O‘zbekistonning agrosanoat majmui - Geografiya - Referatlar

O‘zbekistonning agrosanoat majmui

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

93 KB

Ko'chirib olish

O‘zbekistonning agrosanoat majmui Reja: 1. Agrosanoat kompleksi O‘zbekiston iqtisodiyotining muhim tarmog‘i ekanligi: 2. Agrosanoat majmuasini shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadigan omillar. 3. O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi geografiyasining asosiy tarmoqlariga umumiy ta’rif; 4. O‘zbekiston dehqonchilik tarmoqlariga umumiy ta’rif; 5. O‘zbekiston chorvachilik tarmoqlariga umumiy ta’rif; 6. Bozor iqtisodiyoti sharoitida respublika agrosanoat majmuasini rivojlantirish muammolari;

Agrosanoat majmui Respublika xalq xo‘jaligining muhim tarkibiy qismi bo‘lib, qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish va iste’molchilarga yetkazishda qatnashadigan tarmoqlarni o‘z ichiga oladi. ASMning birinchi tarkibiy qismi qishloq xo‘jaligini ishlab chiqarish qurollari bilan ta’minlaydigan sanoat tarmoqlari, ikkinchi ya’ni asosiy tarkibiy qismi qishloq xo‘jaligining o‘zi va uchinchi tarkibiy qismi qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qayta ishlaydigan sanoat tarmoqlaridir. ASM ning birinchi tarkibiy qismi sanoat majmuiga yoritilgan. Agrosanoat majmui oldida Respublika aholisini oziq-ovqat, sanoatni xom ashyo bilan ta’minlash vazifalari turadi. ASM tarmoqlarida Respublika iqtisodiy faol aholisining katta (47%) qismi ishlaydi. Mustaqil O‘zbekiston Respublikasida agrosanoat majmuini yanada taraqqiy tuzilma o‘zgarishlarni amalga oshirish zarur. Paxtachilik, chorvachilik umuman qishloq xo‘jalik mahsulotlarining asosiy qismini Respublika hududida qayta ishlash kerak. Qishloqlarda iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlar jiddiy ravishda o‘zgarmoqda, jamoa va davlat xo‘jaliklari xo‘jalik hisobiga o‘tib ishlamoqdalar. Yerlarga brigada, zveno va oilaviy ijara pudrati usulida ishlov berilmoqda. Fermer xo‘jaliklar tashkil qilinmoqda. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarni saqlash uchun yangi omborxonalar, sovuqxonalar qurish jiddiy vazifa bo‘lib turibdi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarining davlat xaridi narxlarini zamon talablari darajasiga ko‘tarish, shu yo‘l bilan ASM xodimlarining turmush sharoitini tuzatish kun tartibidagi muammodir. Ilmiy asoslangan almashlab ekish tizimini to‘liq amalga oshirib, paxta hokimligidan qutilish va chorvachilik uchun yem-xashak bazasini kengaytirish talab etiladi. Agrosanoat majmuining asosiy qismi Respublika qishloq xo‘jaligidir.

Qishloq xo‘jalik geografiyasi. Qishloq xo‘jaligi O‘zbekiston iqtisodiyotining muhim va yetakchi tarmoqlaridan biri bo‘lib, unda aholining 1/3 qismiga yaqini banddir. O‘zbekistonning iqlimi, yer, suv va mehnat resurslari qishloq xo‘jaligining muhim serdaromad va ko‘p mehnat talab qiladigan paxtachilik, pillachilik, lubkorlik, sholikorlik, uzumchilik, bog‘dorchilik, sabzavot, polizchilik, qorako‘lchilik kabi tarmoqlarini rivojlantirish uchun imkoniyat yaratgan. Bular Respublika qishloq xo‘jaligining yetakchi tarmoqlaridir. Turkistonda paxta o‘lka jami qishloq xo‘jalik mahsulotining 40%ni tashkil qilgan. Hozirgi O‘zbekiston hududida 1913 yilda hammasi bo‘lib 517.2 ming tonna paxta yig‘ib olingan. O‘rtacha hosildorlik gektar boshiga 12.2 sentnerdan oshmagan. Iqtisodiy qoloqlik, mustamlaka siyosati O‘zbekistonning qulay iqlimi, unumdor yer va suv resurslarida samarali va oqilona foydalanish imkonini bermasdi. 1924-1928 yillarda o‘lkada irrigasiya ishlariga 61.4 mln.so‘m sarf qilindi. Natijada Toshkent, Samarqand va Buxoro viloyatlarining bir qancha rayonlarida irrigasiya tizimlari tiklanib qayta qurildi. Birinchi besh yillik (1928-1932 yillar) davrida yoppasiga jamoa xo‘jaliklari tuzildi. 1932 yilga kelib 82% dehqon xo‘jaliklari jamoa va sho‘ro xo‘jaliklariga birlashdi, ikkinchi besh yillikda yoppasiga jamoa xo‘jaliklari tuzish tugallandi. Ikkinchi besh yillik (1933-1937 yillar)da Respublika qishloq xo‘jaligining barcha tarmoqlari, avvalo paxtachilik tez sur’atlar bilan rivojlandi. Jamoa va sho‘ro xo‘jaliklar tashkiliy hamda iqtisodiy jihatdan mustahkamlana bordi, uchinchi besh yillikning birinchi yarmida Farg‘ona vodiysi, Xorazm va boshqa joylarda xashar yo‘li suv xo‘jaliklari qurilishlari avj oldirib yuborildi. IrrigasiY. O‘zbekiston hududida sug‘orish ishlari qadim zamonlardan boshlangan. Xorazmda miloddan ancha oldin sug‘orish inshootlari qurilganligi ma’lum. Bunday inshootlarni qurish o‘rta asrlarda ayniqsa avj olgan. Bu davrda O‘rta Osiyoda ilm-fan va hunarmandchilik yuqori darajada rivojlangan edi. Bunga

Samarqand viloyatidagi Abdulloxon Bandi tug‘onini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Bu inshoot o‘sha zamonlarda O‘zbekistonda sug‘orish usullari ancha rivojlanganligini ko‘rsatadi. Tug‘ondan suv yopiq ariq sopol quvurlarda oqib chiqqanligi va ekin maydonlariga taralganligi shundan dalolat beradi. Cho‘lli yo‘llarda sardobalar qurilgan ularning ayrimlari Samarqand va Buxoro viloyatlarida saqlanib qolgan. O‘rta asrlarda Toshkent viloyati hududida Buzsuv, Zax, Surxondaryo hududida Zang, Zarafshon vodiysida Dargon va boshqa ariqlar qurilgan. Bu davrda suvni chig‘iriqda baland yerlarga chiqarib berish ham keng yoyilgan. O‘zbekiston yer fonlariga qo‘yidagilar kiradi. (ming gektar) 2005 yil Qishloq xo‘jaligida foydalaniladigan jami yerlar -25687.4 Shu jumladan haydaladigan yerlar -4279 Sug‘oriladigan obikor yerlar -3296.3 Bahorikor (lalmikor) yerlar -752.7 Yaylov-pichanzorlar -21215.7 Bog‘lar-tokzorlar va ko‘p yillik o‘simliklar -338.8 O‘simlikshunoslik. O‘simlikshunoslik O‘zbekiston qishloq xo‘jaligining yetakchi tarmog‘i bo‘lib, qishloq xo‘jalik mahsulotining 4/5 qismini yetkazib beradi. O‘zbek xalqi dehqonchilik, bog‘dorchilik xususan obikor dehqonchilik sohasida ko‘p asrlar mobaynida boj tajriba to‘plagan. Respublikada yer, suv resurslarida oqilona foydalanish dehqonchilik mahsulotini ko‘paytirishning asosiy omili hisoblanadi. O‘zbekiston sharoitida obikor dehqonchilikni rivojlantirish ko‘proq sug‘orish irrigasiyaga bog‘liqdir. Irrigasiya ekinlaridan barqaror hosil olishning asosiy sharti bo‘lib, u iqlimga uning injiqliklariga qaramlikdan qutqaradi. Obikor dehqonchilik yerlarining 2/3 qismida texnika ekinlari yetishtiriladi. O‘zbekiston o‘simlikshunosligining ixtisoslashishi agroiqlim resurslariga bog‘liqdir. Adir tog‘ mintaqasi asosan lalmi dehqonchilik va bog‘dorchilikka, obikor dehqonchilik mintaqasi qimmatbaho texnika ekinlari yetishtirishga ixtisoslashgan.

Paxtachilik. Respublika qishloq xo‘jaligining yetakchi tarmog‘i bo‘lib, tovar mahsulotining asosiy qismini yetkazib beradi. O‘zbekiston paxtachiligi dunyoda paxta ekiladigan mintaqalarning eng shimoliysi hisoblanadi. Shunga qaramay bu yerda dunyoda paxtadan eng yuqori hosil (gektaridan 31 s.) yetishtirilmoqda. O‘zbekistonda paxtachilik xo‘jaligining ko‘pgina tarmoqlari bilan bog‘liq bo‘lib, paxta sanoat majmui tarkib topgan. Respublikada yengil va oziq-ovqat sanoati hamda kimyo sanoatining ayrim tarmoqlari paxtachilik xom ashyosi asosida ishlaydi. O‘zbekiston paxtachiligi MDHdagina emas balki keng xalqaro miqyosda ham kata ahamiyatga egadir. O‘zbekiston paxta yetishtirishda dunyoda Xitoy, AQSH va Hindistondan keyingi to‘rtinchi o‘rinda turadi. Paxtachilik o‘lkamizda uzoq tarixga ega ayrim mutaxassislarning fikricha paxta 5 ming yildan beri ekilar ekan. O‘zbekistonda paxtachilik 1 butun agrotexnika majmuini amalga oshirish yo‘li bilan rivojlantirmoqda. Respublika viloyatlarining paxtachilikdagi hissalari bir-birlariga yaqinlashib qoldi. Hozirda Qashqadaryo, Buxoro, Andijon, Farg‘ona viloyatlarida yiliga 500 ming tonna atrofida paxta tayyorlanmoqda. Toshkent, Samarqand, Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida esa 200 ming tonnadan 400 ming tonnagacha paxta yetishtirilmoqda. Buni qo‘yidagi jadvaldan ko‘rish mumkin. Ayniqsa ingichka tolali paxta yetishtirish tez rivojlanmoqda. Bu paxta asosan Surxondaryo, shuningdek Qashqadaryo, Buxoro va Namangan viloyatlarida yetishtirilmoqda. Bu paxtani ko‘paytirish paxtachilikdagi muhim vazifalardan biridir. О‘zbekistondа pаxtаchilikning о‘sishi. Kо‘rsаt kichlаr 192 3 yil 192 4 yil 193 2 yil 194 0 yil 195 0 yil 196 0 yil 197 0 yil 1975 yil 198 5 yil 199 0 yil 199 2 yil 200 5 yil Ekin mаydon (ming gа) 424, 6 263 994 ,8 923 ,5 109 8 138 7 170 9 1773 198 9,8 183 0 171 9 143 6,5 Yalpi hosil 517. 209 138 222 282 374 449 5013 538 505 462 376

( ming t ) 2 6 5 5 6 5 1 7.5 4.1 6.4 О ‘rt а ch а hosil (s-g а ) 12.2 7.8 7.9 15. 0 20. 9 22 26. 3 28 27 27. 6 26. 9 25.9 Paxta ekin maydoni keyingi yillarda qisqardi 1980 yili 2 mln.gektar yerga paxta ekilgan bo‘lsa, u 1991 yilda 1.7 mln.ga yerga ekildi. Endilikda paxtani almashlab ekish tizimi keng amalga oshirilmoqda, natijada yem-xashak va oziq- ovqat yetishtirish ko‘paymoqda. Paxtachilik soxasidabir qancha muammolar turibdi. Ulardan eng muhimlari paxta tolasini yaxshilash, serhosil va tez pishar paxta navlarini yaratish, qori unumli texnikadan foydalanish asosida mahsulot tannarxini kamaytirish va xokazo. O‘zbekistonning iqlim sharoiti paxtadan boshqa texnika ekinlarini ham yetishtirish imkonini beradi. Respublika muhim texnika ekini-kanop yetishtirishda ancha yutuqlarga erishdi. Kanop O‘zbekistonda 1940 yildan buyon yetishtirilmoqda. Samarqand viloyatining Urgut va qo‘shni rayonlarida tamaki yetishtirilmoqda. Buxoro, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarida zig‘ir hamda kunjut yetishtirish ko‘payib bormoqda. G‘allachilik. G‘alla aholini oziq-ovqat bilan ta’minlashda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. G‘alla O‘zbekistonda obikor va lalmikor mintaqalarda yetishtiriladi. Obikor yerlarda asosan makkajo‘xori,bo‘g‘doy va sholi yetishtiriladi. Respublikada bug‘doyning 2/3 qismi bahorikor yerlaridan olinadi. Makkajo‘xori chorvachilikda juda muhim ozuqadir. Oqsil va vitaminga boy bo‘lgan bu ekin mollarni tez semirtiradi va sersut qiladi. Makkajo‘xori respublikaning barcha viloyatlarida ekiladi. O‘zbekistonda 18 ixtisoslashgan makkajo‘xorichilik shuro xo‘jaligi tashkil etilgan. Makkajo‘xori paxta bilan almashib ekiladi. Hozir jumhuriyatimizda yiliga o‘rta hisobda 2 mln.tonna don yetishtiriladi. Shuning choragini makkajo‘xori tashkil qiladi.

O‘zbekiston g‘allachiligidagi sholikorlik ham muhim o‘rin tutadi. Sholi qimmatli oziq-ovqat ekinidir. Aholining moddiy farovonligi oshgan sari sholiga bo‘lgan talab ortib bormoqda. O‘zbekistonning iqlim suv sharoitlari sholi yetishtirish uchun qulay. Bu ekin tinmay sug‘orishni talab etadi, shuning uchun u jazirama issiq bo‘ladigan daryo buylarida sho‘r bosgan ortiqcha yerlarga ekiladi. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda ixtisoslashtirilgan maxsus sholikorlik shuro xo‘jaliklar tashkil qilindi, asosiy sholikorlik Qo‘yi Amudaryo (KK va Xorazm viloyatlari)da joylashgan. Birgina Qoraqalpog‘istonda ixtisoslashtirilgan shuro xo‘jaliklari soni 19 taga yetdi. Bug‘doy va arpa O‘zbekistonning lalmikor yerlarida yetishtiriladi. Adir mintaqasining yuqori va tog‘ mintaqasining past qismlarida bahorikor dehqonchilik qilinadi. “G‘allaorol-1” shuro xo‘jaligi katta maydonda g‘alla ekib, yuqori hosil yetishtirib kelmoqda. Bu xo‘jalikda bahorikor dehqonchilik madaniyati yuqori va ilg‘or agrotexnika tadbirlari muvaffaqiyatli qo‘llaniladi. Bu xo‘jalik lalmikor dehqonchilikning ilg‘or tajriba maktabi bo‘lib qoldi. Respublikada anchagina maydonlarda no‘xat, loviya, mosh, tariq kabi an’anaviy ekinlar ham yetishtiriladi. Bularning ko‘p qismi yordamchi shaxsiy xo‘jaliklardan olinadi. Kartoshkachilik, sabzavotchilik va polizchilik. O‘zbekistonning unumdor tuprog‘i, serquyosh yozi kartoshka sabzavot ayniqsa shirin shakar poliz ekinlari yetishtirish va ko‘paytirish imkonini beradi. Respublika bu mahsulotlar bilan o‘z aholisini to‘liq ta’minlabgina qolmay, balki boshqa davlatlarga ham anchagina mahsulot yetkazib beradi. O‘zbekiston o‘zining polizchiligi, shirin shakar qovun tarvuzi bilan dunyoga mashhur. Qovun va tarvuzning ko‘pdan-ko‘p navlarini yetishtirishda Sirdaryo, Jizzax, Xorazm viloyatlari alohida ajralib turadi. Qovunning yalpi hosili sifati bo‘yicha O‘zbekiston boshqa davlatlarga qaraganda birinchi o‘rindadir.

Bog‘dorchilik va uzumchilik. O‘zbekistonning iqlim sharoiti bog‘dorchilik uchun juda qulay. Havoning ochiq va quruq kelishi mevalarni sershira qilishi bilan birga ularga bo‘ladigan kasalliklarni kamaytiradi. Keyingi vaqtda sitrus mevalar ayniqsa limon yetishtirish rivojlanmoqda. Toshkent viloyatidagina emas balki butun Respublika shuhrat taratgan xalq seleksioneri Zayniddin Faxriddinovning tajribasi asosida O‘zbekistonning ko‘plab xo‘jaliklarida limonariylar tashkil qilinmoqda. Masalan Termiz rayonida Navro‘z limonareyning maydoni 30 gektargacha keladi. O‘zbekiston dunyoga shirin uzum navlari bilan ham tanilgan. Uzumchilik Re spublikaning barcha viloyatlarida rivojlangan. Bu sohada Samarqand, Farg‘ona, Toshkent, Jizzax, Qashqadaryo viloyatlari peshqadam bo‘lib, Qoraqalpog‘iston va qolgan viloyatlarda ham uni yuksaltirish uchun imkoniyatlar bor.

O'xshashlar

Agrosanoat majmui. Agrobiznes

Mashinasozlik majmui

Metallurgiya sanoati majmui

Yoqilg‘i energetika majmui

Tarmoqlararo qurilish majmui