Kontrabanda jinoyatlarini tergov qilish - Huquqshunoslik - Referatlar

Kontrabanda jinoyatlarini tergov qilish

Yuklangan vaqt:

17.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

45.5 KB

Ko'chirib olish

Kontrabanda jinoyatlarini tergov qilish Reja: 1 . Kontrabandaning kriminalistik tavsifi 2. Kontrabanda ishini tergov qilish

So`nggi yillar O`zbekiston hududiga xom-ashyo, sanoat mollari, badiiy va bebaho qadriyatlar, savdodan chiqarilgan tovarlarni kontrabanda yo`li bilan olib kirish va olib chiqish keng avj olganligi bilan ajralib turadi. Bunga: - MDH respublikalari bilan mavjud ochiq chegaralar; - O`zbekiston iqtisodiy tizimining o`zgarishi va Bojxona nazoratining faoliyati yetarlicha takomil emasligi; - suveren hududlar huquqni muhofaza qilish organlarining o`zaro munosabatlari va hatti-harakatlarini yo`lga soluvchi huquqiy-shartnoma bazasining kamchiliklari keng yo`l ochib beradi. Hozirgi sharoitda kontrabanda juda keng ko`lamga yoyilgan bo`lib, u uyushgan jinoyatchilik tomonidan korxona rahbarlari, bojxona xodimlari, mahalliy ma`muriyat vakillari va hatto huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarini o`z faoliyatiga jalb etish yo`li bilan amalga oshirilmoqda. Hozirda giyohvand moddalarning yangi turlari (kokain, LSD), qurol- yarog`, qalbaki pul va xalq iste`moli mollari kontrabandasi amalga oshirilmoqda. Jumladan, boshqa MDH mamlakatlariga tranzit uchun hujjat rasmiylashtirish orqali kontrabanda olib kirilishi keng tus olgan. Buning natijasida har yil davlatga o`nlab milliarddan ziyod zarar yetkazilmoqda. Kontrabandaning bu usuli juda oddiy: tovar tranzit sifatida hujjat rasmiylashtirish orqali olib kiriladi va soxta firmalar orqali sotiladi. Ba`zan chegaradagi manfaatdor bojxona xodimlari esa pora evaziga yuk chegarani kesib o`tishiga ko`maklashadilar. Kontrabandaning xuddi shunday usullari mahsulot va xom-ashyoni O`zbekistondan olib chiqishda ham ishlatiladi. Ko`pincha oziq-ovqat va neft mahsulotlari bilan to`ldirilgan avtomashinalar rasmiylashtirilmay, tashqariga olib ketiladi. Keyingi yillarda rangli metallarni kontrabanda yo`li bilan olib chiqib ketish keng tus olmoqda. Bu usul ham soxta hujjatlar yoki pora berish orqali yukni transport vositalarida ko`rinishini o`zgartirish yo`llari bilan amalga oshiriladi. Kontrabandaning «an`anaviy» usuli ham katta hajmda saqlanib qolgan,

ya`ni qimmatbaho buyumlar va valyutani yashirin joylarda O`zbekistonga olib kirish va olib chiqish. Kontrabandaning bu usulida ko`plab xorijiy fuqarolar ishtirok etadi. Hozirgi vaqtda kontrabandani tergov qilishning oddiy holatlari quyidagilar: 1. Chegara yoki bojxona nazoratida soxta hujjatlar bilan kontrabanda qilgan shaxslarni qo`lga olish. 2. Hujjatlarni taftish qilish, shuningdek tezkor-qidiruv tadbirlar chog`ida xom-ashyo yoki tayyor mahsulotni kontrabanda yo`li bilan olib chiqish holatini aniqlash. Birinchi holatda tergovchilarning xatti-harakatlari qo`lga olish holatini rasmiylashtirishga va kontrabanda mahsulotini musodara qilishga qaratilgan bo`lishi kerak. Bunda musodara qilinayotgan mahsulotning miqdori, markalanganligi, o`ralganligi, ilova qilingan hujjatlari, maxfiy joylarning mavjudligi kontrabanda ko`rinishini aniq fiksatsiya qilish juda ham muhimdir. Bularning hammasini bayonnomalarda aniqlik bilan qayd etish kerak. Qo`lga olish va musodara qilishni aniq fiksatsiyalash uchun videotasmaga olish maqsadga muvofiq bo`lib, alohida e`tibor kontrabanda va kontrabandani olib kirish yoki olib chiqishga harakat qilgan shaxs o`rtasidagi aloqani aniqlashga qaratilishi kerak. Ba`zan, qo`lga olingan shaxsning his-tuyg`ularini - (so`kish, haqorat, do`q-po`pisa, pora berishga harakat qilish, kontrabandani amalga oshirish niyatini boshqa shakllardagi ko`rinishini) fiksatsiyalash ham yordam berishi mumkin. Shuning uchun magnit va videotasmalar yordamida faqat qo`lga olish va kontrabandani musodara qilish jarayoninigina emas, balki qo`lga olingan shaxsning qo`lga olingandan va tergov organlariga olib borilgandan keyingi xulq-atvorini yozish ham e`tiborga molikdir. So`ngra quyidagilarga qaratilgan tergov harakatlari va tezkor-qidiruv tadbirlari majmui amalga oshirilishi lozim: - kontrabandani olib o`tishga harakat qilgan shaxsning aybini aniqlash; - sheriklarni aniqlash;

- kontrabanda mahsulotini kelib chiqishini aniqlash; - olib chiqishga mo`ljallangan kontrabanda mahsulotlarining boshqa partiyalarini aniqlash. Tergov ishlarini iloji boricha tezroq boshlash maqsadga muvofiqdir. Tergov qo`lga olingan va kontrabandaga aloqasi bor boshqa shaxslar o`z xatti- harakatlarini kelishib olmasliklari uchun iloji boricha tezroq o`tkazilishi lozim. Ikkinchi holatda tergovchilar va tezkor xodimlar odatda kontrabandani qo`lga tushirishga qaratilgan taktik operatsiyani tayyorlash uchun yetarli vaqtga egalar. Bunda kontrabandani yangi partiyasini olib o`tish vaqtida ko`rsatilgan shaxslarni qo`lga olishdan boshlash zarur. Bir vaqtning o`zida tergovchilar va tezkor xodimlar: a) kontrabandaga aloqasi bor shaxslarning uy va ish joylarini tintuv qilish; b) kontrabandani qo`shimcha holatlari qayd etilishi mumkin bo`lgan hujjatlarni olib qo`yish; v) kontrabandaga aloqasi bor barcha shaxslarni darhol so`roq qilish; g) aniqlangan kontrabanda holatlari bo`yicha qo`shimcha taftishlar belgilash ishlarini amalga oshirishlari zarur. 2. Kontrabanda ishini tergov qilish Kontrabandaning mohiyati bojxona chegarasi orqali tovar yoki boshqa qimmatbaho buyumlarni maxfiy yoki aldash yo`li bilan olib o`tishdan iborat. Ushbu masala uchun O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 182- moddasiga binoan javobgarlik o`rnatilgan. Maxfiy harakat usullari quyidagilar: «ko`rinmas» yoki yaxshi qo`riqlanmaydigan chegaralarni kesib o`tish uchun aylanma yo`l yoki yashirin so`qmoqlardan foydalanmoq; tovar yoki boshqa qimmatbaho narsalarning transport vositalarida maxsus joylashtirilgan maxfiy joylaridan foydalanmoq;

tovar yoki boshqa qimmatbaho buyumlarga boj to`lanmaydigan va deklaratsiya talab qilmaydigan obyektlar kabi tus berish. obyektlarning inson tanasining a`zolarida yashirish. Bojxona organlarini aldash yo`li bilan kontrabanda quyidagi hollarda amalga oshiriladi: Bojxona nazoratiga qalbaki hujjatlar taqdim etish; Soxta tamg`alar, muhrlar, identifikatsiya belgilari va hokazolarni ishlatish; Obyektni nohaqqoniy deklaratsiya qilish. Ushbu jinoyat qasddan amalga oshiriladi. Kontrabandani davlat chegarasidan noqonuniy olib o`tishda ko`pinchalik chegara va bojxona xodimlari, kuzatuvchilar ishtirok etishadi. SHeriklik odatda shaxsiy g`araz xususiyatiga ega va uyushgan guruh tarkibida epizodik yoki doimiy ko`rinishga ega bo`lishi mumkin. Kontrabandaning eng ko`p tarqalgan obyektlari giyohvand moddalar, qurol-yarog`, zargarlik buyumlari, qimmatbaho toshlar va antikvariatdir. Ba`zan bu O`zbekiston orqali o`tayotgan, jo`natuvchisi va qabul qiluvchisi soxta firma yoki shaxs bo`lgan tranzit yukdir. Shu kabi obyektlarning bojxona nazoratidan ozod qilingan diplomatik pochtada yoki diplomatik immunitetga ega bo`lgan shaxslar orqali o`tkazish kontrabandaning alohida, o`ziga xos turlaridan biridir. Boshlang`ich tergov harakati. Kontrabanda ishini tergov qilish odatda bojxona yoki chegara xodimlari tomonidan uni fosh etilishidan boshlanadi. Agar kontrabanda obyektiga ega bo`lgan shaxs qo`lga olinsa jinoyat ishi qo`zg`atiladi va quyidagi tergov ishlari amalga oshiriladi: Ko`zdan kechirish. Kontrabanda obyektlari va oshkor qilingan yashirin joylarni ko`zdan kechirish. Yashirin joylar transport vositalarida joylashtirilgan bo`lishi mumkin: eshiklarda, o`rindiqlarda, yukxonada, kapot ostida, yoritgichlarda va hokazo. Kontrabanda predmetlari yoqilg`i bakida, g`ildirak kameralarida, pritsep bortlarida va hokazolarda bo`lishi mumkin. Topilgan narsalarning hammasi sinchiklab ko`zdan kechiriladi va zaruriyat bo`lsa mutaxassis ishtirokida xususiyatlari, maqsadi va joylashishi

ko`zdan kechirish bayonnomasida qayd qilinadi. Kontrabandaga oid daliliy ashyolar qiymatini aniqlash uchun ekspertlar taklif qilinishi mumkin. Qalbaki hujjatlar, tamg`alar, muhrlar va soxtalashtirilgan identifikatsiya belgilari ko`zdan kechirilishi shart. Kontrabandachini qo`lga olish va so`roq qilish. Qo`lga olishda kontrabandistni shaxsi aniqlanadi va shaxsiy tintuv o`tkaziladi. Agar qo`lga olingan shaxsning tanasida kontrabanda ashyolari (giyohvand moddalar, qimmatbaho buyumlar) yashirilganlik ehtimoli bo`lsa, rentgenoskopik tekshiruv, ich suradigan dorilarni ishlatish, tananing tabiiy teshiklarini ko`zdan kechirish yordamida sud-tibbiyot tekshiruvi amalga oshiriladi. Sud-tibbiyot eksperti xulosasiga tekshiruv paytida topilgan hamma kontrabanda obyektlari ilova qilinadi va so`ngra ko`zdan kechirish tergov harakati o`tkaziladi. Qo`lga olingan shaxsni so`roq qilishda quyidagi holatlar aniqlanishi zarur: 1) qo`lga olingan shaxsning oilaviy va xizmat holati, turar joyi va boshqa aloqalari; 2) kontrabanda ashyolari kimga tegishliligi; qo`lga olingan shaxs tashuvchi bo`lsa, kimning topshirig`iga binoan, qanday shart bilan tashuvchi bo`lishga rozi bo`lganligi, transport vositasi kimga tegishliligi; kontrabanda egasining xodimi bo`lsa, avvallari shunday tashuvchilikni amalga oshirganligi; 3) transport vositasidagi yashirin joylar kim tomonidan joylashtirilgan va jihozlangan, avvallari ham shu kabi maqsadlarda ishlatilganligi, kontrabandani maxfiy tashish uchun oshkor etilmagan boshqa joylar borligi; 4) qayerda, qachon va kim tomonidan kontrabanda yukni qabul qilib olganligi, qayerda, kimga va qanday sharoitda topshirishi; so`roq qilinayotgan shaxsga yuk haqida, uni jo`natuvchi va qabul qiluvchi shaxslar haqida nimalar ma`lumligi; 5) kim va qanday holatda tashuvchini bojxona nazoratidan o`tish uchun qalbaki hujjatlar va boshqa vositalar bilan ta`minlaganligi; muvaffaqiyatsizlik holatida qanday yo`l tutish to`g`risidagi ko`rsatuvlar; 6) chegarani qiyinchiliksiz kesib o`tishda bojxona xodimlari yordami

to`g`risida kelishuv borligi va bu kelishuv qanday shartlar asosida amalga oshirilishi kerakligi, o`z ichiga nimalarni olishi, avval ham bunday yordam ko`rsatilganligi; 7) yuk tashish to`g`risida kontrabanda egasidan boshqa yana kim xabardor ekanligi, bu shaxslar yuk egasining faoliyatiga, yukning o`ziga qanday aloqasi borligi; tashuvchining kontrabanda egasining sheriklari, kontrabandaning kelib chiqishi manbalari to`g`risida xabardorligi. Agar kontrabanda qo`lga olingan shaxsga tegishli bo`lsa, qo`lga kiritish manbalari va sotish kanallari to`g`risidagi savollardan tashqari sheriklarning shaxsi va kontrabandachining boshqa aloqalarini aniqlash, kontrabandachi a`zo bo`lishi mumkin bo`lgan uyushgan jinoiy guruh mavjudligi haqidagi taxminni va uning jinoiy faoliyatining boshqa epizodlarini tekshirib ko`rish kerak. Qo`lga olingan shaxsning kiyimida yoki tanasida giyohvand moddalar topilganda giyohvand yoki toksikoman emasligi aniqlanishi zarur va bu narsalar kim uchun mo`ljallanganligi va kim orqali sotish rejalashtirilganligini aniqlash lozim. Qo`lga olingan shaxsning giyohvandligi masalasi uni tekshiruv davrida sud-tibbiyot ekspertizasi oldiga ham qo`yiladi. Kontrabandachi bilan birga qo`lga olingan olib o`tuvchilarni so`roq qilishda chegarani kesib o`tish bilan bog`liq bevosita savollardan tashqari ularning kontrabandachi bilan aloqalari xususiyatlari, shu kabi urinishlar ular ishtirokida yoki unga tanish bo`lgan shaxslar yordamida avval ham amalga oshirilganligi, ularning shaxsi; chegaradan nima olib o`tilganligi, chegarani kesib o`tgandan so`ng ularni kim, qayerda va qanday sharoitda qabul qilib olganligi aniqlanadi. Tintuv. Kontrabanda ashyolari va ularni tashish vositalarini ko`zdan kechirish yoki qo`lga olingan shaxsni so`roq qilish natijasida aniqlangan shaxslarning uy va xizmat joylari, transport vositalari va yuk saqlaydigan joylari tintuv qilinishi kerak. Agar bu joylar chegara yoki bojxona nazorati bekatlaridan uzoqda joylashgan bo`lsa ichki ishlar organlariga prokurorning sanksiyasi olingan qaror bilan tintuv qilish to`g`risida talabnoma jo`natiladi. Tezkor harakat maqsadida bu talabnoma va sanksiyalangan qaror faks bilan, bir vaqtning o`zida

asl nusxalarini xizmat pochtasi orqali jo`natiladi. Sustkashlik muhim dalillarni yo`qotishga olib kelishi mumkin. Tintuv qo`lga olingan shaxsning turar joyi bo`yicha ham amalga oshirilishi kerak; agar u xorijlik fuqaro bo`lsa, uning vaqtincha turar joyi va yukni topshirish joyi ham tintuv qilinishi kerak. Keyingi tergov harakatlari. Ularning asosiylari kontrabanda sheriklarini aniqlash va so`roq qilish, kontrabanda qilishga mo`ljallangan yuklar, jinoiy faoliyatning dalili bo`lgan boshqa narsalar saqlanishi mumkin bo`lgan joylarni tintuv qilish va topilgan obyektlarni ko`zdan kechirishdir. So`roq qilishning maqsadi-sheriklar o`rtasidagi aloqani aniqlash, kontrabanda asosiy daromad manbai bo`lgan uyushgan jinoiy guruhni, kontrabanda tovarlari yoki qimmatbaho buyumlarni qo`lga kiritish manbalarini, bojxona yoki boshqa davlat strukturalarida jinoyatchilarning g`arazli aloqalarini, jinoiy faoliyatning hamma epizodlarini aniqlash. Antikvariat yoki san`at asarlari bo`lgan kontrabanda qo`lga kiritish manbaini aniqlash juda ham muhimdir. Bunday vaziyatlarda muzey, ko`rgazma va shaxsiy kolleksiyalardan o`g`rilik qilishga ixtisoslashgan uyushgan guruhlar iziga chiqish imkoniyati mavjud. Ekspertizalar. Bu toifa ishlarda quyidagi ekspertizalar o`tkaziladi: kriminalistik: kontrabanda ashyolaridagi qo`l izlariga muvofiq shaxsni aniqlash; qalbakilashtirilgan muhr, shtamp, identifikatsiya belgilari va hokazolarni tekshirayotgan hujjatlarni texnik-kriminalistik ekspertizasi; soxta hujjatlardagi qo`lyozma tekstlarni tekshiruvchi yozuvga oid; trasologik, yashirin joylar va ularning jihozlanishiga oid; materiallar va moddalar ekspertizasi: narkotik, kuchli ta`sir qiluvchi va zaharli moddalar tarkibini, obyektlarning o`zaro ta`siri faktini, umumiy kelib chiqish manbaini belgilashga oid; san`atshunoslik: san`at asarlari va uning atributsiyasi, antikvariat predmetlar, kolleksiyaviy buyumlarning haqiqiyligi bilan shug`ullanuvchi; shuningdek, kontrabanda obyekti ko`krak belgilari va kolleksiyaviy tangalar bo`lsa

numizmatik ekspertiza o`tkazilishi mumkin; kolleksiyaviy qurol-yarog`ni noqonuniy yo`l bilan olib chiqib ketish bilan bog`liq bo`lsa, qurolga oid; kontrabanda hajmini belgilash maqsadida ashyolarning qiymatini aniqlash uchun tovarshunoslikka oid. Agar kontrabanda tovarlarining qiymati yuzdan uch yuzgacha bo`lgan eng kam ish haqi miqdoridan oshsa, JK 8- bo`limidagi izohga binoan u katta hajmda amalga oshirilgan deb hisoblanadi. Kontrabanda qiymati undan ortiq bo`lsa – juda ko`p miqdorda amalga oshirilgan deb hisoblanadi va JK 182-modda 2 qismi bilan kvalifikatsiya beriladi. Kontrabanda egasi aniqlanmagan hollardagi tergovning o`ziga xos xususiyatlari. Amaliyotda kontrabanda egasi topilmagan hollar ham uchrab turadi. Bu narsa poyezd, dengiz kemalari, ba`zan samolyotlarni tekshirganda uchrab turadi. Bunday hollarda jinoyatchini aniqlash uchun choralar ko`riladi: kontrabanda berkitilgan joy ustidan yashirin kuzatuv o`rnatiladi, pistirma tashkil qilinadi, kontrabanda predmetlari lyuminofor bilan belgilanadi va hokazo. Agar shu kabi tezkor tadbirlar natijasida kontrabandachi topilmasa, jinoyat ishi qo`zg`atilib, birinchi navbatda poyezd brigadasi, kema va samolyot ekipajlari so`roq qilinadi. Oralarida kontrabandist bo`lishi mumkin bo`lgan aynan shu shaxslarning kontrabandachi tegishliligi to`g`risidagi taxmin sinchiklab tekshirilishi kerak. Lekin kontrabandachi passajir bo`lishi ham mumkin, shuning uchun so`roq jarayonida passajirlardan birortasi o`zining g`ayritabiiy xatti- harakatlari bilan o`zgalar e`tiborini tortgan-tortmaganligini aniqlash lozim. Kontrabanda yuk yoki bagaj aniq bir shaxsga tegishliligini aniqlash maqsadida sinchiklab ko`zdan kechirilishi lozim. Ma`lum bir holatlarda kontrabanda yukni oshkor etilganligi sir saqlanadi va oshkor etadigan harakatlar bajarilmaydi: 1) kontrabandani faqat tashuvchisi emas, balki qabul qiluvchisi va sotish yo`llarini aniqlash lozim bo`lganda. Bu holat giyohvand moddalar yoki qurol-yarog` kontrabandasida yuzaga kelishi mumkin. Tezkor usul bilan kontrabanda harakatining to`liq «zanjiri»ni kuzatish imkoniyati tug`iladi: tashuvchi-yu qabul qiluvchidan, sotuvchigacha;

2) yuk O`zbekiston orqali tranzit bo`yicha olib o`tilayotganda bizning bojxona organlarimiz tegishli xabarnoma yuborib, yukni qabul qiluvchilarni manzilda jinoyat ustida qo`lga olishni uyushtirilishi lozim bo`lganda; 3) chegara yoki bojxona xodimlarini kontrabanda bilan aloqalari borligi to`g`risida asosli shubhalar bo`lsa va bu shubhalar ularning Ichki xavfsizlik organlari tomonidan tekshirilayotganda. Kontrabanda holati bo`yicha qo`zg`atilgan jinoyat ishi bo`yicha tergov jarayonida qo`shni chegara o`tish bekatlari va bojxona strukturalari xabardor qilinadi. Kontrabanda uchun ilgari ma`muriy javobgarlikka tortilgan shaxslar tomonidan kontrabanda holatlari qayd sodir etilganida ularning avvalgi harakatlarining mohiyati nimadan iboratligi aniqlanadi. Shu bilan bir qatorda ma`muriy javobgarlikka oid harakatlar jinoiy javobgarlikka oid keyingi harakatlar bilan taqqoslanib avvalgisi sinov tarzida qilinganmi yoki yo`qligi aniqlanadi.

O'xshashlar

Qotillik jinoyatlarini tergov qilish uslubiyoti

O`g`irlik, talonchilik va bosqinchilik jinoyatlarini tergov qilish

O`t qo`yish va yong`in xavfsizligi qoidalarini buzish jinoyatlarini tergov qilish

Uyushgan jinoyatchilikni tergov qilish

Voyaga yetmaganlar jinoyatini tergov qilish