Tuproqshunoslikda geografik axborotlar tizimi rivojlanishining zamonaviy holati - Geologiya - Referatlar

Tuproqshunoslikda geografik axborotlar tizimi rivojlanishining zamonaviy holati

Yuklangan vaqt:

28.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

21.0986328125 KB

Ko'chirib olish

Tuproqshunoslikda geografik axborotlar tizimi rivojlanishining zamonaviy holati Reja: 1. GAT tarkibida multimedia vositalarining roli 2. Geografik axborot tizimlarining turlari va internet tarmog’i orqali axborotlarni o’rganish 3. Ixcham (mobil) geografik tizimlarni o’rganish

1. GAT tarkibida multimedia vositalarining roli GAT-texnologiyalari turli xil mavzular bo’yicha tuzib chiqilgan elektron xaritalar tarkibiga ovoz va video-yozuvlarni kiritish imkoniyatini ta‟minlaydi. Masalan, Afrikaning elektron etnografiya xaritasi tarkibiga multimedia yordamida ushbu hududda istiqomat qiluvchi irqlar, halqlar va qabilalarning tipik vakillarining rangli foto-tasvirlarini kiritish mumkin, bunda ushbu tasvirlarni ko’rsatish jarayoni davomida halq qo’shiqlari va raqslari birgalikda berilishi amalga oshirilishi mumkin. Matn shaklidagi lavhalar, rasmlar va grafiklar bilan birgalikda, displey yordamida namoyish qilinuvchi xaritada qabul qilingan qarorlar jarayonida tahlil qilishni amalga oshirish uchun mo’ljallangan giper- matnlar ham berilishi qayd qilinadi. Mavzularga oid kartografiyada bu ko’rinishdagi texnologiyalardan foydalanish ayniqsa, shahar qurilishi va hududlar bo’yicha loyihalashtirish ishlarida alohida darajada muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Masalan, shahar hududida joylashgan avtomobil magistral yo’llarini kengaytirish variantini tanlash jarayonida shahar qurilishini loyihalashtiruvchi mutaxassis bir vaqtning o’zida shaharning turli xil mavzularga oid xaritalari seriyalari orqali ifodalangan, haqiqiy mavjud vaziyatni (aholining joylashish zichligi, avtomobil vositalarining harakatlanish jadalligi, rejalashtirish strukturalari, muhofaza ostiga olingan me‟morchilik fondi va boshqalar) matn va grafik shaklda berilgan me‟yoriy xujjatlar bo’yicha axborotlar (Qurilish me‟yorlari va qoidalari, mahalliy qonunchilik dalolatnomalari, rejalashtirilgan qayta konstruksiyalash bo’yicha istiqbolli rasmlar va boshqalar) bilan solishtirib chiqishi talab qilinadi. Bu holatda giper-media ( Hypermedia ) texnologiyasi barcha talab qilingan axborotlarni sintez qilingan ko’rinishda vizual aks ettirish imkonini beradi, inter-faol rejimda ishlash esa - giper-matn tarkibidagi mavjud har qanday hoxlagan elementlarni tezkor tarzda tahrirlash va kombinatsiyalash imkonini beradi. Telekommunikatsiya nuqtai nazaridan, multimedia turli xil mavzularga oid elektron xaritalarni iste‟molchiga etkazib berishda zamonaviy texnologiyalardan

foydalanishni belgilab beradi: jumladan, bunda elektron pochta xizmati (E-mail), Internet tarmog’i, uyali va mobil aloqa vositalari orqali uzatish nazarda tutiladi. Bu erda asosiy masala - bu uzatilayotgan raqamli mavzularga oid xaritalar bo’yicha almashinuvchi formatlarni standartlashtirish bilan bog’liq hisoblanadi va bu masala global darajada hal qilinadi. Bu darajada nisbatan istiqbolli bo’lgan kartografik telekommunikatsiya texnologiyalaridan biri - bu navigatsion tizimlar va GPS (Global Positioning System) hisoblanadi. Optik disklardan (CD ROM) foydalanish mavzularga oid raqamli xaritalar bozorini sezilarli darajada kengaytirish imkonini beradi va keng ko’lamdagi foydalanuvchilar uchun turli xil mavzularga oid va hududiy jihatdan talab qilingan tavsifdagi kartografik maxsulotlarning keng miqyosdagi spektrini havola qiladi. 2. Geografik axborot tizimlarining turlari va internet tarmog’i orqali axborotlarni o’rganish Geo-axborotlar tizimlari olami borgan sari kengayib bormoqda va turlarining soni ortishi qayd qilinmoqda. Shuningdek, ulardan foydalanish sohalari ham kengayib borishi kuzatilmoqda, zamonaviy texnologiyalar asosida ushbu sohaga nisbatan yondoshuvlar va konsepsiyalar o’zgarishi qayd qilinmoqda va o’z navbatida, makonga oid sifat darajasi yuqori bo’lgan ma‟lumotlar, xaritalar, ushbu xaritalar bilan birgalikda taqdim etiluvchi axborotlarni olish darajasi qulaylashmoqda. Oxirgi yillar davomida dunyo miqyosida geoaxborotlar tizimlarida (GAT) amalga oshirilgan asosiy transformatsiya jarayonlaridan biri sifatida - bu GATning shunchaki elektron xaritalar sifatida qabul qilinishi emas, balki monitoringni amalga oshirish, tahlil qilish, boshqarish va tegishli qarorlarni qabul qilish bo’yicha qimmatli qurol sifatida o’rin tutishining tan olinishi bilan bog’liq hisoblanishini ta‟kidlab o’tish mumkin.

GAT - bu kuchli tahlil qilish quroli hisoblanib, yashirin tavsifga ega qonuniyatlarni aniqlash uchun, axborotlar tarkibidagi ma‟lumotlarni qayta o’zgartirish imkonini beradi, bunda vaziyatlarning rivojlanish ssenariyasi o’qib chiqiladi va tegishli qarorlar qabul qilinadi. Ushbu nuqtai nazardan, GAT istiqbolda ulkan rivojlanish potensialiga ega hisoblanadi. Bu ko’rinishdagi rivojlanishda internet tarmog’i ko’plab imkoniyatlarni taqdim etadi va shu bilan birgalikda, ishlab chiqaruvchilar va GAT- integratorlariga ushbu texnologiyalarning o’rni va roliga yangicha nigoh tashlash talabini qo’yadi. Global tarmoqlarga olib chiqiluvchi GAT foydalanuvchilar uchun etarlicha darajada oddiy va tushunarli bo’lishi talab qilinadi va o’z navbatida, hozirgi vaqtda foydalanish ssenariyasi, interfeys masalasi, qulaylashtirilgan on-layn rejimida ishlash qurollari, birgalikda ishlash mexanizmlarini ishlab chiqishga alohida diqqat-e‟tibor qaratilmoqda. Shuningdek, tizim arxitekturasiga, taqsimlangan muhitlarda ishlash sharoitida va ko’p sondagi foydalanuvchilar ishlatishi holatlarida ish unumdorligiga alohida darajada e‟tibor qaratilmoqda. GAT va Web-texnologiyalarning integratsiyalanishi jarayoni chegaraviy darajada muhim ahamiyatga ega bo’lgan jarayon bo’lib, GAT funksional imkoniyatlarining internet tarmog’iga o’tkazilishi amalga oshirilishi qayd qilinmoqda. Bu ko’rinishdagi integratsiya jarayonlari bu tizimlardan foydalanishning tamoyil jihatidan yangi uslublari va shakllarini ta‟minlab bermoqda, foydalanuvchilar doirasini kengaytirmoqda, shuningdek bir qator yangi ilovalarning ishlab chiqilishiga olib kelmoqda. Tarkibida GAT-servislar (xizmat ko’rsatish) mavjud bo’lgan GAT- portallar va saytlar asosida, foydalanuvchilar jamiyatlari shakllantirilishi, o’z navbatida geoaxborotlar ustida ishlash uchun yangi imkoniyatlarning yaratilishi amalga oshirilmoqda. Geoportal - bu makonga oid ma‟lumotlar infra-tuzilmalarining geografik axborotlar tarmog’i hisoblanadi. O’z navbatida, makonga oid ma‟lumotlar infratuzilmalari Internet tarmog’i tarkibida geo-axborotlar resurslarining (xaritalar, ma‟lumotlar to’plamlari, web-servislar va boshqalar) o’zaro

almashinishi uchun tizim sifatida o’rin tutadi. Faol holatda funksiya bajaruvchi geo-portallarga misol sifatida, ochiq kirish imkoniyati ta‟minlangan quyidagi web-saytlar ro’yxatini keltirib o’tish mumkin:  geodat.gov ;  geoss.esri.com ;  mapconnect.ga.gov.au ;  inspire.jrc.ec.europa.eu ;  geosamara.ru ;  geourfo.ru ;  recovery.gov ;  portal.rosreestr.ru . Geo-portallarning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiritiladi:  Kalit so’zlar bo’yicha, mavzular, joylashish joyi va boshqa mezonlar asosida, geo-axborot resurslarini qidirish uchun meta-ma‟lumotlar katalogini taqdim etish;  Topilgan resurslarni tavsiflari orqali tahlil qilish;  Tavsiflar tarkibida ko’rsatilgan yo’llar orqali ma‟lumotlarga kirib borish;  Kartografik vizualizatsiya;  Foydalanuvchilar tomonidan shaxsiy meta-ma‟lumotlarini katalog tarkibiga kiritish;  Boshqa geo-portallar bilan meta-ma‟lumotlarni avtomatik tarzda almashinish;  Tashqi saytlar orqali geo-portal tarkibiy elementlarining rostlanishi uchun, dasturiy interfeyslarni taqdim etish;  Dasturiy ta‟minotning GAT-paketlar bilan integratsiyalanishi. Evropa davlatlari miqyosida rivojlangan turli makonga oid ma‟lumotlar infra-tuzilmalari (va mos ravishda, geo-portallar ham) bo’yicha INSPIRE (Infrastructure for Spatial Informationin the European Community) yo’riqnomasi qabul qilingan - ya‟ni, bu yo’riqnomada geo-axborotlar tizimlarini tuzib chiqish jarayonida va makonga oid ma‟lumotlar ustida ishlashda turli xil sub‟ektlar

o’rtasida o’zaro aloqadorlik munosabatlari bo’yicha yagona mexanizmlar va standlartlarni belgilash masalasi qarab chiqilgan. Shuningdek, dunyo miqyosida va milliy dioralarda bir qator makonga oid ma‟lumotlar infra-tuzilmalari va geo-portallarni yaratishda foydalaniluvchi standartlar ham ishlab chiqilgan bo’lib, ular orasida makonga oid metama‟lumotlar web-servislari va formatlari standartlarini ko’rsatib o’tish mumkin. Ushbu nuqtai nazardan - Esri standarti sezilarli yutuqlarga erishgan, ArcGIS strukturasi tarkibida ISO, FGDC, INSPIRE, DublinCore, OGC va boshqa bir qator standartlardan foydalaniladi. Shuningdek, ArcGIS Davlat standarti (GOST, Rossiya) bo’yicha ham funksiya bajarishi mumkin. Amaliyotda foydalanish tajribalari ma‟lumotlari bo’yicha, ESRI CIS nisbatan ko’proq darajada neft-gaz sanoati sohasiga oid korporativ geo-portallar ehtiyojlarini qondirish maqsadlarida ishlatiladi, ya‟ni bunda makonga oid katta hajmdagi ma‟lumotlarni qayta ishlash zarurati yuzaga keladi va ushbu ishchi holatdagi barcha jarayonlarni umumiy tarzda standartlashtirish talab qilinadi. Odatda, korporativ tavsifga ega bo’lgan geo-portallarni ishlab chiqish jarayoni tarkibiga GAT-serverlarni shakllantirish, ko’p sondagi foydalanuvchilar ish olib borishiga mo’ljallangan server ma‟lumotlar bazasini tuzib chiqish, metama‟lumotlar va tizim tarkibining axborotlar bilan to’ldirilishiga oid korporativ standartlarni (profil) ishlab chiqish kabilar kiritiladi. Crowd-sourcing nuqtai nazaridan qayd qilish mumkinki, bu ko’rinishdagi kartografik ma‟lumotlar eng avvalo, tizim tarkibida qarorlarni qabul qilishga ko’maklashuvchi tavsifga ega bo’lmagan, asos xaritalarni shakllantirish uchun dolzarb ahamiyatga ega hisoblanadi, ya‟ni bu ko’rinishdagi ma‟lumotlarning ishonchlilik darajasini hech kim kafolatlamaydi. 3. Ixcham (mobil) geografik tizimlarni o’rganish Ixcham (mobil yoki harakatchanlik ta‟minlangan, olib yurish mumkin bo’lgan) GAT - bu ma‟lumotlar bilan bevosita joyning o’zida ishlash imkonini

beruvchi, makonga oid ma‟lumotlarga kirish, ularni qayta ishlash, tahlil qilish va grafik vizualizatsiyasini amalga oshirishga mo’ljallangan, ixcham (mobil) qurilmalar uchun ishlab chiqilgan geo-axborotlarga oid ilovalar hisoblanadi. Ixcham (mobil) GAT nisbatan oddiy interfeysga ega bo’lib, shuningdek, funksiyalari cheklangan tavsifga ega bo’lgan (odatdagi, IBM PC yordamida funksiya bajaruvchi GAT bilan solishtirilganda), uncha katta bo’lmagan o’lchamli ekranli qurilmalarda ishlashga moslashtiriladi. Bundan tashqari, ushbu tavsifga ega GATlarda hal qilinishi imkoni mavjud bo’lgan masalalar ko’lami ham unchalik katta qiymatga ega hisoblanmaydi: • Xaritalar bo’yicha navigatsiya; • Ma‟lumotlarni kiritish va tahrirlash; • Marshrutlarni tuzib chiqish; • Foydalanuvchining xaritada joylashish joyiga aniqlik kiritish; • Treklarni yozib olish; • Talab qilingan axborotlarni qidirish va boshqa masalalarni hal qilishda foydalaniladi. Hozirgi vaqtda smartfonlar va planshetlardan foydalanishning keng ommalashishi natijasida, ixcham (mobil) GATlarga nisbatan talab darajasi ortib borishi qayd qilinmoqda. Ko’pincha holatlarda ixcham (mobil) GAT umumiy GAT tarkibida kompleks masalalarni hal qilishning uzviy tarkibiy qismi sifatida o’rin tutadi va quyidagi sohalarda ishlatiladi: • Ob‟ektlar, resurslar va amalga oshirilishi belgilangan ishlar haqidagi axborotlarni joylarda yig’ish, ushbu tavsifdagi ma‟lumotlarga aniqlik kiritish va ulardan foydalanish uchun, tegishli tashkilot xodimlari tomonidan foydalaniladi. Masalan, favqulotda chora ko’rish brigadalari (tez tibbiy yordam, yong’inni o’chirish xizmati, politsiya) xaritada voqea yuz bergan joyni aniqlab olish uchun ixcham GATlardan foydalanishi mumkin, Shuningdek ushbu vaziyatda voqea joyiga tezkorlikda etib borish maqsadida va tezkor chora-tadbirlar haqida axborotlarni tizimga kiritish uchun foydalanilishi mumkin.

• Boshqaruv faoliyatiga tegishli qarorlarni qabul qilish uchun talab qilingan tahliliy axborotlarning vizualizatsiyasi va ushbu axborotlarga qulay va tezkor tarzda kirib borish uchun, turli xil tashkilotlar va idoralar rahbariyati tomonidan foydalaniladi. Masalan, transport vazirligi va ushbu sohaga oid quyi pag’onada joylashgan tashkilotlar rahbariyati tomonidan joriy vaqt davomida amalga oshirilayotgan yo’l qurilishi ishlari haqidagi axborotlarni tezkor tarzda olish, yo’l polotnolarning holati, ta‟mirlash ishlariga sarflanuvchi moliyaviy mablag’lar va yo’llarda sodir bo’layotgan halokatli vaziyatlar bo’yicha statistik ma‟lumotlar va shu kabi turdagi axborotlarni olishda foydalanilishi mumkin. • Turli xil kompaniyalar tomonidan mijozlarga ko’rsatiluvchi xizmatlardan foydalanish qulayligini ta‟minlash uchun foydalaniladi. Masalan, yirik savdo markazi tomonidan haridorlarga ushbu savdo markazida mo’ljal olish imkonini beruvchi, kerakli savdo do’konlarini topish, bu do’konlarning ish soatlari haqidagi ma‟lumotlarni aniqlash va o’tkazilayotgan aksiyalar haqida, do’konlarga kelish marshrutlari haqida tegishli ma‟lumotlarni olish imkonini beruvchi ixcham ilovalarni tadqim etishi mumkin. Ixcham (mobil) GATlarning asosiy afzalliklari quyidagilardan tashkil topgan: • Statsionar kompyuterlar va Internet tarmog’iga kirish imkoni mavjud bo’lmagan, dala sharoitlarida ishlash imkonini beradi; • Markazlashtirilgan ma‟lumotlar bazasi bilan o’zgarishlarni uyg’unlashtirish ( on-layn va off-layn rejimlarida) imkonini beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. Баранов Ю.Б., Берлянт А.М., Кошкарев А.В., Серапинас Б.Б., Филиппов Ю.А. Толковый словарь по геоинформатике // Под редакцией А.М.Берлянта и А.В.Кошкарева, Издание ГИС-обозрение, 1998. 2. Берлянт A. M. Геоинформационное картографирование [Текст] / A. M.Берлянт. - М.: Астрея, 1997. - 64 с. - ISBN 5-7594-041-Х. 3. Берлянт А.М. Геоиконика. -: М.: Фирма «Астрея», 1996. -: 207 с. 4. Берлянт А. М., Востокова А.В., Кравцова В.И. и др. Картоведение: Учебник для вузов. / Под ред. А.М. Берлянта - М.:Аспект Пресс, 203. -477 с. 5. Волков А.Г. Планирование почвенных исследований с помощью ГИСтехнологий // www.esri - cis.ru/news/arcreview/detail.php?ID

O'xshashlar

Tuproqshunoslikda geografik axborot tizimlari (GAT) asoslari

Tuproqshunoslikda geografik tizim uchun ma’lumotlarni yig’ish va kiritish

Tuproqshunoslikda geoaxborotlar ma’lumotlarining geo-makonga oid tahlil qilinishi

Gat tarkibida ma’lumotlarni tahlil qilish

Tuproqshunoslikda ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimini yaratish va saqlash