Koloniya va turmalarda jazoni o‘tash - Huquqshunoslik - Referatlar

Koloniya va turmalarda jazoni o‘tash

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

30.62109375 KB

Ko'chirib olish

Koloniya va turmalarda jazoni o‘tash Reja: 1. Manzil-koloniyalarda jazoni o‘tash shartlari. 2. Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar jazoni o‘tash tartibi va shartlari. 3. Mazil koloniyalardagi mahkumlarning mehnati,ta’limi

Koloniya va turmalarda jazoni o‘tash tushunchasi va asoslari. manzil koloniyada jazoni o‘tash shartlari. Mahkumlarning huquqiy holatlari va imtiyozlari. Manzil koloniyalarida mahkumlarinng mehnati, ta’limi. Umumiy tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar sharoitini yengillashtirish tartibi va asoslari. Qattiq tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Qattiq tartibli koloniyalarda mahkumlar sharoitini yengillashtirish tartibi va asoslari. Maxsus tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Maxsus tartibli koloniyalarda mahkumlar sharoitini yengillashtirish tartibi va asoslari. Turmalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Turmalarda mahkumlar sharoitini yengillashtirish tartibi va asoslari. Tarbiya koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Tarbiya koloniyalarda voyaga yetmagan mahkumlarni qo‘shimcha rag‘batlantirish, ularga nisbatan inizomiy jazo choralarini qo‘llash shartlari. Hibsxonaga kiritish tariqasidagi intizomiy jazo chorasini qo‘llashning xususiyatlari. O‘n sakkizga to‘lgan mahkumlarni tarbiya koloniyalarida jazoni o‘tashni davom ettirish uchun qoldirish tartibi va shartlari. Mahkumlarni tarbiya koloniyalaridan jazoni ijro etish koloniyalariga o‘tkazish. Ayrim toifadagi mahkumlar tomonidan jazoni o‘tash xususiyatlari. Homilador ayollar va yosh bolasi bor ayollar uchun qo‘shimcha huquq va imtiyoz berish shartlari va tartibi. Mahkuma ayollarning voyaga yetmgan bolalari bilan uzoq muddatli uchrashuvga ruxsat berish tartibi. Mahkuma ayollarning muassasa hududi doirasidan tashqarida yashash huquqi va buning bekor bo‘lish asoslari. Bolalarni jazoni ijro etish koloniyalari huzuridagi bolalar uyiga joylashtirish. Bolani onaning roziligi bilan qarindoshlarga yoki boshqa shaxslarga berish yohud bolalar uyiga o‘tkazish shartlari. Mahkuma ayollarning muassasa doirasidan chetga qisqa muddatli chiqish tartibi va asoslari.

Ma’lumki, Jinoyat Kodeksining 50-moddasi va Jinoyat-ijroiya kodeksining 45-moddasida jazoni ijro etish koloniyalarining 4 turi kursatilgan. Bular: -manzil-koloniyalari; -umumiy koloniyalar; -qattiq tartibli koloniyalar; -maxsus tartibli koloniyalar; O‘zbekiston Respublikasida ozodlikdan mahrum qilish turidagi jazoni ijro etish muassasalari bo‘lib, mazkur muassasalar o‘zlariga xos bo‘lgan ichki tartib qoidalarga ega bo‘lib hisoblanadi. 2001 yil 18 iyundan e’tiboran kuchga kirgan, O‘zbekiston Respublikasi IIVning 298-sonli buyrug‘iga asosan, barcha jazoni ijro etish koloniyalari ikki xil shaklga ega bo‘lib, ular: -mahkumlar qo‘riqlov va nazorat ostida saqlanadigan yopiq turdagi(umumiy, qattiq va maxsus tartibli); -mahkumlar soqchisiz,ammo nazorat ostida saqlanadigan yarim ochiq turdagi (manzil-koloniyalar)dan iborat. Bundan tashqari, mahkumlarning ijtimoiy xavfliligi, jinoyatlariing ogirligi va ogir jazo tayinlanganligi takdirda ularni jazoning muayyan qismini turmada utkazishlikka yuborilishi belgilanadi. Turma kamog‘i uziga xos xususiyatga ega bo‘lib, mahkumlarning ijtimoiy xavfliligi, jinoyatlarning ogirligi vaogir jazo tayinlanganligi takdirda ularni jazoning muayyan qismini turmada utkazishlikka yuborilishi belgilangan. Turma kamog‘i koloniyadan farq kilib, erkaklar alohida, ayollar alohida saqlanadi, shuningdek, turma kamog‘ida mahkumlar faqat alohida-alohida kameralarda saklanishligini inobatga olgan xolda erkaklar xam,ayollar xam bitta turmada saklanishi mumkin. Albatta, tarbiya koloniyalarida xam mahkumlarni yengillashtirilgan imtiyozli va oddiy sharoitlar mavjud. Mahkumlarni ozodlikdan mahrum etilganida ularni tarbiya koloniyalari bilan voyaga yetganlarning koloniyalardagi sharoitlari bir-biridan

farq kiladi. Albatta, voyaga yetmaganlar tarbiya koloniyalarda sharoitning yengillashtirilganligini kurish mumkin. Mahkumning axloqan tuzalganligi, koloniya mexntiga urganganligi yoki voyaga yetmaganlarning voyaga yetganligi munosabati bilan boshqa koloniyaga yoki boshqa jazo turi bilan almashtirilishiga koloniyalarda yul kuyiladi. Shartli ravishda ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tash joylarini 3-turga bulish mumkin: 1. jazoni ijro etish koloniyalari; 2. turmalar; 3. tarbiya koloniyalari. Koloniya va turmalarda jazoni o‘tash bilan bog‘liq qonun-kodalar 60-90 yillar boshlarida Axloq tuzatish qoidalariga tayanadi.Bu xil qoidalarga mahkumlarni kanday tipdagi kameralarga joylashtirish va o‘zgartirish kursatilgan. Qoidalarda shu xildagi tartiblarning urnatilishi va joylashtirilishi bilan bog‘liq tartiblar tarixiga e’tibor karatadigan bulsak, koloniya va turmalarda jazoni o‘tash normalari 60-90 yillarda 1961 yilda kabul qilingan Axloq tuzatish hujjati bo‘yicha amalga oshirilgan. Unda koloniya va turmalardagi barcha shart-sharoitlar kanday bulishligi, mahkumlarni saqlash sharoitlari kursatilgan. Hujjatarda barcha aspektlar, ya’ni xususiyatlar tulik kursatilmaganligi tufayli normativ hujjatlar tuldirib bergan. Bu hujjatda kuyidagilar kursatilgan edi: 1)jazoni ijro etuvchi muassasasining huquqiy maqomi; 2)mahkumlarni ko‘chirish tartibi; 3)mahkumlarning huquq va majburiyatlari, ovkatlanish anik normalarini belgilab bergan; Sobik SSR tuzumida jazoni o‘tash tartibida «rejim» tushunchasiga qonuniy tus berilmagan, u faqat bir institut majmuasiga kiritilgan, xolos. Xozirgi kunda mustaqillik sharofati bilan jazoni ijro etuvchi muassasalardagi tartib-intizom, ularni jihozlanishi va eng asosiysi, mahkumlarni kayta tarbiyalanishiga alohida e’tibor karatilmokda, xattoki,

bunga qonunan tus berilmokda. Masalan: koloniya va turmalarda saklanayotgan mahkumlarning sharoiti,ularning huquqlari va majburlovchi holatlari qonun bilan belgilanib, bu tartibni xech kimning,xatto koloniya ma’muriyatining xam buzishga huquqi yuk. Umumiy kilib olganda, ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tash joylarini 3 qismga bulish (bu xakda oldingi paragraflarda aytib utilgan) mumkin. I.Jazoni ijro etish koloniyalari: 1)mazil-koloniyalari; 2)umumiy tartibli koloniyalar; 3)qattiq tartibli koloniyalar; 4)maxsus tartibli koloniyalar; II.Turma kamog‘i. III.Tarbiya koloniyalari. Jazoni ijro etish muassasalarining bu xildagi tasniflanishi bejizga emas, albatta. Birinchi navbatda, jazoni ijro etish koloniyalarining turlariga karab u yerdagi sharoit, mahkumlarning huquq va majburiyatlari bir-biridan farq kiladi. Bunday farqni belgilashda, sud mahkumning shaxsi, ijtimoiy xavfliligi, jinoyatning ogirligi, uning xulqi masalalariga adolatli yondasha bilishi, tugri baxo berishi darkor. Manzil-koloniyalarda jazoni o‘tash shartlari. Mahkumlarning huquqiy holati va imtiyozlari. Mazil koloniyalardagi mahkumlarning mehnati,ta’limi Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksining 46- moddasiga 2003 yil 12 dekabr va 30 avgust kunlari qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kilindi, qonunchilik isloxoti utkazildi. Prezidenti miz I. Karimov aytganlaridek, «engmuximi-inson va fuqaroning fikrlashi va dunyokarashi uzgarmokda, siyosiy va ijtmoiy ongi, uning umumiy saviyasi tuxtovsiz usib bormokda».

Shuning boisi ularok, O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksining 46-moddasiga muvofiq: « manzil koloniyalar kuyidagilarga bulingan: -ijtimoiy xavfi katta bulmagan jinoyatlar, extiyotsizlik oqibatida sodir etganlik uchun ozodlikdan mahrum etshga hukm qilingan shaxslar saqlanadigan mazil-koloniyalar; -umumiy, qattiq tartibli koloniyalardan, shuningdek tarbiya koloniyalardan utkazilgan max kumlar saqlanadigan mazil-koloniyalar;». Manzil-koloniyalar respublikamizda 1963 yil iyul oyida tashkil etilgan va spetsifik xususiyatga ega bulgan. Mazil-koloniyalarning asosiy xususiyati shundaki, mahkumni kayta tarbiyalash nisbatan yengilrok sharoitlarda amalga oshiriladi. JIKning 113-moddasida Manzil-koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi belgilangan. Manzil-koloniyalarda: mazkur muassasalarga sud hukmiga binoan kelgan voyaga yetgan mahkumlar; umumiy, qattiq tartibli koloniyalardan va tarbiya koloniyalaridan sudning ajrimi asosida o‘tkazilgan voyaga yetgan mahkumlar; ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyati, ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilgan jinoyati uchun va qasddan sodir etgan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoni ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo bilan almashtirish tarzida sudning ajrimi asosida yuborilgan voyaga yetgan mahkumlar jazoni o‘taydi. Manzil-koloniyalarga ijobiy tavsifga ega va: og‘ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar u ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lsa, sud tayinlagan jazo muddatining kamida to‘rtdan bir qismini o‘tagan mahkumlar;

o‘ta og‘ir jinoyati uchun, shuningdek jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish yoki jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish qo‘llanilgan va jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan sodir etgan yangi jinoyati uchun sud tayinlagan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini o‘tagan mahkumlar o‘tkaziladi. Manzil-koloniyalarga quyidagilar o‘tkazilmaydi: o‘ta xavfli retsidivistlar; uzoq muddatga ozodlikdan mahrum qilinganlar, shuningdek umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi afv etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan shaxslar; yuqumli kasalliklarga chalingan bemorlar; majburiy davolanishdan o‘tayotgan mahkumlar; mehnatga qobiliyatsiz mahkumlar. Bitta manzil-koloniyada mahkum erkaklar va ayollar saqlanishi mumkin. Shuningdek, yana bir ahamiyatli jixati manzil-koloniyalarda ijobiy tavsifga ega xamda uncha ogir bulmagan jinoyati uchun sud tayinlagan jazo muddatining kamida beshdan bir qismini, ogir jinoyat uchun jazo muddatining turtdan bir qismini, uta ogir jinoyati uchun muddatining kamida uchdan bir qismini utagan mahkumlar, mukaddam jazodan sharte ravishda muddatidan ilgari ozon etilgan yoki jazo sud tomonidan yengilrogi bilan almashtirilgan shaxs uta ogir jinoyat, shuningdek jazo muddatining utalmagan qismi davomida kasddan yangi jinoyat sodir etganligi uchun sud tayinlagan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini utagan mahkumlar manzil-koloniyalarga utkaziladi. Manzil-koloniyalarga kuyidagilar utkazilmaydi: -uta xavfli retsidivistlar; -umrbod ozodlikdan mahrum qilish avf etish tartibida ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan almashtirilgan shaxslar; -yukumli kasalliklarga chalingan bemorlar; -majburiy davolanishdan utayotgan mahkumlar; -mehnatga kobiliyatsiz mahkumlar;

Manzil-koloniyalarning uziga xos xususiyatiyati shundaki, bitta koloniyada mahkum erkaklar va ayollar saklanishi mumkin. Manzil-koloniyalarda mahkumlarning jazoni o‘tash shartlari kuyidagilar bo‘lib hisoblanadi: mahkumlar sokchisiz, ammo nazorat ostida saqlanadilar, mahkumlarning erki cheklanadi, xolos. ertalab urindan turishdan kechki yotishgacha bulgan vaqt mobaynida koloniya xududi doirasida erkin yurish huquqidan foydalanadilar. Birok kechki paytdan, anikrogi yotishdan ertalab uygongunga kadar koloniya xududida harakatlanish kat’iyan man etiladi Ular bajarayotgan ish yoki olayotgan ta’lim takozo etsa, ma’muriyatning ruxsati bilan koloniya xududidan tashqarida nazoratsiz yurishlari mumkin; yonlarida pul va kimmatli buyumlar saqlashlari, puldan cheklanmagan xolda foydalanishlari mumkin; cheklanmagan miqdorda telefon orqali suzlashishlari, posilka.yo‘qlov va banderollar olishlari xamda junatishlari mumkin; Manzil koloniyalardagi mahkumlar cheklanmagan miqdorda uchrashuv olish huquqiga ega. Uchrashuvlar,odatda, ishdan bush vaqtlarda beriladi. Uchrashuv mahkumning iltimosnomasiga binoan manzil-koloniya xududidan tashqarida ukazilishi mumkin. Mahkumlar xonalarga bulingan yotokxonalarda yashaydilar.Saqlash rejimini buzmagan,oilasi bor mahkumlarga muassasa boshligi qaroriga muvofiq manzil-koloniya xududida yoki undan tashqarida oilasi bilan alohida yashashga ruxsat berilishi mumkin. Bunday shaxslar ichki tartib qoidalarida belgilab kuyilgan tartibda ruyxatdan utish uchun xozir bulishlari shart. Manzil- koloniya ma’muriyatining vakili mahkumlar yashayotgan joyga sutkaning istalgan vaqtida kirishi mumkin. Respublikamiz xududidagi manzil-koloniyalarda ma’muriyat istagi bilan mahkumlarning kiyim-kechaklari, buyumlari tekshirilishi mumkin. Xar oyi bir martadan manzil-koloniya xududidagi xonalar nazorat tekshiruvdan utkaziladi.

Bu tekshiruvning asosiy maqsadi, mahkumlar tomonidan uyushtirilishi mumkin bulgan turli xildagi noxush holatlar,masalan, ommaviy ravishda muassasadan kochish, koloniya xodimlarining xayotiga tajovuz kilish,oldini olish bo‘lib hisoblanadi. Manzil-koloniyalar axoli yashash joylaridan uzok bulgan xududlarda barpo etiladi. Xar bir mahkum belgilangan ruyxat kartoskasiga ega bo‘lib, ma’muriyat ruxsatisiz koloniya xududini tark etishi ma’n etilgan. Turli xil oilaviy sabablarga kura mahkumlarga ma’muriyat tomonidan qisqa muddatli ruxsat berilishi mumkin. Ma’muriyat ishonchiga kirgan, uzining xulqi, mehnati bilan ajralib turuvchi mahkumlarga turli xildagi diniy muassasalarga siginishga borish uchun ruxsat beriladi. Mahkumlarga ma’muriyat tomonidan muassasa chegarasidan chetda harakatlanish uchun tegishli hujjat takdim qilinadi. Mahkumlarning shaxsini tasdiklovchi hujjati-pasporti uning jinoyat ishi jildida bulganligi tufayli ularga shunga mos hujjat albatta beriladi. Manzil-koloniya ma’muriyati ruxsati bilan mahkum uzining oilasi bilan muassasa joylashgan xududdagi xonalarda ijara asosida turishi mumkin. Bu xil huquqni tasdiklash faqatgina muassasa direktorining ruxsati bilan amalga oshiriladi,xolos. Shuningdek. muassasada xar bir mahkum uzining kizikish turiga karab xohlagan mashgulot turi bilan shugullanishi, turli xil muassasa ichida tugaraklar tashkil etish huquqiga ega. Mahkum muassasa ma’muriyatining direktorining nomiga ariza berish orqali turmush kurishi xam mumkin. Mahkumga uzi bilan kuyidagi buyumlarni saqlashga ruxsat etilmaydi: -turli xildagi ukotar kurollar; -portlovchi moddalar; -narkotik moddalar; -barcha turdagi alkogol ichimliklar; -harbiy kiyim-kechak; Umuman olganda, mahkum uzi bilan saqlashi kat’iy man etilgan buyumlar ruyxati muassasa ma’muriyatining ichki nizomida kursatiladi.

Manzil-koloniyalardagi mahkumlar mehnati ma’muriyat tomonidan belgilab kuyilgan cheklash va istisnolarni xisobga olmaganda mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Mahkumlarni boshqa ishga utkazishni korxona,muassasa yoki tashkilot manzil-koloniya ma’muriyati bilan kelishilgan xolda amalga oshiriladi. Mahkumlarga muassasa joylashgan yerdagi oliy va urta maxsus ukuv yurtlarida sirtdan ukishga ruxsat etiladi. Bu barcha dispozitiv qoidalar Jinoyat-ijroiya kodeksining 115-moddasida uz ifodasini topgan. Respublikamizda mehnat to‘g‘risidagi qonunchilik xujjalari barcha shaxslar uchun bir xil harakatda bo‘ladi, istisno sifatida manzil-koloniyalardagi mahkumlar ishga qabul qilish, ishdan bekor kilish va boshqa ishga utkazish qoidalari kullanilmaydi. Muassasa ma’muriyati xar bir mahkumni uz kasb faoliyati, xunari va mutaxassisligi bo‘yicha ishga joylashtiradi. Eng ahamiyatli jixati xam shundaki, manzil-koloniyaga ko‘chiriluvchi mahkumlar albatta biror bir kasb-xunarga ega bulishi lozim. Manzil-koloniya ma’muriyati mahkumni boshqa mutaxassislik bo‘yicha ishga ukitib, uni ishga joylashtirish huquqiga ega. Mahkumlar.odatda, muassasa ichidagi xo‘jalik ishlari bilan shugullanadi, ba’zi hollarda istisno sifatida ma’muriyat ruxsati bilan mahkum boshqa korxonalarda xam uz mutaxassisligi bo‘yicha shartnoma asosida boshqa xududda, boshqa ishga utkazilishi mumkin. Bu xil munosabatlar xo‘jalik organlari tomonidan amalga oshiriladi. Manzil-koloniyalardagi mahkumlar,odatda, muassasa joylashgan yerdagi oliy va urta maxsus ukuv yurtlarda sirtdan ukiydilar. Manzil-koloniyalarda uziga xos kulayliklar bilan bir katorda bir kator cheklashlar xam mavjud. Masalan, mahkum muassasa ichki tartib-qoidalarini buzgan takdirda karserga kamab kuyilishi mumkin. Ashshadiy jinoyatchilar ea sud hukmi asosida kursatilgan muassasaga jazoni o‘tash uchun kaytib yuboriladi.

Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar sharoitini yengillashtirish tartibi va asoslari Umumiy tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksining 116 va 117-moddalarda uz aksini topgan. Mazkur kodeksning 116-moddasiga kura, umumiy tartibli koloniyalarda jazoni: 116-modda. Umumiy tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi Umumiy tartibli koloniyalarda jazoni: mazkur muassasaga sud hukmiga binoan kelgan mahkumlar; ushbu Kodeksning 129-moddasida nazarda tutilgan hollarda tarbiya koloniyalaridan o‘tkazilgan mahkumlar; sud tomonidan manzil-koloniyalardan intizomiy jazo tarzida o‘tkazilgan mahkumlar; qasddan og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyat sodir etganligi uchun birinchi marta hukm qilingan, ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoni ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo bilan almashtirish tartibida sudning ajrimi asosida yuborilgan mahkumlar; rag‘batlantirish tarzida yoki sud tomonidan tayinlangan turmaga qamash tariqasidagi ozodlikdan mahrum qilish muddatini o‘taganidan keyin turmalardan o‘tkazilgan mahkumlar o‘taydi. Ijobiy tavsifga ega mahkumlar ushbu Kodeksning 104-moddasida nazarda tutilgan tartibda yengillashtirilgan saqlash sharoitiga o‘tkaziladi. Umumiy tartibli bir koloniyadan ikkinchisiga o‘tkazilgan mahkumlar jazoni bu yerga o‘tkazilgunga qadar belgilangan saqlash sharoitida o‘taydilar. Tarbiya koloniyasidan o‘tkazilgan mahkumlar jazoni yengillashtirilgan saqlash sharoitida o‘taydilar. Jinoyat-ijroiya kodeksining 117-moddasida umumiy tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash shartlari belgilab kuyilgan.

Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar umumiy turar joylarda yashaydilar.Ular koloniya ma’muriyati tomonidan belgilangan yotokxonalarda joylashtiriladilar va koloniya ma’muriyatining ichki nizomida kursatilgan kiyim-kechaklarda yurishadi. Mahkumlar uzi bilan olib kelgan kiyim- kechaklarda kiyinib yurishlariga ruxsat berilmaydi. Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar uchun yagona qoida belgilab kuyilgan. Bu qoidaga kura, mahkumlar kator bo‘lib muassasa xududida yurishlari, uygongandan boshlab yotgunga kadar muassasa xududida harakatlanishi mumkin. Istisno holat muassasa xududida faqatgina turli xil uyushtiriladigan sport musobakalari, madaniy kechalarda kiritilishi mumkin. 2003 yil 30 avgustda Jinoyat-ijroiya kodeksiga kiritilgan qo‘shimcha va o‘zgartirishlarga kura umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar belgilangan eng kam ish haqi miqdorining ikki baravarigacha bulgan summaga oziq-ovqat maxsulotlari va eng zarur narsalar sotib olishlari mumkin. Bu belgilangan summa ma’muriyat tomonidan uzgartirilishi yoki bekor kilinishi mumkin emas. Umumiy tartibli koloniyalarda mahkumlar yil mobaynida: -turt marta qisqa va uzok muddatli uchrashuv; -olti marta telefon orqali so‘zlashuv; -oltita posilka yoki yo‘qlov; -oltita banderol olish huquqiga ega; Makumlarga bu tarzda uchrashuvlar sonini belgilash ushbu kodeksning 76-moddasi va umumiy tartibli muassasaning ichki nizomi asosida amalga oshiriladi. Masalan, ushbu kodeksning 76-moddasida uzok muddatli uchrashuv mahkumning iltimosiga kura qisqa muddatli uchrashuv yoki telefon orqali so‘zlashuv bilan almashtirilishi mumkin. Umumiy tartibli koloniyalarda ijobiy tavsifga ega mahkumlar ushbu kodeksning 104-moddalarida nazarda tutilgan tartibda yengillashtirilgan saqlash sharoitiga utkaziladi. Ular kodeksning 113-moddasiga kura, belgilangan jazo muddatining kolgan qismini manzil-koloniyalarda o‘tashadi.

Shuningdek, uzining xulq-atvori bilan namuna bo‘ladigan mahkumlar qo‘shimcha ravishda yil davomida belgilangan huquqlarga bitta uchrashuv, bitta telefon orqali so‘zlashuv, bitta posilka yoki yo‘qlov olishlari mumkin. Qattiq tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari.Qattiq tartibli koloniyalarda saklanayotgan mahkumlar sharoitini yengillashtirish asoslari va tartibi. Qattiq tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi Jinoyat-ijroiya kodeksining 118 va 119 moddalarida uz ifodasini topgan. Qattiq tartibli koloniyalarda jazoni: -mazkur muassasaga sud hukmiga binoan kelgan mahkumlar (erkaklar,uta ogir turdagi jinoyat sodir etgan yoki oldingi jinoyati uchun jazodan ozod etilgan mahkumlar; ayollar, uta ogir turdagi jinoyat sodir etgan takdirda); -turmalarda va maxsus tartibli koloniyalardan rag‘batlantirish tarzida utkazilgan mahkumlar; -sud tayinlagan turma kamog‘i muddatini utaganidan sung turmalardan utkazilgan mahkumlar; -sud tomonidan manzil-koloniyalardan intizomiy jazo tarzida kaytarilgan mahkumlar utaydilar. Ijobiy tavsifga ega mahkumlar ushbu kodeksning 14-moddasida nazarda tutilgan tartibda yengillashtirilgan saqlash sharoitiga utkaziladi. Katttik tartibli koloniyadan ikkinchisiga utkazilgan mahkumlar jazoni bu yerga utkazilguncha kadar belgilangan saqlash sharoitida utaydilar. Qattiq tartibli koloniyalarda chekish, stolda uynaladigan uyinlar uynash, kurpa-tushaklardan foydalanishga ruxsat etilmaydi. Beriladigan ovkat xam kamaytirilgan normada, ularga bir sutkada bir soatgacha ochik xavoda sayr kilishga ruxsat beriladi. Jinoyat Kodeksining 50-moddasida xam qattiq tartibli koloniyalarda uta ogir jinoyati uchun birinchi marotaba ozodlikdan mahrum qilingan va xavfli retsidivist deb topilgan ayollar xam saqlanadilar. Qattiq tartibli koloniyalarda xam umumiy yengillashtirilgan va ogir sharoit qoidalari

joriy etiladi,lekin qattiq tartibli koloniyalardagi sharoitlar xam umumiy rejim koloniyalarning sharoitlaridan qattiqlashtirilganligi bilan farqlanadi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 119-moddasida belgilab kuyilishicha, qattiq tartibli koloniyalarda mahkumlar umumiy turar joylarda yashaydilar.Mahkumlarni axloqan tuzatish va xalol mehnatga urgatish uchun uni yengil sharoitgautkazish va muassasada urnatilgan tartib-qoidalarni buzuvchi ashshadiy tartibsiz deb topilganida esa, ogirlashtirilgan sharoitga utkazish masalasi kurib chikiladi va shu qoidaga rioya qilinadi.Odatda, koloniyalarga kelib tushgan mahkum JIKning 104-moddasining 1-qismida belgilangan muddat utgunga kadar sharoitini o‘zgartirish qoidasi tadbik etilmaydi. Bu muddat utganidan sung yengillashtirilgan sharoitga utkazish masalasi kurib chikilishi mumkin.Mahkum yengillashtirilgan sharoitga utkazilganda, utkazish muddati belgilanmaydi. Faqat mahkumning xulqi yomonligi va tartibbuzarligi natijasida uni oddiy sharoitga yoki ogirlashtirilgan sharoitga utkazish muddati belgilanadi va mahkum kupi bilan olti oyga ogirlashtirilgan sharoitga utkazilishi mumkin. Yengillashtirilgan yoki huquqlari cheklangan sharoitlarda xam maxsus ichki tartib qoidalar mahkumni majburiy mehnatga jalb kilish tartibi,ularga huquq va majburiyatlarini belgilash qoidalari joriy etiladi. Oddiy sharoitdagi mahkumlar qattiq tartibli koloniyalarda Jinoyat-ijroiya kodeksining 119-moddasiga kura, bir oyda eng kam oylik ish haqining bir yarim baravarigacha bulgan summaga oziq-ovqat maxsulotlari va eng zarur narsalar sotib olishlari mumkin. Shuningdek, kupi bilan uch marta qisqa muddatli va uch marta uzok muddatli uchrashuv, turt marta telefon orqali so‘zlashuv, turtta posilka yoki yo‘qlov, turtta banderol olish huquqiga ega.Bu imtiyozlar mahkumning sharoitining uzgartirilishi bilan uzgarishi mumkin.Bu xol unga berilgan barcha imtiyozlarning bekor bulishi bilan namoyon bo‘ladi va Jinoyat-ijroiya kodeksining 109-moddasining turtinchi, beshinchi va oltinchi qismlarida belgilangan huquqiy cheklash turlari va qo‘shimcha huquqlardan foydalanishga ruxsat etiladi.

Jumladan, yengillashtirilgan sharoitdagi qattiq tartibli koloniyalarda mahkumlar eng kam oylik ish haqining un foizigacha kiymatda pul sarflash, qo‘shimcha posilka,banderol yoki yo‘qlov olish huquqlari, telefon orqali so‘zlashuv huquqlari bilan ta’minlanishi mumkin. Maxsus tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Maxsus tartibli koloniyalarda jazoni utayotgan mahkumlar sharoitini yengillashtirish asoslari va tartibi. Maxsus tartibli koloniyalarda mahkumlar sharoiti ogirlashtirilganligi bilan ajralib turadi. Umumiy sharoitdagi maxsus rejimli koloniyalarda xam mahkum sharoitining alohida ogirlashtirilganligini kurish mumkin. Shuning uchun xam maxsus rejimli koloniyalarda faqat uta xavfli retsidivistlar yoki umrbod ozodlikdan mahrum qilish avf etilib,ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtirilgan mahkumlargina saklanishi mumkin.Maxsus tartibli koloniyalarga ayollar yuborilmaydi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 121- moddasiga kura, maxsus tartibli koloniyalarda mahkumlar kameralarda yoki umumiy yashash binolarida saqlanadilar va ular bir kunda kupi bilan 2 soatgacha ochik xavoga olib chikiladi. Yengillashtirilgan sharoitga utkazilganda mahkum kamera tipidagi yashash joylariga utkaziladi. Maxsus tartibli koloniyalarda saklanayotgan mahkumlar bir oyda eng kam oylik ish haqi miqdori summasigacha oziq-ovqat maxsulotlari va eng zarur narsalar sotib olishlari mumkin. Mahkumlarga yil mobaynida:  ikki marta qisqa muddatli va ikki marta uzok muddatli uchrashuv;  uch marta telefon orqali so‘zlashuv;  uchta posilka yoki yo‘qlov;  uchta banderol olish huquqiga ega. Maxsus tartibli koloniyalarda jazoni o‘tash mahkumlarning kamera tipidagi xonalari maxsus maishiy talablarga binoan jihozlanganligi bilan farqlanadi. Kamerada mahkumga yoitishga taxta karavot,ovkatlanish va utirish

uchun taxta stol,stul, yuvinish va xojat joylari bulishligi talab etiladi. Kamerada mahkum uchun kun tartibi belgilanadi. Maxsus tartibli koloniyalarda saklanayotgan mahkumlar xam jazoning uchdan bir qismini utab bulganlaridan sung yengillashtirilgan sharoitga utkazilishi mumkin. Yengillashtirilgan sharoitga utkazilgan mahkumlarga Jinoyat-ijroiya kodeksining 104-moddasi talablariga muvofiq qo‘shimcha imtiyozlar beriladi. Mazkum kanday shartlarga kura yengilashtiriladigan sharoitga utkazilgan bulsa, xuddi shu tartibda karserlarga xam kiritib kuyilishi mumkin. Umuman,turma va tergov hibsxonalari karseriga kiritib kuyishga faqat 15 sutkagacha yul kuyiladi.Maxsus tartibli koloniyalarda saklanayotgan mahkumlar xar kuni bir yarim soatgacha, yengillashtirilgan sharoitga utkazilganida esa ikki soatgacha sayrga olib chikilishlari mumkin. Turmalarda jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Turmalarda jazoni utayotgan mahkumlar sharoitini yengillashtirish asoslari va tartibi. Turmalarda jazoni o‘tashga sudlar tomonidan uta ogir jinoyat sodir kilgan erkak va ayollar hukm kilinib, ularga jazoni mazkur joylarda o‘tashlaridan kuzlangan asosiy maqsad jamiyat manfaatlarini asrashdan iborat. Turma xam ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘tash joylari xisoblanib, O‘zbekiston Respublikasi Ichki Ishlar vazirligining jazolarni ijro etish bosh boshqarmasi tomonidan umumiy raxbarlik va nazorat qilinadi.Turma joylari xam koloniyalar singari mahkumlarni axloqan tuzatish, ularni tugri yulga urgatish vazifalarini amalga oshiradi. Shunga karamay, turma joylari koloniyalarning ba’zi xususiyatlaridan jiddiy farq kiladi. Jumladan, turmada mahkumlar doimiy kameralarga kamalgan xolda saqlanadilar va ularni jamiyatdan ajratishning eng ogirlashgan holatlarini belgilaydi. Turmalarda uta xavfli retsidivistlar ogir va uta ogir jinoyatlarni sodir etgan mahkumlar xamda ichki tartib qoidalarini ashshadiy buzganligi uchun koloniyalardan utkazilgan mahkumlar saqlanadilar. Koloniyalardan turmaga mahkum ichki tartib qoidalarini ashshadiy buzuvchi, ma’muriyat talablariga buysunmaydigan holatlarda sudning qarori

bilan utkaziladi. Bunday xolda mahkum turma joyi qoidalariga asosan qonunda belgilangan muddatga utkazilishi mumkin. Bu muddat tugashi bilan mahkum yana sud belgilagan rejim turi koloniyasiga utkaziladi. Turma joylarining tashkil etilishi va tuzilishi jixatidan boshqa jazoni ijro etish muassasalaridan jiddiy farq kiladi. Jumladan, turmalar koloniyalarga uxshab rejim turlariga bulinmaydi.Lekin turma joylarida maxkkumlarning oddiy sharoitdagi, yengillashtirilgan sharoitdagi yoki intizomiy jazolash shaklidagi huquqlarga utkazilganligini kurishimiz mumkin.Bular oddiy sharoitdagi kameralar va mahkumni ogirlashtirilgan sharoitlarga utkazilganida saqlanadigan kameralar tipiga kiradi. Turma joylarida xam mahkumlar xo‘jalik xizmatlarini amalga oshiradilar. Bunday ishlarga maxsus xo‘jalik ishlari uchun koloniyalardan koldirilgan mahkumlar tomonidan bajariladi. Mahkumlar turma kamog‘iga yuborilganida sud uning sharoitlarini belgilab bermaydi. Xar bir turma joyiga yuborilgan mahkum uchun umumiy sharoitdagi huquqlar belgilab beriladi. Bu joyda jazoni o‘tash vaqtida mahkumning sharoiti uzgartirilishi mumkin. Lekin xomilador yoki emizikli bolali ayollar, birinchi va ikkinchi gurux nogironlari turmada yengillashtirilgan sharoitda saqlanadilar. Ularni oddiy yoki ogirlashtirilgan sharoitlarga utkazilishiga yul kuyilmaydi. Mahkumni yengillashtirilgan sharoitga utkazishga, jazoning kamida olti oy utalganidan keyingina yul kuyilishi mumkin. Yengillashtirilgan sharoitga utkazilgan mahkum ichki tartib-qoidani ashshadiy buzuvchi deb topilganida uni umumiy yoki ogirlashtirilgan sharoitga utkazishlari xam mumkin, lekin bunday uzgarishga xam olti oydan keyin yul kuyiladi. Mahkumlar faqat uzlari saklanayotgan kameradagina erkin harakatlanishi va yonidagi boshqa mahkumlar bilan mulokot kilishlari, agarda mahkumni alohida saqlash zarurati yoki xavfsizlik holatlari vujudga kelsa, bir kishilik kameralarga xam kiritib kuyilishlari mumkin. Mahkumlarni bir kishilik

kameralarga kiritib kuyish ogirlashtirilgan sharoitni yengillashtirmaydi,faqat uning xavfsizligini ta’minlash chorasi hisoblanadi. Turma joylarida mahkumlar uchun barcha zarur shart-sharoitlar yaratiladi. Turma joylarida mahkumlarni ochik xavoda sayr kilish uchun olib chikishga mo‘ljallangan maxsus joylar tashkil etiladi. Mahkumni kunlik sayrga olib chikilishidan tashqari maxsus tashkil etilgan ishchi kameralariga olib chikilishlari xam mumkin. Bunday kameralarda mahkum foydali mehnatga jalb qilinadi.Bu kameralar mahkumlarning mehnatlarini tashkil etish uchun maxsus kerakli jihozlar bilan jihozlangan bo‘ladi. Turma joylari ozodlikdan mahrum qilish jazosining eng og‘irlashtirilgan sharoitlarini nazarda tutadi. Ammo shunga karamay mahkumlarning huquqiy holati xam belgilangan bo‘lib, oziq-ovqat yoki eng zarur buyumlar sotib olish, diydor kurishuv, banderol olish huquqlari xam beriladi. Shuningdek, qonun mahkumlarning oziq-ovqat yoki eng zarur narsalarni sotib olishlari uchun uzlarining mehnatlaridan tushgan mablag xisobiga yoki uning karindosh yoki yakinlari tomonidan pul junatmalariga yul kuyadi.Bunday xarid masalalari xam chegaralangan miqdorda ruxsat etiladi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksining 2003 y 30 avgustda 123-moddasiga kiritilgan qo‘shimcha va o‘zgartirishlariga muvofiq, mahkumlar turmada belgilangan eng kam ish haqi miqdorining yetmish besh foizigacha bulgan summaga oziq-ovqat maxsulotlari va eng zarur narsalarni sotib olishlari mumkin. Shuningdek, mahkumlar turmalarda xar kuni muddati bir soatlik sayr kilish va yil mobaynida: -ikki marta qisqa muddatli va bir marta uzok muddatli bir soatlik sayr kilish va yil mobaynida; -ikki marta telefon orqali so‘zlashuv; -ikkita posilka yoki yo‘qlov; ikkita banderol olish huquqiga ega.

Rag‘batlantirish tarzida turmalarda yengillashtirilgan sharoitga utkazilgan mahkumlar xar kuni bir soatga uzaytirilgan sayr muddatiga ega bulishlari mumkin. Shuningdek, turmalardaga mahkumlar umumiy kameralarda saqlanadilar va alohida hollarda mahkumning batamom ajratib kuyilishini ta’minlash maqsadida muassasa boshligining prokuror tomonidan tasdiklangan qarori asosida uni bir kishilik kamerada saqlashga yul kuyiladi. Tarbiya koloniyalarida jazoni o‘tash tartibi va shartlari. Tarbiya koloniyalarida rag‘batlantirish va intizomiy jazo choralari. Voyaga yetmaganlarni tarbiya koloniyasidan jazoni ijro etish koloniyasiga utkazish. O‘zbekiston Respublikasida voyaga yetmaganlarga bulgan e’tibor nafaqat ijtimoiy yoki siyosiy holatlarda va xatto jinoyat sodir etib aybli deb topilganda xam alohida insonparvarlik munosabatlari qonunlashtirib berilgan. Jumladan, voyaga yetmaganlar javobgarligi,ularning uziga xos xususiyatlari, ularning huquqlari alohida ximoyalanganligi va jazolarni belgilash va o‘tash jarayonidagi insonparvarlik xususiyatlari qonunda alohida belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat-ijroiya kodeksiga asosan tarbiya koloniyalari uchun alohida 22-bob ajratilgan bo‘lib, unda 124-129 moddalar uz ifodasini topgan. Voyaga yetmaganlar javobgarligi va ular uchun jazo masalalari xam O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi va Jinoyat-ijroiya kodeksidagi alohida boblarda ajratib berilgan va yangiliklarni nazarda tutgan. Jumladan. Voyaga yetmaganlarga nisbatan Jinoyat kodeksiga asosan ozodlikdan mahrum qilish un yilgacha, bir necha jinoyatlar yoki bir necha hukmlar yuzasidan jazo tayinlanganida un ikki yilgacha ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin. Bundan tashqari, voyaga yetmaganlarning ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tash joylari xam alohida tashkil etilgan bo‘lib, ular bunday jazolarni

tarbiya koloniyalarida utaydilar.Voyaga yetmaganlar uchun belgilangan tarbiya koloniyalaridagi sharoitlari xam yengillashtirilganligi bilan ajralib turadi. O‘zbekitson Respublikasi jinoyat-ijroiya kodeksiga kura,voyaga yetmasdan turib, jinoyat sodir kilgan shaxslar tarbiya koloniyalarida jazoni utaydilar. Tarbiya koloniyalarida mahkumlar voyaga yetgunlariga kadar saklanishlari mumkin. Voyaga yetganlaridan sung, ular jazoni o‘tash koloniyalariga utkazishlari mumkin. Masalan, Jinoyat-ijroiya kodeksining 129- moddasiga asosan, agarda mahkumlar agarda mahkumlar yigirma bir yoshga tulganidan, salbiy tavsifga ega mahkumlar esa un sakkiz yoshga tulganidan keyin jazo o‘tashni davom ettirish uchun tarbiya koloniyasidan umumiy tartibli koloniyaga utkaziladi. Extiyotsizlik oqibatida sodir etilgan jinoyat uchun hukm qilingan mahkumlar un sakkiz yoshga tulganidan keyin jazo o‘tashnidavom ettirish uchun ijtimoiy xavfi katta bulmagan jinoyatlar, extiyotsizlik oqibatida sodir etilgan uncha ogir bulmagan jinoyatlar uchun hukm qilingan shaxslar saqlanadigan manzil-kolonyailarga utkaziladi. Voyaga yetmagan mahkumning ijobiy xulqi, mehnatga bulgan xalol munosabati va boshqalarga urnak bula olishligi xisobga olinib,jazo o‘tashni davom ettirish uchun mahkumlarni jazoni ijro etish koloniyasiga utkazish masalalari sud tomonidan Jinoyat-protsessual kodeksining 537-moddasining 4- bandida belgilangan tartibda amalga oshiriladi: «un sakkiz yoshga tulgan mahkumni tarbiya koloniyasidan jazoni ijro etish koloniyasiga utkazish masalasini xal etishda sudya uning tuzalish darajasini xisobga olishi lozim.Mahkum tarbiya koloniyasida jazoni o‘tash muddatini davom ettirish uchun uzogi bilan 25 yoshga tulgunga kadar koldirilishi mumkin». Shuningdek, mahkumlarni jazoni ijro etish koloniyalariga utkazish masalasi Jinoyat-ijroiya kodeksining 128-129-moddalari talablaridan kelib chikkan xolda xal etilib, odatda, ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan mahkumlar 18 yoshda bulsa, 21 yoshga tulgunga kadar tarbiya koloniyalarida koldiriladi, mahkumlarni tarbiya koloniyalarida koldirish muassasa boshligining prokuror tomonidan tasdiklangan qarori bilan, jazoni o‘tashni

davom ettirish uchun jazoni ijro etish koloniyalariga utkazish masalasi agarda mahkum yoki uning advokati tegishli iltimosnoma bilan sudga bevosita murojaat etmagan bulsa, sud tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat- protsessual kodeksining 537-moddasida nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. Tarbiya koloniyalarida xam mahkumlarni yengillashtirilgan imtiyozli va oddiy sharoilari mavjud. Bundan tashqari, mahkumning intizomsizligi, ichki tartib-qoidalarni doimiy buzuvchilarga nisbatan qo‘llaniladigan hibsxonalar mavjud bo‘lib, hibsxonalarga kuyilgan mahkumlarning sharoiti, albatta, ogirlashtiriladi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 127-moddasida tarbiya koloniyasida hibsxonaga kiritib kuyish tariqasidagi intizomiy jazo un uch yoshdan un olti yoshgacha bulgan mahkumlarga yetti sutkagacha, un olti va undan katta yoshdagi mahkumlarga esa un sutkagacha bulgan muddatga qo‘llaniladi. 2003 yil 30 avgustda Jinoyat-ijroiya kodeksiga kiritilgan qo‘shimcha va o‘zgartirishlar bu moddani xam chetlab utmadi. Unda tarbiya koloniyasining hibsxonasiga kiritib kuyilgan mahkumlarning sayr kilish muddati sutkasiga ikki soat kilib belgilandi. Yengillashtirilgan sharoitga utkazish mahkumning ijobiy xulqi, mehnatga xalol munosabati xamda intizomiy jazo chorasining bulmasligi va jazoning kamida ¼ qismini utaganidan sung qo‘llaniladi. Tarbiya koloniyalarida mahkumlarga nisbatan rag‘batlantirish choralari xam juda keng qo‘llaniladi, bu voyaga yetmaganlarning axloqan tuzalishida va ularni kayta tarbiyalanishida sezilarli ahamiyatga ega.Uz urnida rag‘batlantirish choralari xam max kum xulqining ijobiyligi yoki mehnat normalarini bajarganligini inobatga organ xolda beriladi.Umuman olganda, tarbiya koloniyalardagi mahkumlarni qo‘shimcha rag‘batlantirish va intizomiy jazo choralari xam Jinoyat-ijroiya kodeksining 126-moddasida uz ifodasinin topgan bo‘lib, unda nazarda tutilgan rag‘batlantirish choralaridan tashqari: -muassasa xududidan tashqarida utkaziladigan sport va madaniy-tomosha tadbirlarini kurishga yuborish;

-qisqa muddatli uchrashuv urniga ota-onasi,ularning urnini bosuvchi shaxslar yoki yaqin qarindoshlari kuzatuvida sakkiz soatgacha balgan muddatda erkinlikka chikarish; -hibsxonada bulish muddatini qisqartirish va undan muddatidan ilgari ozod qilish tariqasida rag‘batlantirilishi mumkin. Jazoni o‘tash tartibini buzganligi uchun tarbiya koloniyalarida mahkumlarga ushbu kodeksning 105-moddasida nazarda tutilgan intizomiy jazo choralaridan tashqari tomoshaga borishdan bir marta mahrum etish tariqasidagi jazo kullanilishi mumkin. Tarbiya koloniyalarida mahkumlarga nisbatan tarbiyachilar tayinlanib, tarbiyachilar mahkumlarning kundalik faoliyatlarini belgilab beradi, nazorat kiladi va boshqaradi. Tarbiya koloniyalarida mahkumlarni yengillashtirilgan sharoitga utkazish yoki hibsxonaga kiritib kuyish tarbiyachining tavsiyasiga kura,koloniya boshligining buyrugi bilan amalga oshiriladi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 125-moddasi tarbiya koloniyalarida jazoni utaydigan mahkumlarning huquqiy maqomini belgilab beruvchi eng asosiy modda hisoblanadi. Zero, mahkumga berilgan huquq va majburiyatlar kuyidagilarda namoyon bo‘ladi: «Tarbiya koloniyalarida mahkumlar umumiy turar joylarda yashaydilar. Mahkumlar belgilangan eng kam ish haqi miqdorining ikki yarim baravarigacha bulgan summaga oziq-ovqat maxsulotlari va eng zarur narsalar sotib olishlari mumkin. Tarbiya koloniyalardagi mahkumlar yil mobaynida:  olti marta qisqa muddatli va olti marta uzok muddatli uchrashuv;  un ikki marta telefon orqali so‘zlashuv;  oltita posilka yoki yo‘qlov;  oltita banderol olish huquqiga ega. Kuchaytirilgan tartibli tarbiya koloniyalarida mahkumlar yil mobaynida:  olti marta qisqa muddatli va olti marta uzok muddatli uchrashuv;  sakkiz marta telefon orqali so‘zlashuv;

 turtta posilka yoki yo‘qlov;  turtta banderol olish huquqiga ega. Un sakkiz yoshga tulgan va tarbiya koloniyalarida koldirilgan mahkumlarga voyaga yetmagan mahkumlar uchun belgilangan normalarda ovkat,ust-boshi, moddiy-maishiy ta’minot va boshqa jazo o‘tash sharoitlari tadbik etiladi. Bu shaxslarning mehnat sharoitlari mehnat to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Ayrim toifadagi mahkumlar tomonidan jazoni o‘tash va uning uziga xos xususiyatlari. Ayrim toifadagi mahkumlar tomonidan jazoni o‘tash Jinoyat-ijroiya kodeksining 23-bob 130-135 moddalarini uz ichiga kamrab oladi. Jinoyat-ijroiya kodeksining 130-moddasi mahkuma xomilador ayollar va bolasi bor ayollar uchun qo‘shimcha huquqlar kursatib utilgan. Unda: «Mahkuma xomilador ayollar va uch yoshga tulmagan bolasi bor ayollar ushbu kodeksda mahkumlar uchun nazarda tutilgan huquqlardan tashqari:  muassasa xududi doirasidan tashqarida yashash;  bolalarini jazoni ijro etish koloniyalari koshidagi bolalar uyiga joylashtirish;  bolalarini joylashtirib kelish va ular bilan uchrashish uchun muassasa doirasidan chetga chikish huquqiga xam ega. Mahkuma ayollarga voyaga yetmagan bolalari bilan muddati besh sutkagacha bulgan, shu jumladan muassasa xududi doirasidan tashqarida yashash imkoniyati bilan, uzok muddatli uchrashuv berilishi mumkin». Umuman olganda, yukoridagi modda insonparvarlik prinsipiga asoslangan xolda va inson huquqlari to‘g‘risidagi paktlarga asoslangan xolda Jinoyat- ijroiya kodeksiga kiritilgani aytib utish zarur. Barcha kuriladigan chora- tadbirlar eng avvalo, yosh bolali mahkuma ayollarning tarbiyalayotgan farzandini uz yurti kelajagi uchun ms’uliyatli kilib tarbiyalashda uz aksini topadi.

Yaxshi xulq-atvor va uzining mehnati bilan boshqalarga urnak bula oladigan mahkuma xomilador ayollar yoki uch yoshga tulmagan farzandi bulsa turli xildagi koloniya ishlaridan ozod kilinib muassasa xududi doirasidan tashqarida yashash huquqi beriladi. Mahkuma ayollarning muassasa xududidan tashqarida yashash huquqi Jinoyat-ijroiya kodeksining 131-moddasida uz ifodasini topgan. Mahkuma ayollarning bolalarini jazoni ijro etish koloniyalari koshidagi bolalar uyiga joylashtirish huquqiga egadirlar. Bunda bolaning kayerda tugilganligi ahamiyatga ega emas. Bolani bolalar uyiga joylashtirish O‘zbekiston Respublikasi Oila Kodeksining tegishli moddalariga muvofiq vasiylik va xomiylik tashkilotining muassasa ma’muriyati bilan kelishilgan qarori asosida amalga oshiriladi. Ijobiy tavsifga ega mahkuma ayollar xomiladorlik va tugish bo‘yicha ishdan ozod etilgan vaqt mobaynida, shuningdek bolasi uch yoshga tulgungan kadar muassasa boshligining prokuror tasdiklagan qarori bilan koloniya xududidan tashqarida yashashga ruxsat etilishi mumkin. Muassasa xududidan tashqarida yashash huquqi Jinoyat kodeksi 73- moddasi 4-qismida kursatilgan kuyidagi toifa mahkumlarga berilmaydi va ularga jazoni muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish kullanilmaydi: -umrbod ozodlikdan mahrum qilish avf etish tariqasida ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan almashtirilgan shaxsga; -uta xavfli retsidivistlar; -uyushgan gurux yoki jinoiy uyushmaning tashkilotchi va katnashuvchilariga; -javobgarlikni ogirlashtiradigan holatlarda kasddan odam uldirish, un turt yoshga tulmaganligi aybdorga ayon bulgan jabrlanuvchining nomusiga tegish yoki unga nisbatan zurlik ishlatib, jinsiy extiyojni gayritabiiy usulda kondirgan, psixotropmoddalarni kup miqdorda qonunga xilof ravishda sotish uchun hukm qilingan shaxslar va xokazo; Koloniya xududi doirasidan tashqarida yashaydigan mahkumlar:

-xona tipidagi turar joylarda joylashadilar va muassasa ma’muriyatining nazorati ostida bo‘ladilar; -ertalab urindan turishdan kechki paytgacha bulgan vaqt mobaynida belgilangan yunalishlar doirasida erkin yurish huquqidan foydalanadilar; -fuqarolarkiyadigan kiyimda yurishlari,yonlarida pul va kimmatli buyumlar saqlashlari,puldan cheklanmagan xolda foydalanishlari mumkin; -cheklanmagan miqdorda banderol, posilka va yo‘qlovlar olish xamda junatish, qisqa muddatli uchrashuvlar olish huquqiga ega. Qisqa muddatli uchrashuvlar, odatda, ishdan bush vaqtda beriladi. Muassasa xududi doirasidan tashqarida yashash huquqi kuyidagi hollarda bekor qilinadi: -jazoni o‘tash tartibi muntazam ravishda yoki bir marta kupol tarzda buzilganda; -xomiladorlik va tugish bo‘yicha ishdan ozod qilish davri tugaganda; -bola uch yoshga tulganda; Yukorida qisqa bulsada mahkuma ayollarni saqlashga mo‘ljallangan koloniyalar koshida bolalar uyi tashkil etilishi va u haqida fikr yuritilgan edi. Mufassal tarzda bu xakda fikr yuritiladigan bulsa, muassasa koshida bolalar uyi bolalarning normal yashashi va kamol topishi uchun zarur sharoitlarni ta’minlash uchun kuriladi. Mahkuma ayollar uch yoshga tulmagan bolalarini bolalar uyiga joylashtirishga va ishdan bush vaqtda ular bilan birga bulishga xakli hisoblanadi. Bolalar uyidagi bola uch yoshga tulganidan keyin onasining roziligi bilan uning karindoshlariga yoki xomiylik va vasiylik organi qaroriga binoan boshqa shaxslarga berilishi mumkin, juda kup hollarda esa bolalar muassasalariga yuboriladi. Agarda mahkumaning jazoni o‘tash muddati tugashiga kupi bilan bir yil kolgan va u onalik burchlarini lozim darajada bajarib kelgan bulsa, muassasa ma’muriyati bolaning bolalar uyida bulish vaqtini uzaytirishi mumkin. Mahkuma ayollarning muassasa doirasidan chetga qisqa muddatli chikishi maktabgacha yoshdagi bolalari bor ayollarga bolalarini

karindoshlarnikiga,vasiylarnikiga yoki boshqa muassasalariga joylashtirib kelish uchun borib-kelish vaqti xisobga olinmagan xolda 15 sutkagacha muddatga ruxsat etilishi mumkin. Voyaga yetmagan nogiron bolalari bor ayollarga esa bir yilda bir marta ular bilan uchrashish uchun yulga ketadigan vaqtni xisobga olmaganda yetti sutkagacha bulgan muddatga chetga chikishga ruxsat etiladi. Shunday turdagi mahkumlar borki, ular sokchisiz yoki kuzatuvchisiz yurish huquqidan foydalanilar, ammo doimo nazorat ostida saqlanadilar.Bu xil turdagi mahkumlar koloniya xududidan tashqarida mo‘ljallangan maxsus xona tipidagi turar joylarda istikomat kiladilar. Umuman olganda, sokchisiz yoki kuzatuvchisiz yurish ular ishining xususiyati yoki davolanish zaruriyati munosabati bilan ruxsat etilishi mumkin. Sokchisiz va kuzatuvchisiz yuruvchi mahkumlar xam bir kator cheklanmagan huquqlardan foydalanishlari mumkin: -ertalab urindan turishdan kechki yotishgacha bulgan vaqt mobaynida belgilangan yunalishlar doirasida erkin harakatlanish; -yonida pul va kimmatli buyumlar saqlash, puldan cheklanmagan xolda foydalanish; -cheklanmagan miqdorda banderol,posilka yoki yo‘qlovlar olish xamda junatish. Sokchisiz yoki kuzatuvchisiz yurish huquqidan foydalanayotgan mahkumlarga uzok muddatli uchrashuv shu maqsad uchun maxsus ajratib qo‘yilgan joylarda berilishi mumkin. Bunday uchrashuvlar muddati uch sutkadan besh sutkagacha belgilanadi. Sokchisiz yoki kuzatuvchisiz yurish huquqidan foydalanadigan mahkumlar koloniyalarning xo‘jalik xizmatiga oid ishlarni bajarishadi. Ularni qo‘riqlov ostidagi mahkumlar bilan birgalikda mehnatga jalb qilish qat’iyan ta’qiqlanadi.

Xo‘jalik xizmatiga oid ishlariga jalb etiladigan mahkumlar birinchi urinda toza va ozoda yurishligi, yotokxonadagi urinlari saranjom bulishligi, xulqi va uzining mehnati bilan boshqalarga urnak bula olishligi bilan ajralib turadi. Mehnat kilishdan bosh tortgan yoki ichki tartib qoidani buzgan mahkumlar karserlarga kamab kuyiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

O'xshashlar

Qo`shimcha jazolarni ijro etish. Koloniya va turmalarda jazoni o`tash

Ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo ijrosini tashkil kilish va ijro etish

Ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxslar moddiy-maishiy ta’minoti, tibbiy xizmat ko’rsatish va mehnati

Jazoni ijro etish muassasalarida rejim

Jazoni o‘tashdan ozod qilish