Jazoni o‘tashdan ozod qilish - Huquqshunoslik - Referatlar

Jazoni o‘tashdan ozod qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.5751953125 KB

Ko'chirib olish

Jazoni o‘tashdan ozod qilish Reja: 1. Jazo jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan majburlov chorasidir 2. Afv etish to‘g‘risidagi farmonlar

Jazoni o‘tashdan ozod qilishning tushunchasi va turlari. Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod qilish tushunchasi va turlari. Mahkumni muddatidan ilgari shartli ozod qilishga, shuningdek yengilrog‘i bilan almashtirishga taqdim etish tartibi. Rad etish asoslari va takroran ozod qilish uchun taqdim etish tartibi. Muddatidan ilgari qo‘shimcha jazolardan ozod qilish. Kasallik tufayli yoki mehnat qobiliyatini yo‘qotganligi oqibatida jazodan ozod qilish tushunchasi, asoslari va tartibi. Jazodan amnistiya yoki avf akti asosida ozod qilish tartibi va shartlari. Jazo ijrosini tugatish asoslari va vaqti. Hisob-kitob tartibi, hujjatlarni va shaxsiy buyumlarni berish. Mahkum vafot etganligi munosabati bilan jazo ijrosini to‘xtatish tartibi. Jazoni o‘tab bo‘lishi munosabati bilan ozod qilish tartibi. Mahkumlarni ozod qilishga tayyorlash, jazoni ijro etish muasasasalaridan ozod qilingan shaxslarga moddiy yordam ko‘rsatish. Mahkumlarning ozod qilinishi to‘g‘risida xabar berish va ozod bo‘lgan shaxslarni kuzatib borish. Voyaga yetmagan mahkumlarni ota-onalariga yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar ixtiyoriga jo‘natish. Ota-onalari bo‘lmagan, voyaga yetmagan mahkumlarni internatlarga yoki homiylar qaramog‘iga jo‘natish. Jazo jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan davlat nomidan sud hukmi bilan qo‘llanadigan va mahkumni qonunda nazarda tutilgan muayyan huquq va erkinliklardan mahrum qilish yoki ularni cheklashdan iborat majburlov chorasidir. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining XIII bobida jazodan ozod qilishning turlari berilgan bo‘lib, ular quyidagilardan iborat: 1. Jazoni ijro etish muddati o‘tib ketganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 69-modda); 2. Shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotishi munosabati bilan uni jazodan ozod qilish (JK 70-modda); 3. Aybdorni chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 71-modda); 4. Shartli hukm qilish (JK 72-modda);

5. Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish (JK 73-modda, JK 89-modda); 6. Jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish (JK 74-modda, JK 90-modda); 7. Kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo‘qotish oqibatida jazodan ozod qilish (JK 75-modda); 8. Amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan ozod qilish; 9. Majburlov choralarini qo‘llagan holda javobgarlikdan yoki jazodan ozod qilish. Umumiy asosda, sud tomonidan belgilangan jazo muddatini to‘liq o‘tab bo‘lganlik jazoni o‘tashdan ozod qilishning mazmun-mohiyatini qamrab oladi. Jazo muddatini to‘liq o‘tab bo‘lganlikni yoki umuman, tegishlicha sud tayinlagan jazo muddatlarini aniq hisoblash uchun mahkumlarni jazoni ijro etish muassasalariga qabul qilishni belgilangan tartibda tashkil etish lozim. Jazoni ijro etish koloniyasiga qabul qilingan har bir mahkum to‘g‘risidagi ma’lumotlar mahkumlarning harakati hisobini yuritish hamda mahkumlarning shaxsiy hujjatlar yig‘ma jildlarini qayd etish daftariga kiritib boriladi, muassasaga kelgan shaxslarga armatura kartochkalari bilan shaxsiy hisob varaqlar ochiladi. Jazoni ijro etish muassasa ma’muriyati mahkum yetib kelgan kundan boshlab uch kunlik muddat ichida bu haqda hukm chiqargan sudni xabardor qiladi, shuningdek mahkuning oilasiga uni jazoni ijro etish koloniyasiga yetib kelganligi haqida muassasa manzilini ko‘rsatib, mahkumga yuborilishi man etiladigan narsa, buyum va ashyolar ro‘yxatini ilova qilgan holda xabarnoma yuboradi. Shuni alohida ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi XIII bobida ko‘rsatilgan jazodan ozod qilishning turlaridan jazoni ijro etish muddati o‘tib ketganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 69- modda), shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotishi munosabati bilan uni jazodan ozod qilish (JK 70-modda), aybdorni chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 71-modda) va shartli hukm qilish (JK 72-modda) asoslari O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-ijroiya

kodeksiga mahkum sud tomonidan tayinlangan jazo muddati tugagunga qadar jazoni o‘tashdan ozod qilinishi mumkin bo‘lgan hollar ro‘yxatiga kiritilmagan. Sababi, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 69-moddasi mazmunini tahlil qiladigan bo‘lsak, sud hukmi bilan muayyan jazoga hukm qilingan mahkum jazoni umuman ijro etmaydi. YA’ni, hukm qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 69- moddasida ko‘rsatilgan muddatlar ichida jazo ijro etilmagan bo‘lsa, mahkum asosiy va qo‘shimcha jazolardan ozod qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 70-moddasi mazmuniga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, jinoyat sodir etgan shaxs agar ish sudda ko‘rilayotgan vaqtgacha sharoit o‘zgardi yoki shaxs namunali hulqi, mehnatga yoki o‘qishga halol munosabati bilan o‘zini ko‘rsatib, ijtimoiy xavfliligini yo‘qotdi deb e’tirof etilsa, sud uni jazodan ozod qilishi mumkin. YA’ni, jinoyat sodir etgan shaxs ish sudda ko‘rilayotgan vaqtda tegishli asoslar mavjud bo‘lgan holda jazodan ozod qilinishi mumkin. Aybdorni chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan jazodan ozod qilishda ham ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan shaxs, agar u jinoyat sodir etganidan keyin yetkazilgan zararni bartaraf etib, o‘z ixtiyori bilan aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida arz qilgan bo‘lsa, sud uni jazodan ozod qilishi mumkin. YA’ni mazkur modda mazmunidan ko‘rinib turibdiki, ushbu asosda ham jinoyat sodir etgan shaxs ish sudda ko‘rilayotgan vaqtda tegishli asoslar mavjud bo‘lgan holda jazodan ozod qilinishi mumkin. Agar sud ozodlikdan mahrum qilish, intizomiy qismga jo‘natish, xizmat bo‘yicha cheklash yoki axloq tuzatish ishlari jazolarini tayinlash vaqtida sodir etilgan jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasi, aybdorning shaxsi va ishdagi boshqa holatlarni e’tiborga olib, aybdor tayinlangan jazoni o‘tamasdan turib ham uning hulqini nazorat qilish orqali tuzatish mumkin, degan qat’iy fikrga kelsa, shartli hukm qo‘llashi mumkin. Bunday holda sud, basharti, belgilangan sinov muddati davomida jazoning shartliligini bekor qilish asoslari kelib chiqmasa, tayinlangan jazoni ijro etmaslik to‘g‘risida qaror chiqaradi. Bundan kelib chiqadiki, shartli hukm qilingan shaxsga nisbatan sud tomonidan tayinlagan jazo

ijro etilmaydi. Lekin, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 72-moddasi 6- qismiga va O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual kodeksi 535- moddasiga muvofiq, agar shartli hukm qilingan shaxs sinov muddati davomida sud unga yuklangan majburiyatlarni bajarmasa yoxud jamoat tartibi yoki mehnat intizomini buzganligi uchun unga ma’muriy yoki intizomiy ta’sir chorasi qo‘llanilgan bo‘lsa sud uning xulqi ustidan nazorat olib boruvchi organ taqdimnomasiga binoan jazoning shartliligini bekor qilib, hukmda tayinlangan jazoni ijro etish to‘g‘risida ajrim chiqarishi mumkin. Bunday holda mahkumning jazoni o‘tashdan ozod qilinishi masalasi umumiy asoslarda hal qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-ijroiya kodeksi 163-moddasida jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod qilish asoslari keltirilgan bo‘lib, sud tomonidan tayinlangan jazo muddati tugagunga qadar mahkum:  muddatidan ilgari shartli ozod qilinganda;  jazo yengilrog‘i bilan almashtirilganda;  kasalligi yoki mehnat qobiliyatini yo‘qotganligi tufayli;  amnistiya yoki avf etilganligi tufayli jazoni o‘tashdan ozod qilinishi mumkin. Ozodlikdan mahrum qilish, intizomiy qismga jo‘natish, xizmat bo‘yicha cheklash yoki axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxslarga nisbatan jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo‘llanilishi mumkin. O‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilishga yoki axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxsga nisbatan jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish tartibi qo‘llanilishi mumkin. Ozodlikdan mahrum etilgan yoki axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan, ushbu jazo turlari uchun o‘rnatilgan tartib-qoida talablarini bajargan va mehnatga halol munosabatda bo‘lgan mahkumga nisbatan sud jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirishi mumkin.

O‘n sakkiz yoshga to‘lguncha sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etilgan yoki axloq tuzatish ishiga hukm qilingan, ushbu jazo turlari uchun o‘rnatilgan tartib-qoida talablarini bajargan va mehnatga yoki o‘qishga halol munosabatda bo‘lib kelayotgan mahkumga nisbatan sud jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirishi mumkin. Mahkum jazoni o‘tashdan ozod qilinishi uchun sudning hukmi (qaror, ajrim), muassasa boshlig‘ining prokuror tomonidan tasdiqlangan amnistiya qo‘llanilishi to‘g‘risidagi qarori yoki O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining afv etish to‘g‘risidagi Farmonga binoan O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining Axborot markazi tomonidan berilgan ko‘rsatma asosida ozod qilinishi mumkin. Mahkum jazo muddatining Jinoyat kodeksi 73, 74, 89 va 90-moddalarida belgilangan qismini o‘tab bo‘lganidan so‘ng bir oylik muddat ichida jazoni ijro etuvchi muassasa yoki organ ma’muriyati uni jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish yoki jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirishga taqdim etish masalasini agar mahkum yoki uning advokati tegishli iltimosnoma bilan sudga bevosita murojaat etmagan bo‘lsa ko‘rib chiqishi hamda taqdim qilish yoki rad etish haqida qaror chiqarishi shart. Ma’muriyat mahkumni jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilishga yoki jazoni yengilrog‘i bilan almashtirishga taqdim etishni rad etgan taqdirda mahkum yoki uning advokati sudga tegishli iltimosnoma bilan murojaat etishga haqli. Mahkumga jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod etish haqida taqdimnoma kiritilishida rad qilish uchun quyidagilar asos bo‘lishi mumkin:  mahkumni noinsoflik bilan mehnatga yoshdoshishi yoki ijtimoiy foydali mehnatdan voz kechishi;  jazoni o‘tash tartibini qo‘pol ravishda buzilishi;  muntazam ravishda intizom buzilishi. Jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish, shuningdek jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish sud tomonidan Jinoyat-protsessual kodeksining 536-moddasida

belgilangan tartibda qo‘llaniladi. Unga ko‘ra, Jinoyat kodeksining 73 va 74- moddalarida nazarda tutilgan hollarda jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish va jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirish jazoni ijro etish muassasasi ma’muriyatining taqdimnomasiga binoan sudya tomonidan qo‘llaniladi. Intizomiy qismda jazoni o‘tayotganlarga nisbatan ana shu choralar intizomiy qism qo‘mondonligining taqdimnomasiga binoan sudya tomonidan qo‘llaniladi. Jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish va jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirish o‘n sakkiz yoshga to‘lmay jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan jazoni ijro etish muassasasi ma’muriyati va voyaga yetmaganlar ishi bilan shug‘ullanuvchi komissiyaning birgalikdagi taqdimnomasiga binoan yoxud mahkumning, uning himoyachisining iltimosnomasiga asosan sudya tomonidan qo‘llaniladi. O‘zining mohiyatiga ko‘ra, jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish, jazoni keyingi qismini o‘tashdan ozod qilishda ifodalanadi. Jazoni o‘tashdan shartli ozod qilish mohiyati sud tomonidan tayinlangan jazoning o‘talmagan qismida mahkum yangi jinoyat sodir qilmasligi sharti bilan ozod qilishda ifodalanadi. Buni boshqacha talqin qiladigan bo‘lsak, jazoning o‘talmagan qismi o‘z mohiyat-mazmuniga ko‘ra, sinov muddati hisoblanadi va jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan sud O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 60-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq jazo tayinlaydi. Sud jazodan muddatidan ilgari shartli ozod qilish yoki jazoni yengilrog‘i bilan almashtirishni rad etgan taqdirda, bu haqda ajrim chiqqan kundan boshlab kamida olti oy o‘tganidan keyin taqdimnoma takroran kiritilishi yoki iltimosnoma takroran berilishi mumkin. Shaxs hukm chiqarilganidan keyin o‘z harakatlarining ahamiyatini anglay olmaydigan va boshqara olmaydigan darajada ruhiy kasallikka, shuningdek jazoni o‘tashga to‘sqinlik qiladigan surunkali ruhiy kasallikka yoki boshqacha og‘ir kasallikka chalinib qolsa, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat-protsessual

kodeksi 534-moddasiga muvofiq, sudya jazoning ijro qilinishiga mutassaddi organning taqdimnomasiga binoan, maxsus tibbiy komissiyaning xulosasiga asosan mahkum o‘talmay qolgan jazoni o‘tashdan ozod qilish to‘g‘risida ajrim chiqarishga haqlidir. Jumladan, jazoni ijro etuvchi muassasa yoki organ ma’muriyati Jinoyat kodeksining 75-moddasida nazarda tutilgan hollarda mahkumni jazoni o‘tashni davom ettirishdan ozod qilish to‘g‘risida sudga taqdimnoma kiritadi. Ayni bir vaqtda sudga tibbiy komissiya xulosasi va mahkumning shaxsiy hujjatlar yig‘majildi yuboriladi. Mahkumni ozodlikdan mahrum qilish yoki qamoq tariqasidagi jazodan kasalligi tufayli ozod qilish to‘g‘risidagi taqdimnoma O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligining maxsus tibbiy komissiyasi xulosasi asosida kiritiladi. Bunday kasalliklar ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi va O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tomonidan tasdiqlanadi. O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Maxsus tibbiy komissiyasi tomonidan ko‘rib chiqilishi uchun hujjatlarni kasalxona ma’muriyati yoki jazoni ijro etish muassasalarining tibbiyot bo‘limlari tayyorlaydi. Muassasa ma’muriyati O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi Maxsus tibbiy komissiyasi tomonidan mahkumni kasalligi tufayli jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod etish mumkinligi to‘g‘risida xulosa chiqarilganidan so‘ng, uch kunlik muhlatdan kechiktirmagan holda hujjatlarni uzil-kesil qaror chiqarish uchun sudga taqdim qiladi. Axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxslar jazoni o‘tash vaqtida mehnatga yaroqsiz bo‘lib qolsalar yoxud pensiya yoshiga yetgan bo‘lsalar, shuningdek ayollar bu turdagi jazoni o‘tayotgan vaqtda homiladorlik va tug‘ish ta’tiliga chiqsalar, jazoni o‘tashdan ozod qilinadilar. Mahkumni axloq tuzatish ishlari tariqasidagi jazodan mehnat qobiliyatini yo‘qotganligi oqibatida ozod qilish to‘g‘risidagi taqdimnoma ijtimoiy ta’minot organlarining tibbiy-mehnat ekspert komissiyasi xulosasi asosida kiritiladi. Tibbiy-mehnat ekspertizasi ijtimoiy ta’minot organlarining tibbiy-mehnat eskpert komissiyalari tomonidan mahkumlar

uchun ixtisoslashtirilgan kasalxonalar bazasida o‘tkaziladi. Tibbiy-mehnat ekspert komissiyasining qarori mahkumga ma’lum qilinadi va uning tibbiy ambulatoriya varag‘iga kiritib qo‘yiladi. Tibbiy-mehnat ekspert komissiyasining raisi tomonidan imzolanib muhr bosilgan mehnat qobiliyatini yo‘qotganlik darajasi haqidagi ma’lumotnoma mahkumning shaxsiy yig‘majildiga tirkab qo‘yiladi va jazoni o‘tashdan ozod etilgach, uning qo‘liga beriladi. Surunkali ruhiy kasallikka duchor bo‘lgan mahkumni o‘talmay qolgan jazodan ozod qilishda sudya unga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov chorasini qo‘llashga yoki uni sog‘liqni saqlash organlari yoxud qarindoshlari vasiyligiga berishga haqlidir. Ruhiy kasallikka duchor bo‘lgan shaxslarda tashqari, og‘ir kasallikka duchor bo‘lgan shaxslarni o‘talmay qolgan jazodan ozod qilish masalasini hal qilishda sudya sodir etilgan jinoyatning og‘irligini, mahkumning shaxsini va boshqa holatlarni hisobga oladi. Bunday shaxslar O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 69-moddasida nazarda tutilgan jazoning ijro etish muddati tugashiga qadar va sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilgan kundan boshlab hisoblanadigan muddatlar o‘tib bo‘lgandan keyin tuzalsa sud tayinlangan jazoni ijro etish to‘g‘risida ajrim chiqaradi va jazo ijro etiladi. Intizomiy qismga jo‘natish yoxud xizmat bo‘yicha cheklash jazosiga hukm qilingan harbiy xizmatchilar, ularning sog‘lig‘i harbiy xizmat uchun yaroqsiz deb topilgan bo‘lsa, jazoni o‘tashdan ozod qilinadilar. Xizmat bo‘yicha cheklash jazosiga hukm qilingan harbiy xizmatchi ayollar ularga homiladorlik va tug‘ish ta’tili berilishi munosabati bilan ham jazoni o‘tashdan ozod qilinadilar. Harbiy xizmatchilarni intizomiy qismga jo‘natish yoki xizmat bo‘yicha cheklash tariqasidagi jazoni o‘tashdan ozod qilish to‘g‘risidagi taqdimnoma tegishli harbiy-tibbiy komissiyaning ularni harbiy xizmatga yaroqsiz deb topish haqidagi xulosasi asosida kiritiladi. Jazoni o‘tash davrida homiladorlik va tug‘ish ta’tili berilgan ayollarni jazodan ozod qilish to‘g‘risidagi taqdimnoma bunday ta’til huquqini beruvchi tibbiy hujjat asosida kiritiladi. Ayol harbiy

xizmatchilar xizmat bo‘yicha cheklash tariqasidagi jazoni o‘tashdan homiladorlik va tug‘ish ta’tili berilishi munosabati bilan ham ozod qilinadilar. Mahkumni o‘talmay qolgan jazodan kasalligi tufayli ozod qilganda sudya uni faqat asosiy jazodan emas, balki qo‘shimcha jazo chorasidan ham ozod qilishga haqli, bu ajrimda ko‘rsatilishi lozim. Jazodan amnistiya yoki avf akti asosida ozod qilish tartibi qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Hukm etilgan shaxs amnistiya akti yoki afv etish asosida asosiy va ijro etilmagan qo‘shimcha jazolardan ozod qilinishi yoxud jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilinishi yoki unga tayinlangan jazoning o‘talmay qolgan qismi yengilroq jazo bilan almashtirilishi mumkin. Agar amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish yoxud jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish qo‘llanilgan shaxs jazoning o‘talmay qolgan qismi mobaynida qasddan jinoyat sodir etsa, sud unga O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat kodeksi 60-moddasida nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha jazo tayinlaydi. Afv etish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 11 sentabrdagi UP-1839 son Farmoni bilan tasdiqlangan “O‘zbekiston Respublikasida afv etishni amalga oshirish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom bilan belgilangan. Unga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida afv etish, qoida tariqasida, respublika hududida joylashgan sudlar va harbiy sudlar tomonidan hukm qilingan shaxslarga nisbatan ularning avf etishni so‘rab yozgan iltimosnomasiga asosan amalga oshiriladi. Afv etish to‘g‘risidagi iltimosnomadan tashqari: a) umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan, ammo afv etishni so‘rab iltimosnoma yozmagan shaxslarga oid mavjud materiallar; b) O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Raisi va Bosh prokurorining O‘zbekiston Respublikasi sudlari tomonidan umrbod ozodlikdan mahrum qilishga va boshqa jazo turlariga mahkum etilgan fuqarolarga nisbatan afv etishni qo‘llashni so‘rab keltirgan taqdimnomalari; v) jazoni o‘tagan shaxslarning sud hukmiga binoan undirilayotgan moddiy ziyonni qoplashdan ozod

qilish to‘g‘risidagi arizalari ham ko‘riladi. Sud hukmi bilan jazoga mahkum etilganlarni afv etish:  umrbod ozodlikdan mahrum qilishni ozodlikdan mahrum qilish jazosi bilan almashtirish;  asosiy va qo‘shimcha jazolarni o‘tashdan to‘la yoki qisman ozod qilish;  jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo turi bilan almashtirish;  sudlanganlikni olib tashlash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Afv etish to‘g‘risidagi hujjatlarni dastlabki tarzda ko‘rib chiqish uchun O‘zbekiston Respublikasi huzurida Afv etish masalalari bo‘yicha komissiya tuziladi. komissiya takliflarining ko‘rib chiqilishi natijalariga ko‘ra afv etish to‘g‘risidagi Farmon loyihasi tayyorlanadi. Mahkumni afv etish uchun asoslar mavjud bo‘lmagan taqdirda, fuqarolik va afv etish masalalari bo‘yichaa maslahatchilar guruhi bu haqda arizachilarga xabar beradi. Afv etishni so‘rab yozilgan iltimosnoma qaytarilgan taqdirda, og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun hukm qilingan shaxslarning afv etishni so‘rab yozgan takroriy iltimosnomalari, agar yangi diqqatga sazovor holatlar mavjud bo‘lmasa, qoida tariqasida, oradan bir yil o‘tgach, boshqa jinoyatlar uchun hukm qilingan shaxslarning shunday iltimosnomalari esa – oradan olti oy o‘tgach Komissiyaga ko‘rib chiqish uchun takroran taqdim etilishi mumkin. Ko‘rsatilgan muddat o‘tgunga qadar kelgan iltimosnomalar e’tiborsiz qoldiriladi, mavjud hujjatlarga qo‘shib qo‘yiladi va bu haqda arizachilarga xabar beriladi. Afv etish to‘g‘risidagi farmonlar:  umrbod ozodlikdan mahrum qilishga hukm qilingan shaxslarga nisbatan chiqarilgan bo‘lsa – O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi va Prokuraturasiga;  ozodlikdan mahrum qilingan hukm qilingan, shartli ravishda hukm qilingan va jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli

ravishda ozod qilingan, shuningdek axloq tuzatish ishlariga hukm qilingan shaxslarga nisbatan hamda sudlanganlikni olib tashlash to‘g‘risida chiqarilgan bo‘lsa – O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligiga ijro etish uchun yuboriladi. Quyidagilar jazo ijrosini tugatish uchun asos bo‘ladi: mahkumning sud tayinlagan jazo muddatini o‘tab bo‘lishi; O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat- ijroiya kodeksi 163-moddasida nazarda tutilgan hollarda mahkumning jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari ozod qilinishi; sud hukmining bekor bo‘lishi va ish yuritishning tugatilishi; hukmning nazorat tartibida o‘zgartirilishi va jazoning shartli hukm bilan almashtirilishi; mahkumning vafoti. Muayyan huquqdan mahrum qilish, axloq tuzatish ishlari, xizmat bo‘yicha cheklash, qamoq, ozodlikni cheklash, intizomiy qismga jo‘natish, ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoning ijrosi mazkur jazo muddatiga qonun hujjatlariga muvofiq kiritilishi mumkin bo‘lgan o‘zgartirishlarni hisobga olgan holda bu muddatning oxirgi kuni tugatiladi. Agar jazo muddati dam olish yoki bayram kuni tugaydigan bo‘lsa, mahkum ushbu dam olish yoki bayram kunidan bir kun oldin ozod qilinadi. Muddat oylar bilan hisoblangan taqdirda bu muddat keyingi oyning tegishli kuni, agar mazkur oyda shunday kun bo‘lmasa – shu oyning oxirgi kuni tugaydi. Jazoni ijro etuvchi muassasa yoki organ ma’muriyati mahkumni muddatidan ilgari ozod qilish to‘g‘risidagi hujjatlarni ish kuni tugaguniga qadar olgan bo‘lsa, shu zahoti, ish kuni tugaganidan keyin olgan bo‘lsa, ertasi kuni ertalab ijro etadi. Axloq tuzatish ishlari muddati tugayotgan kuni jazolarni ijro etish inspeksiyasi jazoni o‘tagan shaxsni va u ishlayotgan korxona, muassasa yoki tashkilot ma’muriyatini ish haqidan chegirib qolishni tugatish va boshqa cheklashlarni olish tashlash to‘g‘risida xabardor qiladi. Jazoni ijro etish muassasasi qamoqqa va ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslar ozod etilayotganda ular bilan to‘la hisob-kitob qiladi, ularning

shaxsiy hujjatlari, buyumlari va boshqa qimmatli narsalarini, shuningdek shaxsiy hisobvaraqlarida turgan pullarni qaytarib beradi hamda jazoni o‘tab bo‘lganlik yoki jazodan ozod qilinganlik to‘g‘risida belgilangan namunada ma’lumotnoma beradi. Sil kasalligiga duchor bo‘lgan shaxslarning ozod qilinganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnomalarga belgilangan namunadagi shtamp qo‘yiladi. Sil kasalligiga chalingan, odamning immunitet tanqisligi virusi – OITS bilan kasallangan, shuningdek, jazo muddatini o‘tash vaqtida alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikdan majburiy davolash kursini o‘tayotgan yoxud o‘tab bo‘lgan mahkumlarga nisbatan, ozod bo‘lishidan kamida bir oy oldin, tegishlicha odamning immunitet tanqisligi virusi – OITS bilan kasallanganlar Markaziga, sil kasalliklari, narkologiya dispanserlariga yoki ozod bo‘layotgan shaxs muqim yashash uchun borishi mo‘ljallanayotgan hududdagi sog‘liqni saqlash organlarining boshqa maxsus davolash muassasalariga xabarnoma yuboriladi. Jazoni ijro etish muassasasi ma’muriyati ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxsning jazoni o‘tash muddati tugashiga uzog‘i bilan uch oy qolganda uni ozodlikka chiqarishga tayyorlash, mehnat va turmushda o‘rnashishga bo‘lgan ehtiyojini aniqlash, uning muassasadan ozod bo‘lgandan keyingi huquqlari va majburiyatlarini tushuntirish maqsadida mahkum bilan tarbiyaviy ish olib boradi. Jazoni o‘tash muddati tugayotgan mahkumlar mehnat va turmushda o‘rnashish bo‘yicha inspektor bilan suhbatga taklif etiladi. Suhbatdan maqsad ozod bo‘layotgan shaxslarning mehnat va turmushda o‘rnashishga bo‘lgan ehtiyoji, ularning ijtimoiy foydali aloqalari, oilasi, qarindoshlari va yaqinlari bilan o‘zaro munosabatlari bor-yo‘qligi, ozod bo‘lganidan keyin boradigan joyi, ishga joylashish imkoniyatlari, hayotiy rejalari va kelgusida mo‘ljallangan o‘y-fikrlarini aniqlab olishdan iborat. Ayni bir paytda mahkumlarga ozod bo‘lganidan keyin huquq va majburiyatlari tushuntiriladi, ijtimoiy realizatsiya masalalari yuzasidan tavsiyalar beriladi. Mehnat va turmushda o‘rnashishga ehtiyoji bo‘lgan shaxslar bilan suhbat o‘tkazilgach, ular alohida hisobga qo‘yiladi. Ular haqidagi ma’lumotlar yashash

uchun o‘zlari tanlagan hududdagi tuman (shahar) hokimliklarining ijtimoiy moslashuv Markazlariga yuboriladi. Ma’lumotlar o‘z ichiga mahkum ozod bo‘ladigan sana, uning tavsifnomasi, ixtisosi, muayyan kasbi bor-yo‘qligi, ijtimoiy foydali, boshqa xildagi aloqalar va hokazolarni qamrab oladi. Turmushda o‘rnashishga ehtiyoji bor yolg‘iz nogironlar, nafaqa yoshidagi mehnatga layoqatsiz mahkumlarning iltimosiga binoan nogiron va keksalar uylariga tegishli so‘rovlar yuboriladi. Muassasa ma’muriyati “Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilgan shaxslar ustidan ichki ishlar idoralarining ma’muriy nazorati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining ta’siri ostiga tushuvchi, ya’ni ichki ishlar organlarining ma’muriy nazorati o‘rnatilishi zarur bo‘lgan shaxslarni aniqlaydi va qonun hujjatlarida belgilangan tartibda sudga tegishli taqdimnoma kiritadi. Ma’muriy nazorat ostiga olinishi lozim bo‘lgan shaxslarning ozod etilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotnomaning orqa tarafiga hamda uning nusxalariga “Turar joylarda hujjatlashtirilishi lozim” degan shtamp bosiladi. Jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilinayotgan shaxslar yashashni mo‘ljallayotgan joyga yetib olishi uchun yo‘l hujjatlari, belgilangan norma bo‘yicha oziq-ovqat mahsulotlari yoki pul kompensatsiyasi bilan ta’minlanadilar. Ozod qilinayotgan shaxslarda mavsumiy kiyim va poyabzal, shuningdek ularni sotib olishga pul bo‘lmasa, ular kiyim va poyabzal bilan bepul ta’minlanadilar. Shu maqsadlar uchun ozo qilinayotgan shaxslarga bir yo‘la to‘lanadigan pul nafaqasi berilishini so‘rab muassasa boshlig‘i nomiga ariza beradi. Mahkumga kiyim va poyabzal bepul beriladi. Shaxsiy yig‘majildlarida pasporti bo‘lmagan mahkumlar ozod etilayotganida, turar joyiga yetib olganidan so‘ng pasport olishi uchun ularning qo‘liga kamida ikkita fotosurati beriladi. Tanlangan yashash joyiga yetib olish uchun yo‘l hujjatlari jazoni ijro etish muassasasining buxgalteriyasi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi hududi doirasida amal qilishi inobatga olingan holda yozib beriladi. Jazoni o‘tashdan ozod

etilayotgan chet ellik fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi hududi doirasidan chetga chiqishi bilan bog‘liq masalalar ularning o‘zlari tomonidan, qonun majmuasida belgilangan tartibda, ichki ishlar organlarining kirish-chiqish va fuqarolik xizmatlari, Tashqi ishlar vazirligining Konsullik boshqarmasi, xorijiy davlatlarning diplomatiya vakolatxonalari va konsullik muassasalari orqali hal etiladi. Mahkumni jazoni o‘tashdan muddatidan kechiktirilib ozod etishning har bir holati yuzasidan xizmat tekshiruvi o‘tkaziladi va aybdor mansabdor shaxslarga nisbatan qattiq intizomiy choralar qo‘llaniladi, shuningdek bu haqda yuqori instansiyaga hamda jazoni ijro etish joylaridan qonunga rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi prokurorga darhol xabar qilinadi. Ozod etilayotgan mahkumni muassasadan qarzdorligi, u bilan hisob-kitob o‘z vaqtida qilinmaganligi va shunga o‘xshash boshqa vajlar uni ushlab qolish uchun asos bo‘la olmaydi. Jazoni ijro etish muassasasining ma’muriyati mahkumlarning ozod etilganligi to‘g‘risida:  birinchi va ikkinchi guruh nogironlariga, homilador ayollar va yosh bolasi (bolalari) bor ayollarga, shuningdek voyaga yetmaganlarga nisbatan – ularning qarindoshlari yoki qarindoshlarining o‘rnini bosuvchi shaxslarni;  ishga kirish va turmushini yo‘lga qo‘yishga muhtoj bo‘lgan shaxslarga nisbatan – viloyatlar (tumanlar, shaharlar) hokimliklari huzuridagi ijtimoiy moslashuv markazlarini;  sil va tanosil kasalliklariga duchor bo‘lgan, shuningdek alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka majburiy davolash kursini tugallamagan shaxslarga nisbatan – viloyat, shahar sog‘liqni saqlash boshqarmalari (bo‘limlari) yoki sog‘liqni saqlash organlarining davolash muassasalarini;

 ma’muriy nazorat ostiga olinishi lozim bo‘lgan shaxslarga nisbatan – ichki ishlar hududiy organlarini oldindan xabardor etadi. Yuqoridagi mahkumlar kasalligi yoki mehnat qobiliyatini yo‘qotganligi oqibatida, amnistiya akti yoki afv asosida ozod etilgan hollarda, shuningdek mahkumlar jazodan shartli ravishda muddatidan ilgari ozod etilgan taqdirda, bildirish qog‘ozi ular ozod etilgan kuni jo‘natiladi. Chet el fuqaroligidagi mahkumlarni ozod qilinajagi haqidagi axborot jazoni o‘tash muddati tugashiga uch oydan kam bo‘lmagan vaqt qolganda O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligiga, bu mahkumlar qaysi davlat fuqarosi bo‘lsa, shu davlatning diplomatiya vakolatxonalari yoki konsullik muassasalariga yoxud shu mahkumlarning manfaatlarini himoya qilish vazifasini o‘z zimmasiga olgan davlatning diplomatiya vakolatxonalariga xabar berishi uchun yuboriladi. O‘zbekiston Respublikasida yashash guvohnomasi bo‘yicha yashagan chet el fuqarosi yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxs ozod qilinayotganda jazoni ijro etish muassasasining ma’muriyati mahkum qamoqqa olinguniga qadar ro‘yxatga olingan joydagi ichki ishlar hududiy organining mamlakatga kirish, undan chiqish va ro‘yxatga olish bilan shug‘ullanuvchi tegishli xizmatini xabardor qiladi. Jazoni ijro etish muassasa ma’muriyati I va II guruh nogiron mahkumlar, homilador mahkuma ayollar va yosh bolasi bor mahkuma ayollar, shuningdek, voyaga yetmagan mahkumlarni ozod etish sanasi to‘g‘risida ularning qarindoshlari yoki boshqa shaxslarga jazoni o‘tash muddati tugashiga kamida bir oy qolganda xabarnoma yuboradi. Ozodlikdan mahrum etilgan mahkumlar jazodan ozod qilinayotganda muassasa ma’muriyati majburiy tartibda quyidagilarga xabarnoma yuboradi:  tanlangan turar joy hududi bo‘yicha tuman (shahar) hokimliklarining ijtimoiy moslashuv Markazlariga – mehnat va maishiy joylashishga ehtiyoji bo‘lgan ozod etilgan shaxslar to‘g‘risida;

 ozod etilgan shaxs boradigan joydagi hududiy ichki ishlar bo‘limlariga – ozod etilganidan keyin jinoiy faoliyatni davom ettirish niyatida yurgan shaxslar, o‘ta xavfli retsidivistlar, o‘ta og‘ir jinoyatlari uchun jazoni o‘tagan, shuningdek tegishli tezkor hisoblarda turuvchi shaxslar ozod etilganligi to‘g‘risida. Sog‘lig‘i holatiga ko‘ra doimiy parvarishga muhtoj shaxslar, shuningdek o‘n olti yoshgacha bo‘lgan voyaga yetmagan shaxslar qarindoshlari yoki boshqa shaxslar yoxud muassasa ma’muriyati vakilining kuzatuvida yashash joyiga jo‘natiladi. Nogironlar va qariyalar, o‘z iltimosiga ko‘ra, nogironlar va qariyalar uyiga jo‘natiladi. Ota-onasi yo‘q voyaga yetmagan shaxslar, zarur hollarda, internatlarga jo‘natiladi yoki homiylar qaramog‘iga beriladi, zarur hollarda ularni kuzatuv bilan ta’minlaydi. Mahkum vafot etgan taqdirda jazo ijrosi tugatiladi. Mahkum vafot etgan taqdirda jazoni ijro etish muassasasi ma’muriyati bu haqda zudlik bilan prokurorga xabar qiladi va yuqori instansiyaga axborot beradi hamda marhumning yaqin qarindoshlaridan biriga telegraf orqali xabar qiladi. Mahkum vafot etgan har bir holat yuzasidan xizmat tekshiruvi olib boriladi va tekshiruv hujjatlariga majburiy tartibda sud-tibbiyot ekspertiza yoki patalogo- anatom shifokorning xulosasi ilova qilinadi. Marhumning jasadi qarindoshlariga muassasa ma’muriyati tomonidan O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi me’yoriy hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda va tartibda beriladi. Marhum zo‘rlik ishlatish, yuqumli kasalliklar va hokazo oqibatida vaqot etgan bo‘lsa, marhumning jasadini berish to‘g‘risidagi qaror yuqori tashkilotlar tomonidan qabul qilinadi. Agar mahkumning vafoti haqida yaqin qarindoshlariga xabar yuborilganidan so‘ng marhumning jasadini olib ketish uchun uning qarindoshlari yetib kelishi to‘g‘risida muassasa ma’muriyati 48 soat mobaynida tasdiqlovchi xabar olmasa, muassasa ma’muriyati marhumni O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi tomonidan belgilab qo‘yilgan tartibda dafn etadi.

Muassasa ma’muriyati o‘lgan mahkum to‘g‘risida muassasa joylashgan hududdagi fuqarolik holatlarini fayd etish organlariga belgilangan shaklda xabarnoma yuboradi, ushbu xabarnoma asosida uning vafot etganligi to‘g‘risida guvohnoma beriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Jinoyat-ijroiya huquqi. Darslik. Mualliflar jamoasi. Mas’ul muharrir- yu.f.n., dots. B.J.Axrorov. –T.: O‘qituvchi, 2002. – 208b. 2. Jinoyat-ijroiya kodeksiga sharhlar. Rustamboyev M.H., Axrarov B.J. va boshqalar. Ma’sul muharrir: yu.f.d., prof. M.H.Rustamboyev. – T.: TDYUI, 2007. – 574 b. 3. Kommentariy k Ispravitelno-trudovomu kodeksu Respubliki Uzbekistan. –T.: Uzbekistan, 1997.- 345s. 4. Abduxaliqov M.A., Payzullayev Q., Abduqodirov Sh.Y. Jinoyat -ijroiya huquqi (albom sxemalar). –T.: TDYUI, 2005. – 142 b.

O'xshashlar

Jazodan ozod qilish

Voyaga yеtmaganlarni jinoiy javobgarlikdan va jazodan ozod qilish

Voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikdan va jazodan ozod qilish

Jarima, muayyan huquqdan mahrum qilish, axloq tuzatish ishlari

Ushlab turilganlarni, qamoqqa olinganlarni saqlash joylarida, jinoiy jazolarni va jinoyat-huquqiy ta’sirning boshqa choralarini ijro etish chog‘ida qonunlarga rioya qilinishi