Халқаро гуманитар ҳуқуқи - Huquqshunoslik - Referatlar

Халқаро гуманитар ҳуқуқи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

Халқаро гуманитар ҳуқуқи Режа : 1. Уруш олиб боришнинг халқаро ҳуқуқий тартибга солинишининг мақсадлари ва вазифалари 2. Уруш ҳолати ва унинг ҳуқуқий о қ ибатлари 3. Ҳарбий ҳаракатларнинг кенглик чегаралари 4. Ҳарбий зиддиятларни тартибга солувчи халқаро ҳуқуқ ий ҳужжатлар 5. Ҳарбий ҳаракатларнинг қатнашчилари 6. Уруш қурбонларининг халқаро муҳофазаси 7. Урушнинг тугаши ва унинг халқаро ҳуқуқий оқибатлари 8. Агрессор давлатлар ва шахсларнинг халқаро ҳуқуқий масъулияти

1. Уруш олиб боришнинг халқаро ҳуқуқий тартибга солинишининг мақсадлари ва вазифалари Урушга бўлган муносабатнинг халқаро ҳуқуқий тақиқланганлигига қарамай айрим давлатлар ер шарининг турли минтақаларида босқинчилик урушини олиб бормоқда, бошқа қуролли ҳаракатлар. содир қилмоқда. Иккинчи жаҳон урушидан кейин ўтган 52 йил мобаинида (1945—1997 йиллар) 150 дан ортиқ уруш ва қуролли тўқнашувлар бўлиб ўтди. Ўша йилларда 75 мамлакат ҳудудида қуролли тўқнашувлар ва урушлар келиб чиқди. Унда 90 давлат иштирок этди.. Бу уруш ва туқнашувларнинг кўпчилиги вайрон қилувчи уруш бўлиб, жуда кўп курбонларга сабаб бўлдики, уларни, бўлиб ўтган йирик урушларга қиёс қилиш мумкин. Мисол тариқасида АҚШнинг Корея ва Вьетнамдаги ҳамда собиқ СССРнинг Афғонистондаги урушларини кўрсатса бўлади. Вайрон қилувчи воситаларнинг такомиллашуви, термоядро ва оммавий қирғин қуролларининг бошқа турлари пайдо бўлиши муносабати билан бу масалани ҳуқуқий тартибга солишнинг аҳамияти мислсиз даражада ошди. 2. Уруш ҳолати ва унинг ҳуқуқий о қ ибатлари Ҳозирги халқаро ҳуқуқ расман уруш эълон қшшб еки эълонсиз агрессив урушларнинг ҳар қандайини бошлаб юборишни тақиқлайди. Давлат томонидан амалда бршланган ҳарбий ҳаракатлар фақат зиддиятда қатнашувчи давлатлар учун келиб чиқувчи барча оқибатлари билан уруш ҳолати бошланганлигини билдиради ва жумладан, уруш олиб боришнинг халқаро қоидаларига риоя қилиш зарурлигини шарт қилиб қуяди. Кўпгинадавлатларнинг Конституциялари ҳарбий ҳаракатлар олиб бориш тўғрисида қapop қабул қилиш учун парламент санкцияларини талаб қиладилар. Аме рика давлатининг Вьетнам ва ҳинди хитойнинг бошқа . мамлакатларига қарши АҚШ Президенти кўрсатмаси билан бошлаб юборган

қуролли интервенцияси ёки собиқ. СССРнинг Афронистонга киритган қўшинлари фақат халқаро жиноятгина бўлиб қолмай, балки бу дав латларнинг Конституциявий ҳуқуқларининг паймол қилинишидан ҳам иборат бўлди. Кўпчилик мамлакатларнинг Конституциялари икки ҳолдагина: мамлакатга ҳарбий ҳужум ва халқаро шартноманинг ўзаро агрессиядан мудофа бўйича мажбуриятларини бажариш заруриятида уруш ҳолати эълон қилиш имкониятини кўзда тутади. Тегишли қарорлар ёхуд олий ваколатли орган томонидан ёки унинг сессиялари ўртасидаги муддатда доимий ҳаракатда булувчи дав лат ҳозиргикимиятининг олий органи томонидан қабул қилинади. Икки давлат ўртасида уруш ҳолати эълон қилиниши улар ўртасидаги муносабатларда муайян ҳуқуқий оқибатлар келтириб чиқаради. Урушнинг бошланиши урушга кирган давлатлар ўртасидаги расмий дипломатик ва консуллик муносабатларини узиб қўяди. Дипломатик ва консуллик ходимлари ваколатхона жойлашган давлатни тарк этиш ҳуқуқига эга бўладилар. Ваколатхона жойлашган давлат бунда уларга зарур ёрдам кўрсатишга мажбурдир. Урушаётган давлат лар ва уларнинг фуқаролари манфаатларини муҳофаза қилиш, одатда, урушаётган ҳар икки давлат билан дип ломатик муносабатлар ўрнатган бетараф давлатга топширилади. Бундай давлат урушаётган давлат топширишига биноан дипломатик ва консуллик ваколатхоналарининг мол-мулки ва архивларини тасарруф қилиши, ярадорлар,. ҳарбий асирларни алмаштиришга кумаклашиши мумкин. Тегишли. давлат ҳудудида бўлган душ ман фуқаросига нисбатан турли чеклашлар қўлланилади. Уруш даврида улар муайян минтақада яшашга мажбур қилиниши ёки у ердан бу ерга кўчиб юриши мум кин. Урушнинг бошланиши урушаётган давлатларнинг халқаро шартномаларига катта таъсир кўрсатади. Урушгача тузилган икки томонлама сиёсий ҳужум қилмаслиқ бетарафлик тўғрисидаги шартномалар ўз кучини йўқотади ёки тўхтатиб қўйилади. Урушга тааллуқли ту зилган шартномалар амалда кучда қолади ва ҳарбий ҳаракатлар бошланиши билан уруш олиб

бориш тартиблари, демилитарлаштирилган зоналар тўғрисидаги ва бошқа шартномалар) алоҳида аҳамият касб этади. 3. Ҳарбий ҳаракатларнинг кенглик чегаралари Бетарафлик ва унинг турлари. Бетараф давлатлар нинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари. Уруш театри тушунчаси қуруқликла, денгизда ва ҳавода уруша ётган давлатлар ҳудудини, шунингдек улар устидаги ҳаво кенглиги ёки очиқ денгизда ҳарбий ҳаракатлар олиб бориши мумкин бўлган доирадаги қисмини билдиради. Бетараф давлатларнинг куруқликдаги, денгиз ва ҳаводаги ҳудудлари ҳарбий Ҳаракат театри сифатида хизмат қилиши мумкин эмас. Ҳуқуқий ҳолати махсус халқаро шартнома томонидан белгиланган бгтараф ҳудуднинг у ёки бу қисми ҳарбий ҳаракатлар театрига айлантирилмоғи мумкин эмас. Ҳарбий ҳаракатлар, масалан, 1888 йилги Константинопол Конвенциясига мувофиқ Сувайш канали зонасида тақиқланган. 1967 йили Исроил Мисрга қарши агрессия бошлаб, ҳарбий ҳаракатларни Сувайш канали зонасига ҳам тар қ атиб тегишли халқаро ҳуқуқий нормаларни қ ў пол равишда бузди. Бетараф, шунингдек урушаётган давлатларнинг ҳуқлари ва мажбуриятлари 1907 йилдаги Гаага Конвенциясининг V ва VIII қоидалари, 1909 йилдаги Лондон Декларацияси, уруш қурбонларини муҳофаза қилиш тўғрисидаги 1949 йилда қабул қилинган Женева Конвенцияси томонидан тартибга солинади. Бетарафлик бирор давлатнинг бошқа давлат ўртасида бўлаётган урушда қатнашмаслигини билдиради. Бетараф давлатнинг ҳуқуқий ҳолати унга урушаётган давлатларга ёрдам бермаслик мажбуриятини юклайди. Урушаётган давлатлар ҳам ўз навбатида унинг бетарафлигини ҳурматлашга мажбурдир. Мазкур урушда қатнашмасликка қарор қилган давлат, одатда, тегишли Декларация эълон қилади. Бетараф давлатларнинг ҳудуди дахлсиз бўлиб, ҳарбий операцияларда қатнашиши мумкин бўлган бўлинмаларни

тузиш учун фойдаланиши мумкин. эмас. Бироқ бетараф давлатларнинг фуқаролари якка тартибда. кўнгилли сифатида урушаётган давлатларнинг бири томонида иштирок этиши халқаро ҳуқуқл нормалари бетараф давлат томонидан бузилганлигини асло билдирмайди. Бетараф давлат ўз бетарафлигини унинг ихтиёрида бўлган барча воситалар, ҳатто қуролли кучларни лашгача бўлган воситалар билан ҳимоя қилиш ҳуқуқига эга. Денгиз урушларида урушаётган давлатлар бетараф давлат ички ва ҳудудий сувларида ҳар қандай ҳаракатлардан (мина ўрнатиш, душман кемаларини ушлаб олиш) тийилиб туришга мажбурдир. Урушаётган давлатга бетараф давлатлар кемалар, қуроллар ва бошқаларни бериш ҳуқуқига эга эмас. Ҳарбий мақсадга хизмат қилувчи ва бундай мақсадда фойдаланиши мумкин, бўлган буюмлар ҳамда материаллар бетараф мамлакатлар савдо кемаларида ташиб берилаётган. бўлса, ҳарбий контрабанда ҳисобланиб, улар урушаётган давлатлар томонидан мусодара қилиниши мумкин. Бетараф давлат урушаётган давлатлар қушинларини ўз ҳудудига киритишга йўл қўймаслиги керак. Ўз ҳудудида шундай қўшинларни сезса, уларии қуролсизлантириш ва уруш тугагунча лагерларга жойлаштиришга мажбур. 4. Ҳарбий зиддиятларни тартибга солувчи халқаро ҳуқуқ ий ҳужжатлар Уруш олиб боришнинг тартиб ва қоидалари, йўл қуйилиши мумкин бўлган воситалар тўғрисидаги энг муҳим халқаро битимларнинг амалда бўлганлари қуйидагилардир: портловчи ва ёндирувчи уқларни қўллашни бекор қилиш тўғрисидаги Петербург Декларацияси (1868 йил); — қуруқликдаги урушларнинг қонунлари ва одатлари тўғрисидаги, денгиздаги кучлар томонидан уруш вақтида бомбардимон қилиш тўғрисидати, қуруқликдаги ва уруш ҳолатида бетараф давлатлар ва

шахсларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари тўғрисидаги, денгиздагн уруш ҳолатида бетараф давлатларнинг ҳуқуқлари ва мажбуриятлари тўғрисидаги ҳамда айрим, бошқа масалалар бўйича Гаага Конвенцияси (1907 йил); — 1925 йилда қабул қилинган урушда бурувчи, заҳарловчи ва, бошқа шунга ўхшаш заҳарли газларни ҳамда урушда биологик воситаларини қўллашни тақиқлаш тўғрисидаги Женева протоколи; — Уруш қурбонларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги Женева Конвенцияси (1949 йил) ва 1977 йилги унга қўшимча протоколлар;. — Қуролли зиддият рўй берганда маданий бойликларни сақлаш тўғрисидаги Гаага Конвенцияси (1954 йил); — Бактериология (биология) ва заҳарловчи қуролларни ишлаб чи қ иш, тайёрлаш ва тўплашни та қ и қ лаш тўғрисида ҳамда уларни й ўқ қ илиш тўғрисидаги Кон венция (1972 йил); — Табиат муҳитига ҳарбий ёки ҳ ар қандай бошқа душманлик воситаларида таъсир кўрсатишни тақи қ лаш тўғрисидаги Конвенция (1977 йил); — 1980 йил 10 октябрдаги Конвенцияси томонидан қ абул қилинган шартнома ва 3 протокол, хусусан: а) ҳ аддан ташқари зарар етказувчи ёки ўта ёмон таъсир курсатадиган деб ҳисобланувчи одатдаги қуролнинг аниқ тўрини тақиқлаш ёки қўллашни чеклаш тўғрисидаги Кон венция; б) аниқ ла нмаган бомба парчалари тўғрисидаги протокол ( I -протокол); в) миналар ва бош қ а қурилмаларни та қ и қ лаш ёки қўллашни чеклаш тўғрисидаги про токол ( II протокол); г) ёндирувчи қуролни тақиқлаш ёки қўллашни чеклаш тўғрисидаги протокол ( III протокол). Ривожланган давлатларнинг актив иштирокида 1949 йил 12 августда тайёрланган уруш қурбонларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги Женева Конвенцияси алоҳида аҳамиятга эга. 1) ҳаракатдаги армияларда ва беморлар қ исматини яхшилаш тўғрисидаги Конвенция;

2) денгиздаги қуролли кучлар таркибида бўлган ярадорлар, беморлар ва кемаларнинг чўкишига сабабчи бўлган шахслар қ исматини енгиллатиш тўғрисидаги Конвенция; 3) ҳарбий асирлар билан муомала тўғрисидаги Конвенция; 4) уруш вақтида тинч аҳолини муҳофаза қилиш тўғрисидаги Конвенция. 1945 йилда қабул қилинган Женева Конвенциясида илгари қўлланилган қоидалар нисбатан бир қатор янги қ оидалар киритилганлиги билан характерли. Улар қу йидагилардан иборат: а) биринчи марта урушни олиб бориш тартиблари фақат давлатлар ўртасидаги урушларгагина эмас, бал ки фуқаро ҳамда миллий озодлик урушларига нисбатан ҳам жорий этилди (ўлдиришлар, азоблашлар, гаровга олишлар ва бошқаларни тақиқлаш); б) душман томонидан асирга олинган тақдирда ҳарбий асирлар сифатида тан олиниши лозим бўлган комбатантларга (урушд а , қатнашаётганлар) тааллуқли шахсларнинг доираси кенгайди (партизанлар, қ аршилик ҳ аракати иштирокчилари, халқ лашкарлари, к ў нгилли отрядлар шахсий таркиби, савдо кемалари экипажининг аъзолари, ишчи командирларнинг шахсий таркиби ва б ошқалар ) ; в) босиб олинган удудда йўл қўйилиши мумкин бўлган ҳарбий ҳозирги ҳаракатлар театри, яъни босқинчилар билан кураш учун кулига қурол олган аҳоли, партизанлар ҳаракати театри деб тан олинди; г) Конвенцияларнинг қоидалари фақат уруш рўй берганидагина қўлланилмайди, балки ҳар қандай ҳарбий зиддиятда, агар ҳатто томонлардан бири уруш ҳолатини олмаган тақдирда ҳам қўлланилади; д) мулкни уруш шароитларида йўқ қилишни тақиқлаш, хусусий мулкдан ташқари давлат ва жамоат (коо ператив) мулкига нисбатан ҳам жорий этилди. Юқори қайд этилган икки протокол— 1977 йил 10 июнда Женевада якунланган Конвенцияда қабул қилинган 2 та протокол 1949 йилги Конвенцияга муҳим 14ушимчалар қушди. Бу протоколлар халқаро қуролли

зиддиятларнинг қурбонларини муҳофаза қилиш тўғрисидаги ва нохалқаро тусдаги қуролли зиддиятларнинг курбонларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги протоколлар эди. 5. Ҳарбий ҳаракатларнинг қатнашчилари Ҳозирги халқаро ҳуқуқ нормаларида шу нарса таъкидланганки, агар уруш содир бўлган бўлса, у тегишли давлатларнинг қуролли кучлари ўртасидагина олиб борилиши, аҳолига қарши қаратилмаслиги лозим. Ҳарбий асирлар билан муомала тўғрисида 1949 йил да қабул қилинган Женева Конвенциясига биноан босиб олинмаган ҳудуднинг аҳолиси душман яқинлашиб келиши билан босиб кирган қўшинларга қарши курашиш учун тарқоқ тарзда ўз шахсий ташаббусига кўра қўлига қурол олса, бунда доимий қўшинлар сифатида шаклланиб улгурмаса, агар у қуролни очиқ кўтариб юрса ва уруш Қонунлари ҳамда одатларига риоя қилса, улар ҳам курашаётганларнинг ҳуқуқларидан фойдаланадилар (Конвенциянинг 4- моддаси, 6-банди). Халқ лашкарлари, кўнгиллилар, партизан отрядлари ва қўлига қурол олган аҳолининг курашаётган таркибидаги барча тоифалари душман яқинлашиб келиши билан агар улар Конвенцияларда кўзда тутилганидек: 1) ўз қўл остидаги одамлар учун масъул бўлган раҳбар шахсга эга бўлса; 2) муайян ва олисдан аниқ фарқланувчи ўзига хос белгига эга бўлса; 3) қуролни очиқ кутариб юрса; 4) ўз ҳаракатларида уруш қонунлари ва одатларига риоя қилса, қонуний комбатантлар ҳисобланадилар. Афтидан иккинчи ва учинчи бандлар ҳамиша ҳам бо сиб олинган ҳудудда партизанлар уруши шароитларига тўғри келавермайди. Кўнгилли отрядлар тушунчаси, шунингдек ўз мамлакатларидан ташқарига чиқиб, ўз озодлиги ва мустақиллиги учун курашаётган, хорижий

давлат халқи то монидан жанговар ҳаракатларда қатнашиш хоҳишини билдирган шахсларни ҳам қамраб олади. Урушаётган давлатларнинг бири томонидан кўнгиллиларнинг иштирок этиши. 1907 йилда қабул қилинган Гаага Конвенцияси қоидаларига, шунингдек 1949 йилда қабул қилинган Женева Конвенцйясига асосланади. Улар кўнгилли отрядларни қонуний комбатантлар қаторига қўшадилар. Денгиздаги доимий қуролли кучлар таркибига ҳар қандай тип ва номдаги ҳарбий кемалар, ҳарбий денгиз флотини қурол-аслаҳа, кийим-кечак техника билан таъминлаётган кемалар, шунингдек ҳарбий кемалар сифатида қайта ускуналанган собиқ савдо кемалари ҳамда махсус десант кемалари киради. Ҳарбий ҳаво кемаларининг экипажлари ҳаво жангларида комбатантлар ҳисобланади. 1977 йилда қабул қилинган Женева конференцияси ёлланганларни қонуний комбатантлар сифатида тан олмайди. Улар жиноятчилар сифатида жавобгарликка тортиладилар. I Женева қушимча протоколининг 47- моддасига мувофиқ ёлланган комбатант ёки ҳарбий асир мақоми ҳуқуқига эга бўлмайди. Ўша 47-моддада ёлланганнинг таърифи берилади. Унга кўра жойида ёки чет элда моддий манфаат олиш учун урушда қатнашишни мўлжаллаб, махсус ёлланган шахс тушунилади. Бун да қоидага кўра моддий манфаат шундай даражадаги комбатантга тўланадиган ҳақдан анча юқори белгиланади. 6. Уруш қурбонларининг халқаро муҳофазаси Ярадорлар ва беморларнинг ҳолати 1949 йилда қабул қилинган ҳаракатдаги армияларда ярадорлар ва беморларнинг қисматини яхшилаш тўғрисидаги ҳамда денгиздаги қуролли кучлар таркибида бўлган кемаларнинг ҳалокатга учраганда ярадорлар, касаллар ва шахсларнинг

қисматини яхшилаш тўғрисидаги иккита Женева Конвенциясида белгиланган. Конвенциялар юқори кўрсатилган шахсларга нисбатан қуйидаги ҳаракатларни тақиқлайди: 1) ҳаёти ва Қисман дахлсизлигига дахлдорлик кўрсатиш (ўлдириш, мажруҳ қилиш, аёвсиз муносабатлар, азоблар ва қийноқлар); 2) гаровга олишлар; 3) инсоний шахсиятга дахл (ҳақорат қилиш ва камситувчи муносабат); 4) таъсис этилган суд томонидан олдиндан судлов қарорисиз ва жазони қўллаш (ҳаракатдаги армияларда ярадорлар ва касалларнинг қисматини енгиллаштириш тўғрисидаги Конвенциянинг З- моддаси) Фашистлар Германияси мисли курилмаган ёвузликлар қилиб, касаллар ва ярадорлар устидан ваҳшийлик кўрсатганлигиниҳисобга олиб, Женева Конвенцияси ярадорлар ва касалларнинг ҳаёти ва шахсига ҳар қан,дай дахлни тақиқлайди. Уларни улдириш ёки қийнашни махсус тарзда қатъийян тақиқлаб қуяди, уларни жазолаш, улар устидан биологик тажриба ўтказиш, уларни кўра била туриб медицина ёрдамисиз ёки қаровсиз қолдириш, .уларнинг заҳарланиши. учун шароит вужудга келтириш сингари ҳолатлар ҳам тақикланади (Конвенциянинг 12-моддаси). Ҳарбий асир ҳолати ҳарбий асирларнинг. ҳолатини тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар йиғиндисидан иборат. Юқорида тилга олинган Конвенцияга мувофиқ улар, билан яхши муносабат қилинмоғи лозим. Асирда тутиб турган давлат томонидан ҳарбий асирни ўлимга олиб борувчи ёки унинг соғлиғига хавф туғдирувчи ҳap қaндай актлар тақиқланади ва Конвенцияни жиддий равишда бузиш деб қаралади. Ҳарбий асирларга нисбатан зўравонлик қўрқитиш ёки ҳақорат қилиш актларини қўллаш мумкин эмас. Ҳарбий асирлар шахси ва нафсониятини ҳурматлашлари учун тегишли ҳуқуққа эга. Ҳар қандай ҳарбий асир билан жинси, ирқи, миллати, дини, сиёсий эътиқоди, шу каби белгилари бўйича бирон бир тарзда камситмасдан муомала қилинмоғи лозим . Бундан ҳарбий асирлар учун уларнинг соғлиғи

ёки малакасига қараб белгиланадиган имтиёзли режим ҳолатлари истиснодир. Меҳнатга қобилиятли ҳарбий асирлар қоида тариқасида ўз лагерини бошқариш, ускуналаш ва таъминлаб туриш ишларида ишчи кучи сифати да фойдаланишлари мумкин. 7. Урушнинг тугаши ва унинг халқаро ҳуқуқий оқибатлари Уруш ҳаракатларининг тугаши турли воситалар орқали амалга оширилади ва ҳуқуқий оқибатлар келтириб чиқарувчи тегишли расмий актлар билан расмийлаштирилади. Кенг ёйилган воситалардан бири, ярашишдир. У 1907 йилда қабул қилинган IV Гаага Конвенциясида: «Ўзаро битишув асосида томонларнинг уруш ҳаракатларини тўхтатади», деб таърифланади. Финландия билан 1944 йил 19 сентябрдаги ярашув тўғрисидаги битим, 1953 йил 27 июлда имзолаигаан Кореяда ҳарбий ярашув тўғрисидаги битим, 1962 йил 18 мартда имзоланган Жазоирда ў т очишни тўхтатиш тўғрисидаги битим, 1975 йил 16 декабрда имзоланган Диндистон ва Покистон ўртасидаги ўзаро шартлашув, 1973 йил 27 январда имзолан ган Вьетнамда урушни тугатиш ва тинчлик ўрнатиш тўғрисидаги битимни хдрбий ҳаракатларни тўхтатиш намунаси сифатида кўрсатиш мумкин. Юқорида тилга олинган битимлар иккита умумий қоидани: ҳарбий ҳаракатл.арни тўхтатиш ва барча ҳ арбий асирларни белгиланга н муддатларда ўзаро озод қилиш ҳамда қайтаришни кўзда тутади. Чунончи, Вьет намда урушни тугатиш ва тинчлик ўрнатиш тўғрисида ги битимга биноан асирга олинган ҳарбий хизматчилар, шунингдек чет эл фуқаролари битим имзолангандан кейин ў тган 60 кун мобайнида қайтарилган эди. Ҳарбий ҳаракатларни тўхтатишнинг бошқа воситаси маглуб агрессорнинг сўзсиз таслим бўлишидан иборат. Чунончи, 1945 йил 8 майда фашистлар Германияси тормор этилгандан кейин Берлинда герман қуролли кучларининг ҳарбий таслим бўлиши тўғрисидаги, Империалистик

Япониянинг тормор этилиши билан 1945 йил 2 сентябрда Токио кўрфазида Япониянинг таслим булганлиги тўғрисидаги актлар имзолаыди. Бу ҳужжатлар барча герман ва япон қуролли кучларини сўзсиз тас лим бўлишини, уларнинг тўла қуролсизланиб, собиқ Со вет Армияси ва иттифо қ чи армияларнинг кумондонлигига асирга берилишини кўзда тутарди. Умум ий қоида тари қ асида ярашиш ёки сўзсиз тас лим бўлиш кўринишларидаги ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш, уруш ҳолатини тўхтатиш йўлидаги бо сқ ич б ў либ хизмат қилади. Уруш ҳолатини тўхтатиш тугалланган уруш ва ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш билан боғлиқ сиёсий, штисодий, ҳудудий ва бошқа муаммоларии бартараф этиш демакдир. Бугунгача уруш ҳолатида бўлган давлатлар ўртасида тўла ҳажмда расмий муносабатларни тиклаш, дипломатии ваколатхоналар айирбошлаш, уруш ҳолатини тугатишнинг муҳим ҳуқуқий оқибатларини ташкил этади. Кўпчилик ҳолатларда тинчлик шартномаларининг тузилиши уруш ҳолатини тугатишнинг муҳим шакли ҳисобланади. Иккинчи жаҳон урушидан кейин антигитлер коалициясидаги мамлакатлар 1957 йил 10 февралда бўлиб ўтган Париждаги тинчлик конференциясида ишлаб чиқилган тинчлик шартномаларини Италия, Финландия, Руминия, Венгрия ва Болгария имзолади. Ҳ ар бир шартноманинг Преамбуласида уруш ҳолати тўхтатилганлиги эълон қилинган эди. Шартномаларнинг моддаларида тегишли давлатларнинг чегаралари тўғрисидаги, уларнинг демократик ривожланиш йўлидан бориш ва бирон бир тарзда фашистик ташкилотнинг қайта пайдо бўлишига йўл қўймасликдан иборат сиёсий мажбуриятлари тўғрисидаги, антигитлер коалицияси мамлакатлари фойдасига репарация тўғрисидаги, ҳарбий асир ларни репатреациялаш тўғрисидаги, ўзаро молиявий ва иқтисодии муносабатлар тўғрисидаги вл бошқа масала лар ҳал қилинган эди. Урушдан кейинги халқаро муносабатлар тажрибасида уруш ҳолатини тугатишнинг бошқа шакллари ҳам маълум. Чунончи, Германия билан уруш

ҳолати 50-йилларнинг биринчи ярмида собиқ СССР, АҚШ, Буюк Британия, Франция ва бошқа давлатларнинг бир томонлама актлари орқали тўхтатилди. Собиқ СССР ва Германия ўртасида уруш ҳолатининг тўхтатилиши ҳамда тинч муносабатлар ўрнатилиши 1955 йил 25 январдаги Фармонга биноан эълон қилинди. Бу актга мувофиқ хусусан, уруш билан боғлиқ ҳолда келиб чиққан Германия фуқароларига нисбатан барча чекловлар, уларга душман давлати фуқаролари сифатида қараш ўз кучини йуқотган эди. Узил-кесил бартараф этишнинг сиёсий, иқтисодий (шу жумладан, репарацияларига тааллуқли) ва бошқа содалардаги масалалар собиқ СССР билан ГДР, собиқ СССР билан ГФР ўртасидаги икки томонлама битимларорқали ҳал қилинган эди. Айни пайтда шуни ҳам унутмаслик керакки, муайян ҳолларда ҳарбий ҳолатларни тўхтатиш актлари ҳарбий ҳолатни тўхтатиш тўғрисидаги актлар билан алмаштирилиши мумкин. Бошқача қилиб айтганда, ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш актлари ўз мазмуни билан фақат ўт очишни тўхтатиш билан эмас, балки ҳар томонлама тинч бартараф этишни ҳам қамраб олиши мумкин. Шу маънода Вьетнамда урушни тўхтатиш ва тинчликни тик лаш тўғрисидаги битим характерлидир. Зиддиятга учраган давлатлар ўртасидаги уруш ҳолатининг тўхтатилиши фақат тегишли икки томонлама муносабатларни нормаллаштириш актигина бўлиб қо л май, балки халқаро тинчликни мустаҳкамл.аш, тинч-тотув яшаш сиёсатини амалга оширишнинг муҳим омили ҳамдир. Шу билан бирга кўпчилик давлатлар зиддиятли вазиятларни бартараф этишга олиб бормайдиган сепарат келишувларга қарши қатъийят билан курашмоқда. Маълумки, бундай келишувлар халқаро ва зиятларни мураккаблаштиришга олиб боради. АҚШ ҳомийлиги остида 1979 йили Кэмп-Дэвидда имзоланган Исроил ва Миср ўртасидаги тинчлик шартномаси шундай характерга эга.

8. Агрессор давлатлар ва шахсларнинг халқаро ҳуқуқий масъулияти Эски халқаро ҳуқуқдан фарқли ўлароқ ҳозирги халқаро ҳуқуқ . бўйича агрессив уруш энг оғир халқаро жиноят ҳисобланади. Шунинг учун уруш тугаши биланоқ агрессор давлатнинг агрессив урушни тайёрлаш, бошлаш ва олиб бориш учун, шунингдек у содир қилиши мумкин бўлган бошқа жиноятлар ҳарбий жиноятлар ва инсониятга қарши жиноятлар учун жавобгарлиги масаласи кун тартибига қўйилади. Бу жиноятларни содир этишда айбдор бўлган шахслар халқаро жиноий жавобгарликка тортилади.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т., «Ўзбекистон», 2003 2. Каримов А.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасидир. 3-том, Т., «Ўзбекистон», 1996 3. Каримов А.А. Биздан озод ва обод ватан қаолсин. 2-том, Т., «Ўзбекистон», 1996. 4. Холмўминов Қ. Давлат ва ҳуқуқ назарияси, ўқув қўлланма. Тошкент, 2000. 5. Бобоев Ҳ.Б., Одиловқориев Ҳ.Т. Давлат ва ҳуқуқ назарияси. Дарслик, Тошкент, 2000 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Халқаро ҳаво ҳуқуқи

Халқаро экология ҳуқуқи

Халқаро шартнома ҳуқуқи

Халқаро космик ҳуқуқи

Халқаро денгиз ҳуқуқи