Samarqand turistik mintaqasi - Geografiya - Referatlar

Samarqand turistik mintaqasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

74.0439453125 KB

Ko'chirib olish

Samarqand turistik mintaqasi Reja: 1. Samarqand turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o ’ rni 2. Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari

Samarqand turistik mintaqasining mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotidagi o ’ rni Samarqand viloyati – 1938 yil 15 yanvarda tashkil topgan bo’lib, umumiy maydoni – 16,8 ming km 2 ni tashkil etadi. 2013 yil 1 yanvar holatidagi doimiy aholi soni – 3 million 380 ming 700 kishi. Shundan shahar joylarda 1 million 312 ming 900 kishi (yerkaklar – 649,1 ming, ayollar – 663,8 ming), qishloq joylarda 2 million 67 ming 800 kishi (yerkaklar - 1041,9 ming, ayollar – 1025,9 ming). Samarqand viloyati O’zbekiston Respublikasining markazida, Zarafshon vodiysida joylashgan. Shimoli-sharqda Jizzax viloyati, Sharqda Tojikiston Respublikasi, Janubda Qashqadaryo viloyati, G‘arbda va shimoli-g’arbda Navoiy viloyati bilan chegaradosh. Viloyatning boshqaruv, iqtisodiy va madaniy markazi bo’lgan Samarqand shahri eramizdan avvalgi VIII asrda tashkil topgan. Samarqand shahri O’zbekistonda ikkinchi yirik shahar hisoblanadi. Shahar asrlar davomida Buyuk Ipak yo’lining yirik savdo markazi sifatida tilga olingan. XIV va XV asrlar davomida bu shahar temuriylar saltanatining poytaxti vazifasini o’tagan va o’sha davrlarda yirik ilm-fan, madaniyat markaziga aylangan. Samarqandning tarixiy va madaniy qiymatini hisobga olgan holda, O’zbekiston hukumati ushbu qadimiy va hamisha navqiron shaharning tariXIy va madaniy yodgorliklarini saqlashga alohida e’tibor qaratmoqda. Xususan, 2007 yilda YUNESKO boshchiligidagi bir qator xalqaro tashkilotlar bilan birgalikda nishonlangan Samarqand shahrining 2750 yilligi oldidan Shohi Zinda majmui, Hazrati XIzr masjidini qayta tiklash bo‘yicha keng ko‘lamli ishlar olib borildi. Samarqand shahrida 1997 yildan buyon har ikki yilda bir marta o‘tkazib kelinadigan "Sharq taronalari" Xalqaro musiqa festivali dunyoning barcha burchaklaridan yuzlab Sharq musiqasi sozandalari va ixlosmandlarini o‘z bag‘riga chorlaydi.

Samarqand viloyati tabiiy boyliklarga boy. Viloyat hududida, xususan, volfram, mis, ohak, marmar, gips, keramzit, alyuminiy, granit va boshqa konlar mavjud. Viloyat O‘zbekistonning yirik sanoat markazlaridan biri hisoblanadi. Viloyatda "Samarqand avtomobil zavodi", “8-Mart” mas’uliyati cheklangan jamiyati, "JV MAN AVTO", "BAT O‘zbekiston", “Daka Teks”, "Sam-Antep- Gilam", “Praga-Pivo”, “Agromir Samarkand” qo‘shma korxonalari, "Samarqandlift", "Sino", "Samarqandkimyo" aksionerlik jamiyatlari kabi ko‘plab mamlakat ahamiyatiga molik sanoat korxonalari faoliyat yuritmoqda. 2012 yilda yalpi hududiy mahsulot o‘sish sur’ati 110,7 foizni tashkil etdi. Bunga, avvalo sanoat, qurilish, XIzmat ko‘rsatish sohasidagi yuqori o‘sish sur’atlari, shuningdek, xalq iste’moli mollarini ishlab chiqarish 3,1 foizga, qishloq xo‘jalik 6,1 foizga, chakana savdo 20,2 foizga, pulli XIzmat ko‘rsatish hajmi 16,6 foizga ko‘payshi hamda maqsadli davlat dasturlarini amalga oshirish hisobiga erishildi. Viloyatda 2012 yilning yanvar-dekabr oylarida yalpi hududiy mahsulot 6015,5 mlrd so‘mni ya’ni o‘tgan yilga nisbatan 110,7 foizni va aholi jon boshiga yalpi hududiy mahsulot ishlab chiqarilishi 1793,8 ming so‘mni tashkil etib, o‘tgan yilga nisbatan 108,9 foizga o‘sdi. Viloyatning Respublika yalpi xududiy mahsulotdagi ulushi 6,2 foizni tashkil qildi va o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarshsiz qoldi. Jumladan: Sanoat mahsulotlari 2577,1 mlrd so‘mlik ishlab chiqarilib, o‘tgan yilning mos davriga nisbatan o‘sish sur’ati 116,3 foizni (prognoz 113,3 %), halq iste’mol mahsulotlari ishlab chiqarish 1711,7 mlrd so‘mni, yoki o‘sish sur’ati 103,1 foizni, qishloq xo‘jalik mahsulotlari ishlab chiqarilishi 3187,1 mlrd so‘mni va o‘sish sur’ati 106,1 foizni (prognoz 106,1 %), barcha manbalar hisobidan kapital mablag‘larni o‘zlashtirish 1356,6 mlrd so‘mni yoki o‘tgan yilga nisbatan 110,9 foizni, qurilish-pudrat ishlari hajmi 904,7 mlrd so‘mni va 115,5 foizni (prognoz 114,0 %), chakana savdo aylanmasi hajmi 3009,7 mlrd so‘mni yoki o‘tgan yilga nisbatan 120,2 foizni (prognoz 114,5 %), jami XIzmatlar hajmi 2983,6 mlrd so‘mni va o‘tgan yilga nisbatan 117,6 foizni (prognoz 117,4 %),

pulli XIzmatlar hajmi 1293,8 mlrd so‘mni va o‘tgan yilga nisbatan 116,6 foizni (prognoz 113,5 %) ni tashkil etdi. Viloyatning moliyaviy holatiga e’tibor beradigan bshlsak, quyidagi natijalarga erishganligining guvohi bo ’ lamiz . Iqtisodiyotga yo‘naltirilgan kredit qo’yilmalar hisobot davrida 797,2 mlrd.so’mni tashkil etib prognoz bajarilishi 144,6 foizga, ajratilgan kreditlarning 589,9 mlrd.so’mi yoki 74,0 foizi uzoq muddatli kreditlardir. Jami kredit mablag’larning 409,7 mlrd.so‘mi yoki 51,4 foizi kichik biznes sub’ektlarini moliyalashtirishga yo‘naltirildi va ushbu ko‘rsatkich o‘tgan yilning mos davriga nisbatan 133,1 foizni tashkil etib, shundan 3 mlrd. 199,0 mln.so‘mi imtiyozli kreditlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan berilgan kreditlar bo‘lib prognoz bajarilishi 1,6 marta bajarilishiga erishildi. Natijada viloyat yalpi hududiy mahsuloti hajmi belgilangan prognozga nisbatan 0,8 bandga o‘sishiga erishildi. Yalpi hududiy mahsulot tarkibida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasining ulushi 76,3 foizga, XIzmat ko‘rsatish sohasining ulushi 43,1 foizni tashkil etdi. Yalpi hududiy mahsulotda qishloq xo‘jaligining ulushi 0,7 bandga kamaygan bo‘lsa, sanoatning ulushi 0,8 bandga, qurilish sohasi 0,3 bandga, transport va aloqa 0,2 bandga oshdi. 2012 yilda aholi jon boshiga sanoat mahsulotlari o‘tgan yilga nisbatan 161 ming so‘mga, jami XIzmatlar 150,6 ming so‘mga, pullik XIzmatlar 96,4 ming so‘mga, iste’mol tovarlari 71,4 ming so‘mga, qishloq xo‘jaligi 24,1 ming so‘mga, chakana tovar aylanmasi 239,3 ming so‘mga oshdi. Jalb qilingan investitsiyalar hajmi 1,4 trln. so‘m, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar 26,7 mln. dollarni tashkil etdi. Barcha manbalar hisobidan 78,9 km gaz uzatish tarmoqlari hamda 335,1 km suv uzatish tarmoqlari qurib, foydalanishga topshirildi, umumiy maydoni 1086,6 ming kv.m. uy-joylar foydalanishga topshirildi. Ko‘rilgan choralar natijasida viloyatda qo‘shimcha 18 ta aholi punkti tabiiy gaz va 112 ta aholi punkti ichimlik suv bilan ta’minlandi.

Qishloq joylarda namunaviy loyihalar asosida rejada belgilangan 900 ta zamonaviy uy-joylar muhandislik tarmoqlari ob’ektlari bilan birgalikda to‘liq foydalanishga topshirildi. Jami 91 ta investitsion loyihalarni amalga oshirish uchun 39,6 mln. dollar jalb etilib, 1821 ta yangi ish o‘rinlari yaratildi. Natijada 2,6 trln. so‘mlik sanoat mahsulotlari ishlab chiqarildi. Yengil sanoat sohasida 89 ta loyiha amalga oshirildi, 14,3 mlrd. so‘m miqdorida investitsiyalar jalb etildi. Natijada 234 ta ish o‘rinlari yaratildi. XIzmat ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirishga yo‘naltirilgan dastur doirasida 2983,6 mlrd. so‘mlik XIzmatlar ko‘rsatilib, jami 761 ta aholiga XIzmat ko‘rsatish shoxobchasi tashkil qilindi. 2012 yilning yakuni bilan barcha moliya manbalari hisobidan 1356,5 mlrd.so‘m kapital mablag‘lar o‘zlashtirilib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 110,9 foiz o‘sishga erishildi. O‘zlashtirilgan kapital mablag‘larning 110,4 mlrd.so‘mi davlat byudjeti, 135,9 mlrd.so‘mi byudjetdan tashqari fondlar, 361,4 mlrd.so‘m korxona va tashkilotlar mablag‘i, 139,0 mlrd.so‘m bank kreditlari, 23,0 mlrd.so‘m hukumat kafolati ostidagi xorijiy investitsiyalar, 30,1 mlrd.so‘mi to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar, 556,7 mlrd.so‘mi aholi mablag‘lari hisobiga to‘g‘ri keldi. Pudrat tashkilotlari tomonidan o‘z kuchlari bilan bajarilgan qurilish-montaj ishlari hajmi 904,7 mlrd.so‘mni tashkil etib, o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 115,5 foiz o‘sishga erishildi. 2012 yilda barcha manbalar hisobidan 922 ming m 2 turar-joylar binolarini qurilishi belgilangan bo‘lib, yanvar-dekabr xolatiga 1086,6 ming m 2 turar-joylar foydalanishga topshirildi bu yilik prognozga nibatan 117,8 foizni tashkil qilmoqda, shuningdek, 335,1 km ichimlik suvi va 78,9 km tabiiy gaz tarmoqlari foydalanishga topshirilib, yillik reja mos ravishda 133,4 va 102,4 foizga bajarildi. 2013 yil 1 chorak yakuni bo‘yicha birgina Samarqand shahrining ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlariga e’tibor qaratadigan bo‘lsak, joriy yilning o‘tgan chorak yakunida shahar iqtisodiyotning barqaror rivojlanishini ta’minlash

maqsadida bir qator maqsadli dasturlar ishlab chiqilib tasdiqlandi. Dasturlarda vazifalar aniq va manzilli yo‘naltirilishi natijasida ijobiy natijalarga erishildi (2.1.1 va 2.1.2–jadvallar). 2.1.1 –jadval Samarqand shahrining 2013 yil 1 choragi holatiga ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining asosiy ko‘rsatkichlari № Ko‘rsatkichlar Miqdori (mlrd.so‘m) O‘sish sur’ati (o‘tgan yilga nisbatan) 1 Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish 282,4 123,2 2 Qurilish – pudrat ishlari 53,5 110,7 3 Chakana savdo aylanmasi 209,4 121,0 4 Pullik XIzmat ko‘rsatish hajmi 158,5 112,2 5 Jami XIzmatlar ko‘rsatish 405,8 120,7 2.1.2 –jadval Samarqand shahrining 2013 yil 1 aprel holatiga Iqtisodiy faoliyat turlari bo‘yicha ishlab chiqarilgan (ko‘rsatilgan) Xizmatlar Ko‘rsatkichlar O‘lchov birligi Miqdori Jami XIzmatlar mln. so‘m 1742398,2 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 118,2 Aloqa va axborotlashtirish XIzmatlari mln. so‘m 194804,3 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 125,8 Moliya XIzmati mln. so‘m 143468,6 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 115,5 Transport XIzmatlari mln. so‘m 238959,2 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 119,9 Qurilish XIzmati mln. so‘m 49467,6 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 107,8 Turizm XIzmati mln. so‘m 27439,5 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 117,9 Savdo va umumiy ovqatlanish mln. so‘m 472030,0 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 114,2 Maishiy XIzmat kursatish mln. so‘m 70146,6 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 129,6

Ta’lim XIzmati mln. so‘m 88981,2 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 119,3 Sog‘liqni saqlash XIzmati mln. so‘m 28095,7 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 147,8 Boshqa XIzmatlar mln. so‘m 423172,7 O‘tgan yilga nisbatan o‘sish sur’ati % 116,6 Aholi jon boshiga ming so‘m 3466,8 Mintaqada turizmning rivojlanish tendensiyalari Mamlakatimizda turizm sohasining rivojlanishida Samarqandning o‘rni beqiyos. Viloyat hududida joylashgan turistik – rekreatsion, ziyorat resurslariga yildan – yilga turistlarning qiziqishi ortib bormoqda. Jumladan, viloyatning turistik salohiyatidan kelib chiqgan holda yangi sayyohlik yo‘nalishlari ishlab chiqilayapti, mavjud transport kommunikatsiyalari qayta ta’mirlanib, yangilari barpo etilayapti. Mustaqilligimizning 20 yillik bayrami arafasida “Toshkent — Samarqand”, “Samarqand — Toshkent” yo‘nalishlarida zamonaviy tezyurar “Afrosiyob” poyezdi qatnovi yo‘lga qo‘yilishi turistlarga ko‘rsatiladigan transport XIzmatlarining tez va samarali amalga oshirilishini ta’minlab beradi. Viloyatda turizm sohasi ham boshqa viloyatlarga nisbattan yaxshi rivojlangan bo‘lib mamlakat byudjetiga valyuta tushumini ta’minlab kelmoqda. Samarqand O‘zbekistonning yirik turistik markazlaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Xozirgi kunda viloyatda turizm faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beruvchi litsenziyaga ega bo‘lgan 177ta turistik korxona faoliyat ko‘rsatmoqda. Jumladan, 89 ta joylashtirish vositasi, 45 ta turoperatorlik, 30 ta turagentlik korxonalari va 13 ta sanatoriya kurort muassasalari faoliyat ko‘rsatmoqda(2.2.1 – jadval). 2.2.1 – jadval Samarqand viloyatida 2010-2012 yil holati bo‘yicha turistik faoliyat bilan shug‘ullanuvchi korxonalar to‘g‘risida ma’lumotlar № Faoliyat yo‘nalishi soni 2012 yilda 2010 yilga nisbatan o‘zgarishi (%)2010 2011 2012 1. Turfirmalar 40 45 45 112,5 2. Turagentliklar 20 29 30 150

3. Mexmonxona va shunga o‘xshash joylashtirish vositalari 63 89 89 141,2 4. Sanatoriya kurort muassasalari 13 13 13 o‘zgarishsiz Jadval ma’lumotlarini tahlil qiladigan bo‘lsak Samarqand viloyatida turistik faoliyat bilan shug‘ullanuvchi korxonalar soni yildan – yilga oshayotganligini ko‘rishimiz mumkin. Bigina 2012 yilda 2010 yilga nisbatdan turfirmalar soni 5 taga, turagentliklar soni 10 taga, mexmonxona va shunga o‘xshash joylashtirish vositalari soni 26 taga ko‘payganligini ko‘rishimiz mumkin. “Buyuk ipak yo‘li”ning chorraxasida joylashgan Samarqand viloyati mamlakatimizdagi eng jozibador turistik mintaqalarning biridir. Respublika madaniy meros ob’ektlarini muxofaza qilish va ulardan foydalanish bosh boshqarmasi ma’lumotlariga ko‘ra viloyat hududida tabiiy va antropgen harakterdagi turli davrlar, sivilizatsiyalar va dinlarga tegishli 1501 ta arxeologiya, 806 ta me’morchilik yodgorliklari, 25 ta alohida diqqatga sazovor joylar, 100 dan ortiq monumental san’at ob’ektlari davlat ro‘yxatiga olingan. Samarqand, Kattaqo‘rg‘ondagi tariXIy shahar obidalari, eski ko‘chalar, Paxtachi, Oqdaryo, Nurobod, Urgut tumanlaridagi qadimiy me’morchilik yodgorliklari — masjid va madrasalar, fuqarolik inshootlari, alohida me’moriy komplekslar, rus istilosi davridagi bino va inshootlar, yuzlab arxeologik yodgorliklar shular jumlasidandir. Bularning barchasi, shuningdek tovar va XIzmatlar bozorining yaqinligi, yuqori tabiiy-rekreatsion salohiyat va madaniy qadriyatlarning saqlanib turganligi Samarqand viloyatida turizm sohasini jadal rivojlantirish uchun mustahkam zamin yaratadi. Ammo hozircha mavjud imkoniyatlardan to‘liq foydalanishga erisha olganimiz yo‘q. Samarqand viloyati madaniy, tariXIy va me’moriy yodgorliklarga boy. Samarqand shaxridagi Shohizinda me’moriy ansambli, Bibixonim jome masjidi, Registon maydonidagi me’moriy majmua, Amir Temur maqbarasi, Ulug‘bek rasadxonasi va boshqalar butun dunyoga mashhur.

Viloyatda 291 me’moriy, 1452 arxeologik, 36 tarixiy, 188 monumental san’at va haykaltaroshlik yodgorligi bor. Samarqand viloyatidagi me’moriy yodgorliklardan Kattaqo‘rg‘ondagi Qalandarxona masjidi (1909—10 y.lar), Okdaryo tumanidagi Maxdumi A’zam me’moriy majmuasi (16—20-a.lar), Paxtachi tumanidagi Imom Bahri ota maqbarasi (15— 16-a.lar), Nurobod tumani Tim qishlog‘idagi Arabota maqbarasi (977 y.), Payariq tumani Hartang qishlog‘idagi Imom al – Buxoriy yodgorlik majmui, Samarqand shaxri atrofida Xoja Abdi Birun me’moriy ansambli (15—18-a.lar), Xoja Axror me’moriy majmui (15—20-a.lar), Nodir Devonbegi madrasasi (1630—31y.lar) va boshqalarning saqlanib qolgani viloyatning ulkan turistik salohiyatga egaligidan dalolat beradi. Mustaqillik yillarida madaniy merosni tiklash, tariXIy va me’moriy yodgorliklarni ta’mirlash ishlariga O‘zbekiston hukumati tomonidan katta e’tibor berilmoqda. O‘zbekiston prezidenta I.A.Karimovning tashabbusi b-n Samarqand viloyatidagi Hartang qishlog‘i yaqinida Imom alBuxoriy yodgorlik majmui o‘z o‘rnida qayta tiklandi, shuningdek, Samarqand shaxridagi Imom Abu Mansur al Moturidiy maqbarasi, Samarqand shaxri yaqinidagi Dahbed qishlog‘ida joylashagn Maxdumi A’zam masjidlari va boshqalar to‘la ta’mirlandi va bugungi kunda turistlar diqqat e’tibori markazida bo‘lmoqda. Viloyatda turizmning rivojlanishi hududdagi mavjud resurslar asosida raqobatdosh turistik mahsulot yaratish bilan belgilanadi. Bu jarayonda marketing tadqiqotlarini kuchaytirish, ya’ni turistik mahsulotlarga bo‘lgan talabni har tomonlama o‘rganish, tahlil etish katta ahamiyatga ega. Albatta viloyatda turistik mahsulot yaratishga asos bo‘luvchi turistik resurslarning turlari, potensiali yuqori darajada. Mavjud turistik mahsulotlarga bo‘lgan talab qanday darajada bajarilayotganligini ularning turlaridan foydalanish darajasini belgilash orqali aniqlash mumkin (2.2.2-jadval). 2.2.2-jadval Samarqand viloyatidagi turistik resurslarga bo‘lgan talab va undan foydalanish darajasi 1 1 Jadval muallif tomonidan o’tkazilgan monografik tadqiqotlar asosida tuzildi.

Resurslar Mahalliy sayohatchi- lar talabi Xorijiy sayohatchi- larning talabi Resurs salohi - yati Foyda lanish daraja - si Rekreatsiya va ekologik turizm resurslari past yuqori yuqori past Madaniy va etnografik turizm resurslari o‘rta yuqori yuqori past Tarixiy, me’moriy va arxeologik tanishuv resurslari o‘rta yuqori yuqori o‘rta Diniy turizm resurslari yuqori yuqori yuqori o‘rta Yekzotik muhit va har XII sarguzasht resurslari past o‘rta o‘rta past Servis sifati past yuqori past past Ushbu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, ko‘p turistik resurs turlarining salohiyati yuqoriligi bilan ulardan foydalanish darajalari pastligicha qolmoqda. Ayniqsa, ekologik, madaniy va etnografik turizm resurslaridan samarali foydalanishni tashkil etish bugungi kunda o‘ta dolzarbdir. Hozirgi kunda, Samarqandda turizm sohasini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2011 yil 4 oktyabrda “Samarqand viloyatida 2011-2012 yillarda turizm sohasini rivojlantirish va turistik XIzmatlar eksport salohiyatini oshirish bo‘yicha manzilli Dasturi” qabul qilingani bunga yaqqol misol bo‘la oladi. Ushbu Dasturda: - viloyatda turizm sohasini rivojlantirishga hissa qo‘shadigan turistik ob’ektlarni ta’mirlash va modernizatsiyalash; - yangi turistik ob’ektlar ochish; - mehmonxonalarda XIzmat turlarini kengaytirish (bankomatlar, internet aloqalari, on-layn bron qilish sistemalarini o‘rnatish); - shaharda informatsion tizim va reklamani rivojlantirish;

- turizm sohasida malakali kadrlar tayyorlash va boshqa turizm infratuzilmasini rivojlantirishga bog‘liq ishlarni amalga oshirish ko‘zda tutilgan. - Turizm har bir turistik resurslarga ega bo‘lgan hududning ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishi uchun muhim omillardan biri hisoblanadi, chunki u nafaqat iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydi, balki mahalliy aholining bandligi va daromadlarini oshirishga ko‘maklashadi. Shu bilan birga turizmning rivojlanishi iqtisodiyotning boshqa sohalarini sanoat, qishloq xo‘jalik, XIzmat ko‘rsatish sohasini rivojlanishini rag‘batlantiradi. Ushbu soha korxonalarining rivojlanishi va ular daromadlari, to‘laydigan soliqlari natijasida mahalliy byudjet mustahkamlanadi. Mahalliy aholining bandligi va daromadlarini ortishi natijasida aholining turmush darajasi ko‘tariladi. Samarqand viloyati mamlakatimiz turizm markazi hisoblanadi. Shuning uchun bu imkoniyatlardan foydalanib sayohat–ekskursiya ishlarini jadallashtirish turizm XIzmatlar bozorini rivojlanishiga katta hissa qo‘shadi. 1998 yilda shahardagi mavjud 34 ta sayyohlik firmalari 21,7 ming mehmonga XIzmat ko‘rsatgan bo‘lsa, «O‘zbekturizm» MK Samarqand viloyati mintaqaviy bo‘limi ma’lumotlar bo‘yicha 2012 yilning 1 yanvar holatiga Samarqand viloyatida jami 177 ta turizm faoliyati bilan shug‘ullanish xuquqiga ega bo‘lgan korxonalar ro‘yxatdan o‘tgan bo‘lib, shundan bir yo‘la 3 885 taga yaqin mehmonlarni qabul qilish quvvatiga ega bo‘lgan 89 ta zamonaviy va milliy uslubda qurilgan mehmonxonalar , 45 ta turoperatorlik va 30 ta turagentlik firmalari hamda 13 ta sanatoriya kurort muassasalari faoliyat ko‘rsatmoqda. Samarqand shahrida xalqaro turizmning rivojlanish holati, ya’ni bugungi kunda xorijiy turistlar tashrifining tahlili, eng ko‘p turistlar oqimi Yevropa mamlakatlaridan kelishini ko‘rsatmoqda ( 55 % ) , bunda Butunjahon turistik tashkilotlarining tasnifi bo‘yicha MDH mamlakatlari ham Yevropa mintaqasiga kiradi . Keyingi o‘rinda Sharqiy Osiyo va Tinch okeaniya mintaqa mamlakatlari turistlari 22% ni tashkil qilmoqda. Uchinchi o‘rnida esa O‘rta Sharq mamlakatlaridan 11% va qolgan qismini Janubiy Osiyo mamlakatlaridan 8 %,

Amerika mamlakatidan 4 % turistlar kelganligi ko‘rsatilmoqda (3. 3.1 – diagramma ) . Evropa; 55% Sharqiy Osiyo va Tinch Okeaniya; 22% O`rta Sharq; 11% Janubiy Osiyo; 8% Amerika; 4% 3.3. 1 – diagramma . Samarqand viloyatiga tashrif buyuruvchi chet ellik turistlar oqimining mintaqalar bo‘yicha taqsimlanishi 2 Samarqandga tashrif buyurayotgan mehmonlar va sayyohlarga ko‘rsatilayotgan XIzmatlar soni va sifatini yanada oshirish, mehmonxonalarda XIzmatlar hajmini ko‘paytirish, tariXIy obidalarimiz atrofi va turistik marshrutlarda keng obodonlashtirish ishlarini olib borishni yo‘lga qo‘yish maqsadida viloyat hokimiyati tomonidan qabul qilingan «Viloyatda turizmni rivojlantirishning 2010 yilgacha bo‘lgan mintaqaviy dasturi» , « 2011-2012 yillarda Samarqand viloyatining turizm sohasini rivojlantirish va turizm XIzmatlar eksportini oshirish bo‘yicha manzilli dastur » dasturi amalga oshirildi. Mintaqa turizmi rivojlanishida transport tuzilmasining o‘rni va ahamiyati juda salohiyatli bo‘lib, bu jarayonda «O‘zbekiston Havo Yo‘llari» milliy aviakompaniyasining ham hissasi kattadir . Samarqand aeroporti soatiga 400 yulovchiga XIzmat ko‘rsata oladi. Yo‘lovchilarga Samarqanddan Toshkent, Rossiyaning Moskva, Sankt-Peterburg, Simferopol, Qozon va yana ko‘plab boshqa 2 Qudratov G‘.X., Tuxliyev I.S. «Turizm iqtisodiyoti». Samarqand, SamISI, 2007. – 7 b.

shaharlariga, shuningdek, G‘arbiy Yevropa va Osiyo mamlakatlariga jahon andazalariga javob bera oladigan XIzmatlarni ko‘rsatgan holda yetib borishlari mumkin. Turistlar uchun muhim transport turi hisoblangan temir yo‘l transporti ham turizmni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega. Toshkent-Samarqand shaharlari o‘rtasida shinam, tezyurar “Afrasiyob” poyezdining qatnashining tashkil etilishi turistlar uchun katta qulayliklar yaratib berdi. «O‘zbekiston temir yo‘llari» davlat hissadorlik temiryul kompaniyasi Samarqanddan Surxondaryo viloyatiga o‘tuvchi temir yul tizimini ham takomillashtirish borasida katta ishlarni amalga oshirmoqda. Samarqand mintaqasi yana boshqa ko‘plab turistik resurslarga ega bo‘lgan hududdir. Ulardan madaniy-tariXIy, ekologik turistik resurslari, bilish turizmi, sog‘likni tiklash hamda diniy turistik resurslari ham alohida ajralib turadi. Albatta, bu resurslar asosida turmahsulotlarni shakllantirish va tayyor turmahsulotlarni iste’molchilarga yetkazish bu sohada band bo‘lgan turoperatorlarning faoliyatiga ham bog‘liq bo‘lib, hozirgi kunda mintaqadagi turoperatorlik firmalari asosan jo‘natish (shop-tur) bilan shug‘ullanishi ular faoliyatidagi samaradorlikni yetarli darajada ta’min eta olmayapti. Mintaqaga turistlar oqimining kelishini ko‘paytirish iqtisodiyotning rivojlanishiga ijobiy ta’sir etishini hisobga olsak, turoperatorlarning asosiy vazifasi tashqaridan keladigan potensial turistlar uchun barcha imkoniyat va qulayliklarni yaratish va shu orqali ular sonini ko‘paytirishga erishishlari lozim. Viloyatda turizmning rivojlanishi undagi mavjud salohiyatni yanada oshirish bilan bog‘liqdir. Viloyatda turizmni rivojlantirish uchun turizmga XIzmat qiluvchi ishlab chiqarishni rivojlantirish, ular uchun shart-sharoitlarni yaratish lozim. Hozirgi kunda turistlar uchun sovg‘abop buyumlar ishlab chiqarish viloyatimizda shakllangan. Ammo bu ishlab chiqarishning turlarini oshirish, bunda kasanachilikka keng yo‘l berish kabi ishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Mintaqa turizmi va mehmonxona xo‘jaligini rivojlanishida tashkiliy salohiyat asosiy rol o‘ynaydi. Turizmda tashkiliy masalalar ko‘p bo‘lib, unda, ayniqsa,

boshqaruvning o‘rni katta. Viloyatda boshqaruvni yangi zamonaviy usullarga o‘tkazish, ya’ni menejmentni takomillashtirish lozim. Undan tashqari, turizmni tashkil etuvchilar hisoblangan turoperator va turagentlik XIzmatlarini rivojlantirish lozim. Samarqand iqtisodiyot va servis institutida bu kabi mutaxassisliklar tayyorlanayotgani katta ahamiyatga ega. Bu esa turfirmalarning ko‘payishiga olib kelib, o‘z navbatida, sog‘lom raqobatni shakllantiradi. Turizmni rivojlantirish salohiyati tarkibida informatsion salohiyat sezilarli o‘ringa ega. Hozirgi davrda axborotlar asrida yashayotganligimiz ayon. Mintaqa bo‘yicha ma’lumot bazasining tezkorligi va yetarliligi turizmning rivojlanishiga katta ta’sir qiladi. Bu salohiyatning yuqoriligi turistik tashkilot va korxonalarda kommunikatsiya aloqalarining rivojlanishiga, reklama faoliyatini kengaytirishga, marketing tadqiqotlari olib borish, firma va uning turmahsulotlarini elektron prezentatsiya qilishga, mehmonxona va restoran XIzmatlari tariflari va baholari to‘g‘risida operativ ma’lumot olishga, internet tarmog‘idan bron qilish kabi XIzmatlarni amalga oshirishga erishish imkonini beradi. Buning uchun turfirmalar internet tizimida o‘z saytlarini yaratishlari maqsadga muvofiq. Hozirgi kunning global muammolaridan biri ekologik muammolardir. Shuning uchun turizmni rivojlanishiga ekologik salohiyatning ta’siri oshib bormoqda. Turistik resurslar atrofida chiqindilarning borligi, atrof-muhitning sanitariya talablariga mos emasligi turistik oqimga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli tabiatni muhofaza qilishga doir mas’ul tashkilotlar hamda fuqarolarimizning bu holatga mas’ulligini oshirishga erishishimiz kerak. Bunda, ayniqsa, ekologik madaniyatni shakllantirish muhim hisoblanadi. Albatta, har bir mintaqada turizmning rivojlanishi uning tariXIy-madaniy salohiyati bilan chambarchas bog‘liqdir. Viloyat tariXIy-madaniy merosining yuqori salohiyatga ega ekanligining o‘zi bu mintaqada kelajakda turizmni rivojlanish istiqbolini belgilab beradi. Hozirgi paytning asosiy vazifasi bu merosni asrab-avaylash hamda turizm faoliyatidan oqilona, samarali foydalanishdir. Viloyatda sohani rivojlantirish uchun bir qancha ishlar amalga oshirilayotganligiga qaramasdan, turizmni rivojlantirish sohasida hali yechimini

kutayotgan bir qancha muammolar mavjud. Bu muammolarning yechimlarini topish, ularni bosqichma-bosqich hal etish kelajakda katta daromad manbaiga aylanishiga olib keladi. Hali viloyatning ko‘plab turistik resurslari ayniqsa, kichik tariXIy joylar, tumanlardagi turistik resurslar to‘laligicha o‘rganilmagan va ular bo‘yicha ma’lumotlar bazasi yetarli emas. Bundan tashqari, turistik resurslardan foydalanish uchun zarur bo‘lgan infratuzilma ham shakillanmagan. Bulardan tashqari, yana quyidagi muammolar mavjudligi olimlar tomonidan e’tirof etiladi 3 :  ko‘ngilochar XIzmatlar infratuzilmasining xorijiy turistlar uchun yetarli darajada rivojlanmaganligi;  yo‘llarning ahvoli xalqaro talablarga to‘liq javob bermasligi;  gid-tarjimon va ekskursovodlar malakasining talab darajada emasligi;  jamoat joylarida sanitariya holatining xalqaro talablarga to ’ liq javob bermasligi;  Xizmat ko’rsatish sohasida ko‘pgina kamchiliklarning mavjudligi va ularning sifat darajasi pastligi;  mintaqaning turistik resurslari to‘g‘risida xalqaro miqyosda yetarlicha ma’lumot yo‘qligi , reklama XIzmatidan yetarli darajada foydalanilmasligi ;  milliy o‘yinlar, folklor guruhlari namoyishlarining , milliy kiyimlar galereyalarining kamligi va boshqalar. Mintaqa turizmini rivojlantirish va turistik resurslardan samarali foydalanish hamda uni rivojlantirish maqsadida tariXIy-me’moriy, arxeologik tanishuv turizmi, diniy turizm, madaniy-yetnografik turizm, ekologik turizmga doir istiqbolli turistik marshrutlarni ishlab chiqish va uni turistlar e’tiboriga havola qilish maqsadga muvofiq. Samarqand viloyatida turizm XIzmatlarini rivojlanish darajasining o‘zgarishi turli tendensiyaga ega (3.3.1 – jadval). 3.3.1 – jadval 2004-2010 yillarda Samarqand viloyatida turizm sohasining rivojlanish dinamikasi 3 Ibadullayev N.E. Turistik resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish imkoniyatlari (Samarqand viloyati misolida). I.f.n. ilmiy darajasini olish uchun dissertatsiya. Samarqand: SamISI, 2010. – 156 b.

№ Ko‘rsatkichl ar nomi Yillar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1. XIzmatlar hajmi - jami mln. so‘mda 452,4 7 5710, 9 6689, 1 11078, 4 13567, 3 13348, 5 20888, 1 2. Foyda - jami mln. so‘mda 71,68 541,3 370,5 1192,1 474,2 1007,3 1291,8 3. Turistlarga XIzmat ko‘rsatish – ming kishi 99 59,1 81,7 113,19 120 130,94 152,89 - qabul qilindi 68,69 58,8 66,5 94,82 106,39 103,72 113,67 Xorijliklar 37,5 36,9 45,1 70,95 73,41 70,84 78,44 4 . Yeksport XIzmati ming. AQSH dol. 5000 4450, 8 4978, 3 7008,9 7391,8 5778,8 7422,8 * Manba: “O‘zbekturizm” Milliy kompaniyasi ma’lumotlari asosida tayyorlandi. Ushbu jadval tahlili shuni ko‘rsatmoqdaki, 20 10 yil davomida viloyatda faoliyat ko‘rsatayotgan sayyohlik firmalari va mehmonxonalar tomonidan jami ko‘rsatilgan XIzmatlar hajmi 20888,1 mln. so‘mni, 20 09 yilga nisbatan o‘sish – 156,5 % ni, olingan daromad 1291,8 mln. so‘mni, 200 9 yilga nisbatan o‘sish – 1 2 8 ,2 % ni, eksport hajmi 7422,8 ming AQSH dollarini, 200 9 yilga nisbatan o‘sish – 1 28,4 % ni, XIzmiat ko‘rsatilgan turstlar soni 152,89 ming kishini , 200 9 yilga nisbatan o‘sish sur’ati - 117 % ni, shu jumladan , chet el sayyohlari 78,44 ming kishi , 200 9 yilga nisbatan o‘sish sur’ati – 1 11 % ni tashkil etgan. Bu ma’lumotlarni

quyidagi diogramma orqali yaqqol ko‘rishimiz mumkin(3.3.2 va 3.3.3 - diogrammalar). 2007 2008 2009 20100500010000150002000025000 11078.4 13567.3 13348.5 20888.1 1192.1 474.2 1007.3 1291.8 Xizmatlar hajmi, mln. so`mda Foyda mln.so`m 3.3.2- diogramma. 2007 – 2010 yillardagi XIzmatlar xajmidagi o‘zgarish 2007 2008 2009 2010020406080100120140160180 113.19 120 130.94 152.89 70.95 73.41 70.84 78.44 Xizmat ko`rsatilgan turistlar soni, ming kishi shu jumlada, xorijiy turistlar 3.3.3- diogramma. 2007 – 2010 yillar davomidagi XIzmat ko‘rsatilgan turistlar sonidagi o‘zgarish tendensiyalari Xulosa o‘rnida shuni ta’kidlash joizki, Samarqand viloyatida turizm bozorini tashkil etish va rivojlantirish borasida katta turistik salohiyatga ega bo‘lib, bu yerda

yana qo‘shimcha tariXIy, diniy, madaniy-yetnografik turistik resurslarga boy hisoblangan qishloq joylarining mavjudligi keng turistik imkoniyatlardan dalolat beradi. Shunday ekan viloyat chekka joylaridagi turistik resurslarni o‘rgani, ularga marshrutlar ishlab chiqish va infra tuzilmasini rivojlantirish bugungi kunning muhim masalalaridan hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.«O`zbekistonda turizmni rivojlantirishning 2005 yilgacha bo`lgan davlat dasturi», O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning 15.01999 yildagi UP-2286 farmoni. 2. O`zbekiston Respublikasining «Turizm to`g`risidagi qonuni». Xalq so`zi gazetasi 109.1999. 3. Александров А.Ю. Международный туризм. Уч.пособие для вузов.- М.: Аспект Пресс, 2000 Биржаков М.Б. Введение в туризм. С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2004 5 . Лицензирование и сертификацие в туризме. Учебное пособие Дехтярь Г.М.: Финансы и статистика, 2003 г. 6 . Маринин М.М. Туристские формальности и безопасность в туризме.2000

O'xshashlar

Farg’ona turistik mintaqasi

Qoraqolpog’iston turistik mintaqasi

Xorazm turistik mintaqasi

O’zbekistonning janubiy turistik mintaqasi

Buxoro Navoiy turistik mintaqasi