Firibgarlik jinoyatini tergash uslubi - Huquqshunoslik - Referatlar

Firibgarlik jinoyatini tergash uslubi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93.5 KB

Ko'chirib olish

Firibgarlik jinoyatini tergash uslubi Reja: 1. Firibgarlik jinoyatining kriminalistik tavsifi 2. Dastlabki tergov va tezkor-qidiruv harakatlari

Фирибгарлик деганда ўзгалар мулкини (давлат, жамоат ёки фуқароларнинг шахсий мулклари) алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан қўлга тушириш тушунилади. Мазкур жиноятни тергаш ўзига хос хусусиятларга эга. Бу хусусиятларга қуйидагиларни киритиш мумкин: Биринчидан, фирибгарлик жиноятининг содир этилиши бошқа жиноятлар содир этилиши фарқ қилади. Жабрланувчилар фирибгарлар билан бир қанча вақт, баъзи вақтларда узоқ муддат давомида ўзаро муносабатда бўладилар. Шунинг учун ҳам жабрланувчилар жиноят содир этилгандан кейин фирибгарнинг ташқи кўриниши белгилари тўғрисида тўлароқ маълумот беришлари мумкин. Иккинчидан, фирибгар маълум даражада бошқа жиноятчилардан (ўғри, талончи, безори) фарқ қилади. Кўп ҳолларда фирибгарлик вояга етган, ёши катта шахслар томонидан содир этилади. Улар жиноятни содир этишда ўзларининг айёрлик ва чапдастлик қобилиятларини ишлатиб одамларни ўзига жалб этадилар, уларда ўзларига нисбатан ишонч ва қизиқиш уйғотадилар. Учинчидан, фирибгарлик баъзи вақтларда фуқароларнинг ўзларини ноўрин истаклари натижасида содир этилади. Жабрланувчилар фирибгарга нисбатан ўта ишонч ва очиқ кўнгиллик билдирадилар ва шу билан ўзларини алданиб қолганларини билмайдилар. Фирибгарларни шартли равишда беш гуруҳга бўлса бўлади: биринчи гуруҳга қўнимсиз, доимий равишда кезиб юрадиган фирибгарлар- учарларни (гастролер) киритса бўлади. Улар

жиноятни содир этиш биланоқ қочиб қолади. Иккинчи гуруҳга доимий яшаш ва иш жойи бўлмаган, фирибгарлик билан бир неча бор судланган шахсларни киритиш мумкин. Учинчи гуруҳ га майда фирибгарлик содир эт ади ган шахслар киради. Тўртинчи гуруҳ фирибгарларга эса ўзларининг енгилтаклиги туфайли ёки бошқа шахслар ёки ҳолатлар таъсирида биринчи маротаба фирибгарликни содир этган шахслар , -бешинчи гуруҳга олдин судланмаган, узоқ чўзилган фирибгарликни содир этган, масалан: ноқонуний равишда нафақа (пенсия) олиб турган шахслар, киради. Фирибгарлик жиноятини тергашда исботланиши лозим бўлган ҳолатлар мавжуд бўлиб, уларга жиноятни содир этиш усули, жиноят содир этилишида жабрланувчининг роли, фирибгарлик жиноятининг содир этилишига имконият яратган шароитлар киради. Дастлабки тергов ва тезкор-қидирув ҳаракатлари . Маълумки, фирибгарликни содир этилиш усулларини билиш терговни муваффақиятли олиб боришга имкон беради, чунки шу асосда у ёки бу тергов ҳаракатларини ўтказиш режалаштирилади, уларни ўтказишнинг кетма-кетлиги ва тактикаси аниқланади ҳамда тезкор-қидирув тадбирлари белгиланади. Фирибгарликни кўп тарқалган усулларига қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) ижтимоий таъминот органларидан давлат нафақалари ва бошқа тўловларни (сохта) ҳужжатлар ёрдамида ноқонуний йўл

билан пул олиш, бундай (сохта) ҳужжатлар корхона, муассаса ва ташкилотлар мансабдор шахсларидан пора бериш орқали сотиб олинади; 2) у ёки бу товарларни кредитга олиш йўли билан давлат мулкини эгаллаш ва қолган суммани тўлашдан бош тортиш; 3) давлат ва жамоат мулкини фиктив ёки ўзгаларнинг ҳужжатини кўрсатиш йўли билан эгаллаш; 4) давлат ва жамоат мулкини кўп миқдордаги пулларни майдалаб олишда кассирларни ҳисобда алдаш йўли билан эгаллаш. Фуқароларнинг шахсий мулкини фирибгарлик йўли билан эгаллаш усулларидан бири: 1) харидорлар сотиб олаётган нарса ўрнига унга бўлган бошқа нарсани бериш тез-тез учрайди. Бу ҳолларда тергов режаси тузишда ва тегишли версиялар (тахминлар) юритилади. Юритиладиган типик тахминларга шартли равишда қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) Фирибгарлик ҳақиқатан ҳам тўпланган материаллар асосида қўзғатилганми? 2) фирибгарлик содир этилмаган, лекин аризачи виждонан адашган? 3) фирибгарлик содир этилмаган, лекин аризачи ёлғон хабар берган (фирибгариликни саҳналаштириш ). Фирибгарлик жиноятини тергашда хусусий тахминлар ҳам юритилиши мумкин, уларга қуйидагиларни киритиш мумкин: 1) фирибгарларни шахси тўғрисида; 2) содир этилган жиноят натижасида олинган мулкларни

сақлаш ва сотиш жойлари тўғрисида; 3) фирибгарлик содир этилиш ҳолатлари тўғрисида; 4) фирибгарлик натижасида келтирилган зарар миқдори тўғрисида. Агар терговнинг бошланишида фирибгарнинг шахси аниқ бўлмаса, дастлабки тергов ҳаракатлари да қуйидаги лар амалга оширилади : жабрланувчини сўроқ қилиш, кўздан кечириш, фотосуратлар орқали таниб олиш учун кўрсатиш, гумон қили нувчини ушлаш, тинтув қилиш, сўроқ қилиш. Жабрланувчи ёки моддий жавобгар шахсни сўроқ қилишда жиноят содир этилишидаги барча ҳолатлар аниқланиши керак. Шуни назарда тутиш керакки, баъзи вақтларда жабрланувчилар содир этилган жиноят тўғрисида истар-истамас кўрсат ма берадилар. Терговчи бу ҳолатларни эътиборга олиб у билан психологик алоқа ўрнатишга ҳаракат қилиши керак ёки шундай ҳолат яратиш керакки, жабрланувчи сўроқ вақтида ўзини эркин ҳис эт иши лозим . Фирибгарлик жиноятини тергашда фирибгарларнинг алоҳида ва кўзга ташланиб турадиган белгиларини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Баъзи ҳолларда сўроқ қилинувчига шахсларнинг ташқи кўринишини ҳарактерловчи суратларни кўрсатиш мумкин. Агар жабрланувчи фирибгарнинг ташқи кўриниши белгиларини эслаб қолган бўлса, унда унинг юз тузилиши белгиларини (анатомик белгилари) чизиб кўрсатиш таклиф этилади. Жабрланувчини сўроқ қилишда қуйидаги ҳолатлар мумкин қадар мукаммал аниқланиши керак:

1) фирибгарлик қачон, қаерда содир этилганлиги; 2) жабрланувчи қандай ҳолатларга кўра , жиноят содир этилган жойда ҳозир бўлиб қолганлиги; 3) фирибгарлар неча киши бўлганлиги, улар ўзларини қандай тутганлиги, бир-бирлари билан қандай муомала қилганликлари; 4) жиноятчилар фирибгарликнинг қандай усулларидан фойдаланганлиги; 5) фирибгарлар, жабрланувчига қандай предмет ёки ҳужжатлар берганлиги; 6) қандай буюмларни олганлиги; 7) содир этилган жиноят тўғрисида жабрланувчи кимга хабар берганлиги. Аниқ жино ят иш и ни тергашда қайд этилганлардан ташқари жабрланувчига бошқа саволлар ҳам берилиши мумкин. Предметлар, ҳужжатлар ва воқеа жойини кўздан кечириш. Жиноий изларни ва бошқа ашёвий далилларни қидириб топиш, қайд этиш ва олиш мақсадида кўздан кечириш ўтказилади. Жабрланувчиларнинг фирибгарлардан олган ҳужжатлар, предметлар қалбаки пуллар, турли ёзувлар, квитанциялар, паспорт, гувоҳнома, ишончнома топилиши биланоқ дарҳол кўздан кечирилиши лозим, бу ўз навбатида жиноятчининг шахси тўғрисида маълумотлар тўплаш имкониятини беради. Жабрланувчилар томонидан терговчига берилган предмет ва ҳужжатларни терговчи бу ҳужжат ва предметлардан фирибгарларнинг бармоқ изларини қидириб топиш мақсадида уларни диққат билан кўздан кечириши керак.

Фирибгарлик жинояти содир этилгандан кейин ўтган вақтни инобатга олган ҳолда воқеа жойида кўздан кечириш ўтказилади. Ушбу жиноят иши бўйича воқеа жойи тушунчаси кенгроқ маънога эга. Фирибгар жабрланувчи билан бир жойда танишиб олиши мумкин, бошқа жойда уни алдаши ва учинчи жойда эса ундан пул ёки қимматбаҳо нарсаларни олиб яшириниши мумкин. Аниқ вазиятга қараб қаерни ва қандай ҳолатларни кўздан кечиришни терговчи ўзи ҳал қилади. Ҳар эҳтимолга кўра, фирибгар ва жабрланувчининг охирги учрашган жойи кўздан кечирилгани маъқул. Воқеа жойини кўздан кечиришда терговчи унинг умумий ҳолатини бевосита ўрганади, фирибгарликнинг қаерда содир этилганлигини, жиноятчи бу жойни олдиндан билиши ёки билмаслигини, кириш ва чиқиш йўлларини билишлиги каби ҳолатларни аниқлайди. Фирибгарлар томонидан қолдирилган қўл изларини қидириб топишда, жабрланувчиларнинг иштирок этиши мақсадга мувофиқ бўлади, чунки қандай предметларга қўл ўрганлигини айтишлари мумкин. Дастлабки терговни амалга ошириш билан бир вақтда фирибгар ва ўғирланган мулкни қидириб топиш мақсадида тезкор- қидирув тадбирлари ҳам олиб борилади. Фирибгарлик жиноятини очиш ва фирибгарларни қидириб топишда кенг жамоатчилик оммаси катта ёрдам кўрсатиши мумкин. Уларнинг фирибгарларни қидириб топишдаги иштирок этиш формалари турлича бўлиши мумкин: милиция ходимлари

ишчи-хизматчилар йиғилишларида, маҳаллий радио орқали, телевидение ва матбуот воситалари орқали чиқишларидан кейин уларнинг ёрдамлари тегиши мумкин. Энг аввало, фирибгарларни иссиғида қидириб топиш тадбирлари амалга оширилади. Бу тадбирларни махсус тузилган тезкор-қидирув гуруҳи амалга оширадилар. Улар дўконлар, бозорлар, вокзал ва метроларда патруллик қилиб фирибгарларни кузатадилар. Фирибгарларни қидириб топишда жиноий рўйхатдан ҳам кенг фойдаланилади. Фирибгар аниқлангандан кейин ушланади. Фирибгарлар ушланиш вақтида турли ҳийла-найранг ишлатишлари мумкин. Бундай вақтларда ушланганларнинг хатти-ҳаракати зимдан кузатилмоғи керак, уларни қочиб қолишининг олдини олиш, жиноят қуроллари, жабрланувчидан олган пул ва буюмларни отиб юбормаслик чораларини кўриб қўйиш керак. Фирибгарликда гумон қилинган шахслар ушланганда дарҳол шахсий тинтувдан ўтказилишлари даркор ва ундан фирибгарлик билан топилган барча пул, қимматбаҳо нарсалар олиб қўйилади. Кейинги ўтказиладиган тергов ҳаракатлари. Тахминлар юритиш ва уларни текшириб кўриш. Дастлабки тергов ва тезкор-қидирув тадбирлари ўтказилгандан кейин тўпланган маълумотлар асосида терговчи турли тахминлар юритади. Буларга қуйидаги умумий тахминларни киритиш мумкин: 1) дастлабки материаллардан келиб чиққан ҳолатларга кўра

фирибгарлик ҳақиқатан ҳам содир этилган; 2) фирибгарлик содир этилмаган , лекин шикоятчи виждонан янглишган; 3) фирибгарлик содир этилмаган, лекин шикоятчи ёлғон хабар берган. Юритиладиган хусусий тахминларга қуйидагилар киради: 1) фирибгарнинг шахси тўғрисида; 2) жиноий йўл билан қўлга киритилган нарсаларнинг сақланиш ёки сотилиш жойлари тўғрисида; 3) фирибгарлик содир этилган ҳолатлар тўғрисида; 4) фирибгарлик натижасида келтирилган зарар миқдори тўғрисида. Юритилган ушбу умумий ва хусусий тахминларни текшириб кўриш учун терговчи қатор тергов ҳаракатлари ва тезкор - қидирув тадбирларини ўтказади. Бундай тергов ҳаракатларига гувоҳларни, гумон қили нувчини сўроқ қилиш, гумон қили нувчи ва буюмларни таниб олиш и учун кўрсатиш, суд экспертизаларини тайинлашлари киради. Гувоҳларни сўроқ қилиш. Фирибгарлар жиноятни одатдагидек, жабрланувчини бошқа шахсларнинг иштирокисиз амалга оширишга ҳаракат қиладилар, шундай бўлса ҳам фирибгарликнинг содир этилиши тўғрисида ниманидир гапириб бериши мумкин бўлган гувоҳларни аниқлаш мумкин. Бундай гувоҳлар жабрланувчининг фирибгарга пул ёки бошқа қимматликларни берганлигини ўз кўзи билан кўрган, суҳбатини эшитган, фирибгарнинг жиноятни содир этишидан

олдинги ва кейинги ҳаракатларини кузатган бўлишликлари мумкин. Баъзи вақтларда лекин жуда кам ҳолларда жабрланувчига таниш бўлган одамлардан баъзилари жабрланувчи билан фирибгар ўртасида битим тузилаётганда иштирок этишлари ҳам мумкин. Бундай гувоҳлар кўпинча жабрланувчини сўроқ қилиш жараёнида, жамоатчилик ёрдамида, воқеа жойини кўздан кечиришда ва ички ишлар органларининг тезкор-қидирув имкониятлари асосида аниқланади. Гувоҳларни сўроқ қилишда жиноятни содир этилишида уларга маълум бўлган барча ҳолатлар аниқланади, айниқса фирибгарнинг ташқи кўриниш белгиларини аниқлашга асосий эътибор қаратилмоғи лозим. Баъзи вақтларда айбланувчи ва жабрланувчининг шахси тўғрисида ҳамда улар билан ўзининг ўзаро муносабатлари тўғрисида маълумот берувчи гувоҳларни сўроқ қилишга ҳам тўғри келади. Шунинг учун сўроқ вақтида уларнинг айбланувчига нисбатан қандай муносабати аниқланиши керак. Гувоҳларни сўроқ қилишда қуйидаги масалалар ҳал этилмоғи лозим: айбланувчининг турмуш тарзи, жиноятни содир этишдан олдин ишлаган-ишламаганлиги, айбланувчининг бошқа шахслар билан ўзаро муносабати, бўш вақтларини ким билан ва қандай ўтказишлиги, унинг дўстлари орасида муқаддам судланганлар бор- йўқлиги, айбланувчининг жиноий фаолияти тўғрисида гувоҳга нималар маълумлиги. Гумон қилинувчини сўроқ қилиш. Гумон қилинувчи ушланган ва тинтув ўтказилгандан кейин дарҳол сўроқ қилинади. Сўроққа тайёргарлик кўришда терговчи иш

бўйича тўпланган барча материалларни диққат билан яна бир бор таҳлил қилиб чиқиши тавсия этилади. Жиноятнинг устида ушланган фирибгарлар, кўпинча турли ҳийла-найранг ишлатиб айбдор эканликларини дарҳол тан олмайдилар. Кўпинча улар ҳеч қандай жиноят содир этмаганлиги тўғрисида гапириб, унинг ушланиши ноқонуний эканлигини билдирадилар. Агар фирибгар ўзининг иштирокчилари билан бирга ушланса, уларни биринчи марта кўраётганлигини гапириши мумкин, иштирокчи эканликлари исботланган ҳолларда эса, улар билан учрашув тасодифий бўлганлигини тушунтиришга ўтиб оладилар. Гумон қилинувчини сўроқ қилишда ундан фирибгарликни содир этиш усули аниқлаб олинади, зарурати бўлса, уни қайта кўрсатиш таклиф этилади. Фирибгарликда ушланган шахснинг кўрсатмасини қайта текшириш усули фирибгарга қўйилган айбни инкор этса, унга ушлаш тўғрисидаги баённома, ушлаш вақтида иштирок этган милиция ходимининг кўрсатувлари, шахсий тинтув баённомаси кўрсатилади ва жабрланувчи билан юзлаштириш ўтказилади. Жиноят содир этилгандан кейин бир мунча вақт ўтгандан кейин ушланган фирибгарлар жиноят содир этилганда бошқа жойда эканлигини важ қилиб жиноят содир этмаганликлари тўғрисида кўрсатма берадилар, бундай вақтда терговчи тўпланган материаллар асосида уни фош этиши зарур. Фирибгарлик жиноятини тергашда кўпроқ ўтказиладиган тергов ҳаракатларидан бири шахс ва буюмларни таниб олиш учун

кўрсатиш ҳисобланади. Фирибгарлик ишлари бўйича шахсни таниб олиш учун кўрсатиш тактикаси ўзига хос бўлган баъзи хусусиятларга эга. Жумладан, фирибгарларни таниб олиш учун кўрсатишда улар ишлатадиган турли найрангларини ҳисобга олиш зарур бўлади. Кўпинча улар жиноятни содир этишдан олдин ўзларининг ташқи кўринишларини ўзгартиришлари мумкин: кийимини ўзгартириши, сочини ясама соч билан алмаштириши, соқол-мўйловини ўстириб юбориши, кўзойнак тақиб олиши ва ҳоказо. Шунинг учун ҳам шахсни таниб олиш учун кўрсатишда жабрланувчини шошилтирмаслик керак, у таниб олинаётганнинг атрофидан айланиб кўриши, ташқи кўриниш белгиларини синчиклаб ўрганиши учун тўлиқ имконият яратилиб берилиши керак. Жабрланувчи ёки гувоҳларга турли буюмлар ҳам таниб олиш учун кўрсатилиши мумкин. Буюмлар олдин жабрланувчига тегишли бўлиб, ундан фирибгарлар алдов йўли билан олган бўлиб тинтув вақтида фирибгардан топилган бўлса таниб олиш учун кўрсатилади. Экспертиза тайинлаш. Фирибгарлик жиноятини тергашда кўпинча дастхатнинг э к спертизаси, ҳужжатларни техникавий- криминалистик асосда текшириш экспертизаси ва трасологик экспертизалари тайинланади. Криминалистик экспертизаси ёрдамида шахсларни дастхатлари бўйича идентификация қилиш, ҳужжатларни ёки уларнинг айрим реквизитларини (қисмларини) тайёрлаш усулларини аниқлаш, ҳу жжатлардаги дастлабки ёзувларни қайта

тиклаш каби масалалар ҳал этилади. Баъзи вақтларда бўлаклардан бир бутунликни аниқлаш учун трасологик экспертизаси ҳам тайинланади. Фирибгарлик жиноятини тергашда суд-химия, техникавий экспертизалар ҳам тайинланади. Улар ёрдамида суюқликларнинг химиявий таркибини, қалбаки пулларини тайёрлаш усуллари аниқланади. г) Фирибгарлик жиноятини олдини олиш чоралари. Фирибгарлик билан боғлиқ бўлган ҳар қандай ишни тергашда мазкур жиноятни келтириб чиқазган сабаб ва шароитларни аниқлаш зарур бўлади. Кейинчалик шу асосда бундай жиноятнинг олдини олиш тадбирларини ишлаб чиқиш лозим бўлади. Фирибгарликнинг содир этилишидаги асосий сабаблар бўлиб айбланувчиларнинг онгига сингиб қолган жамият манфаатларига зид бўлган индивидуалистик (шахсиятпарастлик) тенденциялар ҳисобланади. Бу тенденциялар ўтган давр эскилик сарқитлари бўлмиш текинхўрлик, худбинлик, манфаатпараслик (эгоизм) кўринишларида ифодаланиши мумкин. Кўп ҳолларда бундай тенденцияларнинг юзага келишига ижтимоий фойдали меҳнатдан қочишлик, фирибгар ишлаётган жамоа да тарбиявий ишларнинг сустлиги, атрофдаги одамларнинг салбий таъсири сабаб бўлади . Фирибгарликнинг содир этилишига маълум даражада айрим шахсларнинг, хусусан жабрланувчиларнинг нотўғри ҳаракатлари, ички ишлар органлари ва жамоатчиликнинг бу турдаги жиноятнинг очилиш ва унинг олдини олишдаги ишларнинг етарлича ташкил этилмаганлиги, айрим раҳбарларнинг кўнгилчанлиги (беғамлиги) ,

бепарволиги , шунингдек, турли хи л ҳужжат бланкаларининг ўғирланиши сабаб бўлади. Баъзан айрим ташкилотларда назорат қилишнинг пастлиги ушбу ташкилотда ишлаётган шахслар томонидан қалбаки ҳужжатлараро орқали пул маблағларини олишга имконият тўғдиради. Жиноятни тергаш жараёнида фирибгарликнинг содир этилишига олиб келган барча сабаб ва шарт-шароитлар аниқлангандан кейин уларнинг олдини олиш чора-тадбирлари ишлаб чиқилади. Жумладан, тегишли корхона, муассаса, ташкилотлар ва жамоат ташкилотларига аниқланган ҳолат ва шарт- шароитларни йўқотиш чора-тадбирларини кўриш тўғрисида тақдимнома юборилади. Тергов давомида фирибгарлик ни жабрланувчининг ўзи содир этган бўлса, бунга жабрланувчининг диққатини жалб этиш зарур. Бундай жиноятнинг олдин и олишда телевидение, радио ва оммавий ахборот воситаларидан ҳам фойдаланиш лозим.

O'xshashlar

Voyaga yetmaganlar jinoyatini tergov qilish

Nomusga tegish jinoyatini tergov qilish

O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergov qilish

Musulmon huquqi fanining tushunchasi, predmeti, uslubi va ahamiyati

Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlarning kriminologik tavsifi va ularning oldini olish