Сурхондарё вилояти ижтимоий - иктисодий ривожланишидаги худудий тафовутлар - Geografiya - Referatlar

Сурхондарё вилояти ижтимоий - иктисодий ривожланишидаги худудий тафовутлар

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

130.5771484375 KB

Ko'chirib olish

C урхондарё вилояти ижтимоий-иқтисодий ривожланишидаги ҳудудий тафовутлар Минтақа хўжалиги тармоқлари маълум шарт-шароитлар ва омилларни ҳисобга олган ҳолда ҳудудий ташкил этилади. Сурхондарё вилояти ишлаб чиқариш тармоқлари ҳудудий жойлашувида хом ашё, сув ва иқлим шароити, меҳнат ресурслари, транспорт омилларининг ўрни катта. Вилоят хўжалигининг таркибий тузилишини таҳлили минтақада ривожланиш даражасига кўра бир-биридан фарқ қилувчи туманлар борлигини кўрсатди. Масалан, минтақанинг азалдан таркиб топган текислик қисмида жойлашган, йирик экин майдонларига эга бўлган туманларида деҳқончилик ва вилоят саноатининг асосий корхоналари жойлашган бўлса, тоғли қисмида чорвачилик, саноатнинг кон қазилов тармоқларигина ривожланган. Жадвал маълумотлари моддий ишлаб чиқаришнинг асосий тармоқлари бўлган саноатда ишлаб чиқариш ҳажми 11, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари 13 мартага ўсганидан далолат беради. Икки тармоқда ҳам Денов тумани энг юқори кўрсаткични эгаллаб, вилоят саноат маҳсулотларининг 15,2 %ни, қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг 12 %ни беради. Энг паст кўрсаткич эса вилоят туманлари орасида ташкил этилганлигига кўп бўлмаган Бандихон туманига тегишли (2006 йилда Термиз шаҳрида ишлаб чиқарилган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини эътиборга олмаган ҳолда). Жадвал таҳлили вилоятда келажакда саноатни ривожлантиришга алоҳида эътибор берилиши зарурлигини талаб этади. Шу мақсадда туманларда саноатни ривожлантириш учун кичик тадбиркорлик фаолияти учун шарт- шароитлар яратиш, мавжуд қўшма корхоналар иш қувватини кучайтириш зарур. Бунинг учун, энг аввало, инвестиция муҳитини яратиш талаб этилади. Cурхондарё вилоятида инвестиция муҳитининг шаклланишига унинг қишлоқ хўжалигига ихтисослашганлиги, ушбу соҳада хом ашё ресурсларнинг кўплиги, истеъмол омилларининг мавжудлиги ижобий таъсир кўрсатса, транспорт инфратузилмасининг етарли даражада ривожланмаганлиги,

иқтисодий географик ўрнининг ноқулай ҳолатлари салбий омиллар ҳисобланади. Ушбу йилларда вилоятга киритилган инвестициялар миқдори таҳминан 1,5 мартага ўсди. Вилоят капитал қўйилмалар миқдорига кўра Ўзбекистон вилоятлари орасида 8 ўринни эгаллаб, 2006 йил республикага киритилган капитал қўйилмаларнинг 5,2 %ни Сурхондарёга тўғри келади. Сўнгги йилларда вилоятга кириб келаётган капитал қўйилмалар миқдорининг ошишига вилоят турли табиий ресурсларга бойлиги, етарли меҳнат ресурсларининг мавжудлигидан ташқари, бу даврда Сурхондарёни республиканинг марказий вилоятлари билан тўғридан тўғри боғловчи янги темир йўл линиясининг ишга туширилиши, вилоятга қўшни республикаларда сиёсий нотинчликларнинг бартараф этилганлиги натижасида вилоят ИГЎнинг қулайлашганлиги ҳам сабаб бўлди. Бу ҳолатлар хорижий сармоядорларнинг ҳам эътиборини торта бошлади. Аҳолига пуллик хизмат кўрсатишда таҳлил этилган давр оралиғида юқори ўсиш даражаси қайд этилган бўлиб, бу вилоятда пуллик хизмат кўрсатувчи соҳаларнинг ривожланаётганлиги, асосийси, аҳолида ушбу хизмат турларига эҳтиёжнинг мавжудлиги ва бу хизматларга яраша хақ тулаш имкониятининг ошиб бораётганлиги ҳам сабаб бўлган. Вилоятда кўрсатилаётган барча хизматлар ичида транспорт (23,1 %), уй- жой коммунал хизмати (19,2 %), алоқа (2,4 %) хизматларининг хиссаси катта. Статистик маълумотлар аҳоли жон бошига пуллик хизмат кўрсатиш ҳажмининг ҳам орта бошлаганини кўрсатмоқда. Агар 1991 йилда вилоят бўйича аҳоли жон бошига 102 сўмлик пуллик хизмат кўрсатилган бўлса, 2006 йилга келиб бу кўрсаткич 36127 сўмни ташкил қилди. Маълумки, минтақада иқтисодий- ижтимоий ривожланиш даражаси ўсар экан, аҳолининг кўрсатилаётган хизматларга хақ тўлаш имконияти ҳам ошади. Буни вилоятнинг иқтисодий ривожланган туманларида қолоқ туманларга нисбатан аҳоли жон бошига пуллик хизмат кўрсатиш кўрсаткичларининг юқорилигида ҳам кўрса бўлади.

Вилоятнинг барча иқтисодий-ижтимоий ривожланишининг кўрсаткичлари орасида ташқи савдо айланмаси анча секин ўсмоқда. Мустақилликнинг илк йилларида асосий экспорт маҳсулоти сифатида пахта толаси ҳисобланган бўлса, 2006 йилда пахта толасидан ташқари, озиқ-овқат, қурилиш материаллари, энергия манбаали маҳсулотлар ва хизматлар ҳажми ошди. Сўнгги йилларда вилоятнинг импорти таркибида кимёвий маҳсулотлар, ёқилғи маҳсулотлари, машина ва асбоб-ускуналар асосий ўринни ташкил этади. Минтақа иқтисодий-ижтимоий ривожланиши учун вилоятга четдан келтирилаётган зарурий маҳсулотларнинг бир қисмини вилоятнинг ўзида ишлаб чиқариш учун корхоналар барпо қилинмоқда, мавжудлари қайта таъмирланмоқда.

Жадвал Сурхондарё вилоятида 1998 ва 2006 йиллардаги ижтимоий- иктисодий ривожланиш кўрсаткичлари № Туманлар Саноат ма ҳ сулоти Қишлоқ хўжалиги ма ҳ сулоти Капитал қўйилмалар Пуллик хизматлар, млн. сум ҳ исобида Экспорт ҳ ажми Импорт ҳ ажми 1998 й., млн.с. хисобида 2006 й., млрд.с. хисобида 1998й., млн.с. хисобида 2006 й., млрд.с. хисобида 1998 й., млн.с. хисобида 2006 й., млрд.с. хисобида 1998 й 2006 й 1998 й., минг АҚШ долл. хисобида 2006 й., минг АҚШ долл. хисобида 1998 й., минг АҚШ долл. хисобида 2006 й., минг АҚШ долл. хисобида 1 Вилоят буйича шундан: 23692,3 259,1 48361,5 602,2 11710,2 192,7 3714, 4 70263, 5 172513,4 148613,9 12805,4 10797,2 2 Термез шахри 1821,9 17,2 - 0,7 1494,8 12,9 705,9 19964, 3 10165,0 12705,2 6214,0 1518,4 3 Ангор 954,2 8,4 2874,5 32,3 515,4 8,0 158,4 2725,6 19174,0 3782,3 - 17,0 4 Бандихон 12,4 0,4 1479,5 19,2 425,9 9,1 43,2 585,2 - - - - 5 Бойсун 154,0 2,3 2186,1 23,5 509,6 18,9 124,3 1721 - - - - 6 Денов 3854,4 49,7 5470,3 74,8 977,1 12,1 662,2 17395, 9 27524,0 182275,0 179,3 236,3 7 Жарқургон 3441,5 45,0 5063,9 54,7 1106,7 18,2 273,8 3734,5 23442,2 21275,6 3892,0 447,2 8 Қизириқ 1200,8 11,2 3287,9 34,7 420,9 7,9 149,2 1433,9 10181,7 - - - 9 Қумқурғон 878,3 20,7 5385,3 54,5 1112,5 23,5 198,7 4190,5 7342,7 7003,8 - 94,1 10 Музрабод 2100,5 16,2 3818,2 39,4 687,1 8,9 163,6 3224,4 14005,8 12070,8 - - 11 Олтинсой 451,9 1,6 3197,5 54,7 615,5 11,4 144,3 1716 - 9,6 31,9 - 12 Сариосиё 1732,6 16,6 2971,9 40,0 1409,3 24,4 253,6 3050,6 68,2 4948,9 - 848,7 13 Термиз 196,4 2,5 2465,0 33,2 517,7 8,2 132,0 2007,6 - 678,0 - 2036,1 14 Узун 875,2 8,9 3047,2 46,9 864,5 9,2 205,2 3351,8 15297,8 3421,5 24,5 83,0 15 Шеробод 1928,4 17,3 3686,6 49,7 469,1 11,0 235,3 2349,5 16591,2 11464,1 - 1566 16 Шурчи 4089,8 41,1 3427,7 43,9 571,3 9,0 264,7 2812,7 11836,2 17251,1 166,3 710,7 Жадвал вилоят статистика бошкармаси маълумотлари асосида тайёрланган.

Минтақа ижтимоий-иқтисодий ривожланишидаги ҳудудий таффовутларни таҳлил қилиш натижасида қуйидаги хулосалар чиқариш мумкин: - статистик маълумотлар вилоят ижтимоий–иқтисодий ривожланишида сўнгги йилларда иқтисодий ўсиш юз бераётганини кўрсатади; - минтақа баъзи туманларида саноатнинг ривожланиш даражаси анча паст бўлиб, ушбу туманларда саноатни ривожлантиришга қаратилган махсус саноат сиёсатини ўтказиш талаб этилади; - вилоятда катта миқдорда капитал қўйилмалар киритилиши учун етарли шарт шароитлар мавжуд бўлишига қарамай, аниқ мақсадга қаратилган ишлар суст олиб борилаётгани сабабли киритилиши мўлжалланаётган капитал қўйилмалар тўлиқ ўзлаштирилмаяпти. Айниқса, хорижий инвестициялар жалб этиш ишлари паст даражада олиб борил моқда ; - қишлоқ туманларида аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш тармоқлари фаолиятини кучайтириш, бу тармоқларда рақобат муҳитини яратиш зарур; - вилоят экспортида тайёр махсулотлар ҳажмини ошириш, импорт қилинаётган махсулотларни иложи борича минтақанинг ўзида ишлаб чиқаришга ҳ аракат қилинмоқда; - вилоят экспорт ҳажмида қўшма корхоналарнинг ҳиссаси паст (9,6%) бўлиб , бу кўрсаткични ошириш учун уларнинг маҳсулот ишлаб чиқариш қувватини ошириш талаб этилади.

Адабиётлар : 1. Солиев А., Абдуназаров Х. Енгил ва озик-овкат саноатининг минтакавий муаммолари. - Тошкент. : «Фан», 2007. 2. Сурхондарё вилояти ракамларда: 2005-2006 йиллар. (Статистик туплам) - Термиз, 2007. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Сурхондарё вилояти

Фаргона вилояти иктисодий - ижтимоий ривожланишида ташки иктисодий алокаларнинг роли

Фаргона вилояти иктисодий - ижтимоий ривожланишининг баъзи бир хусусиятлари

Қашқадарё вилояти

Сурхондарё вилояти кишлок ахоли манзилгохларининг сони ва таркибий тузилишидаги узгаришлар