqi konfliktlarning doimiy manbai bo`lib xizmat qiladi. Ularning oldini olish butun jamiyat manfaatlarida ijtimoiy, 2

iqtisodiy, madaniy siyosatni izchillik bilan olib borishni, huquqiy tartibot va qonuniylikni mustahkamlashni, odamlarning ma`naviy madaniyatini oshirishni taqozo qiladi. Konfliktlarni umumijtimoiy ko`lamda oldini olish maqsadlarida ijtimoiy hayotda vujudga keluvchi ko`p sonli konfliktlarni aniqlash va o`rganish, konfliktologik tadqiqotlarni rivojlantirish zarur. Ishlab chiqarishda, turmushda, dam olish sohasida har bir konflikt aniq sabablarga ko`ra va muayyan sharoitlarda yuzaga keladi. Alohida olingan konfliktlardagi muayyan sabablar turmushning u yoki bu sohasidagi umumiy muammolar va ziddiyatlarni ifodalaydi. Shu sababli eng ko`p tarqalgan konfliktli holatlarning vujudga kelishi obyektiv sabablarini tushuntirish va tahlil etish kechiktirib bo`lmaydigan qarorlar chiqarilishini talab etuvchi ijtimoiy muammolar doirasini aniqlashda muhim rol o`ynashi mumkin. 2. Konfliktni institutlashtirish Institutlashtirishning vazifasi. Konfliktlarni oldini olishning aniq usullaridan biri bo`lgan institutlashtirish eng ko`p tarqalgan usuldir. Uning mohiyati shundaki, konflikt o`sib borgan sari konfliktda ishtirok etuvchi taraflarning manfaatlarini ifoda etuvchi va qo`llab-quvvatlovchi turli komitetlar, partiyalar, tashkilotlarni tuzish yuzasidan harakatlar amalga oshiriladi. Bu jarayon konflikt ishtirokchilarining tarqoq va izchil bo`lmagan talablari, e`tirozlari, maqsadlarini tartibga solinishiga olib keladi. Vositachilik tashkilotlarini tuzishga qaratilgan ishlar olib boriladi, bu tashkilotlar nosiyosiy institutlarning kompetentli, xolis, demokratik kayfiyatga ega vakillaridan shakllantiriladi. Institutlashtirish jarayoni konfliktlarning borishini tartibga solish imkoniyatini beradi, shu bilan birga, u konfliktni bartaraf qilishning muayyan potensial qiyinchiliklaridan xoli emas. Institutlashtirish jarayonining ziddiyatliligi shundaki, konfliktli voqealar to`lqinida vujudga kelgan tashkilotlar oddiy ishtirokchilar doirasining manfaatlaridan farq qiluvchi o`zining juda tor manfaatiga ega bo`lishi mumkin. Umuman bu konfliktli vaziyatni murakkablashtiradi, ba`zida uning hal etilishi bunday tashkilot o`z obro`si va ta`sirini saqlab turgunicha yo`qqa chiqarishi mumkin. Agar konfliktlarni jiddiy bartaraf etishning imkoni bo`lmasa va ishtirokchi taraflarning faqat bittasi ustunlikka ega bo`lgan hollarda institutlashtirish jarayoni konfliktlarni tartibga solish va bartaraf etishning zamonaviy, ma`rifiy tartibi hisoblanadi. 3

Ijtimoiy konfliktlarni hal qilishning bunday ma`rifiy usuli hozirgi zamon g`arb demokratiyasi uchun tipik hisoblanadi. R.Dalning fikricha, demokratik sharoitlarda zo`rlik ishlatishning imkoniyatlari cheklanadi. U faqat butun bir jamiyatda o`z tarafdorlariga ega bo`lmagan kamchilikka nisbatan istisno hollarda qo`llanilishi mumkin. Ijtimoiy muammolarni hal etishning asosiy usuli bu ularni tinch yo`l bilan hal etishdir. U konfliktlarni tinch yo`l bilan borishini ta`minlovchi eng qulay yettita shartni sanab ko`rsatgan: - maslahatlar va muzokaralar olib borish, manfaatlarni o`rganish, o`zaro foydali yechimlarni qidirish tarafdorlari bo`lgan institutsional tuzilmalarning mavjudligi; -muammolarni samarali hal qilishni nazarda tutgan bitimlarning keng doirasi; - konfliktlarni kumulyativliligining mavjud emasligi; - keng iqtisodiy imkoniyatlar (to`kin-sochinlik); -avvalgi konfliktlarni tinch yo`l bilan hal qilinishi natijalari haqida fuqarolarning ijobiy xabardorligi; -foydalanilishi mumkin bo`lgan kuch ishlatish vositalarining taraflar o`rtasida teng bo`lishi; - tinch yo`l bilan hal qilishga imkon beruvchi yetarli sharoitlarning ko`p bo`lishi1. 3. Normativ mexanizmlar Konfliktlarni normativ tartibga solish. Konfliktni institutlashtirish haqida gapirganda uni tartibga solishdagi normativ yondashuvning ahamiyatini alohida ta`kidlash zarur. Xulq-atvor normalarini ma`lum darajada institutsional tuzilma deb hisoblash mumkin, institutlar tegishli normalarsiz amal qilmaydi. Konflikt insonlar o`rtasidagi har qanday munosabat kabi u yoki bu darajada ijtimoiy xulq-atvor normalari bilan tartibga solinadi. Bunda turli ko`rinishda va mazmundagi normalar amal qiladi: huquqiy, axloqiy, diniy, siyosiy va h. Konfliktli vaziyatni axloqiy, diniy normalar bilan ham tartibga solish mumkin. Konflikt bilan bog`liq axloq normalari odatda og`zaki va umuman aniq shakllanmagan bo`ladi. Biroq, amaliyotda axloq normalariga murojaat qilish juda kam uchraydi. Konfliktlarning normativ tasnifi uchun huquq normalari muhim ahamiyat kasb etadi. Axloq va diniy qoidalardan farq qilib, huquq normalari qonunlar va boshqa 4

hujjatlarda mustahkamlanadi va davlat tomonidan sanksiyalanadi. Bundan konfliktning o`zini va sababini huquqiy baholash rasmiy xarakterga ega ekanligi va hech kimning tazyiqi bilan o`zgartirilishi mumkin emasligi tushuniladi. Quyida konflikt ishtirokchilarining xulq-atvoriga normaning ta`sir etuvchi mexanizmi xususida to`xtalish lozim. Huquq normasi, har qanday boshqa ijtimoiy norma kabi, odamlar xulq-atvoriga ta`sir etishning bir necha usullariga ega. Bu birinchidan, axborot orqali ta`sir etish: norma individ (ijtimoiy guruh)ga davlat tomonidan ma`qullanadigan hatti-harakatning variantlarini taklif etadi, u yoki bu harakatning oqibatlari haqida ogohlantiradi. ikkinchidan, u ahamiyatli ta`sir ko`rsatadi, chunki u jamiyat va davlat tan olgan qadriyatlarni e`lon qiladi, uchinchidan, huquq normasi undagi talablarni e`tiborga olmaydiganlarga nisbatan ta`sir chorasini qo`llovchi majburlov kuchiga ega. Norma buzilgan taqdirda huquqni qo`llash mexanizmi harakatga keladi, huquqni qo`llash faoliyatini amalga oshiruvchi muassasalar va mansabdor shaxslar ishga kirishadilar. Yuqorida sanab o`tilgan barcha usullar bo`yicha huquq: a) konflikt sabablariga; b) uning negizi(konfliktli vaziyat)ga; v) uning rivojlanishi va hal qilinishiga; g) konflikt yakunlanishi oqibatlariga va ishtirokchilar taqdiriga ta`sir etadi. 5

Tavsiya etilgan adabiyotlar ro`yxati: Karimov I. A. O`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T. 1. – T.: O`zbekiston, 1996. – 364 b. Karimov I. A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. T. 2. – T.: O`zbekiston, 1996. – 380 b. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T. 3. – T.: O`zbekiston, 1996. – 366 b. Karimov I. A. Bunyodkorlik yo`lidan. T. 4. – T.: O`zbekiston, 1996. – 394 b. Karimov I. A. Yangicha fikrlash va ishlash – davr talabi. T. 5. – T.: O`zbekiston, 1997. – 384 b. Karimov I. A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo`lida. T. 6. – T.: O`zbekiston, 1998. – 429 b. Karimov I. A. Biz kelajagimizni o`z qo`limiz bilan quramiz. T. 7. – T.: O`zbekiston, 1999. – 413 b. Karimov I. A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz. T. 8. – T.: O`zbekiston, 2000. – 525 b. Karimov I. A. Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas`ulmiz. T. 9. – T.: 6

O'xshashlar

Konfliktlarni hal qilishning yuridik usullari

O`zbekistonda yuridik konfliktlarni hal qilishning o`ziga xos jihatlari

Yuridik konfliktologiya fanining predmeti, shakllanishi va metodlari

Yuridik shaxslar

Yuridik javobgarlik