Коракалпогистоннинг демографик ривожланиши ва малакали кадрлар тайёрлаш тизимининг баъси хусусиятлари - Geografiya - Referatlar

Коракалпогистоннинг демографик ривожланиши ва малакали кадрлар тайёрлаш тизимининг баъси хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

15.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

257.6015625 KB

Ko'chirib olish

Қорақалпоғистоннинг демографик ривожланиши ва малакали кадрлар тайёрлаш тизимининг баъзи хусусиятлари Бозор мунасабатларига ўтиш шароитида Қорақалпоғистон Республикаси иқтисодиётида ҳам кенг кўламли ислоҳотлар олиб борилмоқда. Амалга оширилаётган ислоҳотлар замирида меҳнат унумдорлигини муттасил равишда ошириб бориш ва аҳоли турмуш даражасининг яхшиланишига эришиш кўзда тутилган. Шундай экан, эндиликда республика иқтисодиётига юқори малакали мутахассислар етказиб бериш бугунги куннинг энг муҳим вазифалардан бири бўлиб қолмоқда. Чунки, “Биз олдимизга қандай вазифа қўймайлик, қандай муаммони ечиш зарурати туғилмасин, гап охир-оқибат, бари-бир кадрларга ва яна кадрларга бориб тақалаверади” 1 Юқори малакали кадрлар тайёрлаш бевосита аҳолининг табиий ўсишига боғлиқ. Мана шу нуқтаи назардан республикадаги кадрлар тайёрлаш тизимининг ривожланиш жараёнларини, унинг демографик хусусиятларин ҳисобга олган ҳолда ўрганиш мақсадга мувофиқдир. Қорақалпоғистон Республикаси Ўзбекистондаги ўзига хос демографик ривожланиш хусусиятига эга бўлган ҳудудларидан бири ҳисобланади. Статистик манбаларга кўра, Минтақа аҳолиси 2007 йилда 1595,5 минг кишига етди. Бу кўрсаткич жами Ўзбекистон аҳолисининг 5,9 фоизига тенг демакдир. Агар Қорақалпоғистоннинг демогра-фик ривожланишига назар ташланса, ХХ асрнинг иккинчи ярмидан аҳоли сонининг мунтазам кўпайиб келганлигини кўрамиз. Аҳолининг энг юқори суръат билан ўсган даври 1979- 1989 йилларга тўғри келмоқда. Ушбу даврда ўртача йиллик кўпайиш 3,25 фоизни ташкил этган. Лекин, кейинги йилларда аҳоли сони динамикасида кескин ўзгаришлар рўй бериб, ўртача йиллик кўпайиш 1,37 фоизга (1991- 2007й) тушиб қолди. Республикада кузатилган бу каби демографик ўзгаришлар икки муҳим омилга: аҳоли туғулиш даражасининг пасайиши ва 1 Ислом Каримов Ўзбекистон ХХ I Асрга интилмоқда. “Ўзбекистон” нашриёти, 2000 й. 15-бет.

ташқи миграцияга боғлиқдир. Масалан, туғилишнинг умумий коэффициенти ўтиш давригача юқори даражада бўлиб, ҳар минг кишига туғилган болалар сони 1989 йили 35,7 ни ташкил этган ҳолда, 2007-йилга келиб ушбу кўрсаткич 23,0 промиллега тенг бўлган. Ҳозирги даврда Қорақалпоғистон аҳолисининг 34,4 фоизини 0-15 ёшдаги болалар ташкил этмоқда. Яна шуни ҳам таъкидлаш жоизки, 2007/08 ўқув йилига келиб республика умумтаълим мактабларида 283 375 ўқувчи таҳсил олаётган бўлсалар, 37 249 ўқувчи 9-синфни, 12 471 ўқувчи эса 11(12)- синфни битириб, янги ҳаётга қадам қўймоқда. Бу ҳол ижтимоий-иқтисодий ривожланишининг демографик заминини ифодалайди. Шу билан бирга таълим тизими олдига ёш авлодни билимли, юқори малакали мутахассислар этиб тайёрлашдек долзарб муаммони қўяди. Мазкур муаммонинг ечими асосан ушбу тизимда олиб борилаётган туб ислоҳотлар билан боғлиқ бўлиб, соҳадаги мавжуд имкониятлардан самарали фойдаланишни тақозо этмоқда. Шунга мос равишда, Қорақалпоғистон Республикаси таълим тизими таркибида ҳам қатор ўзгаришлар содир бўлмоқда. Хусусан, умумтаълим мактаб битирувчиларини касбга тайёрлаш мақсадида янги академик лицейлар ва касб-ҳунар коллежлари ташкил этилиб, ёшларнинг узлуксиз таълим олишлари учун шароитлар яратилмоқда. Агар 1998/99 ўқув йилида республикада 1 та академик лицей ва касб-ҳунар коллежи бўлиб, уларда жами 904 ўқувчи таҳсил олган бўлса, 2000/01 ўқув йилида академик лицейлар сони 3 тага, касб-ҳунар коллежлари сони эса 20 тага ошган. Юқорида қайд этилган йилларда ўрта махсус ўқув юртларида ўқувчилар сони 5,5 мингга етган. Бу жараён, айниқса кейинги йилларда янада жадаллашди.

Жадвал Қорақалпоғистон Республикасида ўрта махсус таълим тизимининг ривожланиш жараёнлари Ўқув й иллар и: 2007/08 йил 2004/05 йилга нисбатан, % да2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 Академик лицейлар Уларнинг умумий сони 5 6 7 7 140 Ўқишга қабул қилинганлар сони 1565 1577 2585 3153 201,5 Жами ўқувчилар сони 2957 3834 5220 6858 232 Битирувчилар сони 513 346 845 1137 221,6 Жами ўқутувчилар сони 345 504 570 646 187,2 Касб-ҳунар коллежлари Уларнинг умумий сони 72 72 76 78 108,3 Ўқишга қабул қилинганлар сони 22819 21509 28939 31409 137,6 Жами ўқувчилар сони 57828 62846 71017 80125 138,5 Битирувчилар сони 14670 15190 18777 20959 142,8 Жами ўқутувчилар сони 5147 5522 5943 6415 124,6 Жадвал Қорақалпоғистон Республикаси Статистика бошқармоси маълумотлари асосида тузилди. Жадвал маълумотларига кўра, академик лицейларда 2007/08 ўқув йилида таҳсил олаётган ўқувчилар сони 2004/05 ўқув йилига нисбатан 2,5 бароборга, ўқишни тугатиб, олий ўқув юртларига топшириш имкониятига эга бўлганлар сони эса 2 баробарга ошган. Ушбу ҳолатни касб-ҳунар коллежлари мисолида ҳам кўришимиз мумкин. Масалан, таҳлил этилаётган йилларда касб-ҳунар коллежларида таҳсил олаётган талабалар сони 1,5 баробарга кўпайган. Шунингдек, ўқишни тугатиб Республика меҳнат бозорига кириб келаётган ёшлар 2004/05 - 2007/08 йилларда ўрта ҳисобда 13 фоизга ошиб борган. Агар ҳудуд аҳолисининг демографик таркибида 0-15 ёшдаги болалар солмоғининг юқори эканлигини инобатга олсак, бу ҳол кейинги даврларда ҳам сақланиб қолиши кутилмоқда. Мазкур жараён Қорақалпоғистон Республикасида янги ижтимоий муаммо, яъни ёшларни иш билан таъминлаш масаласини юзага келтириши мумкин. Шу нуқтаи назардан, ўрта махсус ўқув юртларида меҳнат бозоридаги талаб ва таклифга қараб иқтисодий ривожланишда етакчи аҳамиятга эга бўлган янги тармоқлар учун мутахассислар тайёрлаш, уларга юқори малакали педогог кадрлар етиштириб бериш энг долзарб вазифаларнинг бири бўлиб қолмоқда.

Маълумки, таълим тизимига ва халқ хўжалигининг барча тармоқларига керакли малакали мутахассислар олий ўқув юртларида тайёрланади. Шу боис олий таълим тизими Қорақалпоғистон халқ хўжалиги ва илмий-техник имкониятининг асосий қисмидир. Ҳозирги кунда (2007/08 ў.й.) республикада 2 та олий ўқув юрти - Қорақалпоқ Давлат университети ва Нукус Давлат педогогика институти ҳамда Тошкент Педиатрия тиббиёт институти, Тошкент Давлат аграр университети ва Тошкент ахборот технологиялари университети Нукус филиаллари фаолият кўрсатмоқда. Ушбу ўқув юртларида 25 та факультет бўлиб, уларда 73 та йўналиш бўйича бакалавр ва 45 та йўналиш бўйича магистрлар, жами 19,2 минг талаба таҳсил олмоқда. Юқори малакали мутахассислар тайёрлашнинг асосий имкониятларидан бири, бу олий ўқув юртларига талабаларни ўқишга қабул қилиш ва халқ хўжалигига кадрлар етказиб бериш миқдорининг ортиб боришидир (Расм). Расм. Олий ў қ ув юртларида ў қ ишга қ абул қ илинган талабалар ва битирувчи мутахассислар сони динамикаси 3354 3335 3880 3853 4718 4732 5368 2157 2105 2458 2872 3059 3233 3515 0100020003000400050006000 2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 Ў қ ишга қ абул қ илинган талабалар - жами (киши) Битирувчи мутахассислар - жами (киши) Юқорида келтирилган маълумотлар Қароқалпоғистон Республикаси таълим тизимининг ривожланиши янги босқичга кўтарилганидан далолат

беради. Бироқ, малакали мутахассислар тайёрлаш жуда катта илмий, ижтимоий-иқтисодий имкониятларни талаб этади. Айниқса, олий ўқув юртларининг илмий салоҳияти, яъни илмий даражали ўқутувчилар билан таъминланганлиги муҳим аҳамиятга эга. Бу масалада республикада қатор муаммолар мавжуд. Уларнинг ижобий ҳал этилиши эса кадрлар тайёрлаш тизимини доимо мукаммал ўрганиб боришни тақозо этади.

Адабиётлар : 1. Баркамол авлод-Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. -Т., 1998. 2. Қодиров Б. Таълим тизимидаги ислоҳотлар, мақсад ва йўналишлар. -Т., “Ўзбекистон”, 1999. 3. Кучаров А.С. Тадбиркор кадрлар тайёрлаш асослари. - Т., 2005 й.

O'xshashlar

Коракалпогистон Республикасининг иктисодий - демографик ривожланиш хусусиятлари

Эрон ёкилги-энергетика саноати шаклланиши ва ривожланиши хусусиятлари

Демографик прогнозлаштириш

Мустақиллик йилларида Фағона вилоятининг демографик жараёнлари

Узбекистонда оила шаклланишининг худудий, демографик жихатлари