Xo`jalik protsessida boshka davlat organlarining ishtiroki - Huquqshunoslik - Referatlar

Xo`jalik protsessida boshka davlat organlarining ishtiroki

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62.5 KB

Ko'chirib olish

Xo`jalik protsessida boshka davlat organlarining ishtiroki Reja: 1. Xo`jalik ishlarini sudda ko`rishda prokurorning ishtirok etish asoslari va shakli 2. Ishda davlat organlari va boshqa organlarning ishtiroki 3. Xo`jalik sudida odilsudlovni amalga oshirishda ko`maklashuvchi shaxslar. 4.Cudda vakillik qilish tushunchasi, asoslari va turlari. 5. Vakillikni rasmiylashtirish va vakilning vakolatlari. 6. Xo`jalik protsessida vakil bo`la olmaydigan shaxslar.

Xo`jalik protsessual huquqiy munosabat subyektlari haqida fikr yuritganimizda, xo`jalik protsessual huquqiy munosabat subyektlarining uchinchi guruhiga, xo`jalik sudida ishda ishtirok etishni ta`minlab, huquqlari va qonuniy manfaatlari buzilgan shaxslarning manfaatlarini ifoda etuvchi shaxslar (prokuror,davlat va boshqa organlar)ni kiritgan edik. Bu guruh subyektlar ishning pirovard natijasidan shaxsiy moddiy-huquqiy manfaatni ko`zlamaydi. Ularning ishdan manfaatlari yuridik xarakterga ega bo`lib, umumdavlat va jamiyat manfaatlarini ifoda etadi. Amaldagi xo`jalik protsessual qonunchiligimiz nizoli va alohida toifadagi ishlarni ko`rish jarayonida prokurorga, davlat organlari va boshqa organlar zimmasiga manfaatdor shaxslarning qonuniy huquq va manfaatlarini himoya qilish vakolatini yuklagan. Bundan tashqari, davlat va jamiyatning huquq va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida xo`jalik sudiga murojaat qilish huquqi, XPKning 6-moddasida ko`rsatilganidek, prokuror, davlat organlari va boshqa organlar da`vo taqdim etishlari mumkinligi belgilangan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O`zbekiston Respublikasining «Prokuratura to`g`risida»gi qonunlariga binoan prokuratura organlari O`zbekiston Respublikasidagi barcha vazirliklar, davlat qo`mitalari va idoralari,davlat nazorati idoralari,hokimliklar,shuningdek bo`ysunishidan, kimning tasarrufida bo`lishidan va mulkchilik shaklidan qat`iy nazar, korxonalar, muassasalar,tashkilotlar, jamoat birlashmalari, harbiy qismlar, mansabdor shaxslar, shuningdekfuqarolar tomonidan qonunlarni aniq va bir xilda bajarilishini nazoratni amalga oshirishi belgilangan. Prokuratura organlari o`z vakolatlarini har qanday davlat organlari, jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslardan mustaqil holda, faqat qonunga bo`ysunib amalga oshiradilar. O`zbekiston Respublikasi XPKning 43-moddasida: «Prokuror hamma ishlar bo`yicha sud majlisida ishtirok etishga haqli.

O`zbekiston Respublikasi Oliy xo`jalik sudiga da`vo arizasi O`zbekiston Respublikasi Bosh prokurori yoki uning o`rinbosari, qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyat va Toshkent shahar xo`jalik sudiga esa-tegishincha qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyat va Toshkent shahar prokurorlari hamda ularga tenglashtirilgan prokurorlar yoki ularning o`rinbosarlari taqdim etadi. Da`vo taqdim etgan prokuror kelishuv bitimi tuzishdan tashqari da`vogarning barcha huquqlaridan foydalanadi va majburiyatlarni bajaradi. Prokurorning o`z da`vosidan voz kechishi da`vogarni ishni mazmunan ko`rib chiqishni talab qilish huquqidan mahrum qilmaydi. Prokuror tomonidan huquqini himoya qilish maqsadida taqdim etilgan da`vodan da`vogarning voz kechishi arizani ko`rmasdan qoldirishga olib keladi. qonunda nazarda tutilgan yoki sud ishga prokuror qatnashishi zarur deb topgan hollarda ishni ko`rishda prokuror ishtirok etishi shart» ekanligi belgilangan. Yuqoridagilardan kelib chiqib, prokurorning xo`jalik protsessidagi ishtirokining: a) prokuror tomonidan ariza berish yo`li bilan ish boshlashini; b) manfaatdor shaxs tomonidan qo`zg`atilgan ishni ko`rishda jarayon boshlanishidan boshlab qatnashishi; v) qonun va sud tomonidan ishda prokurorning ishtiroki shart, deb belgilangan shakllarini e`tirof etish mumkin. Demak, prokuror XPKning 6-moddasiga muvofiq o`z tashabbusi bilan ishga kirishishidan tashqari, sud tashabbusi (qarori) bo`yicha ham, shuningdek qonunning mahsus, to`g`ridan-to`g`ri ko`rsatmasiga binoan ham ishga jalb qilinishi mumkin ekan. Prokuror sudlarda ishni ko`rib chiqishda, ishtirok etishdagi o`z huquq doirasida, ishni sudda ko`rishga tayyorlashda, ishlarni birinchi instansiya sudida appelyatsiya, kassatsiya va nazorat tartibida ko`rib chiqishda qatnashish ishlarni ko`rib chiqish vaqtida kelib chiqqan masalalar yuzasidan o`z xulosasini berish, huquqiga ega.

Ishda davlat organlari va boshqa organlarning ishtiroki Davlat organlari va boshqa organlar qonunlarda nazarda hollarda davlat va jamiyatning huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida da`vo taqdim etishlari mumkin. Da`vo taqdim etgan mazkur organlar da`vogarning kelishuv bitimi tuzish huquqidan tashqari barcha huquqlaridan foydalanadi va majburiyatlarini bajaradi. Ushbu organlarning taqdim etilgan da`volardan voz kechishi da`vogarni nizoni mazmunan ko`rishni talab qilish huquqidan mahrum qilmaydi. Davlat organi yoki boshqa organ tomonidan da`vogarning huquqlarini himoya qilish maqsadida qo`zg`atilgan da`vodan da`vogarning voz kechishi arizani ko`rmasdan qoldirishga olib keladi (XPKning 44-moddasi). Yuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, davlat organlari va boshqa idoralarning xo`jalik protsessidagi ishtirokining protsessual huquqiy holati prokurorning protsessdagi ishtirokiga o`xshab ketadi, ya`ni davlat organlari va boshqa idoralarining xo`jalik protsessida qatnashishidan maqsad-davlat, tashkilotlar, xo`jalik subyektlari manfaatlarini himoya qilish va sud idoralariga holisona, qonuniy va adolatli hal qiluv qarorini chiqarishda yordam ko`rsatishdan iborat bo`ladi. Davlat organlari va boshqa organlarning xo`jalik protsessidagi ishtirokining quyidagi shakllarini ajratish mumkin: a) da`vo taqdim etish orqali; b) o`z tashabbusi bilan ish qo`zg`atish orqali. Ishtirok etishning birinchi shakliga ko`ra, ular da`vo bilan sudga murojaat etish orqali davlat boshqaruv idoralari, muassasalar, korxonalar hamda jamoat tashkilotlarining qonunda ko`rsatilgan hollarda boshqa shaxslarning huquqlarini, qonuniy manfaatlarini himoya qiladilar.

Davlat organlari va boshqa organlar davlat va jamiyatning huquqi yoki qonuniy manfaatlari buzilishi to`g`risida ma`lumot olganlarida bu idoralar o`z tashabbuslari bo`yicha xo`jalik ishlarini qo`zg`atishlari ham mumkin. Davlat organlari va boshqa organlar xo`jalik protsessida ishtirok etish shakllaridan qat`iy nazar, suddagi subyektlar qatorida muayyan protsessual huquq va burchlarga egadirlar. O`zbekiston Respublikasi XPKning 34-moddasida sanab o`tilgan xo`jalik protsessining ishtirok etuvchi shaxslar jumlasiga bu shaxslarni ham kiritilgan bo`lib, ular ham xo`jalik protsessining barcha ishtirokchilari kabi XPK ning 35-moddasida belgilangan huquq va majburiyatlardan to`liq foydalanadilar. Xo`jalik sudida odilsudlovni amalga oshirishda ko`maklashuvchi shaxslar. Cudda vakillik qilish tushunchasi, asoslari va turlari. Xo`jalik protsessual huquqiy munosabatning subyektlarini guruhlarga ajratgan vaqtimizda1,ularning to`rtinchi guruhini xo`jalik sudi faoliyatiga o`zinig zimmasiga yuklatilgan majburiyati yuzasidan yordam beruvchi shaxslar (vakil, guvoh, ekspert, tarjimon) tashkil etishi haqida gapirgan edik. Xo`jalik protsessining bu subyektlari boshqa subyektlardan xo`jalik sudida da`vo qo`zg`atish huquqiga ega emasliklari bilan ajralib turadilar, ya`ni bu shaxslar boshqa ishtirokchilar kabi o`zlarining yoxud o`zgalarning huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilinishini so`rab xo`jalik sudiga murojaat qilmaydi.. Bu shaxslar ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslardan farqli ravishda ishning natijasidan manfaatdor bo`lmaydilar. Bu shaxslar qonunchilikka muvofiq o`zlarining zimmalariga yuklatilgan vakolatlariga ko`ra xo`jalik protsessida odilsudlovni amalga oshirishda xo`jalik sudlariga ko`maklashuvchi shaxslar hisoblanadi. Bularga: guvohlar, ekspertlar, tarjimonlar, vakillar kiradi. Xo`jalik sudi nizoni to`g`ri hal etishi uchun ahamiyatga ega bo`lgan ma`lumotlar va harakatlardan xabardor bo`lgan har qanday shaxs guvoh bo`lishi mumkin. Ammo shuni qayd etish lozimki guvoh sifatida ishga faqat voyaga yetgan, to`liq muomala layoqatiga ega bo`lgan shaxslargina jalb etilishi mumkin.

Guvoh o`z ko`rsatmalari bilan taraflarning, uchinchi shaxslarning talablarini yoki raddiyalarini tasdiqlaydigan yoki rad qiladigan holatlarni, ya`ni yuridik faktlarni isbotlaydi. Guvoh xo`jalik sudining chaqiruv xati bo`yicha sud majlisiga kelishi va ish yuzasidan o`ziga ma`lum bo`lgan ma`lumot va xolatlarni ma`lum qilishi shartligi qonun xujjatlarida belgilab qo`yilgan. Guvohning bila turib yolg`on ko`rsatuvlar berganligi, ko`rsatuv berishdan bosh tortganligi yoki bo`yin tovlaganligi uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi belgilangan (XPKning 46-moddasi) Xo`jalik protsessining xo`jalik sudida odilsudlovni amalga oshirishda ko`maklashuvchi shaxslari qatoriga xo`jalik protsessual qonunchilik ekspertlarni ham kiritadi. Ekspert deb,xo`jalik sudi tomonidan tayinlangan xulosa berish uchun maxsus bilimga ega bo`lgan shaxs tushuniladi. Xo`jalik sudi ish yuzasidan zarur deb topgan hollarda ekspertiza tayinlashi mumkin . Ekspertiza o`tkazish uchun muayyan sohada maxsus bilimga ega bo`lgan shaxs ekspert sifatida ishga jalb qilinishi mumkin.Ekspertiza o`tkazish topshirilgan shaxs xo`jalik sudi chaqiruviga binoan kelishi va qo`yilgan savollar bo`yicha sudga xolisona xulosa berishi shart. Zarur bo`lgan hollarda ekspert ish materiallari bilan tanishishi,xo`jalik sudi majlislarida ishtirok etishi,savollar berishi,suddan qo`shimcha materiallar berishni so`rash huquqlariga ega. Ekspertning bila turib yolg`on xulosa bergani, xulosa berishdan bosh tortgani uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Xo`jalik sudida odilsudlovni amalga oshirishda ko`maklashuvchi shaxslar jumlasiga XPK tarjimonni ham kiritadi. Xo`jalik protsessining muhim tamoyillaridan biri bu milliy til prinsipi hisoblanadi. Bu tamoyilning asosida xo`jalik protsessida ishtirok etuvchi har bir shaxs o`zining ona tilida so`zlashishi, davlat tilini yoki sud majlisi olib

borilayotgan tilni bilmagani taqdirda, tarjimon bilan ta`minlanishi shartligi qonunchilikda belgilangan. Tarjimon-bu sud majlisida arizalar, ko`rsatmalar, iltimosnomalar, raislik qiluvchining farmoyishlari va ish bo`yicha sud chiqargan hal qiluv qarori, keltirilgan materiallar, mazkur ish yuritilayotgan tilni bilmaydigan shaxslarga tarjima qilish uchun zarur bo`lgan tillarni biladigan xo`jalik protsessining ishtirokchisidir. XPK ning 48-moddasida tarjimonning protsessual holati belgilab qo`yilgan. Tarjima qilish uchun zarur tillarni biladigan ,qonunda nazarda tutilgan hollarda sud tomonidan tayinlangan shaxs tarjimon sifatida ishda ishtirok etishi mumkin.Ammo xo`jalik sudlov ishlarini yuritishning boshqa ishtirokchilari,garchi tarjima qilish uchun zarur bo`lgan tillarni bilsalar ham tarjimonlik vazifasini o`z zimalariga olishlarini qonun ta`qiqlaydi. Tarjimon sudning chaqiruviga binoan sudga kelishi hamda tarjimani to`g`ri va o`z vaqtida amalga oshirishi shart. Tarjimon bu haqda sud majlisi boshlanmasidan oldin ogohlantiriladi. Tarjimonning bila turib noto`g`ri tarjima qilganligi uchun jinoiy javobgarlikka tortilishi O`zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilgan. protsessida ishtirok etuvchi yuridik shaxslar nomidan ularning rahbarlari yoki ular tomonidan vakolat berilgan shaxslar-vakillar ish yuritadilar. Fuqarolar o`z ishlarini sudda shaxsan o`zlari yoki vakillari orqali yuritishlari mumkin. Fuqarolar sud ishida shaxsan qatnashib turib, vakilni ham ishga jalb etishga haqlidir. Xo`jalik sudida vakillik deb, manfaatdor shaxslarning topshirig`iga muvofiq yoki qonunda nazarda tutilgan asoslarga ko`ra xo`jalik protsessida protsessual harakatlarni amalga oshirish uchun vakolat berilganlik tushuniladi. Xo`jalik protsessida vakillik bilan bog`liq normalar XPKning 5-bobida o`z ifodasini topgan.

qonun xo`jalik protsessining hamma instansiyalarida ko`riladigan xo`jalik ishlarida vakillarning qatnashishiga yo`l qo`yadi. Xo`jalik ishlari bo`yicha protsessda qatnashuvchi vakil, vakolat beruvchining turli protsessual harakatlarini amalga oshiradi. Vakilning vakolatlari vakolat beruvchi xo`jalik protsessining ishtirokchisi tomonidan berilgan vakolatnoma (ishonchnoma)da ko`rsatilgan bo`ladi. Vakil faqat vakolatnomada ko`rsatilgan harakatlarni bajarishga haqli. Vakolat beruvchi ishda hamisha manfaatdor subyekt bo`lib ko`riladi. Xo`jalik protsessida vakillikning quyidagi turlarini ajratish mumkin: qonuniy vakillik. Shartnomaviy vakillik. Yuridik shaxslarning vakilligi. Xo`jalik sudida ish yuritish uchun tegishli tarzda rasmiylashtirilgan vakolatga ega bo`lgan har qanday fuqaro xo`jalik sudida vakil bo`lishi mumkin. To`la muomala layoqatiga ega bo`lmagan fuqarolarning huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini xo`jalik sudlov ishlarini yuritishda ularning qonuniy vakillari-ota-onasi, farzandlikka olganlar, vasiy yoki homiylari himoya qiladilar. qonuniy vakillikni vujudga kelishi uchun turli yuridik faktlar-qarindoshlik, farzandlikka olish, vasiy va xomiy tayinlash asos bo`ladi. Belgilangan tartibda vasiylar va xomiylar barcha muassasalarda, jumladan sud organlarida ham, maxsus vakolatnoma olmasdan, vasiylikda bo`lgan shaxslarning huquq va manfaatlarini himoya qiladilar. qonunda ko`rsatilgan hollarda to`liq muomala layoqatiga ega bo`lmagan shaxslar, agar ular tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullansalar o`zlarining manfaatlarini himoya qilish maqsadida protsessda ishtirok etishga haqlidirlar.

Shartnomaviy (ixtiyoriy) vakillik. Taraflar tomonidan ixtiyoriy ravishda belgilangan vakillik ularning, ya`ni vakolat beruvchining erklari bo`yicha belgilanib, ko`pincha topshiriq yoki mehnat shartnomasi bilan rasmiylashtiriladi. Shartnoma bo`yicha (ixtiyoriy) vakillikka binoan ishonch bildiruvchi o`z huquqlari va qonun bilan qo`riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish bo`yicha sudda ish yuritishni boshqa shaxsga-vakilga topshiradi.Ko`pgina hollarda advakatlar ihtiyoriy vakillar sifatida xo`jalik protsessida ishtirok etadilar. Yuridik shaxslarning vakilligi. Xo`jalik protsessida yuridik shaxslarning vakilligi ularning ustavi yoki Nizom bo`yicha berilgan vakolat doirasida harakat qiluvchi organlari yoki ularning vakillari orqali amalga oshiriladi. Yuridik shaxs organi sifatida ishda qatnashayotgan tashkilotlarning rahbarlari, o`zlarining xizmat lavozimlari yoki vakolatlarini tasdiqlaydigan hujjatlarni sudga taqdim etadilar. Tashkilotlar nomidan beriladigan ishonchnoma tashkilot rahbari tomonidan imzolanib, imzo tashkilot muhri bilan tasdiqlanadi (XPKning 51-moddasi). Tashkilotning rahbari sudga o`zlarining xizmat lavozimlarini tasdiqlaydigan hujjatlar taqdim etadilar (XPK ning 49-moddasi). Yuridik shaxslarning ko`pchiligi o`zining tarkibida yuridik xizmatni amalga oshiruvchi yuristkonsultlarga ham ega bo`ladi. Yuridik shaxslarning ishlari bo`yicha sudda vakillik qilish burchi ularga yuklatiladi. Protsessda yuridik shaxs vakilining ishtirok etishi xo`jalik sudi majlisida tashkilot rahbarining ham bevosita ishtirok etishiga to`sqinlik qilmaydi. Vakillikni rasmiylashtirish va vakilning vakolatlari. Sudda vakillik qiluvchi ba`zi maxsus huquqlarni taraflar da`vogar, javobgar, tomonidan berilgan vakolatnomada ifoda etilgan bo`lsagina amalga oshira oladi. XPK ning 52-moddasiga muvofiq, xo`jalik sudida ish yuritish vakolatlari vakilga uni vakil qilgan shaxs nomidan barcha protsessual harakatlarni amalga

oshirish huquqini beradi, da`vo arizasini imzolash, ishni hakamlar sudiga topshirish, da`vo talablaridan qisman yoki butunlay voz kechish va da`voni tan olish, da`vo predmetini yoki asosini o`zgartirish, kelishuv bitimini tuzish, vakolatlarni boshqa shaxsga topshirish (ishonib topshirish), sud hujjati ustidan shikoyat qilish, protest keltirish to`g`risidagi arizani imzolash, sud hujjatining majburiy tartibda ijro etilishini talab qilish, undirilgan mol-mulk yoki pulni olish bundan mustasno. Vakilning ushbu moddada ko`rsatib o`tilgan harakatlarning har birini amalga oshirishga bo`lgan vakolatlari vakil qilayotgan shaxs bergan ishonchnomada maxsus nazarda tutilgan bo`lishi kerak. Vakilga beriladigan vakolatning rasmiylashtirilishi to`g`risidagi qoidalar XPKning 51-moddasida berilgan bo`lib, unga ko`ra vakilning vakolati qonunga muvofiq berilgan va rasmiylashtirilgan vakolatnomalarda (ishonchnomada) ifodalangan bo`lishi lozim. Tashkilot nomidan berilgan ishonchnomaga uning rahbari yoki ta`sis hujjatlaridan shunday vakolat berilgan boshqa shaxs imzo chekadi va bu imzo tashkilotning muhri bilan tasdiqlanadi. Fuqaro tomonidan berilayotgan ishonchnoma notarial tartibda, shuningdek ishonchnomani beruvchi ishlayotgan yoki o`qiyotgan tashkilot tomonidan, yashab turgan joyi bo`yicha fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish organi, uy-joylardan foydalanish tashkiloti tomonidan va u davolanayotgan statsionar muassasasining ma`muriyati tomonidan, agar ishonchnoma harbiy xizmatchi tomonidan berilayotgan bo`lsa-tegishli harbiy qism qo`mondonligi tomonidan tasdiqlanishi mumkin. Jazoni ijro etish muassasalaridagi shaxslarning ishonchnomasi tegishli muassasaning boshlig`i tomonidan tasdiqlanadi. Advokatning vakolati qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tasdiqlanadi.

Xo`jalik protsessida vakil bo`la olmaydigan shaxslar. O`zbekiston Respublikasi XPKning 53-moddasida xo`jalik sudida vakil bo`la olmaydigan shaxslar ko`rsatilgan bo`lib, ularga quyidagilar kiritilgan: a) xo`jalik protsessida vakillikni amalga oshirish uchun shaxs protsessual muomala layoqatiga ega bo`lishi kerak,ya`ni 18 yoshga to`lgan,voyaga yetgan bo`lishi talab etiladi.Shuning uchun bu yoshga to`lmagan shaxs xo`jalik sudida vakil bo`la olmaydi; b) belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz deb topilgan yoxud vasiylik yoki homiylik tayinlangan shaxslar; v) agar sudya, tergovchi, prokuror va xo`jalik sudi apparati xodimlari , xo`jalik sudi ko`rib chiqayotgan nizo yuzasidan tomon bo`lib hisoblansalargina, tegishli ravishda sud, prokuratura va xo`jalik sudining vakili hamda qonuniy vakil sifatida qatnashishga haqlidirlar.

ASOSIY ADABIYOTLAR 1. Otaxonov F.X. Xozyaystvennoye protsessualnoye pravo. Uchebnoye posobiye. – T., 2003. – 262 s. 2. Burxonxodjayeva X.V., Do`stov U.N. Xo`jalik protsessi(sxemalarda). - T.: TDYUI, 2002 . 3. 3.Shoraxmetov Sh.SH. O`zbekiston Respublikasining xo`jalik protsessual huquqi. –T:.Adabiyot jamg`armasi, 2001. 4. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Xo`jalik protsessida isbotlash va dalillar

Fuqarolik protsessida prokurorning ishtiroki

Xo`jalik yurituvchi subyektlarga davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilot

O`zbekiston Respublikasida xo`jalik sudlari va ularda xo`jalik nizolarining ko`rilishi

Xo`jalik protsessual huquqining tamoyillari (prinsiplari)