Agrosanoat majmui. Agrobiznes - Geografiya - Referatlar

Agrosanoat majmui. Agrobiznes

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

67 KB

Ko'chirib olish

Agrosanoat majmui. Agrobiznes Reja: 1. Agrosanoat to`g`risida tushuncha. 2. Agrar munosabatlar. 3. Renta va uning turlari. 4. Agrobiznes va uni ng tarkibi.

Agrosanoat qishloq xo`jaligi va u bilan bog`liq sanoat tarmoqlarining o`zaro aloqadorligi natijasida yuzaga keladi. Agrosanoat majmui quyidagilarni o`z ichiga oladi. 1. Qishloq x o `jaligi. 2. Qishloq x o `jaligi uchun texnikalar, min e ral o`g`itlar, urug`lar, kimyoviy moddalar va boshqa shu kabi maxsulotlar ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari. 3. Qishloq xg`jaligi maxsulotlarini qayta ishlovchi sanoat korxonalari (paxta tozalash zavodi, oziq-oqvat korxonalari, to`qimachilik korxonalari va boshqalar). Bozor munosabatlari iqtisodiyotning hamma jabhalarini, jumladan, qishloq xo`jaligini ham o`z ichiga oladi. Mazkur tizimda agrar munosabatlar alohida o`rin tutadi. Yer bilan bog`liq bo`lgan iqtisodiy munosabatlar agrar munosabatlar deyi l adi. Bu munosabatlarning ob`ekti yer bo`lsa, uning sub`ektlari yer egalari, yerda xo`jalik yurituvchilar, nihoyat, yerga mehnat to`kuvchi kishilar hisoblanadi. Agrar munosabatlar o`ta ko`hna, iqtisodiy munosabatlarning eng qadimiy shakli, chunki insonning iqtisodiy faoliyati yerni ishlashdan boshlangan. Bozor tizimi agrar munosabatlarga yangicha mazmun beradi. Yerning tovarga aylanish, yerga xilma-xil mulkchilikning paydo bo`lishi, yerning tadbirkorlik ob`ekti bo`lishi, yerning garovga qo`yilishi, nihoyat yer uchun pul shaklida renta undirilishi, agrobiznesning maxsus faoliyat turiga aylanishi bozor tizimi bilan bog`liq. Agrar munosabatlarning ob`ekti bo`lmish yer maxsus resurs bo`lganidan uning xususida ham o`zigagina xos bo`lgan iqtisodiy aloqalar kelib chiqadi. Yer har qanday ishlab chiqarishning umumiy sharti. Yerdan tashqarida ishlab chiqarishning bo`lishi mumkin emas. Insoniyat hali koinot makonida ishlab chiqarishni uyushtirganicha yo`q. Yerda qishloq xo`jaligi yuritiladi, sanoat, qurilish korxonalari joylashadi, yer ustidan va ostidan yo`llar o`tadi, yer qa`rida qazilma boyliklar joylashgan, yerda o`rmon xo`jaligi yuritiladi, turar-joy va

madaniy-maishiy binolar qad ko`taradi va hokazo. Shu sababli har qanday iqtisodiy faoliyat ma`lum darajada yer bilan bog`langan deb aytamiz. Qishloq xo`jaligi uchun yer asosiy shilab chiqarish omili vazifasini o`taydi. Ma`lumki, qishloq xo`jaligidagi ishlab chiqarish ikki yoqlama xarakterga ega: birinchidan, iqtisodiy jarayon bo`lsa, ya`ni inson mehnati natijasida yuz bersa, ikkinchidan tabiiy-biologik jarayon bo`lib, mahsulot yetishtirish tabiiy omillarga, masalan, o`simlik yoki hayvonlarda kechadigan biologik o`zgarishlarga, iqlim sharoitiga, ob-havoning qanday kelishiga, tuproqning tabiiy hossalariga bog`liq. Qishloq xo`jaligi insonning tabiati bo`lgan munosabati bilan kishilarning o`zaro munosabatlari yaxlitlikda borishini talab qiladi va iqtisodiyotning agrar sektorini tashkil etadi. Bu sohada asosiy resurs yer bo`lib, u hech bir tengi yo`q, tanho o`ziga xos xususiyatlarga ega. Ammo yer eng cheklangan resurs, uni mehnat bilan yaratib bo`lmaydi. Ko`pgina resurslar bir-birining o`rnini bosa oladi. Masalan, mehnat resursini mashina bilan almashtirish mumkin. yerniig o`rnini esa hech bir resurs bosa olmaydi, shu jihatdan u o`ta noyob va asosiy resurs hisoblanadi. Uning asosiyligi shundaki, yer boshqa resurslarga qo`shimcha sifatida amal qilmaydi. Masalan, sanoatda stanoklarga qo`shimcha resurs sifatida kompyuter va uning programmalari qo`llanadi. yerni boshqa resurs bilan almashtirib ham bo`lmaydi, ammo uning muqobil ishlatish usullari g`oyat ko`p bo`ladi. Shu sababli yerga talab muttasil oshib boradi. Bu talab yer bilan bog`liq bo`lgan ishlab chiqarishning kengayishi va yerning unumdorligiga qarab o`zgaradi. Yer cheklangan, uni ishlab chiqarib bo`lmaydi, ammo foydalaniladigan yerlarni ularga investitsiya sarflab ko`paytirish mumkin. Masalan, qo`riq yerlarni sug`orish va botqoq hamda zax yerlarni qurutish orqali ekin maydoni tabiatan cheklangan bo`lsada, shu doiradan chiqmagan holda yaroqsiz yerlar hisobidan qishloq xo`jaligiga yaroqli yerlarni ko`paytirish mumkin. Yer resursi cheklalganligidan yerning taklifi noelastik, ya`ni o`zgarmaydigan bo`ladi. Bu bilan yer boshqa resurslardan jiddiy farqlanadi. Ma`lumki, agar talab oshsa, bunga javoban taklif ham ko`payadi, lekin yer bu qoidadan istisno etiladi, chunkn yer tabiat mevasi bo`lganidan uni mehnat bilan ko`paytirib bo`lmaydi. Yer hammabop

resurs. Unda dehqonchilik qilish, undirma sanoat yurgizish, qurilish qilish mumkin. Undan har xil maqsadda va har xil yo`l bilan foydalanish mumkin. Yer tabjat mahsuli bo`lganidan uning sifati jiddiy tabaqalashadi, yer uchastkalari turli tabiiy-iqlim mintaqalarida joylashadi, tuproqning tarkibi har xil bo`ladi. Shu sababdan yerlarning tabiiy hosildorligi keskii farqlashdi. O`ta yaxshi, yaxshi, o`rtacha, yomon va nihoyat o`ta yomon yerlar mavjud. Qishloq xo`jaligida yerning sifati mehnat unumdorligining muhim omili hisoblanadi. Yerga ikki xil monopoliya mavjud bo`ladi. Birinchidan, yer qadr-qiymati baland resurs sifatida mulk monopoliyasida turadi, ya`ni egasi yo`q yer bo`lmaydi. Yer cheklangan miqdorda bo`lganidan uni mulk sifatida ko`paytirib ham bo`lmaydi. Bunday hodisa yerga mablag` sarflashni uning egasiga bog`liq qilib qo`yadi. yer egasining mulkdor sifatida manfaati bor, ya`ni u o`z yeridan naf ko`rishi kerak. Shu sababli yer ishlatish uchun tekinga berilmaydi, egasiga undan foydalanish haqini to`lash zarur. Ikkinchidan, yer xo`jalik yuritish ob`ekti sifatida egallab olinadi, ya`ni yerda turli xo`jaliklar tashkil topadi, yaroqli yer bo`sh turmaydi. Xullas, yaroqli yerlar doim band bo`ladi. Yer resurs sifatida egalari qo`lida bo`lar ekan, ular boshqa resurs egalari singari uy xo`jaliklari tarkibiga kiradi. Binobarin, uy xo`jaliklari o`rtasida munosabat yer xususida ham bo`ladi. Yer mulk bo`lganidan mulkdorning roziligisiz uni ishlatib bo`lmaydi. Undan faydalashi uchun uning egasiga haq to`lash kerak. Yer o`z egasining mulki bo`lib qolgani holda vaqtincha boshqa mulk sohibi, xususan tadbirkor tomonidan ishlatilishi mumkin. Yerdan haq to`lash sharti bilan ma`lum muddatda foydalanish yuzasidai kelib chiqqan iqtisodiy aloqalar ijara munosabatlari deyiladi. Yer egasi ijaraga beruvchi, yerni ishlatuvchi esa ijaraga oluvchi bo`ladi. Ularning munosabati ijara bitimi bilan qonunlashtiriladi. Ijara mulk egasini o`zgartirmaydi, ammo ijarachi yerining mulkdori bo`lmasa-da, mutasqil xo`jalik yurita oladi, ijara muddati davomida yerdan foydalanish uning ixtiyorida bo`ladi. Yerdan qanday foydalanish, nimani va qancha yetishtirish, kimga sotish, kimdan qarz olish, resurslarni qaerdan topish - bular ijarachining o`z ishi hisoblanadi. Uning vazifasi

yer egasi bilan aloqasi vaqtida ijara haqini to`lab turishdan iborat bo`ladi. Ijaraga ko`lidan kelganicha boylik orttirishi mumkin, tushgan daromadni mustaqil taqsimlaydi va ishlatadi, boshqa iqtisodiy sub`ektlar bilan aloqa qiladi. Ijarachi erkin xo`jalik yurituvchi bo`lganidan ish yuzasidan bo`lgan majburiyatlarni o`z zimmasiga oladi, o`rnatilgan tartib-qoidalarga rioya qiladi. Ijarachi yerga mablag` soladi, yerda tadbirkorlik yuritib, foyda ko`radi, o`z manfaatiga erishadi. Yer egasi ham ijara haqi olib manfaatini yuzaga chiqaradi, ya`ni mulki unga daromad keltiradi. yerdan foydalanganlik uchun uning egasiga to`lanadigan haq renta deyiladi. Renta mohiyatan qishloq xo`jaligidagi qo`shimcha mahsulotning yer egasiga tekkan qismidir. Yerda ishlovchilar mehnati ham qo`shimcha mahsulot yaratadi, uning qiymati mahsulotning bozor narxiga kiradi. Maxsulot sotilganda xaridorlar shu mahsulot ekvivalentini (unga teng pulni) to`laydilar, binobarin, uning qiymati pul shakliga kiradi va shu hisobdan renta to`lanadi. Renta turlari Renta yerga bo`lgan mulkning iqtisodiy realizatsiyasi, ya`ni amalga oshishidir. Yer egasi manfaati yuzaga chiqishi uchun u o`z uchastkasini ishga solib, pul topishi kerak bo`ladi. U o`z yerida dehqonchilik qiladi, korxona yoki har xil xo`jalik, turar-joy binolarini quradi, yerni ijaraga beradi, uni sotadi yoki garovga qo`yib, pul oladi va shu pulni ishlatadi. Yerni ishlatishning bir-biridan farq qiladigan muqobil usullari ko`p. Bu usullardan qay birini tanlash yer egasining ishi. Albatta, mulkdor o`z manfaatidan kelib chiqqan holda, o`zi uchun eng qulay usulni tanlaydi. Bozor iqtisodiyoti tizimida yerni ishlatishdagi (keng tarqalgan usul uni ijaraga berib, renta olishdir. Renta turlari ko`p, jumladan, absolyut (mutlaq), differensial, monopol renta, qurulish uchastkalaridan va undirma sanoatda olinadigan r e nta kabilar uning k o` rinishlaridir. Ularning hammasi yerga kapital ko`yilib, mehnat sarflanishi natijasida keladigan va yer egasiga tegadigan daromaddir.

Absolyut renta yer uchastkalarining sifatidan q at`i nazar yer mulk b o` lgani uchun uning egalari oladigan renta. Mazkur renta hamma yerlardan olinadi, lekin miqdoran yomon va hatto eng yomon yerlardan olingan rentaga teng bo`ladi. Differen s ial (taba q alashgan) renta ye rning sifatiga qa rab o l inadigan va rentaning absolyut rentadan orti q cha b o` lgan q ismidir. Yer sifatining har xil bo`lishi, ya`ni tuproqning unumdorligidagi farqlar uni yaratadigan omildir. Tuproq hosildorligi ikki xil bo`ladi: tabiiy va iqtisodiy. Tabiiy hosildorlik tuproqning ximiyaviy va fizikaviy xossalari bo`lib, uni tabiat in`om etgan. Xalq tilida oriq yer, semiz yer degan tushuncha qo`llanishi bejiz emas, albatta. Yerning hosildorligi tabiatan har xil bo`lganidan, yerga sarflangan bir miqdordagi resurslar turlicha natija beradi. Yerni n g sifatiga qarab, muayyan miqdordagi moddiy va mehnat resurslari sarflangan holda, turlicha yalpi hosil olinadi. Masalan, 100 birli k ka teng resurs sarflangan h olda «A» u cha stkas i dan h ar gektariga 40 s entnerdan, «V» uchastkasida 30 s entierdan bu g` doy olinadi. Hosildorlikdagi farqqa qarab renta ham tafovutlashadi. Tuproqning iqtisodiy hosildorligi ye rga qo`shimcha resurs sarflash, ishlov berish orqali, uning sifatini oshiradi, unumdorligini ko`tarishni bildiradi. Iqtisodiy hosildorlikni tabiat emas, balki fan-texnika yutu q lari va me h nat in`om etadi. Iqtisodny hosildorlikni oshirib borish cheksiz emas, albatta. Yerga sarflangan qo`shimcha resurs hosildorlikni ma`lum chegaraga qadar oshira oladi. Shu doirada re n ta h am far q lanadi. Gap shundaki, qo`shimcha resurs sarfiga nisbatan hosildorlik ma`lum darajada o`sadi, keyinchalik u o`smaydi. Differen s ial rentaning (dif. renta) o` zi differen s ial renta I va differen s ial renta II dan iborat b o` ladi. Differensial renta I tuproqning tabiiy hosildorligiga va yer uchastkasining joylashuviga qarab olinadi Qishloq xo`jaligi mahsulotlarining bozor narxi bir xil, ammo o`rtacha xarajatlar esa yerga qarab, har xil bo`lganligi sababli, bozor narxiga asos bo`lgan yomon yerdagi xarajatlar bilan boshqa sifatliroq yerdagi xarajatlar o`rtasidagi farq dif. renta I ni paydo qiladi.

Differensial renta II – tuproqning iqtisodiy hosildorligi natijasidir. Yerga qo`shimcha mablag` sarflab, unga ishlov berish orqali hosildorlikni oshirish natijasida olinadigan renta dif. renta II bo`ladi. Tuproqning tabiiy imkoniyatlari doirasida yerga mablag` sarflash hosildorlikni ma`lum me`yor darajasida oshiradi, o`rtacha xarajatlarni kamaytiradi. Mablag` sarfini samarali ishlatishiga qarab, turli xo`jaliklarning individual xarajatlari tabaqalashadi. Bozor narxi bir xil bo`lib, xarajatlarning har xil bo`lishi yerga yaxshi ishlov bergan xo`jaliklarda dif. renta II ni hosil etadi. Bunda tuproqning tabiiy emas, balki iqtisodiy hosildorligidagi tafovutlar rentani yuzaga kelitiradi. Dif. renta II mohiyatan qo`shimcha sarflar keltirgan qo`shimcha iqtisodiy foyda , lekin u yer egasiga o`tgandagina rentaga aylanadi. Yerga uning egasi yoki ijarachi ilgari qo`ygan kapital uning sifatini yaxshilaydi. Yerga sarflangan mablag`lar yerga singadi va uning unumdorligini belgilangan me`yorda oshiradi. Sifati oshgan yer qaytadan ijaraga berilganda uning egasi dif. renta II ni ham ijara haqi tarkibida oladi. Monopol renta alohida tabiiy-iqlim sharoitiga ega bo`lgan, o`ta noyob mahsulot yetishtiriladigan yer uchun uning egasiga to`lanadigan rentadir. Faqat ana shunday yerlarda kamyob mahsulotlar (masalan, choy, kofe, sitrus o`simliklari mevasi, maxsus yog`och - qizil yog`och) yetishtiriladi. Ularga talab katta bo`lgani holda taklif oz bo`ladi, chunki ularni ishlab chiqarish maxsus, kam uchraydigan yer iqlim sharoitini talab qiladi. Mazkur tovarlar taklifi o`zgaruvchan (elastik) bo`lmaydi, chunki narxning o`zgarishi ularni oz yoki ko`p ishlab chiqarishni ta`minlay olmaydi. Shu boisdan kamyob mahsulotlar monopol narxda sotiladiki, bu narx ularni ishlab chiqarishga ketgan xarajatlardan ancha yuqori bo`ladi, natijada yer egalari monopol renta olish imkoniyatiga ega bo`ladilar. Bunday renta sharoiti nayob yerlar uchun boshqalarga qaraganda yuqori ijara haqi belgilanishida ifoda etiladi. Mazkur renta yo`qolishi ham mumkin, chunki fan-texnika taraqqiyoti tufayli ayrim yerlar o`zining noyob xususiyatini yo`qotadi, bunday yerlarda yetishtiriladigan mahsulotlarni boshqa yerlarda ham yetishtirish imkoniyati paydo bo`ladi, bunga mos navlar yaratiladi, sun`iy iqlim sharoiti yaratiladi va hokazo.

Ilgarilari limon faqat maxsus iliq dengizlar qi rg` og`idagi yerlarda yetishtirilgan. Shu boisdan mazkur yerlar monapol renta bergan. Fan-texnnka rivoji tufaydi limon O`zbekistonda ham yetishtirila boshla n di, binobarin, bu bilan maxsus dengiz bo`yi yerlarining monopol holati tugatildi. Avval hurmo faqat Surxondaryoda yetishtirilgan edi. Uning boshqa yerlarda ham o`sadigan navlarining paydo bo`lishi Surxon vohasining shu sohadagi monopoliyasini cheklab qo`ydi. Yer undirma sanoat uchun ham eng (muhim resurs hisoblanadi. Yer qa`ridagi boyliklar uning qadrini oshiradi, chunki yer osti boyliklari bo`lmasa, undirma sanoat ishlay olmaidi. Yerning mulk bo`lishi va boylikka egaligi undirma sanoatda ham renta bo`lishini taqozo etadi. yerda boylik bo`lganidan yer egalariga renta to`lashadi, aks holda bu boylik ishlanmaydi. Qazilma boylikni yerdan ajratib bo`lmaydi, uning ustidagi va ostidagi boylik yer bilan birgalikda mulk bo`lada. Mulk egasiga, undan foydalanganlik uchun tadbirkorlar renta to`laydilar. Undirma sanoatdagi renta tuproq hosildorligiga emas, balki yer qa`ridagi qazilma boyliklarga, ularning sifatiga, qazib olish xarajatlariga bog`liq bo`ladi. Shubhasiz, sayoz joylashgan, tarkibi boy, geologik sharoiti yaxshi, tashib olish oson boyliklar mavjud yerdan katta renta olinadi, chunki boyliklarni undirib, qayta ishlash kam xarajat talab etadi. Q uri l ish uchastkalari uchun h am renta t o` lanadi. Bino-inshootlar mualla q turmay, yer ustida q ad k o` taradilar. Qurilish dehqonchilik va sanoatga nisbatan yerni ishlatishning muqobil usulidir. Qurilish uchun to`lanadigan renta yerni boshqa usulda ishlatishdan keladigan rentadan ko`p bo`lgan taqdirdagina yer qurilish uchun ijaraga beriladi. Qurilish uchastkasidan undiriladigan renta miqdori faqat tuproq sifatiga emas, balki yerning joylashuv o`rniga ham b o g`liq. Agar, yer qanchalik shahar markazida, ekologik sharoiti yaxshi bo`lsa, yoxud u kommunikatsiyalar (trasport, aloqa vositalari, yo`llar, suv va issiqlik quvurlari va h. k.) bilan yaxshi ta`minlangan bo`lsa, renta shunchalik yuqori bo`ladi, chunki bular qurilish xarajatlari va qurilgan bino-inshootlarni ishlatib turish sarfini qisqartiradi.

Renta o`z turlaridan qat`iy nazar uni to`lovchilar uchun xarajat bo`lsa, yer egalari uchun daromad bo`ladi. U bir jihatdan doimiy xarajatlarni shakllantirsa, ikkinchi jihatdan odat`iy belgilangan daromadni tashkil etadi. Yerga talab uning ta k lifidan har doim ko`p bo`ladi. Uni nafaqat dehqoichilik, balki sanoat, transport, uy-joy, madaniy-maishiy qurilish ham yuzaga keltiradi. Yerni qishloq xo`jaligi yuritishdan boshqacha, muqobil ishlatish doirasining kengayishi, unga bo`lgan talabni muttasil oshirib boradi. Agrobiznes va uning tarkibi Agrobiznes deganda qishloq xo`jaligi sohasidagi biznes tushuniladi va u bozor tizimining tarkibiy qismlaridan birini tashkil etadi. Keng ma`noda, bunga qishloq xo`jaligi bilan bog`liq bo`lgan, biznes turlari kiradi. Agrobiznes rivojlangan bozor iqtisodiyotiga xos. Tarkiban unga qishloq xo`jaligining o`zidagi, shu soha mahsulotini qayta ishlash va iste`molga yetkazib berish bilan bog`liq bo`lgan tadbirkorlik faoliyatlari kiradi. Agrobiznesning maqsadi bozorni kerakli mahsulotlar bilan kanda qilmay va to`la-to`kis ta`minlash orqali foyda ko`rishdan iborat. Agrobiznes ishtirokchilari – bu tadbirkor fermerlar, qishloq xo`jalik mahsulotlarini qayta ishlash bilan shug`ullanuvchi sanoat tadbirkorlari va nihoyat, shu mahsulotnn sotish bilan shug`ullanuvchi tijoratchilardir. Bulardan tashqari agrobiznes doirasiga banklar, sug`urta va mol i ya k om pan i yalarp ham tort i ladi. Agrobiznes ilgarilari qishloq xo`jaligi bilan cheklansa, keyinchalik u agrosanoat integratsiyasi natijasida agrosanoat kompleksini qamrab oladi. Agar differensiatsiya sanoatning qishloq xo`jaligidan ajralishi bo`lsa, integratsiya ularni bir-biriga chirmashib ketishi yoki ularning sintezidir. Bunday hodisa qishloq xo`jaligi hamda mashinalashgan ishlab chiqarish asosiga ko`chgan, qishloqda ham texnika revolyutsiyasi quloch yozgan sharoitda yuz beradi. Fermer xo`jaligi qishloqdagi asosiy tovar ishlab chiqaruvchi, u agrosanoat integratsiyasida ishtirok etadi.

Fermer xo`jaligidan tashqari agrobiznes turlari ham bor. Ulardan biri agrofirmadir. Agrofirma muayyan turdagi qishloq xo`jaligi mahsulotini yetishtirish va uni sanoat usulida qayta ishlashni qo`shib olib beradigan korxonadir. Bu korxona iste`molga tayyor bo`lgan mahsulot yaratadi. Masalan, chorvachilikda sutni yetishtirish, ushi qayta ishlab, iste`molga tayyor holga keltirish bilan shug`ullanadi. Agrofirmalarda integratsiya ham qishloq xo`jaligi, ham sanoatga taalluqli bo`ladi, har ikki sohaga xos resurslar ishlatiladi, hodimlar malakasi keng bo`lib, ular sanoat mehnati bilan ham shug`ullana oladilar. Agrofirmalar kichik oilaviy xo`jalik asosida ham tashkil topadi. Bu yerda kichik xo`jalik kichik zavod bilan birikadi. Agrobiznesniig yiriklashgan turi – bu agrosanoat birlashmalaridir. Bunday birlashma bir necha xo`jalik va korxonalar faoliyatini iitegratsnyalashtiradi. Bu yerda ishlab chiqarishning bir necha o`zaro bog`langan turlari, ularga xizmat ko`rsatuvchi va tijorat ishi bilan shug`ullanuvchi korxonalar birlashadi .

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. A.Ulmasov, M.Sharifxo`jaev. Iqtisodiyot nazariyasi. Toshkent, 1995 yil. 2. Ro`ziev A « Qishloq xo`jaligi ishlab chiqarish asoslari» Toshkent. 1990 3. A.S.Soliev «Iqtisodiy geografiya asoslari» ma`ruza matni 4. O`zbekiston iqtisodiy va ijtimoiy geografiyasi Assonov G, Nabixonov M, Safarov I. Toshlkent 1994 yil 5.X.Vaxobov, M. Tillaboeva «iqtisodiy geografiya asoslari» Toshkent, 2001 yil 6. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

O‘zbekistonning agrosanoat majmui

Mashinasozlik majmui

Metallurgiya sanoati majmui

Yoqilg‘i energetika majmui

Tarmoqlararo qurilish majmui