Fuqarolik protsessida prokurorning ishtiroki - Huquqshunoslik - Referatlar

Fuqarolik protsessida prokurorning ishtiroki

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47 KB

Ko'chirib olish

Fuqarolik protsessida prokurorning ishtiroki Reja: 1. Fuqarolik protsessida prokurorning ishtirok etish asoslari va shakllari 2. Prokurorning ikkinchi instansiya sudida ishtirok etishi

Fuqarolik protsessida prokurorning ishtirok etish asoslari va shakllari Prokuror nazorati hech qanday ma`muriy hokimiyatga ega bo`lmaganligi, har qanday ma`muriy hokimiyatdan farq qilishligini va birorta ma`muriy masala bo`yicha hech qanday hal qiluvchi ovozga ega emasligini esda tutish kerak. Prokuror faqat birgina narsaga haqqi bor va majbur, u ham bo`lsa hech qanday mahalliy xususiyatlarga va qanday bo`lmasin mahalliy ta`sirlarga qaramasdan butun Respublikada qonunni va boshqa huquqiy me`yorlarni bir xilda tushunishning tadbiq etilishini kuzatib borishga qaratilgan. Prokurorning birdan-bir huquq va burchi masalani sud hukmiga topshirish lozimligi yuridik adabiyotlardan ma`lum. Ana shu qoidaga muvofiq O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 120-moddasiga ko`ra prokuratura organlari o`z vakolatlarini har qanday davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslardan mustaqil holda, faqat qonunga bo`ysinib amalga oshiradilar. Prokuraturaning tashkiliy faoliyatidagi muhim xususiyati uning har qanday davlat organlari, jamoat birlashmalari, mahalliy organlar va mansabdor shaxslardan mustaqilligidir. O`zbekiston Respublikasida Prokuraturaning faoliyati faqat O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi nazoratida bo`lib, davlat hokimiyati va boshqaruvining boshqa organlari, jamoat birlashmalari, ommaviy axborot vositalari, ularning vakillari, shuningdek mansabdor shaxslar prokuraturaning qonunlar ijrosi ustidan nazorat qilish, jinoyat ishlarini tergov qilish, shikoyat, ariza va xabarlarni tekshirib ko`rish hamda kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo`yish kabi faoliyatlariga aralashuvlari man qilinadi.1 Prokurorlar o`z vakolatlari davrida siyosiy partiyalar va siyosiy mansablarni ko`zlovchi boshqa jamoat birlashmalariga a`zolikni to`xtatib turish to`g`risida qoida belgilangan. Bu qoida mustaqillikka qadar totalitar tuzumi davridagi siyosiy talablar bo`lib, unga ko`ra prokuratura idoralari faqat partiyaning talablari va

ko`rsatmalari asosida ish tutib, bu esa partiya bilan birga prokuratura xodimlarining o`zlarini ham qonunchilikni buzilishida ishtirokchi bo`lib, inson huquqlarini toptalishiga olib kelgan holatlarni Respublika xalqi hanuz esdan chiqarmagan. O`zbekiston Respublikasidagi hamma vazirliklar, davlat qumitalari va idoralari, davlat nazorati idoralari, hokimlar, shuningdek kimga bo`ysinishidan, kimning tasarrufida bo`lishidan va mulkchilik shaklidan qat`iy nazar, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, jamoat birlashmalari, harbiy qismlar, mansabdor shaxslar, shuningdek fuqarolar tomonidan qonunlarni aniq va bir xilda bajarilishini nazorat qilish O`zbekiston Respublikasining Bosh Prokurori va unga bo`ysinuvchi quyi prokurorlar tomonidan amalga oshiriladi. Huquqiy demokratik davlat ko`rish uchun qonun ustuvorligini ta`minlashda qonunlarni aniq va ogishmay bajarish fuqarolar, tashkilotlarning huquqlari hamda qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarining himoya qilinishidek muhim vazifalarni amalga oshirishda prokuratura idoralarining roli katta. Prokuratura idoralarining faoliyati «Prokuratura to`g`risida»gi qonunda ko`rsatilganidek, qonunning ustunligini har tomonlama qaror toptirishga, huquq tartibotni mustahkamlashga, O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan mustahkamlangan inson va fuqaroning ijtimoiy, iktisodiy, siyosiy, shaxsiy huquqlari hamda erkinliklarini, shuningdek davlat mustaqilligini, ijtimoiy davlat tuzimini siyosiy va iktisodiy tizimlarni, milliy guruhlar va hududiy tuzilmalarning huquqlarini g`ayriqonuniy tajovuzlardan muhofaza qilishni ta`minlashga qaratilgandir.1 Fuqarolik sud ishlari bilan bog`liq bo`lgan qonunlarning bajarilishi yuzasidan nazorat olib boruvchi prokuror fuqarolik ishlari bo`yicha sudlar tomonidan qonuniy va asosli qaror chiqarilishiga sudlarning mustaqilligi va faqatgina qonunga buysunish prinsipiga qat`iy rioya etish faoliyatini nazorat qilish bilan odil sudlovni amalga oshirishga ko`maklashadi. qonunda (FPKning 46-moddasida) prokuror boshqa shaxslarning huquqlarini va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida sudga ariza bilan murojaat qilishga haqli.

Shuningdek prokuror boshqa shaxslar tashabbusi bilan qo`zg`atilgan ishni ko`rishda protsessning boshidan boshlab ishtirok etish huquqiga ega ekanligi belgilangan.2 Fuqarolik ishini ko`rishda prokurorning ishtiroki qonunda ko`rsatilgan, prokurorning o`zi yoki mazkur ishda ishtirok etishi sud tomonidan zarur deb topilgan hollardagina majburiydir.1 Masalan, O`zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998 yil 11 sentabr «Bolalar tarbiyasi bilan bog`liq bo`lgan nizolarni hal qilishda sudlar tomonidan qonunlarni qo`llash amaliyoti to`g`risida»gi qarorining 13-bandida «ota-onalik huquqidan mahrum qilish to`g`risidagi ishlar bo`yicha prokurorning ishtiroki qonunda nazarda tutilganligini e`tiborga olib sudlar bu ishlarni prokuror ishtirokisiz ko`rishga haqli emasligi» to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatilgan.2 Yuqorida keltirilgan qonun prokurorning fuqarolik protsessida ikki shaklda ishtirok qilishini: birinchidan, ariza berish yo`li bilan ish boshlashini va ikkinchidan, manfaatdor shaxs tomonidan qo`zg`atilgan ishni ko`rishda jarayon boshlanishidan boshlab qatnashish huquqiga ega ekanligi nazarda tutiladi. Demak, prokuror FPKning 5-moddasiga muvofiq o`z tashabbusi bilan ishga kirishishidan tashqari, sud tashabbusi (qarori) bo`yicha ham, shuningdek qonunning maxsus, to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatmasiga binoan ham ishga jalb qilinishi mumkin. Fuqarolik jarayonida qonunchilikka rioya qilinishi yuzasidan va odil sudlovni amalga oshirishda sudga ko`maklashish maqsadida prokuror qator protsessual huquqlardan foydalanadi. Uning bu huquqlari FPKning 34, 47 va boshqa moddalarida belgilangan. Prokuror fuqarolik ishini qo`zg`atishga, jarayonning boshlanishida qo`zg`atilgan ishga kirishishga, ish materiallari bilan tanishishga, ulardan ko`chirmalar va nusxalar olishga, chetlatish to`g`risida arz bildirishga, dalillar taqdim etishga, guvohlarga, ekspertlarga, mutaxassislarga, tarjimonlarga, da`vogar, javobgarlarga va ishda ishtirok etayotgan boshqa shaxslarga odil sudlovni amalga oshirishda ko`maklashuvchi shaxslarga savollar berishga, dalilarning tekshirilishida ishtirok etishga, iltimoslar qilishga, sudga og`zaki va yozma

bayonotlar berishga, ish mazmuni bo`yicha, shuningdek ishni ko`rish vaqtida kelib chiqqan ayrim masalalar bo`yicha sudga yozma va og`zaki xulosa berishga, vaj va mulohazalarni bayon qilishga, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslarning iltimos, vaj va mulohazalariga qarshi e`tirozlar bildirishga, sud majlisi bayoni bilan tanishishga, bayonga izohlar berishga, sudning qonuniy kuchga kirmagan hal qiluv qarorlari, ajrimlari va qarorlari ustidan kassatsiya protestini bildirishga va kassatsiya instansiya ishga oid yangi materiallar topshirishga, kassatsiya instansiyada fikrlarni berishga, protestni quvvatlashga, protestni qaytib olishga, hal qiluv qarorlari, ajrimlari, qarorlari qonuniy kuchga kirgan ishlarni nazorat tartibida ko`rish uchun talab qilib olishga, sudning qonuniy kuchga kirgan qarorlarining ijrosini to`xtatishga, ishning nazorat tartibida ko`rilishida prokurorning protestini quvvatlashga, sud raislari tomonidan keltirilgan protestlar yuzasidan xulosa berishga, qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarorlarini, ajrimlar va qarorlarni yangidan ochilgan holatlar bo`yicha qaytadan ko`rish to`g`risida iltimoslar qilishga, sud ijrochisining va qarorlarni ijro etuvchi boshqa organlarning noto`g`ri harakatlarni protest qilishga, shuningdek FPKning 19, 310, 330, 346, 349,351, 364-moddalari va prokuratura to`g`risidagi qonun bo`yicha berilgan boshqa protsessual huquqlardan foydalanishga haqlidir. Prokuror sudlarda ishni ko`rib chiqish vaqtida qonunlarning bajarilishi ustidan nazorat qilar ekan, o`z huquq doirasida ishni sudda ko`rishga tayyorlashda, ishlarni birinchi instansiya sudida, kassatsiya va nazorat tartibida ko`rib chiqishda qatnashish, ishlarni ko`rib chiqish vaqtida kelib chiqqan masalalar yuzasidan o`z fikrini berish, sudda fuqarolik ishini qo`zg`atadi va sudga arizalar topshiradi («Prokuratura to`g`risida»gi qonunning 24-moddasi) hamda fuqarolik ishlarining mohiyati yuzasidan umumiy xulosalar beradi. FPK va «Prokuratura to`g`risida»gi qonunda ko`zda tutilgan boshqa protsessual harakatlarni amalga oshiradi.1 Umuan prokurorning qanday protsessual huquqlarga ega bo`lishi, uning jarayonda ishtirok etish shakliga qarab belgilanadi. Agar prokuror o`z tashabbusi bilan ariza bersa, uni nusxalari bilan sudga topshirishga, o`z talablarini isbotlashga majbur. Bunday hollarda prokuror javobgar taraf bilan sudda tortishadi. Sudda

birinchi bo`lib so`zga chiqadi, talabdan voz kechishi ham mumkin. Xullas, ishda da`vogar taraf kabi protsessual huquqlardan foydalanadi. Biroq, prokuror manfaati ko`zlangan shaxsning o`rniga o`tmaydi, bu shaxs ishda da`vogar bo`lganicha qoladi. Prokuror talab qiluvchi tarafning ba`zi huquqlaridan foydalana olmaydi, chunonchi prokuror javobgar taraf bilan kelishuv bitimini tuza olmaydi, prokurorga nisbatan muqobil da`vo qo`zg`atish mumkin emas, prokuror sud boji to`lamaydi va hokazo. Prokurorning o`zi qo`zg`atgan talabdan voz kechishi yoki arz qilgan talablarini o`zgartirishi manfaatini himoya qilish uchun prokuror da`vo qo`zg`atgan shaxsni suddan ishni mazmunan ko`rishni talab qilish huquqidan mahrum qilmaydi. Prokuror ishda qanday formada ishtirok qilsa ham, u hamma vaqt sud faoliyatini emas, balki sudda qonunning bajarilishini nazorat qiluvchi va odil sudlovni amalga oshirishda ko`maklashuvchi shaxs bo`lib qolaveradi. Shu sababli prokuror protsessda qaysi tomonning huquqini himoya qilishga qaramasdan, protsessda qaysi tarafning huquqi buzilsa, barcha hollarda ana shu buzilishga qarshi chiqishi lozim. Bundan tashqari prokuror, dastavval to`tgan yo`lidan qat`iy nazar, sudda nizo ko`rilganidan so`ng oqibatda haqli chiqqan tarafning manfaatini himoya qiladi. Ma`lumki, talab qo`zg`atgan prokuror javobgarga qarshi bo`lgan shaxsning huquqini himoya qiladi. Ammo ishning sudda ko`rilishi natijasida talabning asossizligi aniqlansa, prokuror undan voz kechib, da`vogarning talabini rad qilishni suddan so`raydi va shu bilan javobgarning huquqini himoya qilgan bo`ladi. Yuqorida prokurorning asosan, birinchi instansiya sudida ishtirok etishi to`g`risida bayon qilindi. Prokurorning ikkinchi instansiya sudida ishtirok etishi

Prokurorning ikkinchi instansiya sudida ishtirok etishi to`g`risida shuni aytish kerakki, uning bu instansiyada ishtirok etishi ikki shaklda (formada): birinchidan, sud qarori ustidan shikoyat, protest keltirish yo`li bilan; ikkinchidan, taraflardan birining sud qaroridan norozi bo`lib shikoyat arizasi berganida bu to`g`rida fikr berish yo`li bilan ishtirok qila oladi.Prokurorning protest bildirish huquqi-uning birinchi instansiya sudida ishning ko`rilishida ishtirok qilish-qilmasligiga bog`liq emas. Kassatsiya protestini hamma prokurorlar, ya`ni tuman, shahar, viloyat va yuqori turgan prokurorlar bera oladilar. Ikkinchi instansiya sudida protest ko`rilganida prokuror ishtirok etadi va protestni quvvatlaydi. Agar taraflardan biri sud qarori ustidan shikoyat arizasi bergan bo`lsa, bu shikoyat sudda ko`rilishida prokuror, garchi o`zi protest bermagan bo`lsa ham, ishtirok eta oladi va o`zining og`zaki va yozma fikrini beradi. Prokuror birinchi va ikkinchi instansiya sudlarida ishtirok etishdan tashqari, yuqorida aytilganidek, sud qarorlarining qonuniy kuchini ham tekshirishga haqlidir. Uning bu huquqi sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori, ajrimlari va qarorlari yuzasidan protest keltirishdan iborat. Nazorat tartibida protest keltirish huquqi FPKning 349-moddasida ko`rsatilgan shaxslarga berilgan. «Prokuratura to`g`risida»gi qonunda belgilanishicha, prokuror o`z faoliyatini quyidagi yo`nalishlarda amalga oshiradilar, jumladan:-inson va fuqarolarning ijtimoiy, siyosiy, shaxsiy huquqlari, erkinliklarini muhofaza qilishni ta`minlashga qaratilgan qonunlarning aniq va bir xilda ijro etilishi ustidan nazorat olib borish;- sudlarda jinoiy ishlarni ko`rib chiqilishida davlat aybini qo`llab-quvvatlash, sudlarda fuqarolik ishlarini, ma`muriy huquqbuzarliklar to`g`risidagi ishlarni hamda xo`jalik ishlarini qarab chiqishda ishtirok etish, qonunlarga zid bo`lgan hujjatlarga protest keltirish va hokazo. Nazorat tartibida berilgan protest sudda ko`rilishida prokurorning ishtirok etishi shart va shu bo`yicha o`zi yoki yuqori turgan prokuror keltirgan protestni quvvatlaydi, vakolatli shaxslarning bergan protesti bo`yicha ish yuzasidan xulosa beradi.

O'xshashlar

Fuqarolik protsessida uchinchi shaxslar

Xo`jalik protsessida boshka davlat organlarining ishtiroki

Fuqarolik protsessida isbotlash va dalillar

Sudlarda fuqarolik ishlari va xo`jalik nizolarini ko`rib chiqishda prokuror vakolatlari

Jinoyat protsessida advokat faoliyati