Davlat hokimiyati vakillik organlari fanining tushunchasi, predmeti, tizimi va o`rganish uslublari - Huquqshunoslik - Referatlar

Davlat hokimiyati vakillik organlari fanining tushunchasi, predmeti, tizimi va o`rganish uslublari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.5 KB

Ko'chirib olish

Davlat hokimiyati vakillik organlari fanining tushunchasi, predmeti, tizimi va o`rganish uslublari Reja 1-. O`zbekiston Respublikasidagi yuridik oliy o`quv yurtlarining o`quv dasturlari 2. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining tushunchasi va predmeti

O`zbekiston Respublikasidagi yuridik oliy o`quv yurtlarining o`quv dasturlari asosida “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanini o`qitish mo`ljallangan. O`zbekiston mustaqillikka erishmasdan oldin mazkur fan «Sovet qurilishi» deb atalar edi. Sovetlar ishlovchi korporatsiyalar sifatida qonun qabul qilish, boshqarish va nazorat birligini ta'minlashi lozim edi. Bundan savol kelib chiqishi tabiiy: saylab qo`yiladigan vakillik organi qanday qilib ham qonun qabul qilishi, ham uni ijro etishi mumkin? Bu ikki yo`nalishdagi vakolatlarni amalga oshirish uchun mutaxassislar, professional apparat kerak. Qisqasi, qonun qabul qilish faoliyatini ijro hokimiyati bilan qo`shib olib borish mumkin emasligini bizga yaqin tariximiz isbotladi. Qonun chiqaruvchi hokimiyat rasman Oliy Sovetlarda mujassamlashgan bo`lsa ham, ijro hokimiyati qonun chiqaruvchi organlarga o`z erkini o`tkazar va sovetlar tomonidan nazorat qilinishi haqida gap ham bo`lishi mumkin emas edi. Sovetlar nazoratidan chiqqan ijro hokimiyati keyinchalik ma'muriy - buyruqbozlik va markazlashgan byurokratik tizim deb atala boshlandi. Xullas, Sovetlar ishlovchi korporatsiyalar degan nazariyaning zamini bo`sh va u tajribada ham o`zini oqlamagan ekan, vakillik organlarining taqdiri nima bo`ladi, degan savol tug`iladi. Bu masala, ayniqsa, O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng dolzarb muammoga aylandi. Demokratiya rivojlangan fuqarolik jamiyatlarida hokimiyatning bo`linish tamoyiliga asoslangan huquqiy davlat qurishga o`tilgan. Hokimiyat nisbatan mustaqillik asosida qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linadi. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov asarlarida O`zbekiston Respublikasida huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati qurish maqsad qilib qo`yiladi. Mustaqil O`zbekistonning birinchi Konstitutsiyasida O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi hokimiyat-ning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo`linish prinsipiga asoslanadi, deb belgilandi. Respublikadagi vakillik organlarining tizimi ana shu uchta hokimiyatdan biriga qo`shildi. O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq vakillik organlarining eng yuqori bosqichi - Oliy Majlis qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Respublikada hokimiyatning bo`linish prinsipini izchil amalga oshira borib, davlat hokimiyati tizimida chuqur islohotlar qilindi. O`zbekiston Respublikasining

mustaqillikka erishishi va demokratik huquqiy davlat barpo etish jarayonidagi eng muhim vazifalardan biri bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotni barpo etish bo`lsa, ikkinchi muhim vazifa respublikada davlat hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarining yangi mustaqillik sharoitlariga mos keladigan tizimini yaratish edi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning, yangi uyni qurmay turib, eskisini buzmang, degan ko`rsatmalariga amal qilib, vakillik organlarining viloyat, tuman va shahar bo`g`inlari saqlanib qolindi. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 99-moddasiga muvofiq viloyatlar, tumanlar va shaharlarda (tumanga bo`ysunadigan shaharlardan, shuningdek, shahar tarkibiga kiruvchi tumanlardan tashqari) hokimlar boshchilik qiladigan xalq deputatlari Kengashlari hokimiyatning vakillik organlaridir. Respublikada milliy davlatchilik an'analarini tiklashni ko`zda tutib, hokimlik instituti kiritildi. Hokimlar qonunga muvofiq ham mahalliy vakillik organlariga, ham ijroiya hokimiyatiga rahbarlik qiladilar. Hokim tegishli hududda oliy mansabdor shaxs hisoblanadi. O`zbekiston Respublikasidagi davlat hokimiyati vakillik organlarining quyi bosqichlari ovul, qishloq, shaharcha, tumanga bo`ysunuvchi shahar va shaharlardagi tumanlarda xalq deputatlari sovetlari tugatilib, ular-ning o`rniga o`zini o`zi boshqarish organlari joriy etildi. Fuqarolik jamiyati qurishning ma'nosi davlatchilik rivojlana borgan sari boshqaruvning turli xil vazifalarini bevosita xalqqa topshirish, ya'ni o`zini o`zi boshqarish organlarini yanada rivojlantirishdir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov o`zining «O`zbekistonning siyosiy - ijtimoiy va iqtiso-diy istiqbolining asosiy tamoyillari» asarida yozadi: «Boshqaruv vazifalarining asosiy qismini markazdan viloyatlarga, viloyatlardan shahar va tumanlardagi davlat hokimiyati va boshqaruv idoralariga o`tishini ta'minlash darkor. Shu tariqa bu bosqich asta-sekin o`zini o`zi boshqarish jamoatchilik tashkilotlariga ham yetib boradi» 1 . O`zbekiston Respublikasidagi davlat hokimiyati-ning vakillik organlari tizimida o`tkazilgan islohotning asosiy maqsadi O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning «O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida» asarida bir 1 I.A.Karimov. O`zbekistonning siyosiy-ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari. T., «O`zbekiston», 1995 yil, 5-bet.

og`iz so`z bilan shunday belgilanadi: «Insonga xizmat qilma-gan birorta davlat tizimi mavjud bo`lishga haqli emas». Barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga asoslangan kuchli demokratik, huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish pirovard maqsad bo`lib qolishi kerak. Ana shu maqsadni amalga oshirishda davlat hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari alohida o`rin egallaydilar. Davlat hokimiyatining vakillik va o`zini o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish fanining mazmuni nimadan iborat? Bu fan O`zbekiston Respublikasida davlat hokimiyati vakillik organlari - xalq deputatlari Kengashlari vujudga kelishi va rivojlanishini, shu organlar faoliyatini tashkil etishni o`rganadi. Davlat hokimiyatining vakillik va o`zini o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish fanining mazmuni quyidagilarni o`zida ifodalaydi: 1. Xalq deputatlari Kengashlarining tizimi - ularni tashkil etish prinsiplari, Kengashlarining turlari, ularning o`zaro va boshqa davlat organlari bilan hamda jamoat birlashmalari bilan munosabati. 2. Kengashlarning funksiyalari, ya'ni ular faoliyatining asosiy yo`nalishlari, ularning davlat, xo`ja-lik va ijtimoiy - madaniy qurilishga rahbarligi. 3. Xalq deputatlari Kengashlarining ichki tashkiliy tuzilishi, ijroiya organlarining tuzilishi va ichki tashkiliy qismlarining o`zaro munosabati. 4. Xalq deputatlari Kengashlarining faoliyatini uyushtirish, ya'ni ular faoliyatining tashkiliy uslub va shakllari. 2-§. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining manbalari va boshqa fanlar bilan o`zaro munosabati. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining manbalari masalasiga kelganda, shuni ta'kidlash lozimki, mazkur fanning asosiy manbai O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov-ning asarlaridir. Chunki respublikaning mustaqilligi sharoitida davlatimizning ijtimoiy-iqtisodiy va huquqiy taraqqiyotiga asos bo`ladigan muammolar ilk marotaba ana shu asarlarda nazariy jihatdan ishlab chiqilgan va hayotga tatbiq qilinib kelinmoqda.

Fanning manbalariga O`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligiga va siyosiy suverenitetiga erishgandan keyin qabul qilingan qonunlar va huquqiy hujjatlar kiradi. Bularga O`zbekiston Respublikasi Oliy davlat hokimiyati organlarining shu davr ichida qabul qilgan qonunlari va boshqa huquqiy hujjatlari, mahalliy davlat hokimiyati va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarining qarorlari va boshqa hujjat-lari, O`zbekiston Respublikasidagi mahalliy davlat hokimiyati organlarining ish tajribasidan olingan hujjatlar ham kiradi. O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari fanining manbalari tasnifi quyidagilardan iborat: 1. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining bosh manbai bo`lib uning Konstitutsiyasi hisoblanadi. 2. Q ora q alpog`iston Respublikasining Konstitutsiyasi. 3. O`zbekiston Respublikasining davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatini o`zida aks ettirgan qonunlari ( O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Qonunchilik palatasi to`g`risidagi, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senati to`g`risidagi konstitutsiyaviy qonunlar). 4 .Mahalliy davlat hokimiyati organlarining o`z vakolatlari doirasida umumiy qoidalarni o`z ichiga olgan, o`sha hududda kuchga ega bo`lgan hujjatlari. Nihoyat, O`zbekiston huquqshunos olimlarining ilmiy asarlari ham d avlat hokimiyati vakillik organlari fanining manbalaridan hisoblanadi. Fan muammolariga bag`ishlangan darsliklar, o`quv qo`llanmalari va boshqa ilmiy asarlar ham shular jumlasiga kiradi. Vakillik va o`zini o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etishdagi O`zbekiston demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va ikki palatali Parlament tashkil etish borasida O`zbekiston Respublikasi Prezidentining II ch aqiriq Oliy Majlis VIII sessiyasida bildirgan fikrlari va 2002 yil 4 aprelda qabul qilingan «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to`g`risida»gi konstitutsiyaviy qonunda ko`rsatilgan yangi qoidalar ham fanning manbalari sifatida o`z ifodasini topgan.

Fan manbalarining asosiylari mazkur darslikka ilova tariqasida berilgan. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fani davlat va huquq nazariyasi, davlat huquqi (konstitutsiyaviy huquq), ma'muriy huquq kabi huquqiy fanlar, iqtisodiy va ijtimoiy fanlar, ruhshunoslik fanlari bilan bog`langan. Davlat va huquq nazariyasining davlat to`g`risi-dagi, xususan, davlat hokimiyati vakillik organlari to`g`risidagi chiqargan xulosalariga tayanadi. Boshqaruv to`g`risidagi fan davlat va jamiyat ishlarini boshqarishning umumiy g`oyalarini o`rganadi. Davlat hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari faoliyatini tashkil etish fani uchun boshqarish hujjatlarini qabul qilish, ijro va nazoratni tashkil etish, boshqarishdagi rejalashtirish va prognozlashtirishning umumiy masalalari to`g`risi-dagi xulosalari muhimdir. Davlat huquqi va ma'muriy huquq fanlari xalq deputatlari Kengashlari to`g`risidagi, fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari to`g`risidagi huquqiy hujjatlarni tahlil qilar ekan, shu organlar faoliyatini to`g`ri tashkil etishga yordam beradi. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining iqtisodiy fanlar bilan aloqasi ikki yo`nalishda ko`rinadi: birinchidan, iqtisod fani xalq deputatlari Kengashlari xalq xo`jaligiga rahbarligi samaradorligining me'yorlarini ishlab chiqadi, ikkinchidan, xalq deputatlari Kengashlarining iqtisodiyot sohasidagi funksiya va kompetensiyalarini belgilab berishga yordam beradi. Ijtimoiy ruhiyat boshqaruv mehnatini to`g`ri tashkil etish, aholining vakillik organlari faoliyatida bevosita ishtirok etishini, deputatlarning, hokimlik apparati xodimlari, xalq deputatlari Kengashlari faoliyatining psihologik tomonlarini ishlab chiqadi, sessiyalarda, doimiy komissiyalar faoliyatida, deputatlar bilan ijroiya apparat xodimlari o`rtasida, deputatlar bilan aholi o`rtasida ijtimoiy - ruhiy muhitni vujudga keltirish muammolarini ishlab chiqadi. 3-§. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining tizimi va urganish uslublari. Bu fanda ijtimoiy munosabatlarni o`rganishning qator maxsus uslublari mavjud. O`zbekiston Respublikasining mustaqillik sharoitida respublikadagi iqtisodiyot, sotsial- siyosiy va mafkuraviy sharoitlarni hisobga olgan holda xalq deputatlari Kengashlari va

fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari xususiyatlarini tahlil qilish ana shu uslublarning muhim talablaridan biridir. Bu uslublar quyidagilardan iborat: 1. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanida tadrijiy yondashish uslubi keng qo`llaniladi. Bu uslubda, birinchidan, vakillik organlarini o`zaro aloqada bo`luvchi maxsus ijtimoiy tizim sifatida o`rganadi. Xalq deputatlari Kengashlarining funksiyalari barcha vakillik organlari faoliyati uchun yagona bo`lgan tashkiliy shakllari sistemali yondashish yordamida o`rganilishi lozim. Ikkinchidan, har bir alohida olingan xalq deputatlari Kengashining ichki tuzilishi sistemali yondashish yordamida o`rganiladi. 2. O`zbekistonning mustaqillikka erishishi sharoitida respublikada tashkil topgan xalq deputatlari Kengashlariga tarixiy yondashish uslubi muhim ahamiyatga ega. Chunki bu respublikada xalq deputatlari Kengashlarining vujudga kelishi va rivojlanishi jarayonini ko`rsatib beradi. 3. Xalq deputatlari Kengashlari to`g`risidagi bilim uchun asosiy manbalardan biri huquqiy-me'yoriy hujjatlar bo`lganligi sababli bu fanda me'yoriy-mantiqiy, uslubiy yondashish katta ahamiyat kasb etadi. Bu huquqiy me'yorlarni xalq deputatlari Kengashlari faoliyatiga ta'sir natijalarini belgilash hamda xalq deputatlari Kengashlari to`g`risidagi qonunchilikni takomillashtirish uchun zarur uslub. 4. Muayyan sotsiologik tadqiqotlar uslubi yordamida xalq deputatlari Kengashlari faoliyati to`g`risidagi haqiqiy, to`g`ri ma'lumotlar to`plash imkoniyati yaratiladi. Bu ma'lumotlarni olish uchun savolnoma, so`rovnoma (anketa) tarzida javob olinadi, har xil statistik ma'lumotlarni elektron hisoblash mashinalari yordamida yig`iladi va qayta ishlaniladi. 5. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanida taqqoslash uslubidan keng foydalaniladi. Birinchidan, O`zbekistonda faoliyat ko`rsatib turgan xalq deputatlari Kengashlari va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari boshqa vakillik va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari bilan taqqoslansa, ikkinchidan, O`zbekiston Respublikasidagi oliy va mahalliy Kengashlar faoliyatini tashkil etishdagi farqlar va bir-biriga o`xshashliklar taqqoslanadi. 6. O`zbekiston Respublikasidagi mavjud vakillik organlari va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlari faoliyatining samaradorligini oshirishda, ish faoliyatining yangi

shakllarini vujudga keltirish va rivojlantirishda modellashtirish uslubi muhim o`rin tutadi. Yangi organ yoki yangi organ qismi uchun, Kengashlar va hokimliklar faoliyatiga taalluqli huquqiy hujjatlar modellari yaratiladi. 7. O`zbekiston Respublikasidagi mavjud xalq deputatlari Kengashlari tizimida ularning huquqiy holatida birma-bir o`zgartirishlar qilish kerakmi yoki yo`qligini, ular faoliyatiga boshqaruvni va boshqaruv mehnati unsurlarini tatbiq qilish kerakmi yoki yo`qligini aniqlash maqsadida eksperiment o`tkaziladi. Masalan, O`zbekistonda xalq deputatlari Kengashlari rayosatini tuzish, ularning raislarini saylash, Toshkent shahar hokimining Toshkent shahar aholisi tomonidan saylanishi eksperiment tariqasida o`tkazilgan edi. “Davlat hokimiyati vakillik organlari” fanining tizimi shunday tuzilgan: kursning vazifalari, boshqa yuridik fanlar qatorida tutgan o`rni, shu fan o`rganadigan institutlarning mazmuni haqidagi asosiy savollar tashkil etadi va ular quyidagilardir: 1. Ilmiy fan sifatida «davlat hokimiyatining vakillik va fuqarolarning o`zini o`zi boshqarish organlarining faoliyatini tashkil etish» fanining nazariy masalalari. 2. O`zbekiston Respublikasi Oliy vakillik davlat hokimiyati organining tashkiliy faoliyati. 3.Hokimlar boshchilik qiladigan mahalliy xalq deputatlari Kengashlarining ichki tashkiliy va ommaviy-tashkiliy faoliyati. 4. Xalq deputatlari Kengashlari va jamoat uyushmalarining birgalikdagi faoliyati shakllari. 5. Xalq deputatlari Kengashlariga o`tkaziladigan saylovlarga tayyorgarlik ko`rish jarayonidagi ichki tashkiliy va ommaviy - tashkiliy faoliyati.

O'xshashlar

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining tashkiliy uslublari

O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyati vakillik organlari

Davlat hokimiyati vakillik organlari faoliyatining asosiy prinsiplari

O`zbekiston Respublikasi mahalliy davlat hokimiyati vakillik organlari tizimi va ish faoliyatining shakllari

Davlat hokimiyati vakillik organlarining funksiyalari