O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergov qilish - Huquqshunoslik - Referatlar

O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergov qilish

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

89.5 KB

Ko'chirib olish

O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergov qilish Reja: 1. O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarining kriminalistik tavsifi 2. O`g`irlik jinoyatlarini tergov qilish 3. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergash

Davlat, jamoat va shaxslarning mulkini o`g`irlash eng ko`p tarqalgan jinoyatlardan hisoblanib, mazkur turlarning bevosita obyektlari davlat, jamoat yoki fuqarolarning shaxsiy mulklaridir. O`g`irlik - davlat, jamoat va shaxsiy mulklarning yashirin ravishda o`zlashtirishga bo`lgan harakatidir. Talonchilik jinoyati deganda jabrlanuvchiga nisbatan zo`rlik ishlatib yoki ishlatmasdan mulkni ochiqchasiga talash tushuniladi. Bu harakat o`zgalar mulkini ochiqdan ochiq zo`rlik ishlatib qo`rqitish yo`li bilan talon-taroj qilishdan iboratdir. Bosqinchilik - jinoyati esa jabrlanuvchining shaxsiy mulkini uning sog`lig`i yoki hayoti uchun xavfli bo`lgan zo`rlik ishlatib yoki zo`rlik ishlatish yo`li bilan qo`rqitib egallash tushuniladi. Mazkur jinoyatlarni sodir etishdan oldin unga puxta tayyorgarlik ko`riladi. Jinoyatchilar oldindan jinoyat sodir etiladigan joyni (ombor, do`kon, xonadon) yoki hujum uyushtirilishi lozim bo`lgan shaxsni (inkassator, g`aznachi, sotuvchi, qorovul) belgilab olishadi, zarur bo`lganda oldindan qurollarni tayyorlashadilar, transport vositalarini hozirlab qo`yadilar, bajariladigan vazifalarni o`zaro bo`lib olishadi. O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlari aksariyat hollarda uyushgan guruh tomonidan sodir etiladi. Ko`pincha shunday guruhlar juda turg`un bo`lib, doimiy ravishda qator jinoyatlarni sodir etishlari ham mumkin. Jinoyatchilar jamg`arma va davlat banklariga, do`konlarga, inkassatorlarga hujum qilish uchun maxsus tayyogarlik ishlarini amalga oshiradilar, korxona va muassasalarning ish rejimlarini o`rganadilar. Inkassator va savdo xodimlarining yo`nalishlarini kuzatadilar. Yetarlicha ma`lumot to`plaganlaridan keyin hujum qilish vaqtini va joyini, guruh tarkibini aniqlaydilar, qurol va transport vositasi hozirlaydilar. Orqaga qaytish yo`llarini va talon-taroj qilingan mulkni yashirish joylarini belgilab olishadi. Jinoyatchilar ba`zi vaqtlarda mazkur jinoyatni hech qanday oldindan tayyorgarlik ko`rmasdan amalga oshirishlari mumkin. Bunday jinoyatlar agar

jinoiy tajovuz obyekti oldindan belgilab qo`yilmagan bo`lsa amalga oshiriladi. Masalan: jinoyatchilar bir qator xonadonlarni aylanib, eshiklarni taqillatadilar agar hech kim chiqmasa, eshikni buzib o`zlarini qabih niyatlarini amalga oshiradilar. Bunday jinoyatlar ko`pincha kunduz, dam olish va bayram kunlari sodir etiladi, chunki bunday kunlarda uy egalari ishda yoki ko`chaga dam olgani chiqib ketgan bo`lishadi. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini sodir etishda jinoyatchilar ko`pincha to`satdan hujum qilishga (agar ko`chada bo`lsa) harakat qilishadi, xonadonlarga kirishning esa turli yo`llarini izlaydilar, pochta, gaz, elektr energiyasi xizmati xodimi sifatida kelganligini bildirib, uyga hech qanday qarshiliksiz kirishga harakat qilishadilar. Agar jinoyat ochiq joylarda sodir etilsa, jabrlanuvchiga to`satdan pana joydan, daraxt orqasidan turib hujum qilinadi yoki unga yaqinlashish uchun turli yo`llarni qidiradi. Masalan: chekish uchun gugurt so`rash, biron-bir ko`cha yoki adresni so`rash orqali jabrlanuvchiga yaqin kelishga, keyin esa unga hujum uyushtirishga harakat qiladi. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarining obyekti bo`lib aksariyat hollarda ayol kishilar va mast holatda yurgan erkaklar bo`lib qolishi ham mumkin. O`g`irlik jinoyat ishlari bo`yicha aniqlanishi lozim bo`lgan holatlarga quyidagilar kiradi: 1) o`g`irlik jinoyati haqiqatan ham sodir etilganligi; 2) o`g`irlik jinoyati sodir etilgan joyi (korxona, muassasa, tashkilotlarning aniq nomi va joylashgan joyi, jabrlanuvchining manzili), vaqti va qo`llangan usuli; 3) o`g`irlangan mulk kimga tegishli ekanligi (korxona, muassasa, tashkilot yoki fuqarolar); 4) aniq nima o`g`irlanganligi, o`g`irlangan mulkning belgilari, uning soni va narxi; 5) o`g`irlik jinoyatini sodir etishda qanday texnika vositalaridan foydalanganligi;

6) o`g`irlik kimlar tomonidan sodir etilganligi, ishtirokchilar va ularning vazifalari; 7) o`g`irlangan mulk kimga berilgan yoki sotilganligi; 8) keltirilgan zarar miqdori; 9) o`g`irlik jinoyatining sodir etilishiga olib kelgan sabab va holatlar; 10) keltirilgan moddiy zararni qoplash uchun qanday chora-tadbirlar ko`rish talab etiladi. O`g`irlik jinoyati sodir etilgan joy va uning manzili jabrlanuvchi, mansabdor shaxslar, qorovul, guvoh, surishtiruv organlari vakillari bergan ma`lumotlarda aniq ko`rsatilgan bo`ladi. O`g`irlik jinoyatining sodir etilishi vaqti, usuli va qanday texnikaviy vositalardan foydalanganligi voqea joyini ko`zdan kechirishda aniqlanadi, shuningdek o`g`irlik jinoyatini tergashda aniqlanishi lozim bo`lgan barcha holatlar dastlabki tergov harakatlarini o`tkazish davrida aniqlanadi. O`g`irlik jinoyatini tergashda o`g`irlik sahnalashtirib ko`rilishi, ya`ni o`g`irlik jinoyati sodir etilmagan bo`lsa-da, xonadonlarda, do`kon va davlat mulki saqlanadigan omborlarda mazkur jinoyat sodir etilishi bilan bog`liq holat, vaziyat yaratiladi. Voqea joyini sinchkovlik bilan ko`zdan kechirganda bunday mug`ombirlikni fosh etadigan asoslarni topish mumkin. Masalan: eshik ichiga o`rnatilgan qulfni ko`zdan kechirganda buzishdan qolgan izlar tashqaridan emas ichkaridan topilganda, do`kon devorida hosil bo`lgan teshik o`yilishi tashqaridan emas, ichkaridan o`yilganligini ko`rsatuvchi belgilar mavjud bo`lsa yoki jabrlanuvchi o`g`irlangan buyumlarning (palto, magnitafon, soat) rangi, razmeri, markasi nomi, tuzilishi qandayligi so`ralganda aniq javob bera olmasa o`g`irlik jinoyat sahnalashtirganlikdan dalolat beradi. Tergovchi jabrlanuvchini so`roq qilayotganda bunday holatlarga ham jiddiy e`tibor qaratmog`i lozim. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergashda aniqlanishi lozim bo`lgan holatlar mavjud bo`lib, ularga quyidagilar kiradi: 1) talonchilik yoki bosqinchilik jinoyatlari qachon, qayerda va qanday sharoitda va kimga nisbatan sodir etilganligi;

2) jinoyatning sodir etilishida nechta shaxs ishtirok etganligi, ularning umumiy va xususiy belgilari; 3) jinoyatchilar qurollangan bo`lsa, nimalar bilan qurollanganligi; 4) jinoyatni sodir etishda zo`rlash ishlatilgan bo`lsa, u qanday hajmda ekanligi; 5) yetkazilgan tana jarohatining tavsifi va og`irlik darajasi; 6) jabrlanuvchiga yetkazilgan tana jarohatlari to`g`risidagi ko`rsatuvlarining guvoh bergan ma`lumotlar bilan taqqoslab ko`rish va uning tasdiqlanishi; 7) bosqinchilik natijasida jinoyatchilar qanday mulk yoki predmetlarni olganligi; 8) jinoyatlarning sodir etilishiga sabab bo`lgan sharoitlar; 9) jabrlanuvchida katta pul summasi borligini bilgan shaxslarni aniqlash. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini sodir etishda jinoyatchilar puxta tayyorgarlik ko`radilar, jinoyatni sodir etish usullarini, ishtirokchilarni va vaqtni tanlaydilar. Isbotlanishi lozim bo`lgan holatlardan biri jinoyatni sodir etish usulini aniqlash hisoblanadi. Jinoyatchilarni jinoyatni sodir etishda qo`llaydigan usullaridan biri hujum qilinadigan shaxsni, xonadonni, qimmatbaho davlat mulklari saqlanadigan joylarni, inkassatorning g`aznachidan qachon pulni olishi va uning qayerga borish yo`nalishlarini zimdan kuzatadilar va undan keyin hujum uyushtirish usullarini tanlaydilar. Ko`p hollarda, jinoyatchilar o`zlarini rasmiy vakil sifatida elektromontyor, JEK xodimi deb tanishtirib xonadonlarga kirishga harakat qiladilar, yakka shaxslarga nisbatan esa u bilan tanishish maqsadida yaqin boradilar va darhol hujum qiladilar. Jinoyatchilarning qo`llaydigan asosiy usuli bu obyektga to`g`ridan-to`g`ri hujum qilib mulkni egallash hisoblanadi. Agar jinoyatni sodir etishda ko`p odam ishtirok etgan bo`lsa, tergovchi har bir ishtirokchining bajargan vazifasini va rolini aniqlashi lozim. Jinoyatni sodir etish usullarini jinoyatchilar shaxsi, yashiringan joylari aniqlangandan keyin ularni qidirib topish va ushlash amalga oshiriladi.

2. O`g`irlik jinoyatlarini tergov qilish O`g`irlik jinoyati o`zining obyektlari bo`yicha ikki turga bo`linadi: 1) davlat va jamoat mulkini o`g`irlash; 2) fuqarolarning shaxsiy mulkini o`g`irlash. Bu turdagi jinoyatlarni tergashda o`g`irlik jinoyatining sodir etilishi usullarini albatta inobatga olish zarur. Davlat, jamoat va shaxsiy mulklarni o`g`irlash jinoyatlarini sodir etish usullari quyidagilar hisoblanadi: 1) O`g`irlik jinoyatini sodir etishga tayyorgarlik ko`rishdagi harakatlar; 2) O`g`irlikni bevosita sodir etishdagi harakatlar; 3) O`g`irlik jinoyati izlarini yashirishdagi harakatlar. O`g`irlik jinoyatini tergash uslubi nuqtai nazaridan jinoyatchilarning jinoiy tajovuz obyektiga kirishda qo`llagan usullarini aniqlash ayniqsa diqqatga sazovordir. Moddiy qiymatlar, pul vositalari saqlanayotgan binoga, turar joyga kirishning eng ko`p tarqalgan usullari quyidagilardir: - qulf va sim tusiqlarini buzish; - qulflarni kalit yoki maxsus tayyorlangan moslama yordamida ochish; - rom yoki uning oynasini chiqazib qo`yish; - vitrina oynasini turtib chiqazish; - pol tagidan kovlab kirish; - devor yoki shiftni teshib kirish; - to`siqlarni elektr (gaz) payvandlash apparatlari yordamida buzish. O`g`irlik jinoyati bo`yicha jinoyat ishi quyidagi asoslarga binoan qo`zg`atiladi. 1) korxona, muassasa, tashkilot rahbarlari, mansabdor shaxslarning bergan xabarlari asosida; 2) fuqarolarning (jabrlanuvchilarning) bergan xabarlari asosida; 3) moddiy javobgar shaxslar va qorovullar bergan xabarlari asosida; 4) o`g`irlik sodir etilganini ko`rgan va eshitgan guvohlar bergan ma`lumotlar

asosida; 5) surishtiruv va tergov organlari tomonidan o`g`irlik jinoyati izlarini topgan hollarda; 6) o`g`irlik jinoyatini sodir etilishida gumon qilinuvchi sifatida ushlangan shaxslardan unga tegishli bo`lmagan buyumlarning mavjudligi (masalan: ushlangandan ko`p qo`l soati, moddiy qiymatlar olingan bo`lsa). O`g`irlik jinoyat ishlari bo`yicha quyidagi tergov harakatlari o`tkaziladi: 1) voqea joyini ko`zdan kechirish; 2) inventarizatsiya va taftish o`tkazish; 3) guvohlarni so`roq qilish; 4) jabrlanuvchini so`roq qilish. Shaxsiy mulklarni o`g`irlash jinoyat ishlarini tergash bo`yicha quyidagi dastlabki tergov harakatlari o`tkaziladi: 1) jabrlanuvchini so`roq qilish; 2) voqea joyini ko`zdan kechirish. Dastlabki tergov harakatlarini o`tkazish tezkor-qidiruv harakatlari bilan o`zaro hamkorlikda amalga oshiriladi. Tergovning mazkur shaklda tashkil etilishi o`g`irlik jinoyatini sodir etgan shaxs (jinoyatchi) to`g`risida mumkin qadar tezroq ma`lumotlar to`plash va dastlabki tergov bosqichidayoq uni aniqlash va ushlash imkonini beradi. Tergovchi dastlabki tergov harakatlarini amalga oshirishda ichki ishlar organlari xodimlariga dastlabki tezkor-qidiruv harakatlarini o`tkazish to`g`risida topshiriq beradi: 1) jinoyatchini izidan quvish; 2) iz qidiruv itidan foydalanish; 3) jinoyatchining qochishi mumkin bo`lgan yo`llarga kuzatuvchilar qo`yish; 4) DAN xodimlariga, transport militsiyasi va territorial ichki ishlar organlari xodimlarini jinoyatchining va o`g`irlangan mulk belgilari to`g`risida xabar berish; 5) jinoyatchining borib yashirinishi taxmin etilgan xududdagi manzil to`g`risida tegishli organlarga xabar berish va kuzatuvni tashkil etish;

6) jinoiy ro`yxat ma`lumotlari asosida qidiruvni tashkil etish; O`g`irlik jinoyatini tergash voqea joyini ko`zdan kechirishdan boshlanadi. O`g`irlik jinoyati sodir etilganligi to`g`risida xabar olgandan keyin tergovchi tezkor-qidiruv xodimlari bilan birgalikda zudlik bilan voqea joyiga yetib borishi zarur. Voqea joyiga yetib kelishi bilanoq tergovchi voqea joyidan begona shaxslarni chetlatishi va o`g`irlik jinoyatining sodir etilishini o`z ko`zi bilan ko`rgan guvohlarni so`roq qilib jinoyatchi to`g`risida ayrim ma`lumotlarni bilib olishga harakat qilishi kerak. Ko`zdan kechirishni boshlashdan oldin tergovchi moddiy javobgar shaxs, korxona ma`muriyatidan moddiy qiymatlar, pul vositalari qayerda va qanday saqlanganligi to`g`risida ma`lumot oladi. Ko`zdan kechirishni boshlashdan oldin tergovchi o`g`irlik sodir etilgan bino (kvartira)ning tashqi ko`rinishi, uning atrofidagi binolarga nisbatan qanday joylashganligi, kelish ketish yo`lakchalari, qo`riqlanish tartibi o`rganiladi, undan keyin o`g`irlik sodir etilgan joy ko`zdan kechiriladi. Voqea joyi to`g`risida to`liq ma`lumot olgach, ko`zdan kechirishning ketma- ketligi va chegarasi belgilanadi, so`ngra tergovchi quyidagi holatlarni aniqlaydi: - o`g`irlik sodir etilgan joyga jinoyatchi qanday kirganligi, qanday usul ishlatganligi, qaysi tomonga qarab ketganligi; - qanday texnika vositalaridan foydalanganligi; - jinoyatchi voqea joyida qanday izlar qoldirganligi, qanday buyumlarni o`zi bilan olib ketishi mumkinligi; - jinoyatchining kasbini ko`rsatuvchi belgilar bor yoki yo`qligi; - jinoyatni sodir etishda qancha shaxs ishtirok etganligi; - sahnalashtirish belgilari bor yoki yo`qligi. Voqea joyini ko`zdan kechirishda binoga (ombor, do`kon) yoki xonadonga kirish joylari diqqat bilan o`rganilishi lozim, chunki u yerlarda jinoyatchi buzish qurollari, poyabzallardan, kiyimlaridan qoldirilgan izlar bo`lishi mumkin. Jinoyatchilar jinoyat sodir eta turib o`zlarining ehtiyotsizligi natijasida qo`lini

shikastlantirib qo`yishi mumkin va o`zi bilmagan holda voqea joyida qon tomchilarini qoldirib ketishi mumkin, bular esa jinoyatchining qon guruhini aniqlashda katta ahamiyatga ega bo`ladi. O`g`irlik jinoyatini sodir etishda jinoyatchilar shoshilganidan voqea joyida ba`zi buyum va predmetlarini ham qoldirib ketishi mumkin. Masalan: dastrumolini, bosh kiyimini, chekib tashlangan papiros qoldig`i va hokazo. Ularni daliliy ashyo sifatida olib maxsus moslamalarga solinishi, joylashtirilishi lozim. Voqea joyini ko`zdan kechirishda, ayniqsa davlat va jamoat mulkini o`g`irlash jinoyatlari bo`yicha voqea joyida buyum va predmetlarning tartibsiz yotganligiga (tovarlarning har tomonga sochib tashlanganligi, polda pul va boshqa qiymatlarning tartibsiz yotishi va h.k.) konfet, shakar va boshqa oziq-ovqat maxsulotlarining yerda sochilib yotishi kabi holatlarga asosiy e`tiborni qaratmoq zarur. Bundan tashqari, voqea joyini ko`zdan kechirishda o`g`irlik jinoyatini sahnalashtirish belgilarini ko`rsatuvchi salbiy holatlarga ham e`tibor berish lozim. Davlat va jamoat mulkini o`g`irlash jinoyatini sahnalashtirish belgilari qo`yidagilar: 1) polda yotgan halqasi kesilgan qulfda arralanganlik alomatlarini ko`rsatuvchi belgilar (qirindilar)ning yo`qligi; 2) devorda o`yilgan teshik hajmi bilan o`g`irlangan deb ko`rsatilgan buyumning hajmi haqiqatga to`g`ri kelish va kelmasligi: masalan, do`kon devoridan o`yilgan teshikdan ba`zi odam kirib chiqishi mumkin bo`lsada, muzlatgich yoki mazkur teshikka sig`maydigan katta gabaritli buyum o`g`irlanganligi to`g`risida shikoyat qilingan bo`lsa; 3) devordagi teshikni ichkaridan o`yilganligini ko`rsatuvchi belgilar mavjud bo`lsa-da, eshik qulfini buzilganligi to`g`risida hech qanday iz bo`lmasa; 4) yerda yotgan halqasi arralangan qulfda va yerda hech qanday qipiq bo`lmasa; 5) faqat o`ta qimmatbaho predmetlarning yo`qligi to`g`risida ma`lumot mavjud bo`lsada, ularning qayerda saqlanishi faqat moddiy javobgar shaxsga

ma`lum bo`lsa. Voqea joyini ko`zdan kechirish tamom bo`lgandan keyin darhol inventarizatsiya o`tkazish tayinlanadi, o`g`irlik sahnalashtirilgan degan taxmin tug`ilganda esa korxona va tashkilotda taftish o`tkazish tayinlanadi. Guvohlarni so`roq qilish davlat va jamoat mulkini o`g`irlash jinoyat ishlari bo`yicha dastlabki tergov harakatlaridan biri moddiy javobgar shaxslarni, rahbar, qorovul va o`g`irlik sodir etilayotganda jinoyatchilarni bevosita o`z ko`zi bilan ko`rgan shaxslarni guvoh sifatida so`roq qilish hisoblanadi. Shaxsiy mulklarni o`g`irlash jinoyat ishlari bo`yicha guvoh sifatida o`g`irlik sodir etilgan xonadon a`zolari, qo`shnilari so`roq qilinadi. Mazkur guvohlarni so`roq qilish va so`roqni olib borish bir qator holatlar hamda o`g`irlik sodir etilgan obyektga nisbatan ushbu guvohning qanday munosabatda ekanligi aniqlanmog`i lozim. Yuqorida ko`rsatilgan shaxslarni so`roq qilishda tergovchi quyidagi masalalarni hal etishga e`tibor berishi kerak: 1) tergovchi yetib kelguncha voqea joyi holatiga qanday o`zgartirishlar kim va qanday maqsadda kiritilganligi; 2) o`g`irlik qachon va qanday holatlarda topilganligi; 3) mulk saqlanayotgan joydan nimalar o`g`irlanganligi (o`g`irlangan mulkning nomi, taxminiy soni, narxi va h.k.) 4) o`g`irlangan mulk qayerda turganligi; 5) mulk saqlanadigan joyni qo`riqlash qanday tashkil etilganligi (qorovul, signalizatsiya orqali); 6) mulk saqlanayotgan joy (omborxona, baza va h.k.) qanday qulflanganligi, kalit kimda yoki qayerda saqlanganligi; 7) obyektning holati, unda qanday moddiy qiymatlar saqlanayotganligi to`g`risida kimlar qiziqib so`raganligi; 8) o`g`irlik sodir etilishi davrida obyektning yaqinrog`ida kimni ko`rganligi; 9) so`roq qilinuvchi mazkur jinoyatning sodir etilishida kimni gumon qilishligi.

Bu ko`rsatilgan holatlar albatta yo`nalish olish xususiyatga ega bo`lib, aniq voqea sharoitiga va kim so`roq qilinishiga qarab o`zgarishi ham mumkin. Masalan: jabrlanuvchini va moddiy javobgar shaxsni so`roq qilishda o`g`irlangan tovar va moddiy qiymatliklar o`g`irlanganlik, ularning hajmi to`g`risida ma`lumot olishi kerak. Bundan tashqari moddiy javobgar shaxs o`zini-o`zi hisob-kitob, kirim- chiqim ishlari bo`yicha tekshirib ko`rilganligini aniqlash lozim. Bu tekshiruv o`g`irlangan mulkning turi, narxi va qiymatini aniqlashga katta yordam beradi. Bu holatlarni aniqlash jinoyatini o`z vaqtida ochishga katta yordam beradi. Jabrlanuvchilarni va moddiy javobgar shaxslarni so`roq qilish. Jabrlanuvchilar va moddiy javobgar shaxslarni so`roq qilish o`g`irlik jinoyatlarini tergashda o`tkaziladigan dastlabki tergov harakatlaridan hisoblanib, u orqali nafaqat jinoyatchini aniqlash, hatto ushbu ishlar bo`yicha muhim bo`lgan dastlabki ma`lumotlarni ham olish mumkin. Ko`rsatilgan shaxslarni so`roq qilish o`g`irlik jinoyati qanday holatlarda sodir etilganligini aniqlashdan boshlanadi. So`roq qilinuvchidan o`g`irlangan mulkni yoki moddiy qiymatliklarni qachon ko`rganligi va qachon yo`qolganligini aniqlab olish zarur bo`ladi. Jabrlanuvchini so`roq qilishda o`g`irlik qachon va qayerdan sodir etilganligini, nima o`g`irlanganligini, ularning nomi, qiymati aniqlanishi lozim. O`g`irlangan mulkning bahosini (summasini) ba`zi vaqtlarda jabrlanuvchi yoki moddiy javobgar shaxslar o`z narxidan oshirib aytishlari ham mumkin, hatto o`g`irlangan mulkning o`ziga xos belgilarini aytolmasligi ham mumkin. Bunday hollarda boshqa oila a`zolarini ham so`roq qilishga to`g`ri keladi. Agar xonadondan soat, radiopriyomnik, magnitafon, fotoapparat kabi buyumlar o`g`irlangan bo`lsa, uyda ularning texnikpasportlari bor yoki yo`qligi ham aniqlanishi lozim. So`roq vaqtida jabrlanuvchidan o`g`irlikda kimni gumon qilishligini so`rab bilish kerak. Turar-joylardan o`g`irlik sodir etilganda jabrlanuvchidan u bilan qo`shni bo`lib shubhali shaxslar yashash yoki yashamasligi, uyida qimmatbaho buyum yoki predmetlarning borligini kimlar bilishi mumkinligini, uyida oxirgi

marta kim bo`lganligi, uydagi qiymatliklar bilan kimlar qiziqqanligi kabi masalalarni aniqlanishi lozim. Agar jabrlanuvchi o`g`irlikni kimlar sodir etishi mumkinligi, hatto aniq shaxsning ismi sharifini aytsa, unda gumon qilish asoslari aniqlanishi lozim. Moddiy javobgar shaxsni so`roq qilishda quyidagi holatlar aniqlanishi lozim: o`g`irlik sodir etilganlik vaqti va kim xabar berganligi; tashkilotning ish tartibi qandayligi; mulk saqlanadigan joyga kimlar kirish huquqiga ega ekanligi; obyektning qo`riqlanish tartibi; ushbu tashkilotda shubhali shaxslardan ishlashi yoki yaqinda kimlar ishdan bo`shatilganligi; tergovchi kelguncha umumiy holat o`zgarmaganligi; nima o`g`irlanganligi va qayerda turganligi; agar pul o`g`irlangan bo`lsa, ular qancha ekanligi va qayerda saqlanganligi. Gumon qilinuvchini so`roq qilish o`g`irlik jinoyati sodir etilgan paytda uning qayerda ekanligini aniqlashdan boshlanadi. Jinoyatni sodir etish vaqtida ushlangan jinoyatchilar asosan to`g`ri ko`rsatuv berishadi. Gumon qilinuvchi sifatida ushlangan shaxslar esa jinoyat sodir etilgan vaqtda boshqa yerda ekanligini aytib jinoyatga hech qanday aloqasi yo`qligi to`g`risida ko`rsatuv berishlari ham mumkin. Bunday hollarda uning bergan ko`rsatuvlari detallashtirilib, tekshirilib ko`riladi. Buning uchun voqea joyidan topilgan izlar, tintuv vaqtida olingan ashyoviy dalillar, o`g`irlik jinoyati sodir etilayotganini o`z ko`zi bilan ko`rgan guvohlar ko`rsatuvlari jinoyatchilarning yolg`on ko`rsatuvlarini fosh etish maqsadida foydalaniladi. Agar gumon qilinuvchi o`z aybiga iqror bo`lib, jinoyat sodir etilganini tan olsa, jinoyatni sodir etish bilan bog`liq bo`lgan barcha holatlar, unga tayyorgarlik ko`rish, qanday qurollardan foydalanganligi, ishtirokchilar aniqlanadi. Gumon qilinuvchi (ayblanuvchi) larni so`roq qilishda qator masalalar hal etilishi lozim. Ularga quyidagilar kiradi: gumon qilinuvchi (ayblanuvchi) ning shaxsi to`g`risidagi ma`lumotlar, o`g`irlikning qayerdan sodir etilganligi, uni sodir etish vaqti va usuli, o`g`irlangan buyumlar va ularning o`g`irlangandan keyin qayerda saqlanayotganligi kabi masalalar aniqlanishi lozim.

Agar ish bo`yicha bir necha gumon qilinuvchi ishtirok etayotgan bo`lsa, unda tergovchi qaysi birini birinchi tergov qilishi masalasini aniqlashi kerak. Buning uchun ushlangan shaxsning shaxsiy xususiyatlari o`rganilishi lozim. Aybini tan olgan jinoyatchilarni so`roq qilishdagi asosiy shart-sharoitlardan biri ularning bergan ko`rsatuvlarini detallashtirish hisoblanadi. O`g`irlik sodir etilgan joy aniqlangandan keyin so`roq qilinayotgan shaxsdan o`g`irlik sodir etilgan obyekt qayerda joylashganligi, uning tashqi ko`rinishi, unga borish yo`llari va o`g`irlik sodir etilgan xona, do`kon, ombor va boshqalarning ichki holati qandayligi ham aniqlanishi lozim. O`g`irlik jinoyatini sodir etish usulini aniqlash paytida tergovchi nima uchun aynan ushbu usul tanlanganligi, to`siqdan qanday o`tganligi, to`siqdan o`tishda, uni buzishda qanday qurol va predmetlardan foydalanganligi, ularni qayerdan olganligi va o`g`irlik sodir etilgandan keyin buyumlarni qayerga qo`yganligi aniqlanishi lozim. So`roq jarayonida qanday buyum va moddiy qiymatlar o`g`irlanganligi, ular xonaning, do`konning qayerida turganligi, o`g`irlangan buyumning o`ziga xos xususiyatlari aniqlanishi lozim. Ko`rsatuvning bunday detallashtirilishi, uni tergov va tezkor qidiruv harakatlarini amalga oshirish davrida to`plangan ma`lumotlar bilan solishtirib ko`rish nazarda tutiladi. Tintuv o`tkazish gumon qilinuvchi ushlangandan keyin darhol shaxsiy tintuv qilinadi va uning turar joyida tintuv o`tkaziladi. Agar gumon qilinuvchi sifatida bir necha shaxs ushlangan bo`lsa ularning turar joylarida bir vaqtning o`zida tintuv o`tkaziladi. Shaxsiy tintuvni o`tkazishda asosiy e`tibor o`g`irlik sodir etilishida foydalanilgan qurollar yoki moslamalarni, turli hujjatlarni, o`g`irlangan buyumlar, predmetlarni qidirib topishga qaratilmog`i lozim. Tintuv o`tkazilayotgan shaxslarning cho`ntagidan uning shaxsini bildiruvchi hujjatlar, to`siqni buzishda (eshik, rom, devor va h.k.) kiyimlarida, badanida turli chang, metall qirindilari qolishi mumkin. Bu masalalarga asosiy e`tiborni qaratmoq lozim bo`ladi. Gumon qilinuvchilar va o`g`irlangan mulklar yashirilishi mumkin deb gumon qilingan shaxslarning turar joylarida ham tintuv o`tkaziladi. Ko`pincha

jinoyatchilar o`g`irlangan buyumlarni yerto`la, cherdak, molxona va shunga o`xshash joylarda saqlashlari mumkin. Shuning uchun bunday joylar diqqat bilan tekshirilishi lozim. Bundan tashqari hovli joylarda daraxt taglari, tomorqa joylari ham albatta tintuv qilinishi shart. Tintuv jinoyatchini qidirib topish maqsadida ham o`tkazilishi mumkin. Bunday vaqtlarda jinoyatchining yashirinib turgan joyini u bilan aloqa qilib turgan shaxslarni ko`rsatuvchi turli hujjat (turli yozishmalar, pochta kvitansiyalari va h.k) larga alohida e`tibor qaratilmog`i lozim. Gumon qilinuvchi badanida jinoyat izlarini, belgilarini aniqlash maqsadida guvohlantirish ham o`tkaziladi. Ko`pincha jinoyatchilar o`g`irlikni sodir etishda shoshilib biron a`zosini jarohatlantirishi, qo`lida turli dog`lar, chang, tirnoq tagida yog`, un, shakar va hokazo mahsulotlarning qoldiqlari bo`lishi mumkin. Bunday holatlarga ham alohida e`tibor qaratilmog`i lozim. Guvoh va gumon qilinuvchilarning ko`rsatuvlarini tekshirib ko`rish uchun tergov eksperimenti ham o`tkaziladi. O`g`irlik jinoyatini tergashda u yoki bu harakatni bajarish qobiliyatini tekshirib ko`rish maqsadida tergov eksperimenti o`tkaziladi. Masalan: tintuv vaqtida gumon qilinuvchidan olingan kalit bilan o`g`irlik sodir etilgan uy yoki bino eshigidagi qulfni yechish mumkin yoki mumkin emaslik holatini tekshirib ko`rish. O`g`irlik jinoyatini tergashda turli sud ekspertizalari ham tayinlanishi mumkin. Ushbu jinoyatni tergashda kriminalistik, sud-tibbiyot, sud-ximiya, tovarshunoslik ekspertizalari tayinlanadi. Kriminalistik ekspertizasi eng ko`p tarqalgan ekspertiza turlaridan hisoblanib, o`g`irlik jinoyatlarini tergashda trasologik xatshunoslik (dastxatlik) ekspertizalari tayinlanadi. Voqea joyidan ko`pincha barmoq izlari, poyabzallardan, buzish qurollaridan qolgan izlar topiladi. Tergovchi izlardan nusxalar (namunalar) olib daktiloskopik yoki buzish qurollari, oyoq izlari bo`yicha trasologik ekspertiza tayinlaydi. Sud-tibbiyot ekspertizasi o`g`irlik sodir etilgan joydan qonga o`xshash dog`lar buzish qurollari, buyumlar, oyna siniqlari hamda chekib tashlangan papiros

qoldiqlari, soch tolalari topilganda tayinlanadi. Ekspertiza yordamida voqea joyidan qon dog`lari mavjud bo`lgan predmetlar, buzish qurollaridagi qon guruhi gumon qilinuvchi sifatida ushlangan shaxsning qon guruhiga to`g`ri kelishligi yoki kelmasligi masalalari hal etiladi. Bu ma`lumotlar gumon qilinuvchining o`g`irlik jinoyatini sodir etishda aloqador ekanligini hal etishda muhim ahamiyatga ega. Sud-ximiya ekspertizasi gumon qilinuvchidan yoki buzish qurollaridan topilgan turli moddalar (kley, buyoq, chang, turli kimyoviy modda dog`lari) tarkibi voqea joyidan olingan moddalar tarkibiga mos kelishlik masalasini hal etish maqsadida tayinlanadi. Tovarshunoslik ekspertizasi asosan o`g`irlangan predmetlarning gumon qilinuvchidan topilgan predmetlar bilan bir tarkibli yoki farq qilishlik masalasini hal etish maqsadida tayinlanadi. 3. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergash Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlari xavfli va og`ir jinoyatlar turkumiga kirib, davlat va jamoat hamda fuqarolarning shaxsiy mulkini egallashga qaratilgan bo`ladi. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlari bo`yicha jinoyat ishini qo`zg`atish uchun asos qilib quyidagilar olinadi: 1) jabrlanuvchilarning bergan arizalari; 2) mansabdor shaxslarning davlat mulki saqlanayotgan joyga yoki uni qo`riqlayotgan qorovulga hujum qilib mulkni o`g`irlaganligi to`g`risidagi arizasi; 3) talonchilik va bosqinchilik qilish maqsadida shikast yetkazilgan shaxsga tibbiy yordam ko`rsatayotgan tibbiy muassasalardan bergan arizalar; 4) ichki ishlar organlari tomonidan talonchilik va bosqinchilikning sodir etilishi aniqlanganligi. Talonchilik yoki bosqinchilik jinoyati sodir etilganligi to`g`risida xabar olingandan keyin o`tgan vaqtni inobatga olgan holda ichki ishlar organi tezkor

xodimlari yordamida zudlik bilan jinoyatchini ushlashga qaratilgan tezkor-qidiruv ishlarini amalga oshirish lozim. Undan keyin jabrlanuvchidan hodisa qanday holatda sodir etilganligi to`g`risida so`rab olinadi. So`rash qisqa bo`lishligi, bu vaqt ichida jabrlanuvchidan tergovchi yoki surishtiruvchi jinoyat belgilari borligi to`g`risida bir xulosaga kelishlari lozim. Shu holatning o`zi jinoyat ishini qo`zg`atishga asos bo`ladi. O`tkaziladigan dastlabki tergov harakatlarining ketma-ketligi jinoyatchining jinoyat sodir etish vaqtida ushlangani yoki jinoyatning sodir etish holati bo`yicha jinoyat ishi qo`zg`atilganligiga bog`liq. Agar jinoyat ishi jinoyatning sodir etish holati bo`yicha qo`zg`atilgan bo`lsa, tergov jabrlanuvchini so`roq qilish voqea joyini ko`zdan kechirish, jabrlanuvchining kiyimlarini ko`zdan kechirish va guvohlantirish, jabrlanuvchini sud-tibbiyot ekspertizasidan o`tkazish, guvohlarni so`roq qilishdan boshlanadi. Bu jinoyat ishi qo`zg`atilgandan keyin darhol o`tkaziladigan dastlabki tergov harakatlari hisoblanadi. Jabrlanuvchini so`roq qilish talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergashda jabrlanuvchilar ish uchun muhim ahamiyatga ega bo`lgan ma`lumotlarni berishlari mumkin. So`roq jarayonida jabrlanuvchining ruhiy holati albatta inobatga olinishi zarur. Jabrlanuvchi unga hujum uyushtirilganda qo`rqqanidan hushidan ketib qolishi ham mumkin yoki sodir etilgan hodisani barcha detallarigacha eslab qololmasligi mumkin. Ushbu turdagi jinoyatlar ko`pincha qorong`ulik paytida sodir etiladi. Jabrlanuvchi jinoyatchilarning tashqi ko`rinish belgilarini yaxshi eslab qololmasligi, qorong`ulikda ularning qo`lidagi qurol turlarini yaxshi ajrata olmay qolishliklari mumkin. Ba`zi vaqtlarda jinoyatchilar haqiqiy to`pponcha o`rniga yog`ochdan yasalgan yoki o`yinchoq to`pponchalardan foydalanishliklari ham mumkin. Jabrlanuvchi qo`rquv yoki yaxshi e`tibor bermaganligi natijasida jinoyatchilar qurollangan edilar degan ko`rsatuv beradilar. Jabrlanuvchi o`ziga nisbatan hujum uyushtirilgandan keyin to`laligicha o`ziga kelmagan yoki bo`lib o`tgan hodisani batafsil eslay olmaydigan holatda bo`ladi. Shuning uchun tergovchi uni tinchlantirishi zarur, xavf o`tib ketganligi,

o`zini qo`lga olishligi va bo`lib o`tgan voqeani yaxshi eslashlikni tushuntirishi kerak. Jabrlanuvchi o`ziga kelgandan keyin so`roq qilinib, quyidagilar aniqlanadi: - talonchilik va bosqinchilik qachon va qayerda (shahar, ko`cha, park va h.k.) sodir etilganligi; - hujum uyushtirilganda jabrlanuvchi bir o`zi yoki u bilan boshqa shaxslar ham borligi, agar bo`lgan taqdirda kim bo`lganligi va ularni qanday topish mumkinligi; - hujum qilingan joyga nima maqsadda borganligi; - talonchilik va bosqinchilik sodir etilayotgan vaqtda jinoyatchilarning harakatlari nimalarda ifoda etilganligi: jinoyatchilar pul talab qilganligi yoki qo`lidan so`mkachasini tortib olganligi, jinoyatchilar bir necha shaxs bo`lsa ular o`zaro nimalar to`g`risida gaplashganligi, bir-biriga ismi sharifi yoki laqab bilan murojaat etganligi; - jabrlanuvchi talonchilik yoki bosqinchilik natijasida qanday zarar ko`rganligi: qancha so`m pulini olganligi, qanday tana jarohati bo`lsa ularning nomi, qiymati, o`ziga xos belgilari va raqamlari hamda narxi; - jabrlanuvchining qarshilik ko`rsatgan yoki ko`rsatmaganligi; - voqeani kimlar ko`rganligi yoki unga hujum qilinganligini kimlar tasdiqlashi mumkinligi; - jinoyatchilar transport vositasidan foydalangan bo`lsalar, uning markasi, rangi va qaysi tomonga ketganligi. So`roq vaqtida jabrlanuvchining ko`rsatuvi mumkin qadar aniqlashtirilishi va detallashtirilishi lozim. Ayniqsa, bayonnomada jinoyatchilarning tashqi ko`rinish belgilari (jinsi, yoshi, bo`yi basti, tana tuzilishi, bosh va oyoq kiyimi, turi rangi) to`liq batafsil yoritilishi lozim. Agar jinoyatchilar jabrlanuvchilarning ustki kiyimini yechib olgan bo`lsa, ularning cho`ntagida nimalar bo`lganligi aniqlanadi, agar davlat va jamoat mulki bosqinchilik yoki talonchilik bilan talon-taroj qilingan bo`lsa, jabrlanuvchi sifatida ushbu korxonaning xodimi so`roq qilinib o`g`irlangan mulk qayerda, qanday saqlanganligi, ularni kim tasarruf etish huquqiga ega

ekanligi aniqlanadi. Jabrlanuvchi hujum natijasida qo`rqqani tufayli jinoyatchilarning soni, tashqi ko`rinish belgilari, jinoyatning sodir etilish holati to`g`risida noto`g`ri ko`rsatuv berishi ham mumkin. Bunday vaqtlarda jabrlanuvchining bergan ma`lumotlari tanqidiy nuqtai nazardan baholanib, ular ish bo`yicha to`plangan, aniqlangan ma`lumotlar bilan solishtirib ko`rilishi shart. Jabrlanuvchining dastlabki so`roq vaqtida bergan ko`rsatuvlarini detallashtirish, aniqlashtirish maqsadida so`roqni jinoyat sodir etgan joyga chiqib o`tkazish maqsadga muvofiqdir. Bu o`z navbatida ko`rsatmaning to`g`riligini, sahnalashtirilmayotganligini isbotlashga yordam beradi. Talonchilik va bosqinchilik bilan bog`liq bo`lgan hodisa sodir bo`lgan joyini ko`zdan kechirish jabrlanuvchi so`roq qilingandan keyin darhol o`tkaziladi. Hodisa joyi ko`chalar, qurilish maydonlari, shahar dam olish bog`lari, shahar transport vositalari (avtobus, trolleybus, tramvay va h.k) salonlari, turar joylar bo`lishi mumkin. Ko`zdan kechirishni o`tkazishda jabrlanuvchi va hodisani o`z ko`zi bilan ko`rgan guvohning ishtirok etishi maqsadga muvofiqdir, chunki ularning ishtiroki ko`zdan kechirish chegarasini aniqlab olishda va jinoyat izlarini qidirib topishda yordam beradi. Voqea joyini ko`zdan kechirishda mutaxassis kriminalistning ishtirok etishi ham juda zarur, chunki u topilgan barmoq izlaridan poyabzal, transport vositalari va buzish qurollaridan ko`chirma nusxalar olishda tergovchiga yordam beradi. Shu boisdan voqea joyiga chiqadigan guruh tarkibiga mutaxassis-kriminalistni ham kiritish zarur. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlari bo`yicha voqea joyini ko`zdan kechirishda inspektor-kinolog ham ishtirok etishi mumkin. Voqea joyini ko`zdan kechirishda tergovchi quyidagi vazifalarni bajarishga harakat qilishi lozim: 1. Jinoyatchilar tomonidan voqea joyida va unga tutash bo`lgan hudud (maydon)larda qoldirgan turli izlarni (poyabzal, transport vositasi, buzish

qurollaridan qoldirilgan izlar, qon dog`lari) qidirib topish; 2. Jinoyatchilar tomonidan esidan chiqib qoldirib ketgan yoki tashlab yuborilgan turli predmetlarni yoki o`zlari bilan jabrlanuvchi o`rtasida hujum vaqtida olishuv bo`lganda qoldirib ketgan predmetlarni (qurol, papiros qoldig`i, bosh kiyimi va h.k.) qidirib topish; 3. Jinoyatchiga taalluqli bo`lgan predmetlardan hujum qilingan vaqtda jabrlanuvchiga yoki voqea joyida qoldirilgan ayrim qismlari yoki bo`laklarini (o`q otish qurolining ayrim qismlari, kiyimidan uzilib tushgan tugma yoki biron qismi) qidirib topish; 4. Jinoyatchining voqea joyida bo`lganligidan dalolat beruvchi izlar va predmetlarni, jinoyatchilarning kiyimlarida, foydalangan transport vositasida qoldirilishi mumkinligini aniqlash (Masalan: loy, tuproq, chang, bo`yoq, qon izlari va h.k.); 5. Voqea joyi holatini va izlarni kriminalistik-texnikaviy vositalar yordamida qayd etilishini ta`minlash chorasini ko`rish lozim. (Masalan: fotosuratga olish, videotasvirga tushirish, nusxalar olish). Ko`zdan kechirishni hujum uyushtirilgan joydan boshlamoq lozim. Bu joylardan jinoyatchining oyoq izlari, tashlab yuborilgan yoki tushirib qoldirilgan jinoyat qurollari (pichoq, ustara, kastet va h.k.) otilgan gilza va o`qlar, jinoyatchilarning tish izlari qolgan predmetlar, papiros qutichasi va qoldig`i, dastro`mol, gugurt, olishuv vaqtida yulinib qolingan tugma, kiyim parchalari, bosh kiyim va boshqa buyumlar topilishi mumkin. Bu topilgan iz va buyumlarda jinoyatchilar to`g`risida muhim ma`lumotlar bo`lishi mumkinligini nazarda tutib, ular diqqat bilan ko`zdan kechirilishi lozim. Masalan: voqea joyidan topilgan poyabzal izlari jinoyatchilar kiyib yurgan poyabzal turi, razmeri, jinoyatchilarning qayoqdan kelib, qaysi tomonga ketganligini, transport vositasi protektoridan qolgan izlar bo`yicha jinoyatchilar qanday transportdan foydalanganligini, bosh kiyimidan topilgan sochi bo`yicha, sochning rangi to`g`risida xulosaga kelish mumkin.

Hujum qilingan joy ko`zdan kechirilgandan keyin, unga tutash bo`lgan joylar ko`zdan kechiriladi. Voqea joyidan jinoyatchilar ketgan iz bo`yicha kuzatib borilsa yo`lma-yo`l uncha ahamiyatli bo`lmagan, arzimaydigan predmet yoki buyumlarni tashlab ketgan yoki tushirib qoldirganligi aniqlanishi, topilishi mumkin. Masalan, jinoyatchilar so`mkacha yoki hamyonni tortib olgandan keyin ichidagi pul va boshqa qimmatliklarni olib, o`sha yerning o`zidayoq yoki voqea joyidan bir oz uzoqlashgandan keyin otib yuborishlari mumkin. Jinoyatchilar tashlab ketgan predmetlar, o`g`irlangan buyumlar topilganda ular diqqat bilan ko`zdan kechiriladi, chunki ularda jinoyatchilar o`zlarining barmoq izlarini qoldirgan bo`lishlari mumkin. Agar talonchilik yoki bosqinchilik turar joylarda sodir etilgan bo`lsa, yuqorida qayd etilgan iz va predmetlardan tashqari xonadonlarga kirish joylarida, eshikda va ichida buzish alomatlari mavjud bo`lganda buzish qurollarining turini aniqlash maqsadida ular diqqat bilan ko`zdan kechiriladi, buzish qurolini qidirib topish choralari ko`riladi. Jabrlanuvchini so`roq qilgandan va voqea joyida ko`zdan kechirishni o`tkazgandan keyin, kechiktirib bo`lmaydigan ba`zi tergov harakatlarini o`tkazish lozim bo`ladi. Ularga guvohlarni so`roq qilish, sud-tibbiyot ekspertizasini tayinlash, jabrlanuvchining kiyimini ko`zdan kechirish va guvohlantirish kabi tergov harakatlari kiradi. Guvohlarni so`roq qilish tartibi jabrlanuvchini so`roq qilishga o`xshash bo`lganligi uchun faqat so`roq qilishning ayrim xususiyatlariga to`xtalib o`tiladi. Guvohlarni so`roq qilishda ularning kuzatuviga ta`cir etuvchi obyektiv va subyektiv omillariga ham e`tibor berish lozim. Masalan, jinoyat sodir etilgan joyning yoritilganligi, masofa, hodisaning tez bo`lib o`tishligi, ko`rish va shunga o`xshash holatlar. Shuning uchun ham ularni so`roq qilishda birinchi navbatda hodisa qachon sodir etilganligini, ob-havo qanaqaligi, yoritilish qanday ekanligi, hodisa sodir etilayotganda qayerda turganligi, ko`rish qobiliyati qandayligi, nima

uchun hodisa sodir etilgan joyga o`z e`tiborini qaratganligi aniqlanadi. Kuzatish jarayonida u nimalarni ko`rganligi, ya`ni jabrlanuvchini ko`rgan bo`lsa, u qanday kiyimdaligi va hujum vaqtida nima qilganligi, agar jinoyatchilarni ko`rgan bo`lsa ko`rinishi qanday ekanligi, qaysi tomondan kelganligi va har birining harakati nimalarda ifoda etilganligi va qaysi tomonga qarab ketganligini aniqlash muhim ahamiyatga egadir. Sud-tibbiyot ekspertizasida jabrlanuvchiga yetkazilgan tan jarohati, uning darajasi, tanaga yetkazilgan shikast (jarohat) vaqti, qo`llanilgan qurol, natijada jabrlanuvchining mehnat qobiliyatini yo`qotganligi aniqlanadi. Ba`zan jabrlanuvchi badanida jarohatni o`zi yetkazishi mumkinmi, shikast yetkazilishida jabrlanuvchi bilan jinoyatchi (hujum qilgan shaxs)ning o`zaro joylashishi qanday bo`lganligi kabi holatlar aniqlanishi lozim. Agar sud-tibbiyot ekspertizasini tayinlash zarurati bo`lmasa jabrlanuvchining badanida shikastlanish belgilari bor- yo`qligini aniqlash maqsadida guvohlantirish o`tkaziladi. Guvohlantirish Jinoyat protsessual kodeksining 142-147-moddalarida ko`rsatilgan talablar asosida o`tkaziladi. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini sodir etish vaqtida, agar jabrlanuvchi qarshilik ko`rsatgan bo`lsa, ular olishuv paytida har ikkalasining ham tashqi kiyimida ularning tolalari qolishi mumkin. Ularning kiyimlari olinib, JPKning 135, 140-moddalari talablariga rioya qilgan holda ko`zdan kechirish o`tkaziladi. Kiyimlarni ko`zdan kechirish yaxshi yoritilgan xonada kattalashtirilib ko`rsatiladigan lupalar yoki mikroskoplardan foydalangan holda o`tkaziladi. Ko`zdan kechirishda hosil bo`lgan shikastlar asosida jinoyatchilar qanday qurollardan foydalanganligi hamda jabrlanuvchining kiyimida qolgan qon dog`lari va mikrozarrachalar aniqlanadi. Dastlabki tergov harakatlarini o`tkazish bilan birga ichki ishlar organlari xodimlariga jinoyatchilar va o`g`irlangan mulkni qidirib topish uchun tezkor- qidiruv ishlarini amalga oshirish to`g`risida ko`rsatmalar beriladi. Jinoyat sodir etilishidagi aniq holatni, o`tkazilgan dastlabki tergov jarayonida to`plangan

ma`lumotlarni inobatga olgan holda o`tkaziladigan tezkor-qidiruv tadbirlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 1) jinoyatchilar qochib ulgurgan bo`lsa uning izidan quvish guruhi tarkibiga jabrlanuvchi yoki guvohni kiritish zarur; 2) militsiya xodimlari va jamoatchilik yordamida yashiringan jinoyatchini qidirib topish maqsadida atrofdagi hududlarni qarab chiqish; 3) iztopar itdan foydalanish; 4) jinoyatchilar qochib ketishining oldini olish maqsadida militsiya xodimlari va jamoatchilik vakillari yordamida yo`llarda, stansiyalarda, pristanlarda to`siq o`rnatib ularning yo`lini to`sish ishlarini tashkil etish; 5) jinoyachilar kelishi mumkin bo`lgan joylarda kuzatishni tashkil etish; 6) jinoyatchilarni ko`rgan shaxslarni aniqlash; 7) jinoyatchilar o`tishi mumkin bo`lgan aholi punktlari, militsiya organlarini, temir yo`l stansiyalarini va qo`shni tuman va viloyat ichki ishlar organlarini jinoyatchilarning belgilari va o`g`irlangan mulk turlari markasi va boshqalar to`g`risida xabardor qilish; 8) bozorlarda, lombardlarda, do`konlarda qo`l yukini saqlash kameralarida, vokzal va aeroportlarda o`g`irlangan mulkni sotayotgan yoki saqlashga topshirayotgan shaxslarni ushlash maqsadida kuzatuvni tashkil etish. Ushbu tezkor-qidiruv tadbirlarining qanchalik tez va mohirona o`tkazilishi jinoyatchilar va o`g`irlangan mulklarni o`z vaqtida ushlash va qidirib topishda katta ahamiyatga ega. Tergovning vazifasiga mazkur jinoyatlarning oldini olish masalasi ham kiradi. O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarining sodir etilishiga olib kelgan holatlar va sabablarni aniqlashni tergovchi jinoyat ishi qo`zg`atish bosqichidan boshlaydi va dastlabki tergov tamom bo`lgunga qadar davom ettiradi. Ma`lumki, bu jinoyatlarning sodir etilishining asosiy sabablari ayrim shaxslarning ongida jamiyat manfaatlariga zid bo`lgan qarashlar hisoblanadi.

Tergovchining vazifalari, birinchidan, bunday qarashlarning paydo bo`lishiga olib keluvchi omillarni, ikkinchidan, bu omillarning amalga oshirilishiga imkon yaratuvchi holatlarni aniqlashdan iborat. Talonchilik yoki bosqinchilik jinoyatlarining sodir etilishiga sabab bo`lgan holatlar ikki guruhga bo`linadi. Birinchi guruhga kiruvchi tipik holatlarga quyidagilarni kiritsa bo`ladi: yosh o`spirinlarning nazoratsiz qoldirilishi, ayrim noxo`sh oilalarda ularga nisbatan salbiy ta`sir ko`rsatilishi (oilada surunkasiga spirtli ichimliklarning iste`mol qilinishi, oilada egoizm, qo`pollik, atrof-muhitga nisbatan mensimaslik, balandimog`lik bilan qarashlik) kabi holatlar. Bu holatlarga maktablarda, o`quv muassasalarida hamda ishlab chiqarish jamoalarida tarbiyaviy ishlarning sustligi, yashash joyidagi jamoat tashkilotlarining faoliyatsizligini qo`shish mumkin. Biron-bir ma`naviy negizga ega bo`lmagan, o`zining bo`sh vaqtlarini qanday o`tkazishni bilmaydigan yosh qatlam ichkilikbozlikka, karta o`yinlariga berilib ketadi, natijada ular avvalo kichikroq, kam ahamiyatli bo`lgan huquqbuzarliklarni sodir etadilar, keyinroq ularning ongida jazosiz qolib ketishlik alomatlarining paydo bo`lishi natijasida og`irroq, ya`ni talonchilik yoki bosqinchilik jinoyatlarining sodir etishgacha olib keladi. Ikkinchi guruh holatlariga quyidagilar kiradi: 1) ma`muriy organlar faoliyatida yo`l qo`yiladigan kamchiliklar: tekinxo`rlarcha turmush kechirayotgan shaxslar jinoyatchilar muhitiga tushib (shaxslar) qolishi, jinoiy guruhlar bilan ishlashning sust olib borilishi; talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarining to`la ochilmay qolishliklari; o`q-otish va sovuq qurollarni tortib olishdagi beparvoliklar; jamoat tartibini qo`riqlash organlarining faoliyatsizligi; turar joy atroflarining yaxshi yoritilmaganligi; 2) jabrlanuvchilarning ma`naviy va ahloqiy hulqining buzuqligi; 3) moddiy qimmatliklar bilan muomala qilish qoidalarining buzilishi. Masalan: g`aznachi yoki inkassatorlarning pul vositalarini qo`riqchisiz transportda olib yurishi.

Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini keltirib chiqargan sabablar, holatlar aniqlangandan keyin tergovchi tegishli korxona, muassasa va tashkilotlarga ularning oldini olish to`g`risida taqdimnoma kiritadi. Taqdimnomada jinoyatning sodir etilishiga imkoniyat yaratib berganliklari ko`rsatilishi bilan birga ushbu holat va shart-sharoitlarni bartaraf etish choralarini ham ko`rsatadi. Talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarining oldini olish chora-tadbirlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 1) ichki ishlar organlari, post-patrul xizmatini yaxshi tashkil etish; 2) ko`cha va jamoat joylaridan mast holatda yurgan shaxslarni chetlatish; 3) militsiya organlari va jamoatchilik ommasini yoshlarning o`q otish yoki sovuq qurollarini taqib yurishi bilan bog`liq holatlarga qarshi kurash olib borish; 4) jabrlanuvchining noahloqiy hulqini ish joyi yig`ilishida muhokama etish. Taqdimnomada, shuningdek, korxona rahbariyati nomiga yoshlarni ishga joylashtirish, mehnat sharoitlari va dam olish vaqtlarini yaxshi o`tkazishni ta`minlash masalalariga e`tiborsizlik bilan qaraganliklari qayd etib boriladi.

O'xshashlar

Kontrabanda jinoyatlarini tergov qilish

Qotillik jinoyatlarini tergov qilish uslubiyoti

O`t qo`yish va yong`in xavfsizligi qoidalarini buzish jinoyatlarini tergov qilish

Uyushgan jinoyatchilikni tergov qilish

Voyaga yetmaganlar jinoyatini tergov qilish