Fuqarolik protsessida uchinchi shaxslar - Huquqshunoslik - Referatlar

Fuqarolik protsessida uchinchi shaxslar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

59 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1.Uchinchi shaxslar tushunchasi 2. Mustaqil da`vo qiluvchi uchinchi shaxslar 3. Mustaqil talablari bo`lmagan uchinchi shaxslar

Uchinchi shaxslar tushunchasi Fuqarolik nizoli ishlarini birinchi instansiya tariqasida sudda ko`rilishida yuqorida aytganimizdek, odatda ikki taraf: da`vogar va javobgar ishtirok etadi, sudning vazifasi ular o`rtasidagi ana shu nizoli-da`voli ishni hal qilishdan iboratdir. Ba`zan shunday hollar ham bo`ladiki, nizoning hal etilishida taraflardan tashqari boshqa shaxslar ham manfaatdor bo`ladilar. Bunday shaxslarning manfaati huquqiy manfaat bo`lib kiriladi, chunki ish yuzasidan chiqarilgan sud qarori ma`lum darajada ularning fuqarolik moddiy huquqiga ta`sir etishi, ishning sudda hal etilishi natijasida ularga nisbatan muayyan hudud yoki majburiyat vujudga keltirilishi mumkin. Shu tufayli bu shaxslar o`z huquqlarini himoya qilish maqsadlarida boshlangan fuqarolik ishiga kirib borishi (aralashishlari) yoki boshlangan protsessda ishtirok qilish uchun sud tomonidan jalb etilishlari mumkin. Shuning uchun ular uchinchi shaxslar deb ataladilar. Uchinchi shaxs manfaatlarining mazmuniga va ish yuzasidan chiqarilgan qaror bilan bog`liq bo`lgan oqibatlarga qarab bunday shaxslar mustaqil talab bilan arz qiluvchi (mustaqil da`vo qiluvchi) uchinchi shaxslarga va mustaqil talab bilan arz qilmaydigan (mustaqil da`volari bo`lmagan) uchinchi shaxslarga ajratiladilar. Mustaqil da`vo qiluvchi uchinchi shaxslar Da`vogar bilan javobgar o`rtasidagi nizoning predmetiga nisbatan boshqa shaxs tomonidan shu predmet (narsa)ni o`ziga tegishli bo`lishi to`g`risida arz qiluvchi shaxs-mustaqil da`vo qiluvchi uchinchi shaxs deb ataladi. FPKning 44-moddasiga asosan nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talab bilan arz qiluvchi uchinchi shaxslar sud hal qiluv qarorini chiqarguniga qadar ishga kirishishlari mumkin. Masalan, fuqaro A. otasi vafot etgani va shu munosabat bilan meros ochilganini bilib, meros mulkini egallab turgan akasi B.ga nisbatan meros xissasining ajratib berilishini talab qilib, sudda fuqarolik ishini qo`zg`atadi. Bundan xabardor bo`lgan fuqaro V (marhumning qizi) meros mulkining hammasi

notarial tartibda rasmiylashtirilib, qiziga otasi tomonidan vasiyat qilinganligini aytib, nizoning predmeti (meros mulkining) qiziga topshirilishi to`g`risida da`vo talabi bilan suddan qo`zg`atilgan ishga kirishish haqida talab qilishi mumkin. Bunday hollarda sud bir ishda ikki da`voni: birinchidan fuqaro A.ning fuqaro B.ga bo`lgan da`vosini va ikkinchidan, fuqaro V.ning fuqaro A. va B.ga nisbatan bo`lgan da`vosini hal qilishi lozim bo`ladi. Shu tartibda uchinchi shaxsning nizo predmetiga o`zining mustaqil haqqi borligini bildirishi uning mustaqil da`vo bilan protsessda ishtirok qilishi uchun asos bo`ladi. Uchinchi shaxsning ishga kirishishi umumiy asoslarga (FPKning 148-150- moddalariga) binoan ariza berish bilan qo`zg`atiladi. Binobarin, mustaqil talabni arz qiluvi shaxs arizasiga tegishli hujjatlarni ilova qilishi, sudga taklif qilinishi kerak bo`lgan guvohlarni ko`rsatishi va agar davlat bojini to`lashdan ozod qilinmagan bo`lsa, tegishli bojni to`lashi lozim bo`ladi. Uchinchi shaxsning protsessual holati ariza beruvchi yoki da`vogarniki bilan barobardir, boshqacha qilib aytganda bunday uchinchi shaxs ariza beruvchi yoki da`vogar bo`lib hisoblanadi, dastlabki taraflar esa javobgar bo`lib ko`riladilar. Shu tufayli uchinchi shaxs ariza beruvchi yoki da`vogarning hamma protsessual huquqlaridan foydalanadi va uning hamma protsessual mujburiyatlarini o`z zimmasiga oladi. Dastlabki da`vogardan (ariza beruvchidan) uchinchi shaxsning farqi faqat shundaki, arizachi (da`vogar) da`vo talabini qilish yo`li bilan ishni boshlasa, uchinchi shaxs birov tomonidan boshlangan protsessga kirishadi. Mustaqil da`vo qiluvchi uchinchi shaxs nizoli huquqning subyekti deb faraz qilinadi. Shu munosabat bilan uning protsessual holati dastlabki da`vogar (arizachi) holatiga o`xshaydi. Protsessga uchinchi shaxs kirishganida javobgar shaxs dastlabki nizo yuzasidan har ikki nizo (ikki ish), birinchidan, dastlabki da`vogarning dastlabki javobgarga bo`lgan da`voli talab ishi va ikkinchidan, uchinchi shaxsning protsessdagi da`vogar va javobgarga nisbatan bo`lgan talab ishi mavjud bo`ladi. Ammo har qaysi

nizoning da`vogarlarga teng darajada protsessual huquq va burchlarga ega bo`ladilar. Mustaqil da`vo qiluvchi uchinchi shaxsning protsessda ishtirok etishiga yo`l qo`yilishi to`g`risidagi iltimosi, agar ishning sudda ko`rilishiga tayyorlanishi davrida qilingan bo`lsa, sudyaning yakka o`zi tomonidan ko`riladi, agar ish ko`rish boshlanganidan keyin qilingan bo`lsa, ishni birinchi instansiya sudidan tashqari sud majlisida sudning to`la tarkibida hal qiladi. Bu to`g`rida iltimosni ko`rishda sud ikki holatni: birinchidan, uchinchi shaxs sifatida protsessda ishtirok etish uchun qonunda nazarda tutilgan asosning bo`lishi-bo`lmasligini va ikkinchidan, har ikki nizoning bir protsessda hal qilinishi maqsadga muvofiq bo`lish- bo`lmasligini e`tiborga oladi. Uchinchi shaxs ishtirok etishi lozim bo`lgan fuqarolik ishining barcha manfaatdor shaxslar qatnashgani holda ko`rilishi birinchidan, sud va taraflarning vaqtlarini ancha tejashlikka imkon beradi; ikkinchidan, agar dastlabki mulkiy nizo alohida ko`rilsa, bu to`g`rida chiqarilgan qarorga muvofiq nizoli mulkning keyinchalik sotilishi yoki ishlatib yuborilishining oldi olinadi; uchinchidan, nizoli huquqni alohida-alohida ko`rilganida, uning yuzasidan qarama-qarshi hal qiluv qarorlarining chiqarilmasligi mumkin bo`ladi. Protsessda uchinchi shaxsning ishtirok etishiga yo`l qo`yilishi to`g`risida sudyaning yoki sudning chiqargan ajrimi qat`iy bo`lib, shikoyat qilinmaydi. Uchinchi shaxsning ishda ishtirok etishi to`g`risidagi iltimosini rad qilish to`g`risidagi ajrimi yuzasidan esa shikoyat berilishi yoki protest keltirilishi mumkin. Ammo ishda ishtirok etishga yo`l qo`yilmagan uchinchi shaxs alohida mustaqil da`vo qo`zg`atish yo`li bilan nizoli predmetga nisbatan bo`lgan huquqini himoya qilishga haqli bo`ladi. Mustaqil talablari bo`lmagan uchinchi shaxslar

Uchinchi shaxsning manfaati hamma vaqt nizoning predmetiga nisbatan mustaqil huquqqa ega bo`lishdan iborat bo`lavermaydi. Ba`zan dastlabki taraflarning ishi yuzasidan qaror chiqarilishi munosabati bilan protsessdagi taraflardan biriga nisbatan uchinchi shaxsning qandaydir huquq va majburiyat paydo bo`lishi, shu tufayli uchinchi shaxs nizoning predmetini talab qilmasa ham, qonuniy va asosli qaror chiqartirish va shuning bilan protsessdagi taraflardan biriga bo`lgan talabini ta`minlash protsessda ishtirok qiluvchi taraflardan birining o`zidan bir narsa talab qilishga yo`l qo`ymaslik uchun protsessga qatnashadi. qisqasi, dastlabki taraflar o`rtasidagi nizo yuzasidan chiqarilgan qaror uchinchi shaxsning (boshqa bir fuqaro yoki tashkilotning) huquq va burchlariga ta`sir etishi mumkin. O`zbekiston Respublikasi FPKning 45-moddasida ko`rsatilganidek, nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talablari bo`lmagan uchinchi shaxslar, agar ish bo`yicha chiqariladigan hal qiluv qarori ularning taraflardan biriga nisbatan bo`lgan huquq va majburiyatlariga ta`sir etadigan bo`lsa, sudning hal qiluv qarori chiqarilgunga qadar mustaqil da`volari bo`lmagan uchinchi shaxslar sifatida da`vogar yoki javobgar tomonidan ishda qatnasha oladilar. Qonunning bu qoidasini misol bilan tushuntiraylik. Bir tashkilotning xodimi fuqaro A. aybi bilan fuqaro B.ga zarar yetkazildi. qonun (O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining 333-moddasi) bo`yicha fuqaro B.ning tashkilotga nisbatan da`vo qo`zg`adi. Fuqaro A. yetkazgan zarar haqini tashkilotdan undirish to`g`risida sud qarori chiqarilgani holda bu javobgar tashkilot keyinchalik unga, fakaro A.ga nisbatan regress (qaytarma) da`voni qilish mumkinligini bilib, aybdor bo`lgan shaxs zarar yetkazishidan o`z aybining yo`qligin isbotlash maqsadida ishda javobgar tomonidan turib qatnashish mumkin. Bu misolda uchinchi shaxsga nisbatan keyichalik regress da`vo qilishi mumkinligini va buning oldini olish maqsadida uning sud ishiga qatnashishini aytdik. Ammo uchinchi shaxslar taraflarning, prokurorning iltimosi bo`yicha yoki sudning tashabbusi bilan ham ishda ishtirok etishga jalb qilinishlari mumkin (FPKning 45-moddasining 1-qismi). O`zbekiston Respublikasi Oliy sudining Plenumining respublikaning nikoh va oila to`g`risidagi qonunlarini sudlar tomonidan tadbiq etilishi amaliyoti

to`g`risidagi qarorida «agar ota-onalik huquqidan mahrum etish haqidagi da`vo ota-onalardan biriga nisbatan qo`zg`atilsa, sud boshqa ota (yoki ona)ning turmush sharoitini aniqlashga, uni uchinchi shaxs sifatida ishda qatnashish uchun jalb qilishga va bolani uni tarbiyasiga berish mumkin bo`lish-bo`lmasligi to`g`risidagi masalani muhokama qilishga majbur»1 deb tushuntirish berdi. Yuqorida keltirilgan misollardan ma`lum bo`lishicha, uchinchi shaxslar faqat regress majburiyatlari ro`y berishi tufayligina emas, balki asoslar bo`yicha ham ishda ishtirok etishga jalb qilinishlari mumkin. Demak, nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talabi bo`lmagan uchinchi shaxs deb, muayyan ish chiqarilgan sud qarori, taraflardan biriga nisbatan bo`lgan uning huquq va majburiyatlariga ta`sir etishi mumkinligi tufayli boshqa birovlarning ishtirok etuvchi shaxsga aytiladi. Nizoning predmetiga nisbatan mustaqil talabi bo`lmagan uchinchi shaxsning ishga jalb etish manfaati nizolashuvchi taraflarda ham bo`lishi mumkin. Chunonchi; fuqaro A.ga nisbatan uning sotib olgan narsasi (ashyosi) to`g`risida boshqa bir shaxs da`vo qo`zg`atsa, ashyoni sotgan fuqaro B. nizoli ishda oluvchi tomonida turib qatnashishi shart bo`ladi (FKning 394-moddasi). Bunday hollarda bir tomonidan javobgarning protsessual holati yengillashtirilsa, ikkinchi tomonidan uchinchi shaxs kelgusida o`ziga nisbatan qilinishi mumkin bo`lgan regress da`voning oldiini olishga harakat qilgan bo`ladi. Mustaqil talablari bo`lmagan uchinchi shaxs, odatda ariza beruvchi (da`vogar) va javobgar tomonidan bo`ladi va taraflardan birining yordamchisi sifatida ishda ishtirok etib, o`z huquqini himoya qilish maqsadida unga yordam beradi. Uchinchi shaxs bilan protsessdagi taraflardan birining manfaatlari faqat ish yuzasidan qaror chiqarilguncha bir-biriga to`g`ri kelib, keyinchalik bularning manfaatlari bir-biriga zid keladi. Uchinchi shaxs moddiy-huquqiy jihatdan ishda taraf bo`lib hisoblanmasa ham, ish yuzasidan chiqarilgan qaror unga bevosita joriy qilinmasa ham, ammo u ishning sudda ko`rilishida taraflarga beriladigan qator protsessual huquqlardan foydalanadi va zimmasiga majburiyatlar oladi.

Mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxslar arz qilingan talabning asosini va predmetini o`zgartirish, talablarining miqdorini ko`paytirish yoki kamaytirishdan tashqari, tarafarga oid hamma protsessual huquqlardan foydalanadilar va ularning protsessual majburiyatlarini o`z zimmalariga oladilar. Agar mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs o`z xarakati yoki harakatsizligi oqibatida da`vogarning huquqlari buzilganligi to`g`risida arz qilingan talablarni tan olsa, sud majburiyatni uchinchi shaxs zimmasiga yuklash to`g`risida hal qiluv qarori chiqarishga haqli. qonunda aynan shunday hollarda da`vogar va mustaqil talab bilan arz qilmaydigan uchinchi shaxs o`rtasida kelishuv bitimi tuzilishiga yo`l qo`yilishi ta`kidlangan. Uchinchi shaxs ham taraflarga (ya`ni da`vogar va javobgarga), guvohlar va ekspertlarga savollar berib, zarur hujjatlarni sudga topshirib, ishning haqiqiy holatini aniqlashda protsessda faol qatnashadi. Yuqorida ko`rsatilganidek, ish yuzasidan qaror chiqarilishi munosabati bilan protsessdagi taraflardan biriga nisbatan uchinchi shaxsda paydo bo`lishi mumkin bo`lgan huquq va majburiyatlar, uchinchi shaxsning ishga aralashishi yoki jalb etilishi uchun asos bo`ladi. Agar paydo bo`lgan majburiyatlar ixtiyoriy ravishda bajarilmasa, uchinchi shaxsning yoki protsessdagi sobiq taraflardan birining yangitdan da`vo qo`zg`atishga (regress da`voga) sabab bo`lishi mumkin. Bunday hollarda bir protsessda ikki da`voni: dastlabki arz qilingan talabni (da`vogarning) javobgarga va javobgarning uchinchi shaxsga (yoki aksincha uchinchi shaxsning javobgarga) bo`lgan da`vo talabini bir protsessda hal qilib bo`lmaydimi degan savol tug`iladi. Umumiy qoida bo`yicha bunday murakkab protsessning bir vaqtda yetkazilishi mumkin emas. Bunga sabab shuki, birinchidan, chiqarilgan qaror yuzasidan uchinchi shaxsda yoki taraflardan birida paydo bo`ladigan huquqlarni majburiy ravishda amalga oshirish kerak bo`lish-bo`lmasligi dastlabki da`vo talabi bo`yicha qaror chiqarilganda xali ma`lum bo`lmaydi; ikkinchidan, sudning qarori to qonuniy kuchga kirguncha qat`iy bo`lmaydi, binobarin, huquq va majburiyatlarning paydo bo`lishi to`g`risida hanuz gapirib bo`lmaydi; uchinchidan taraflar o`rtasidagi munosabatlar to`g`risida qat`iy bir

xulosaga kelmasdan turib, taraflardan birining uchinchi shaxs bilan bo`lgan munosabatini aniqlash ham qiyin bo`ladi. Ammo qonun istesno sifatida bir protsessda ikki da`voni ham hal qilishga yo`l qo`yadi. Bunday istesnoga chunonchi noto`g`ri bo`shatilgan xodimni ishga tiklash to`g`risidagi ishlar bo`yicha uchinchi shaxslarni jalb qilishda yo`l qo`yiladi. FPKning 259-moddasida ko`rsatilganidek, noto`g`ri bo`shatilgan yoki boshqa ishga o`tkazilgan xodimlarni ishga tiklash yoki oldingi vazifasiga qo`yish to`g`risidagi ishlar bo`yicha sud o`z tashabbusi bilan ishdan bo`shatishga yoki boshqa ishga o`tkazishga buyruq bergan mansabdor shaxsni javobgar tomonidagi uchinchi shaxs sifatida ishda ishtirok etish uchun jalb qilishga majbur. Sud ishdan bo`shatish yoki boshqa ishga o`tkazish ochiqdan-ochiq qonunga xilof bo`lganligini aniqlasa, u shu protsessning o`zida aybdor mansabdor shaxsga xodimni ko`rgan zararlarini qoplash majburiyatini yuklashi lozim. Bunday hollarda mansabdor shaxsdan undiriladigan summaning miqdori mehnat haqidagi qonunlar bilan belgilanadi.1 Agar sud amaliyotda xodimni ishdan g`ayriqonuniy bo`shatilishi to`g`risidagi ishni hal qilishda uning majburan bekor yurgani uchun to`lanadigan haqni mansabdor shaxsdan uni protsessga jalb qilmasdan undirish to`g`risida qaror chiqarsa, bunday qaror fuqarolarning qonuniy huquq va manfaatlarini qo`pol ravishda buzish deb qaralmog`i va bunday qaror yuqori sud tomonidan bekor qilinishi uchun asos bo`lmog`i lozim bo`lishi mumkin.

O'xshashlar

Fuqarolik protsessida prokurorning ishtiroki

Uchinchi shaxslar harakatlari uchun javobgarlik

Fuqarolik protsessida isbotlash va dalillar

Yuridik shaxslar

Yuridik shaxslar