Мустакиллик йилларида никох ва ажралишлар динамикаси ва ундаги узгаришлар - Geografiya - Referatlar

Мустакиллик йилларида никох ва ажралишлар динамикаси ва ундаги узгаришлар

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

28.431640625 KB

Ko'chirib olish

M устақиллик йилларида никоҳ ва ажралишлар динамикаси ва ундаги ўзгаришлар Никоҳ ижтимоий ҳодиса бўлиб, инсоният тарихининг маълум босқичида пайдо бўлган. Жамият тараққий этиб бориши билан унинг шакли ўзгариб, ўзи эса мустаҳкамланиб борди. Никоҳ арабча «уйланиш» маъносини англатади. Никоҳ эркак билан аёл оила қуришининг тарихан шаклланган ва қонун ёки дин томонидан мустаҳкамланган шаклидир. Ўзбекистонда никоҳнинг дунёвий-демократик шакли эркак ва аёлларнинг тенг ҳуқуқлигини эътироф этишга асосланган моногам-якка никоҳлик, яъни бир эркакнинг бир аёл билан якка никоҳ асосида яшаши ўрнатилган. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг «Оила» бобида никоҳ аёл ва эркакнинг ўз иҳтиёри билан билдирилган розилигига асосланиши, оилавий муносабатларда эр билан ҳотиннинг тенг ҳуқуқли эканлиги кўрсатиб ўтилган. Қонунда кишининг бир никоҳда бўлатуриб, яна бошқа киши билан ҳам никоҳланиши ва яқин қон-қариндошлар билан никоҳ тузиши таъқиқланади. Мустақиллик йилларида яратилган «Оила кодекси»да (1998 й.) қизлар учун никоҳ ёши –17 ёш, йигитлар учун 18 ёш қилиб белгиланган. Статистик маълумотларга кўра, 2006 йилда Ўзбекистонда 207,3 мингта никоҳ қайд этилди. 1991-2006 йиллар даврида республикада 2 млн. 991 мингта никоҳлар рўйхатга олинди. Қайд этилган никоҳларнинг учдан икки қисмига яқини қишлоқ жойларига тўғри келди. Таҳлиллар кўрсатишича республикада қайд этилган никоҳлар сони мустақиллик йилларида камайди. Хусусан, 1991-2006 йиллар орасида қайд этилган никоҳларнинг мутлақ сони 270,2 мингдан 207,3 мингтага тушди ёки 1991 йилда ҳар 1000та аҳолига нисбатан 12,9 та никоҳ қайд этилган бўлса, бу кўрсаткич 2006 йилда 7,8 ни ташкил этди. Демак, қайд

этилган никоҳлар сони кейинги 16 йил ичида мутлақ сонда 63 мингга, ҳар 1000 киши ҳисобига эса 5,1 тага қисқарди. Никоҳга кирувчилар сонининг камайиши республиканинг барча минтақаларида ҳам кузатилади. Айниқса, Сурҳондарё, Андижон, Фарғона, Хоразм, Жиззаҳ, Сирдарё вилоятларида ва Қорақалпоғистон Республикасида никоҳ коэффициенти 6,4-7,5 промиллега камайди Бу ҳол асосан, демографик ҳамда иқтисодий омиллар билан изоҳланади. Чунончи, никоҳга кириш ёшидаги ёшлар салмоғининг нисбатан камайиши ва ҳозирги ўтиш давридаги ижтимоий-иқтисодий муаммолар ўз таъсирини кўрсатмоқда. Мавжуд рақамлар таҳлилига кўра никоҳга кирган эркакларнинг 93,2 фоизини биринчи марта никоҳланувчилар, 5,4 фоизини ажралишиб, қайта оила қурувчилар ва 1,4 фоизини бевалар ташкил этди. Биринчи марта никоҳналувчилар барча минтақаларда ҳам жами никоҳланувчиларнинг асосий қисмини ташкил этган. Бу кўрсаткичлар аёллар орасида мос равишда 96,3; 3,2; 0,5 га тенг бўлди. Деярли барча даврларда ҳам ажралишган ва бева аёлларнинг қайта никоҳга кириши эркакларга нисбатан кам бўлган. Никоҳ эркинлиги ажралиб кетиш эркинлигини ҳам кўзда тутади. Никоҳни рўйхатга олиш каби ажралишни расмийлаштириш ҳам давлат назорати остидадир. Ўзбекистон Республикаси Оила кодексига мувофиқ никоҳни бекор қилиш эр-ҳотиндан бири ёки иккаласининг аризасига биноан суд идоралари ва вояга етмаган болалари бўлмаган эр-ҳотиннинг ўзаро розилиги бўлганда фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш органлари(ФХДЁ) томонидан расмийлаштирилади. 2006 йилда республикада 16,5 минг никоҳ аҳди бекор қилинди. Никоҳни бекор қилганларнинг 60,0 фоизи шаҳар аҳолисига тўғри келди. Мустақиллик йилларида ажралишлар сони 50 фоизга камайган. Чунончи, 1991 йилда ажралишнинг мутлақ сони 33,3 мингдан ортиқни ташкил этган бўлса, 2006 йилга келиб бу кўрсаткич 16,5 мингтани ташкил этди ёки ҳар 1000 та аҳолига нисбатан никоҳ аҳдини бекор қилиш 1,0 промиллега қисқарди

Никоҳни бекор қилиш ҳоллари энг кўп Тошкент шаҳрида ҳамда Тошкент, Навоий, Сирдарё вилоятларида кузатилади. Бу минтақаларда ажралишнинг умумий коэффициенти 0,8-1,9 промиллега тенг. Юқорида санаб ўтилган худудларда ажралишлар сонининг юқори бўлишида бир қанча омиллар мавжуд. Улардан бири аҳоли орасида европа халқларининг улуши юқорилигидир. Маълумки, европа халқларида ажралиш кўрсаткичлари маҳаллий халқларга нисбатан юқори бўлади. Ажралиш ҳолларининг юқори бўлишидаги иккинчи омил бу аҳолининг маълумотлилик даражасидир. Аҳолининг маълумоти қанча ошиб борган бўлса, мос равишда ажралиш коэффициенти ҳам ортиб борган. Статистик маълумотлар кўрсатишича, никоҳни бекор қилиш ҳоллари энг кўп 20-35 ёшгача бўлган аҳоли орасидадир. Чунончи, ажралганларнинг 1,4 фоизини 20 ёшгача бўлган аёллар, 21,6 фоизини 20-24 ёш орасидагилар, 28,7 фоизини 25-29 ёшдагилар, 19,7 фоизини эса 30-34 ёш орасидагилар ташкил этган. 35 ва ундан катта ёшдагиларга 28,6 фоизи тўғри келган. Ўз навбатида эркаклар орасида ажралишлар кўрсаткичи 25-29 ҳамда 30-34 ёш орасидагиларда жуда каттадир. Жумладан, ажралган эркакларнинг 27,6 фоизини 25-29 ва 24,8 фоизини 30-34 ёш орасидагилар ташкил этган. 35 ва ундан катта ёшдагиларга 39,3 фоизи тўғри келган. Ўзбекистонда аҳолининг никоҳда турган даврига кўра ажралиши ўзига хосдир. Чунончи, 2006 йилда республика бўйича жами ажралганларнинг 35,6 фоизи ёш оилалар (5 йилгача)га тўғри келган бўлса, бу кўрсаткич Навоий вилоятияда 43,1 фоизни, Буҳоро вилоятида 40,7 фоизни, Жиззаҳ вилоятида 39,6 фоизни ташкил этди. Никоҳ аҳдини бекор қилганларнинг маълумотлилик даражаси таҳлили кўрсатишича, уларнинг 70 фоиздан ортиғи ўрта маълумотга эга. Ўрта ва тугалланмаган олий маълумотлилар 13 фоиздан ортиқни, ўрта махсус маълумотлилар эса 11,3 фоизни ташкил этди. Бу кўрсаткичлар шаҳарда анча юқори. Масалан, шаҳарларда ажралган эр-хотинларнинг 17 фоизи олий ва ўрта махсус маълумотлиларга тўғри келди

Хулоса қилиб айтганда, йигит-қизларнинг никоҳга киришдаги ижтимоий-иқтисодий ва маънавий етуклигининг паст даражадалиги уларнинг мувоффақиятли яшаб кетишида бир қанча муаммоларни юзага келтирган ва ажралишларга олиб келган. Никоҳ мустаҳкам бўлишининг муҳим шарти эр-ҳотиннинг турмуш- рўзғор муаммоларининг қийин масалаларини биргаликда муҳокама эта билишга қодир бўлишидадир.

O'xshashlar

Кашкадарё вилояти ахолисининг мустакиллик йилларида усиши ва жойланиши

Сурхондарё вилояти кишлок ахоли манзилгохларининг сони ва таркибий тузилишидаги узгаришлар

Фаргона минтакаси ахолисининг худудий таркибидаги узгаришлар

Мустақиллик йилларида Фағона вилоятининг демографик жараёнлари

Экосистемалар. Биосфера