Кашкадарё вилояти ахолисининг мустакиллик йилларида усиши ва жойланиши - Geografiya - Referatlar

Кашкадарё вилояти ахолисининг мустакиллик йилларида усиши ва жойланиши

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

21.6630859375 KB

Ko'chirib olish

Қашқадарё вилояти аҳолисининг мустақиллик йилларида ўсиши ва жойланиши Мустақиллик йилларида мамлакатимизда демографик жараёнларнинг худудларда қандай кечаётганлигини ўрганиш, давлатнинг демографик, иқтисодий – ижтимоий ислоҳотларни амалга оширишида муҳим ўрин тутиши билан ҳам аҳамиятли. Шу жихатдан олиб қаралганда, республикамиз жанубида жойлашган Қашқадарё вилояти ўзининг табиий шароити, минерал ресурслари, иқтисодий салоҳияти ва демографик жараёнларнинг кечишига кўра бошқа худудлардан ажралиб туради. Вилоятда, 2007 йил 1 январ ҳолатига кўра, 2462 минг киши яшаётган бўлиб, мамлакатимизда охирги марта ўтказилган 1989 йилги аҳоли рўйхатига (1596 минг) нисбатан 866 минг кишига ёки 154,2 фоизга ўсган. Бу даврда ўртача йиллик кўпайиш 2,46 фоизга тенг бўлган. Кўрилаётган йиллар мобайнида республика аҳолиси 19810 минг кишидан 26663 минг кишига кўпайган бўлиб, 134,5 фоизга ёки мутлоқ рақамда 6853 минг кишига ортган; ўртача йиллик кўпайиш 1,65 фоиз атрофида бўлган. Сўнгги йилларда республика аҳолисининг табиий кўпайиш суръати бироз пасаймоқда. Айни вақтда бу жараён Қашқадарё ва Сурҳондарё вилоятларида, бошқа худудларга қараганда, нисбатан юқори. Шунингдек, Қашқадарё вилояти Ўзбекистонда урбанизация даражаси энг паст бўлган (Хоразм, Сурҳондарё вилоятлари билан бирга) худудлардан ҳисобланади. Масалан, республикамизда урбанизация даражаси 35,9 фоиз бўлгани ҳолда, воҳада бу кўрсаткич 24,6 фоизга тенг, яъни вилоят аҳолисининг 601,6 минг нафари (24,6 %) шаҳарликлар, 1855 мингини(75.4%) эса қишлоқ аҳолиси ташкил қилади. Ҳозирда Қашқадарё вилоятида 12 та шаҳар ва 4 та шаҳарча мавжуд. Қарши - вилоятнинг энг йирик шаҳри, вилоятга бўйсунувчи ягона шаҳар бўлиб, бу ерда 219 минг киши истиқомат қилади. Вилоятнинг қолган шаҳарлари (Толимаржондан ташқари) туман

марказлари вазифасини бажаради ва бевосита туманга бўйсунувчи шаҳарлар гуруҳига киради. Шаҳрисабз (91,6 минг) ва Косон (60 минг) шаҳарлари республикамизнинг аҳоли сони 50 мингдан ортиқ бўлган шаҳарлари қаторидан ўрин олади. 1989 йилда вилоятда аҳолиси 200 мингдан ортиқ бўлган фақатгина Шаҳрисабз тумани мавжуд бўлган бўлса, 100-200 минг кишилик туманларга Чироқчи (172 минг), Яккабоғ (131 минг), Косон (130 минг), Китоб (124 минг), Қамаши (123 минг); 100 мингдан кам аҳолиси бўлган туманларга Ғузор (98 минг), Касби (90 минг), Деҳқонобод (70 минг), Нишон (63 минг), Миришкор (52 минг), Муборак (45 минг) кирган. Мустақиллик йилларида қишлоқ аҳолисининг барқарор ўсиши натижасида ҳозирда 13 та қишлоқ туманларидан 6 тасида 200 мингдан, 5 тасида 100 мингдан ортиқ, фақатгина 2 тасида 100 мингдан кам аҳоли яшайди. Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитасининг 2007 йил 1 январ ҳолати маълумотларга кўра, аҳоли сони 200 минг ва ундан ортиқ бўлган Чироқчи (295 минг), Шаҳрисабз (284 минг), Косон (211 минг), Китоб (201 минг) Яккабоғ ва Қамаши (ҳар бирида қарийб 200 мингдан) туманларини биринчи гуруҳга, 100 мингдан 200 минггача бўлган иккинчи гуруҳга Қарши (180 минг), Ғузор (153,7 минг), Касби (142 минг), Деҳқонобод (110 минг), Нишон (102 минг) ва аҳоли сони 100 мингдан кам бўлган учинчи гуруҳга Миришкор (87,7 минг) ҳамда Муборак (66 минг) туманларини киритиш мумкин. Статистик маълумотлар асосида кўрилаётган давр мобайнида аҳоли сони энг кўп ўсган туманларга Чироқчи (171,2 %), Қамаши (163,4 %), Китоб (160,4 %) туманлари тегишли бўлса, Шаҳрисабз ва Қарши туманларида аҳоли ўсиши бирмунча, паст бўлганлигини кўришимиз мумкин (мос равишда 140,8 ва 137,2%). Бу ҳолатни худудлар миқёсида қарайдиган бўлсак, 1989 йилда вилоят жами аҳолининг 28,4 фоизи тоғ олди минтақаси (Китоб, Шаҳрисабз, Яккабоғ), 29,0 фоизи адир минтақаси (Чироқчи, Қамаши, Ғузор, Деҳқонобод),

42,6 фоизи текислик минтақаси (Косон, Қарши, Муборак, Миришкор, Касби, Нишон) туманларига тўғри келган. Ҳозирги вақтда майдони 4,8 минг км.кв. (17%) бўлган тоғ олди минтақасида 27,7 фоиз 12 минг км.кв. (42%) майдонини эгаллаган адир минтақасида 30,5 фоиз, ҳамда 11,8 минг км.кв. (41%)га тенг текислик минтақасида 41,8 фоиз аҳоли истиқомат қилади. Таҳлиллар шуни кўрсатмоқдаки, ўрганилаётган даврлар мобайнида аҳоли зичлиги юқори бўлган (1 км.кв. га 143 киши) тоғ олди туманларининг вилоят жами аҳоли сонидаги улуши 0,7 фоизга, чўл томонларга 0,8 фоизга камайгани ҳолда, бу худудларни бир – бирига боғловчи адир минтақасининг демографик сиғими 1,5 фоизга ошган. Келажакда вилоят аҳолисининг кўпайиб боришида ер ресурслари етарли бўлган адир минтақаси туманларининг роли ортиб ва, аксинча, ер ҳамда сув манбалари чекланган тоғ олди ва чўл туманларининг улуши камайиб бориши кузатилади. Айни вақтда, бевосита вилоят маркази ва Шаҳрисабз шаҳрига туташ қишлоқ жойлар аҳолиси зичлашиб боради.

O'xshashlar

Мустакиллик йилларида никох ва ажралишлар динамикаси ва ундаги узгаришлар

Урушлар ва ахоли усиши

Кашкадарё округи

Урушлар ва ахолининг табиий усиши

Узбекистон енгил саноати жойланиши ва ривожланиши