Xorazm turistik mintaqasi - Geografiya - Referatlar

Xorazm turistik mintaqasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1468.064453125 KB

Ko'chirib olish

Xorazm turistik mintaqasi Reja: 1. Xorazm turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o ’ rni 2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari 3. Mintaqaning turistik resurslari salohiyati 4. Mintaqada turizm turlarini rivojlantirish imkoniyatlari

Xorazm turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o ’ rni Xorazm viloyati O’zbekiston Respublikasining shimoliy g’arbida joylashgan. Yer maydoni 6, 1 ming km 2 ni tashkil etadi va O’zbekiston hududining 1,4 foizini egallaydi. Aholining 32,8 foizi shaharda, 67,2 foizi qishloqda yashaydi. Hududi shimoliy-g‘arbdan janubiy- sharqqa 280 km, Urganch shahri joylashgan kenglikda g’arbdan sharqqa 80 km atrofida cho’zilgan. Viloyatning eng shimoliy chekka nuqtasi Gurlan tumani Olchin qishlog’i yaqinidagi Nuronbobo to’qayiga to’g’ri keladi. Janubiy chekka nuqtasi esa Tupraqqal’adan bir muncha janubda joylashgan. Xorazm viloyati yer tuzilishi jihatidan ikki qismga bo’linadi. Dengiz satxidan 100-110 m baland bo’lgan katta shimoliy qismga va dengiz satxidan 120-150 metrgacha baland bo’lgan chekka janubiy qismga bo’lish mumkin. Xorazm viloyatining ma’muriy hududiy birliklariga Urganch shahar va Bog’ot tumani, Gurlan tumani, Ko‘shko‘pir tumani, Urganch tumani, Xazorasp tumani, Xonqa tumani, Xiva tumani, Shovot tumani, Yangiariq tumani, Yangibozor tumani kiradi. Bular o‘z navbatida 101 qishloq fuqorolar yig‘ini, 612 aholi punktlari, 3 ta shahar va 7 ta shahar tipidagi shaharchalarga bo‘linadi. Viloyatda 27 ta yirik sanoat korxonalari faoliyat ko‘rsatayotgan bo‘lib shundan 13 tasi engil sanoat korxonasiga qarashlidir. Viloyatda tadbirkorlik va xususiy biznesni rivojlantirish dasturiga ko’ra sanoatni qayta jixozlash, kommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishni yanada yaxshilash va ularning qayta ishlashini rivojlantirish,

xizmat ko‘rsatish soxasini hamda sayyoxlikni rivojlantirishga katta e’tibor qaratilgan. Xozirgi vaqtda viloyatda 39 ta zamonaviy mexmonxonalar faoliyat olib bormokda. Avtomobil yo’llarining uzunligi 2296 kilometrni, shundan qattiq qoplamli yo‘llar 2218 kmni tashkil qiladi. Viloyatda xalqaro klassdagi ayeroport bo‘lib, hozirda turli yo‘nalishlar bo‘yicha havo yo‘llari bilan bog‘langan. Xorazm viloyati orqali Toshkent— Moskva, Dushanba—Moskva temir yo‘l o‘tgan, Urganch — Toshkent yo‘nalishida poyezdlar qatnaydi. Amudaryo ustiga qurilgan Hazorasp temir yo‘l ko‘prigi ishga tushirilib (Hazorasp yaqinida, 2004), Hazorasp — Miskin — Toshkent temir yo‘l masofasi qisqardi. Xiva— Urganch yo‘nalishida trolleybus qatnovi (1997 y.dan) yo‘lga qo‘yilgan. Urganch shahar xalkaro va mahalliy yo‘nalishlar aeroportlaridan xorijiy davlatlar (shu jumladan, Parij, Tokio, Myunxen, TelAviv, Moskva, Simferopol va b.) shuningdek, Toshkent, Nukus va boshqa shaharlar bilan muntazam aviatsiya aloqasi o‘rnatilgan. Xorazmning boy ko’p qirrali tarixi qadim zamonlardan buyon xorijiy va yurtdosh olimlarning diqqatini o‘ziga jalb qilib keladi. Viloyat hududida ko‘plab tarixiy yodgorliklar mavjud. Ayniqsa, Xiva shahridagi me’moriy obidalar bugun dunyo ahlining e’tiborini tortib kelmoqda. Xorazm viloyati mustaqil o‘zbek davlatchiligini qayta tiklash, istiqlolimizni mustahkamlash, yurtimiz salohiyatini yanada oshirish, milliy qadriyatlarimizni ko‘z qorachigidek asrash va boyitish, yosh avlodni milliy istiqlol g‘oyasi ruhida tarbiyalash ishiga qo‘shgan hissasi uchun 2003 yilda Vatanimizning yuksak mukofoti - Jaloliddin Manguberdi ordeni bilan taqdirlangan. Ma’lumki, Xorazm diyori dunyo sivilizatsiyasining eng qadimiy beshiklaridan biri hisoblanadi. Olimlarning xulosalariga ko‘ra, milliy davlatchiligimizning asoslari ham dastlab mana shu yerda yaratilgan. Xalqimiz manaviyatining noyob yodgorligi bo‘lgan «Avesto» kitobi ham Xorazm tuprog‘ida yaratilgani bugungi kunda ko‘pchilikka yaxshi ma’lum. «Xorazm» so‘zi ham ilk bor ana shu noyob kitobda uchraydi. Xorazm so‘zi forscha «xvar» - quyosh va «azm» - o‘lka, yer, yurt so‘zlarining birikmasidan kelib chiqqan bo‘lib, «quyoshli

o‘lka» degan ma’noni anglatadi. Qadimda bu zaminda massaget, sak, apasak, os, dax kabi urug’ va qabilalar yashagan. Bu ko‘hna zamin dunyoga algebra, algoritm kabi fanlarga asos solgan Muhammad Muso Xorazmiy, Xristofor Kolumbdan besh yuz yil oldin Atlantika ummoni ortida quruklik, noma’lum qit’a borligini aytib, yerning aylana shakldagi haritasini yaratgan Abu Rayhon Beruniy, arab tilining mukammal qonun-qoidalarini ishlab chiqqan, butun musulmon olamida Jorilloh, ya’ni Ollohning qo‘shnisi degan nomga sazovor bo‘lgan Mahmud Zamahshariy singari allomalarni bergan. Xorazm viloyati Paxlavon Mahmud, Sulton Uvays, Nosiruddin Rabg‘uziy, Sulaymon Boqirg‘oniy, Bahouddin Valad va uning buyuk o‘g‘li Jaloliddin Rumiy, Abulqosim Ali Xorazmiy, Ismoil Jurjoniy, Sirojiddin Sakkokiy, Munis, Bayoniy, Chokar, Hojixon Boltayev, Komiljon Otaniyozov singari ko‘plab mutafakkir, ilm-fan va san’at namoyandalarining vatani hisoblanadi. Aholisi, asosan, o‘zbeklar (96,3%), shuningdek, turkman, rus, qozoq, tatar, koreys, qoraqalpoq va b. millat vakillari ham yashaydi. Aholining o‘rtacha zichligi 1 km2 ga 231,6 kishi. Viloyatda 36 qo‘shma korxona va ularning filiallari ishlab turibdi. O’zbekiston — Turkiya "Bagat Tekstil", "Xorazm—Nurtop", "Semurg‘SanTe", "Xorazm Tekstil", "Memgilam"; O‘zbekiston — AQSH "Amerozindustriyes", "Xiva malikasi", "Nurlayt", "Rahnamo Hyp"; O‘zbekiston — Germaniya "Unixo", "O‘zOlmonXotelz", "Xiva Karpet"; O‘zbekiston— Britaniya "Xiva"; O‘zbekiston —Rossiya "Namuna Agrofud"; O‘zbekiston — Italiya "Meva"; O‘zbekiston— Ukraina "Kiyev Xorazm"; O‘zbekiston — Xitoy "Aziya Tekstil LTD"; O‘zbekistan— Turkmaniston "G‘ayrat Xumoyun" va b. shular jumlasidandir. Xorazm viloyatida Xiva davlat "Ichan sal’a" tarixiy me’morlik muzey qo’riqxonasi va uning filiallari, 424 jamoat kutubxonasi (5 mln. asar), 302 klub muassasasi, madaniyat uylari va madaniyat saroylari, 10 ga yaqin madaniyat va istirohat bog‘i, Xorazmiy, Beruniy, Jaloliddin Manguberdi, Avesto yodgorlik bog‘ majmualari, "Orazibon", "Avazxon", "Doston" folklore etnofafik xalq dastalari, "Muborak, "Yulduz", "Navbahor", "Xiva naqshlari" ashula va raqs dastalari, milliy

dorbozlar guruhi, ko‘plab badiiy havaskorlik jamoalari bor. Ogahiy nomidagi viloyat musiqali drama va komediya teatri, viloyat qo‘g‘irchoq teatri (Xiva sh.da) ishlab turibdi. Xorazmda qadimdan dostonchilik rivojlangan. Xalq an’anaviy dostonlari baxshilar orqali og‘izdan-og‘izga o‘tib sayqallangan. "Avazxon", "Bozirgon", "Sayyodxon va Hamro", "Qorako‘z Oyim", "Gulruh pari", "Shobaxrom", "Zavriyo", "Oshiq G‘arib va Shohsanam", "Yusup Ahmad" kabi dostonlar Xorazm xalq og‘zaki ijodining nodir boyligidir. Xorazm xalq dostonlari hajmi boshqa o‘zbek xalq dostonlariga qaraganda kichikligi, shu bilan birga musiqaviyligi bilan ajralib turadi. Xorazmda doston kuylovchilarni baxshi deb atab kelganlar. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari Xorazmning boy ko‘p qirrali tarixi qadim zamonlardan buyon xorijiy va yurtdosh olimlarning diqqatini o‘ziga jalb qilib keladi. Viloyat hududida ko‘plab tarixiy yodgorliklar mavjud. Ayniqsa, Xiva shahridagi me’moriy obidalar bugun dunyo ahlining e’tiborini tortib kelmoqda. Bu yerda Ark, Kaltaminor, Pahlavon Mahmud maqbarasi, Dishanqal’a yodgorliklari alohida ajralib turadi. Xivadagi Ichanqa’la yodgorlik majmui esa YUNESKOning Umumjahon merosi ro‘yxatiga kiritilgan. Sharq durdonasi bo‘lgan qadimiy Xiva shahrining 2500 yilligi 1997 yilda xalqaro miqyosda keng nishonlandi. Xorazm viloyati mustaqil o‘zbek davlatchiligini qayta tiklash, istiqlolimizni mustahkamlash, yurtimiz salohiyatini yanada oshirish, milliy qadriyatlarimizni ko‘z qorachigidek asrash va boyitish, yosh avlodni milliy istiqlol g‘oyasi ruhida tarbiyalash ishiga qo‘shgan hissasi uchun 2003 yilda Vatanimizning yuksak mukofoti - Jaloliddin Manguberdi ordeni bilan taqdirlangan. Bugungi kunda vohada turizm sohasini rivojlantirish uchun ham talay ishlar amalga oshirildi va bu ish xozirda ham davom etmoqda. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov "Xorazm viloyatida 2013-2015 yillarda sayyohlik sohasini rivojlantirish dasturi to‘g‘risida”gi qarorni imzoladi. Ushbu hujjat Xorazm viloyati sayyohlik salohiyatidan foydalanishni yanada rivojlantirish va samaradorligini oshirish, xorijiy va mahalliy sayyohlarning hududdagi noyob

tarixiy-madaniy va me’moriy yodgorliklar bilan keng qamrovda tanishishi uchun yanada qulay sharoit yaratish maqsadida qabul qilingan. Sayyohlik sohasini rivojlantirish dasturi turizm infratuzilmasini rivojlantirish, sayyohlik inshootlarini barpo etish va rekonstruksiya qilish, sayyohlikning transport infratuzilmasini taraqqiy ettirish, hududdagi turistik marshrutlar va xizmatlarni takomillashtirish, sayyohlikning yangi yo‘nalishlarini, mahsulotlari va xizmatlarini ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi. Xorazmda sayyohlikni rivojlantirish orqali 2015 yilgacha turistik xizmatlar hajmini 4,9 marta, eksportni 3,8 barobar, sayyohlar sonini esa 1,7 marta va mehmonxonalardagi o‘rinlarni 1,7 baravar oshirish ko‘zda tutilgan.Dastur doirasida viloyatda umumiy qiymati 86,76 million AQSH dollariga teng 118ta loyiha amalga oshiriladi. Buning uchun mahalliy korxonalar va tashkilotlar 28,502 million dollar mablag’ ajratadi. Tijorat banklari tomonidan esa 25,108 million dollarlik kredit, 12,5 million dollarlik chet el sarmoyasi va 2,925 million dollarlik grant ajratiladi. Shuningdek, Respublika yo‘l jamg‘armasi tomonidan 4,243 million va davlat byudjetidan 13,482 million AQSH dollarlik mablag‘ ajratiladi. Xususan, dastur doirasida Xiva shahrini rivojlantirishning bosh rejasi qabul qilinadi. Qarorda ta’kidlanishicha, iyun oyida barcha madaniy yodgorliklar va sayyohlik inshootlarida ko‘rsatkichlar va yagona namunadagi axborot stendlari o‘rnatiladi. Dastur doirasida sayyohlar uchun mo‘ljallangan kamida 50 ta transport vositasini sotib olish, ular uchun park va texnik xizmat ko‘rsatish bo‘limi tashkil etish rejalashtirilgan. Xabarlarga qaraganda, Toshkent, Samarqand va Buxorodan Urganchga, qatnaydigan poyezdlar harakatlanish chastotasini haftasiga uch marotabagacha oshirish ko‘zda tutilmoqda. «O‘zbekiston temir yullari» davlat aksiyadorlik temir yo‘l kompaniyasi Urganch-Buxoro-Qarshi-Termiz yo‘nalishi bo‘yicha haftasiga ikki martadan kam bo‘lmagan chastotada harakatlanadigan yangi marshrutni ochadi.

Dastur doirasida Buxoro-Urganch (sayyohlik mavsumida har kuni), Parij- Urganch va Milan-Urganch (mavsumda haftasiga ikki marta) va Frankfurt- Urganch (haftaning turli kunlarida) yo‘nalishida aviaqatnov yo‘lga qo‘yilishi rejalashtirilgan. «O‘zbekiston havo yo‘llari» milliy aviakompaniyasi sayyohlik mavsumida Urganchdan Farg‘onaga, Termizga, Qarshiga, Samarqandga va boshqa shaharlarga aviaqatnovni yo‘lga qo‘yish rejalashtirilmoqda . Kompaniya 2014 yilda Urganch orqali Janubiy-Sharqiy Osiyo, Yevropa Ittifoqi, Osiyo-Tinch okeani mintaqasi va Rossiya shaharlariga qatnaydigan xalqaro aviareyslarni ochadi. Xorazm viloyatida yangi mehmonxonalar barpo etish va mavjudlarini rekonstruksiya qilish mo‘ljallanmoqda. Hujjat 2013-2015 yillar davomida viloyatdagi tarixiy-madaniy yodgorliklarni ta’mirlash va holatini yaxshilash bo‘yicha manzilli ro‘yxatni tasdiqladi. Manzilli dastur doirasida hududda jami qiymati 17,063 million AQSH dollarlik 35ta loyiha amalga oshiriladi. Loyiha tashabbuskorlari buning uchun 6,785 million dollar ajratadi. Tijorat banklari tomonidan 7,778 million dollar hajmdagi kredit va 2,5 million dollar chet el sarmoyasi ajratiladi. Mustaqillik davrida Prezidentimiz tashabbusi bilan tarixiy obidalarni qayta tiklash va ta’mirlash borasida Xorazm viloyatida ham keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilib kelinmoqda. Xususan, Prezidentimizning yaqinda qabul qilingan Xorazm viloyatida 2013-2015 yillarda turizm sohasini rivojlantirish Dasturi to‘g‘risidagi qarorini alohida ta’kidlash lozim. Qarorda Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirishning maqsadli ko‘rsatkichlari belgilandi. Xususan, 2015 yilga borib turistik xizmatlar ko‘rsatish 2012 yilga nisbatan 4,9 barobar o‘sishi ko‘zda tutilmoqda, turizm xizmatlarining eksporti 3,8 barobar, turistlar soni 1,7 barobar, mehmonxonalar soni 1,8 barobar o‘sishi ko‘zda tutilgan. Xorazm viloyatida 2013-2015 yillarda turizm sohasini rivojlantirish dasturiga muvofiq turizm infratuzilmasini rivojlantirish, turistik marshrutlarni hamda xizmatlarini takomillashtirish, turistik potensialni taqdimot qilish bo‘yicha tadbirlar o‘tkazish, turistlar uchun infratuzilmani yanada yaxshilash, turizm

sohasida mutaxassislarni tayyorlash, qayta tayyorlash, malakasini oshirish kabi vazifalar belgilangan. Ushbu Dasturga muvofiq Xorazm viloyatining Hazorasp tumanida joylashgan “Hazorasp qal’asi” negizida turistik kompleksni tashkil etish, jumladan, 600 kishiga mo‘ljallangan ochiq amfiteatr, qal’a atrofida yo‘lovchilar uchun yo‘lak tashkil etish, sharq bozori va hunarmandlar rastasini ta’mirlash, yonidagi ko‘lni obodonlashtirish, qadimiy “Hazorasp qal’asi” muzeyini tashkil etish, unda arxeologik topilmalar, qadimiy rasm va ashyolarni namoyish etish hamda qal’aga boruvchi avtoyo‘lni joriy ta’mirlash ko‘zda tutilgan. Bundan tashqari Xorazm viloyatida 2013-2015 yillarda tarixiy-madaniy ob’ektlarni restavratsiya qilish va ahvolini yaxshilash bo‘yicha tasdiqlangan manzilli Dasturda “Hazorasp qal’asi” devorlarini tiklash ham ko‘zda tutilgan. Umuman olganda, Dasturda ko‘zda tutilgan tadbirlarni amalga oshirishda Davlat byudjeti, tashkilot va muassasalar mablag‘lari, tijorat banklarining kreditlari, chet el investitsiyalari, grant mablag‘lari va Respublika yo‘l jamg‘armasi mablag‘lari ko‘zda tutilgan. Xorazm viloyatini rivojlantirish bo‘yicha qabul qilingan Prezidentimiz qarorlari hamda ana shu asosda amalga oshirilayotgan ishlar aholi tomonidan mamnuniyat bilan kutib olindi. Ushbu ishlarda ular faol ishtirok etmoqdalar. Xususan, viloyatning har bir tumanida dam olish kunlari shaharlarni obodonlashtirish uchun hasharlar uyushtirilmoqda, kam ta’minlangan odamlarga moddiy va ma’naviy yordam berish bo‘yicha xayriya ishlari olib borilmoqda. Viloyatda iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omillaridan biri turizm hisoblanadi. Ushbu sohani yanada rivojlantirish maqsadida viloyat hokimining 2010 yil 24 fevraldagi 87-sonli «Viloyatda turizmni rivojlantirish bo‘yicha 2010 yilga mo‘ljallangan tadbirlar Dasturi to‘g‘risida»gi qarori qabul qilindi. Mintaqaning turistik resurslari salohiyati ’rta asrlarda Xiva allomalarning shahri bo‘lgan. Bu yerda yirik fan markazlari faoliyat yuritgan – astronomiya, matematika, tibbiyot rivojlangan, buyuk olimlar Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino (Avitsenna) yashagan va

ijod qilgan. Shoh Ma’mun ibn Muhammad huzurida o‘rta asrlarning eng yirik Sharq olimlari ishlagan, ular «Ma’mun Akademiyasi» ni tashkil qilganlar. Sharqda mashhur bo‘lgan XIX asr shoirlari Shermuhammad Munis va Ogahiylar bu yerda o‘z asarlarini yaratganlar. Shahar «Xorazm vohasining durdonasi» nomiga sazovor bo‘lgani bejiz emas. O‘zining gullab-yashnagan davrida Xorazm davlati xalqaro savdoning eng yirik markazi, Buyuk Ipak yo‘lining asosiy ahamiyatga ega bo‘lgan qismi edi. Bu yerga Volgabo‘yidan, Hindiston, Eron davlatlaridan savdogarlar kelar edi, savdo karvonlari bu yerdan Yaqin Sharqqa, Sharqiy Turkiston va Xitoyga ketar edi. Xivadan turli-tuman savdo yo‘llari Mo‘g‘ulistonga, Qozog‘iston dashtlari orqali Volga irmog‘idagi skvdo shahri bo‘lgan Saksin shahriga, undan rus knyazliklari va Yevropaga olib borar edi. Arxeologlar qadimiy karvon yo‘llarining yangi-yangi yo‘nalishlarini, jumladan, Xorazmdan Mang‘ishloq tomonga va u yerdan dengiz orqali Quyi Volgabo‘yiga yo‘nalishlarni ochmoqdalar. Bu xivalik savdogarlar Markaziy Osiyo davlatlarining Sharqiy Yevropa bilan olib borgan savdosining katta qismini o‘z qo‘llariga olganligidan dalolat beradi. Xiva — muzey-shahar, lekin Rim shahri kabi aholi yashaydigan shahardir. Sharqning ko‘pgina shaharlari kabi Xiva Amudaryoning quyi oqimida joylashgan Xeyvak nomli suv havzasi yonida barpo etilgan bo‘lib, Xorazm vohasining sug‘oriladigan yerlarida rivojlanib kelgan. Buyuk ipak yo‘lining markaziy shaharlaridan biri bo‘lmish Xivani tomosha qilish uchun Xorazmga tashrif buyursangiz albatta “Ichan qal’a”ni kesib o‘tishingizga to‘g‘ri keladi. Bu ko‘xna shaharning sharqona ruxini his qilish uchun uning bozorlarini, milliy xunarmandchilik saboqlari o‘tkaziladigan maxsus maktablari-yu, chalkash tor ko‘chalarini aylanib ko‘rishingiz mumkin. 1984-1993 yillarda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi tomonidan o‘tkazilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida shaharning yoshi aniqlangan. Arxeologik qazishmalar natijasiga ko‘ra, “Ichan qal’a” hududi eramizdan avvalgi V asrda paydo bo‘lgan. Bundan kelib chiqadiki shaharning paydo bo‘lganiga 2500 yildan ortiq vaqt o‘tgan.

Bularning hammasi YUNESKO tashkilotiga Xivani qo‘riqxona ahamiyatidagi shahar deb e’lon qilishga, shaharning ichki qismi bo‘lgan Ichan-qal’ani esa jahon ahamiyatidagi tarixiy yodgorlik deb e’tirof etishga asos bergan. «Avesto» kitobi Xorazm to‘g‘risida tarixiy ma’lumotlar beradi. «Tarixning otasi» deb sanalgan Gerodot Xorazm va xorazmliklar to‘g‘risida gapirib o‘tgan edi. Beruniy esa Xorazmdagi qadimiy dehkonchilik to‘g‘risida hikoya qilgan. Xiva — tarixiy qurilish, butunligicha bino va inshootlar, aslida ochiq havodagi butun bir shahar amalda tarixiy holida saqlanib qolgan dunyoning bir nechtagina shaharlaridan biridir. XIX asrga kelib shahar kengaydi, u ikki qismdan, Ichan qal’a yani shahriston (ichki shahar) va Deshon qal’a rabot (tashqi shahar) qurildi. Shahar atrofida esa o‘nlab qishloqlar joylashgan edi. Shahar savdo karvonlari uchun katta ahamiyatga ega shahar bo‘lgan. Metropol vazifasini o‘tash bilan bir qatorda Xiva shaxri diniy, madaniy va ilmiy markaz vazifasini ham o‘tagan. Xozirgi kunga qadar yaxshi saqlanib qolgan ichki qal’a devorlari orasidagi “Ichan qala” eski shahar majmuasi ko‘p sonli masjid, madrasa, minoralari va to‘rtta darvozasi bilan Yuneskoning butun jaxon merosi ro‘yxatiga kiritilgan. “Ichan qala” shaharning bosh darvozasi, shimoliy darvozadan boshlanadi, u eramizning XVII-XVIII asrlarida qurilgan bo‘lib xalq orasida Ota Darvoza deb yuritiladi. Ota darvoza sizni eramizmizning XIX-asrida qurilgan Muhammad Amin- xon madrasasiga olib chiqadi. Madrasa xozirgi kunda mexmonxona vazifasini o‘taydi. Ota Darvoza

Go‘zal tarixiy obida yonida eramizning 1855 yillariga oid qurilishi tugallanmagan moviy minora “Kalta minor” joylashgan. So‘ng siz Xon qarorgoxini, eski qo‘rg‘on, masjid, qabullar uyi, haram, zarbxona, qurol-yarog‘ ombori va xibsxona (zindon)ni o‘z ichiga olgan Ko‘xna arkni tomosha qilishingiz mumkin. Ko‘xna ark eramizning XII-XXI to‘liq kompleks sifatida shakllangan ammo uning haqiqiy yoshi Xivaning paydo bo‘lish davri bilan tenglashtiriladi. Eski shaharning butun go‘zalligini tomosha qilish uchun taxt joylashgan zal orqali kuzatuv minorasiga ko‘tarilish lozim. Ko‘xna ark darvozasi ro‘parasida Muhammad Raximxon madrasasini ko‘rishingiz mumkin, madrasadan Xon Rus bosqinchisi General Kaufmanga taslim bo‘lib Ichon-qal’ani tark etgunga qadar foydalanilgan. Xon mashxur shoir bo‘lgan, u Feruz taxallusi bilan ijod qilgan. Xozirgi kunda madrasa uncha katta bo‘lmagan adabiyot va Xorazm tarixi muzeyi vazifasini o‘taydi. Xivaning eng qadimiy yodgorligi Said Aloviddin Maqbarasini (ye. XIV- XXI-a.), tomosha qilish uchun G‘arbiy yo‘lni kesib o‘tishga to‘g‘ri keladi, bu qadamjoga ko‘plab musulmonlar tashrif buyuradi. Chunki, Said Aloviddin Muhammad payg‘ambarning qarindoshi bo‘lgan va 13 asrda xududda islom dinini targ‘ib qilgan. Kalta minor Muhammad Raximxon madrasasi Said Aloviddin Maqbarasi

Musulmonlarning yana bir mashxur ziyoratgoxi maftunkor moviy gumbaz va naqshlar bilan bezatilgan Paxlavon Maxmud maqbarasidir (ye. XIV-XX-a.). Paxlavon Maxmud (ye. XIV-a.) mashxur kurashchi, shoir, faylasuf va teri ustasi bo‘lgan. Uning maqbarasi yonida bir necha xonlarning va ularni oilalarining xonaqolari joylashgan. Asta-sekin Pahlavon Mahmudning go‘ri atrofida xonlar urug‘iga daxldor kishilarning go‘rlari joylashgan mozor yuzaga keldi, keyin esa maqbaraga tegishli inshootlarning yirik majmuasi barpo etildi, ular yozgi va qish mavsumidagi masjidlarni, ma’rakalar uchun mo‘ljallangan inshootni va Qur’on o‘qish xonalarini o‘z ichiga oladi. So‘ngra siz 1718-20 yillarda Forsiy (yeronlik) harbiy asirlar tomonidan qurilgan Sherg‘ozi Xon maqbarasi bilan yuzma-yuz kelasiz. Madrasa o‘sha davrda O‘rta Osiyoning eng nufuzli oliy o‘quv dargoxlaridan biri bo‘lgan shu sababli bu yerda madrasada Osiyoning ko‘plab mamlakatlaridan talabalar o‘qishgan. Navbatdagi arxitektura yodgorligi Jome’ (Juma) Masjiddir ushbu bino 200 tadan ortiq o‘ymakor ustunlar va minoraga ega (ye. 10-18-a.). ba’zi ustunlar 16-asrga oid bo‘lib Xivadan tashqaridan keltirilgan. Masjidni rejalashtirish zamirida X—XII asrlarda yaratilgan konstruksiyalar yotgan, deb hisoblashadi. Ichan-qal’adagi Juma masjidi ham XVIII asrinng oxirida qayta qurilgan, lekin u Sharqning klassik inshootlarining qator xususiyatlarini o‘zida saqlab qolgan. Bu o‘ziga xos bir qavatli binoning old kirish portallari, gumbazlari va dumaloq arkalari yo‘q, u eramizning X- XVII asrlarida yaratilgan 213 dona yog‘och naqshinkor ustunlarga tayanadigan yassi tomli ulkan zaldir. Masjid yonida Islom Xo‘ja maqbarasi va minorasi joylashgan, xozirgi kunda minora shaharning eng baland inshooti hisoblanadi (57 m). Shaharning ko‘rinishini tomosha qilish uchun tor Paxlavon Maxmud maqbarasi Jome’ (Juma) MasjidiIslom Xo‘ja maqbarasi

qorong‘u yo‘lakdan o‘tish lozim. Madrasa ichida qadimiy Xorazm xunarmandchiligini namunalarini namoyish qiluvchi o‘ymakorlik san’ati muzeyi joylashgan. Islom Xo‘ja Xonning vaziri va buyuk isloxotchi bo‘lgan. U xonlikka telegrafni kiritgan ilk yangi usul (rus) maktabini hamda zamonaviy kasalxona qurdirgan, ushbu maussasalar xozirga qadar faoliyat yuritadi. Madrasa ro‘parasida siz eski Rus maktabini ko‘rishingiz mumkin, mazkur maktab 1910 yilda qurilgan. Xorazm ilk suratkashi X. Devonov tomonov olingan suratlar va asboblar maktab binosida saqlanadi. Tosh Xovli yirik qasr bo‘lib ko‘proq saroyni eslatadi, qasr 1832-1841 yillarda Olloquli Xon tomonidan qurilgan bo‘lib Xivaning asosiy diqqatga sazovor joylaridan hisoblanadi. Saroy devorlari moviy rangli naqshinkor plitalar va yog‘och o‘ymakor ustunlar bilan bezatilgan yuztadan ortiq xonalarga ega. Polvon Darvoza (Sharqiy Darvoza, 1838-1842 yy.) yonida siz uncha katta bo‘lmagan masjidga duch kelasiz, Oq masjid 1657 yili Ok Xonim Bika tomonidan qurdirilgan. Xivaning tarixiy yodgorlaklarini tomosha qilib bo‘lgandan so‘ng, mahalliy axolining turmush tarzi bilan tanishish maqsadida tor ko‘chalarni aylanib chiqishingiz va mahalliy turmush tarzi bilan tanishishingiz mumkin. Ichon qal’a ichkarisida 2000 ga yaqin odam yashaydi. Tor ko‘chalar bo‘ylab sayoxat sizga tandirda yangi yopilgan non xidini, ta’mani tuyish imkonini beradi. Nurillaboy majmuasi 1893-1904-yillar oralig‘ida Xiva Xoni Muhammad Raxim-Xon II tomonidan o‘g‘li shaxzoda Isfandiyor xon sharafiga qurdirilgan. Otasining o‘limidan so‘ng Isfandiyor xon xorijlik mexmonlarni qabul qilish uchun qo‘shimcha qasr qurdirgan. Bu qasr Xivadagi xonlar qarorgoxlaridan o‘zining dizayni va arxitekturasi bilan tubdan farq qiladi. Qasr qurilishida Sharqona va Yevropacha uslub aralashgan. Barcha xonalar bir-biridan tubdan farq qiladi. Rus uslubidagi kamin, katta keng oynalar va Nurillaboy majmuasi

sharqona uslubda geometrik naqshlar va gullar bezalgan turfa rang shiftlar. Qasrning balanda eshik va oynalari Nemis duradgorlari tomonidan yasalgan. Nemis Mennonitlari qabilasi Xonligi xududida Oqmachit qishlog‘ida yashashgan (Xozirgi kunda Yangiariq tumani). « Qibla toza bog’ » 1897 yilda Muhammad Raxim-Xon II tomonidan qurilgan. Obida 120x50m maydonni egallagan baland devorlar bilan o‘ralgan ansambldir. Majmua tarkibi ikki qavatli qasr, ikkita masjid, madrasa, otxona, tegirmon va boshqa xo‘jalik binolaridan iborat uchta xovlidan tashkil topgan. Asosiy xovli markazida xovuz va manzarali daraxtlar bilan bezatilgan bog’ joylashgan. Bu qasr ham Nemis-mennonitlar qabilasi duradgorlari tomonidan sayqal berilgan. Xozirgi kunda majmuaning ba’zi xonalari restoranga aylantirilgan. Xusayn Muhammedboy madrasasi Ichon-qal’aning sharqiy darvozasi Polvon Darvozada joylashgan. Madrasa 1905 yil boy savdogar Xusayn Matmurodov tomonidan qurilgan. U Jadidchilik harakati namoyondalaridan biri bo‘lgan. Jamiyatdagi o‘rni va boyligiga qaramay u feodalizmga qarshi kurashgan. Shu sababli Junaid Xon tomnidan o‘ldirilgan. 2013 yilda madrasa restovratsiya qilingan va Xorazm milliy taomlari restorani sifatida foydalaniladi. Said Moxi Ruyi Jaxon Mavzoley majmuasi. Majmua Said Muhammad Xon tomonidan 19 asrda Chodirli Eshon qabri ustiga qurdirilgan. Obida uchta binodan iborat bo‘lib, asosiy maqbarada bir nechta Xiva Xonlari dafn qilingan ulardan biri Muhammad Raxim-Xon II va uning nabirasi Temurg‘ozi to‘ra. Qabr toshlari movi mozaika bilan bezatilgan. Turkman qal’a «Ulli xovli» 1640-1694-yillarda axoli turar joylari sifatida qurilgan tarixiy qal’adir. Qal’aga 1600-yillar o‘rtalarida turkmanlar ko‘chmanchi o‘rtoqlashishi natijasida asos solingan. Asosiy qal’adan tashqari Oshoq ovva va Yuqori ovva deb atalgan qal’alar ham bo‘lgan ammo ular xozirgi kunga qadar saqlanib qolmagan. Said Moxi Ruyi Jaxon Mavzoley majmuasi

Ulli Xovli Xiva xonligi xududida yashagan turkman qabilalarini madaniyati va turmush tarzini namoyish qiluvchi eng qadimiy obidalardan. Chodra Xovli Xivaning sharqiy tomonida shahardan 11 km uzoqlikda Yangiariq yo‘li bo‘yida joylashgan. O‘ziga xos shaklga ega bu bino 1871 yili Muhammad Raxim-Xan tomonidan yozgi qarorgox sifatida qurdirilgan. To‘rt qavatli 30 metrli bino o‘ziga xos dizayni bilan minorani eslatadi. O‘zgacha dizayndan tashqari bino nisbatan kichik asosga ega ya’ni 16mx8m. Yerto‘lada otxona va ikkita omborxona joylashgan. Birinchi va ikkinchi qavatlar xona vazifasini o‘tagan. Qalajiq qal’aga eramizdan oldingi IV asrda asos solingan. Qal’a asosan ximoya inshooti sifatida qurilgan. Qal’a kim tomonidan qurdirilganligi to‘g‘risida aniq ma’lumot yo‘q. Afsonalarga ko‘ra qal’a tarixda o‘chmas iz qoldirgan sirli shaxslardan biri Sulaymon Payg‘ambar tomonidan otasi Dovud Payg‘ambar sharafiga qurilgan. Qal’a yonida ko‘l joylashgan bo‘lib, suvining tarkibi jixatidan o‘lik dengiz suvlari tarkibiga yaqin va foydali xossalarga ega. Ko‘l atrofidagii qum barxanlari ham foydali xususiyatlari bilan mashxur. «Sulaymon qal’a» qadimiy Xorazmning eng ko‘xna qal’alaridan biridir, tarixiy obida Xazorasp tumanida joylashgan. Xazoraspning tarixi eramizdan oldingi V asrga taalluqlidir, kal’a o‘sha zamonlarda yashagan xukmdorlarning qarorgoxi bo‘lgan. Qal’a devorlari xozirgi kunga qadar saqlanib qolgan. Qal’a xavfsizligini ta’minlash maqsadida obida ko‘l bilan o‘ralgan. Mahalliy axoli bu ko‘lni Oydin ko‘l deb ataydi uning o‘ziga xos jixati shundaka, ko‘l chuchuk chuv bilan to‘yintiriladi. Tarixiy manbalarga ko‘ra ko‘l ostida yer osti yo‘li joylashgan. Qal’aning eng yuqori tepaligidan astronomik kuzatuvlar uchun foydalanilgan. Qalajiq qal’a

Shuningdek Xorazm vohasida ekoturizmni rivojlantirish uchun ham yetarli darajada imkoniyatlar mavjud. Xorazm viloyatining iqlimi keskin kontinental, yoz oylarida harorat +40 S gacha ko‘tarilishi mumkin. shunga qaramay viloyat xududidagi ekin yerlari yuqori hosildorlikka ega chunki, ichimlik va sug‘orish suvlarining asosiy manbai bo‘lmish Amudaryo butun xudud bo‘ylab oqib o‘tib, yerning sho‘rini yuvadi va uning tarkibini yaxshilaydi. Bu jixatdan Xorazmning yozgi iqlimini Misr iqlimi bilan solishtirish mumkin, buni ko‘plab xorijiy sayyoxlar e’tirof qilishmoqda. Qishda harorat -30 gradusgacha pasayadi, yog‘ingarchilar kuzatiladi va kuchli quruq shomaol esadi Amudaryo bo‘yida soxil o‘simliklarining o‘zziga xos turlarini uchratish mumkin, bu kichik o‘rmonlar to‘qayzorlar deyiladi. To‘qayzor o‘rmonlar yovvoyi to‘ng‘iz, buxoro bug‘usi, Eron bug‘usi, mallarang tulki, shoqol, qo‘ng‘ir quyon ko‘plab qush turlari uchun muxim yashash muxiti hisoblanadi. To‘qayzorning asosiy daraxtlari Gujum, Baqaterak, Sharq jiydasi, Jingil va Yulgundir. Xususan, issiq yoz oylarida daryo bo‘yi mikroiqlimi juda yoqimli. Mahalliy axoli orasida Amudaryo va uning yon kanallari bo‘yidagi to‘qayzorlar yozgi dam olish maskanlari sifatida juda mashxur. Bu o‘ziga xos ekotizimdan baxramand bo‘lish uchun, ko‘p yillik Terak va gujumlar ostida dam olish va o‘tovlarda tushlik qilish yoki ikki qavatli kemada Amudaryoni aylanib chiqishingiz mumkin. bundan tashqari daryo bo‘larida baliq ovi ham yo‘lga qo‘yilgan. Amudaryo bo‘yida ikki qavatli kemada sayoxatlar yo‘lga qo‘yilgan. Sayoxat davomida kema bortida yangi tutilgan baliqlardan tayyorlangan taomlar tortiladi.

Shuningdek, ayni shu atrofda paxtazor yerlar joylashgan bo‘lib bu yerda mexmonlar qishloq xo‘jaligi tajribisi bilan tanishishdan tashqari, paxta terish va tandirda non yopish jarayonini kuzatishlari va ishtirok etishlari mumkin. Kunning oxirida issiq kulcha va bir piyola choy ustida folklor spektaklini tomosha qilishingiz mumkin. Xorazm milliy oshxonalarida vohaning o ’ ziga x os taomlari tayyorlanishi bu yerda gostronomik turizmini rivojlantirish mumkinligidan dalolat beradi. O’zbek milliy taomlarini tayyorlanish jarayoni va ovqatlanish madaniyati juda uzoq tarixga ega va xalqning ko’p yillik tajribasiga asoslanadi. Urf-odat va an’nalar xududning iqlim sharoitidan va mahalliy axolining turmush tarzidan kelib chiqqan xolda shakllangan. Har bir xudud axolisi milliy taomlar tayyorlash borasida o’z uslubiga ega. Ayniqsa Xorazm viloyati o’zining taomlari va ularni tayyorlashning maxsus uslubi bilan mashxur. Har bir taom o’zining maxsus ta’miga ega ayniqsa, "Xorazm palovi", "Tuxum barak", "Ushoq barak", "Shivit oshi", qovurilgan baliq va boshqalar. Xorazm milliy taomlari O’zbekistonning boshqa xududlarida tayyorlanadigan taomlardan farq qiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч. пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 4. Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000 7 . Планирование туризма. Учебное пособие. Юреев А.П. Донецк 2003 г. 8 . Харрис Г. Кац К.М. Стимулирование международного туризма в 21 век. (Пер. с анг.) М.: Финансы и статистика.2002. 9 . Trevel Guide Uzbekistan – Tashkent: National Company Uzbekturizm 2003 . 10. Intеrnеt saytlari. www.bashexpo.ru – выставки, конференции www.interunion.ru – туристские ассоциации

O'xshashlar

Farg’ona turistik mintaqasi

Samarqand turistik mintaqasi

Qoraqolpog’iston turistik mintaqasi

O’zbekistonning janubiy turistik mintaqasi

Buxoro Navoiy turistik mintaqasi