O`simliklarninig vegetativ a`zolari va ularda uchraydigan shakl o`zgarishlar (metamorfoz) - Botanika - Referatlar

O`simliklarninig vegetativ a`zolari va ularda uchraydigan shakl o`zgarishlar (metamorfoz)

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

51.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja. 1.Ildiz va uning xususiyatlari. 2.Ildiz sistemasi va uning klassifikasiyasi. 3.Ildiz metaforfozi. 4.Novdaning shakli va vazifasi. 5.Novdaning shoxlanish tiplari. 6.Bargning vazifasi va shakli.

www.arxiv.uz Vegetativ organ lotincha (vegetatio so`zidan olingan bo`lib; o`sish rivojlanish degan ma`noni bildiradi) o`simlikning ildiz poyasi bargi vegetativ organ hisoblanadi. O`simliklarning ildizlarida zahira moddalar to`planadi, shuningdek ildiz vegetativ organi bo`lib ham xizmat qiladi, ildiz qand lavlagi, sabzi, sholg`om, rediska kabi o`simliklarda oziq moddalar jamg`aradigan organ hisoblanadi. Siren`, zirk yer qalampir o`simliklari ildiz vositasida ko`payish xususiyatiga ega, ko`pchilik gulli o`simliklar ildizlarida tuproqda yashovchi mikroorganizmlar, bakteriyalar, zamburug`lar birga hayot kechirib, modda almashuvida qatnashadi. Mikoriza deb, yuksak o`simlik o`z ildizi vositasida zamburug`lar bilan birga hayot kechirishi tushuniladi. Zamburug` miselissi ildizni tashqi tomondan o`rab turib, o`ziga xos qoplamani hosil qiladi, tuproqdan suv va unda erigan mineral moddalarni o`simlikka olib beradi. Yuksak o`simlik esa zamburug`ga organik moddalarni berib turadi. Tuganaklar dukkakdoshlar oilasining vakillarining Rhizobium bakteriyasi bilan simbioz yashashi asosida vujudga keladi. Ildiz hujayralaridagi bu bakteriyalar atmosfera azotini o`zlashtiradi. Natijada, bu hujayralar yiriklashib tuganaklarni hosil qiladi. Ildizning tuproqda tarqalishiga qarab yuzada joylashgan, chuqurda joylashgan guruhlarga ajratish mumkin. A.P. Modestavfikricha makkajo`xori, bug`doy, suli kabi o`simliklar ildizlari 200-250 sm, kungaboqar va lavlagi ildizlari 270-280 sm, beda 10-15 m yantoqda undan chuquroqda joylashgan. Bir tup kuzgi bug`doy ildizi uzunligi 600 km,yon va ildiz tukchalari bilan birgalikda 10000 km uzunlikni, 200 m2 yuzani tashkil qiladi. Ildizning chuqurlikda joylashish xususiyatini o`simlikka agrotexnik ishlov berishda nazarda tutish lozim. Ildiz sistemasini klassifikasiya qilishda uning kelib chiqishi, shoxlanish va morfologik tuzilishi nazarda tutiladi. Kelib chiqishiga ko`ra ildizlar 3 guruhga bo`linadi. 1. Asosiy ildiz. 2.Yon ildiz. 3.Qo`shimcha ildiz. Asosiy ildiz, gulli o`simliklar urug`idagi murtak ildizchasining rivojlanishidan hosil bo`ladi va vertikal holda yo`nalib tuproqqa chuqur kirib boradi. Bir pallali o`simliklarda asosiy ildiz yaxshi o`smaydi va tez nobud bo`ladi.Yon ildizlar asosiy va qo`shimcha ildizlardan ko`payadi. Tuproqning

www.arxiv.uz yuqori qatlamida namgarchilikning kamayishi bilan yon ildizlar tuproqning ostki qismiga kirib boradi.Yon ildizlar o`z navbatida shoxlanib birinchi tartib ildizni chiqaradi, bu ildiz esa ikkilamchi ildizni chiqaradi va hakozo. Asosiy, yon va qo`shimcha ildizlar o`simlikning ildiz sistemasini hosil qiladi. Tuzilishiga ko`ra o`q va popuk ildizlar bo`ladi, o`q ildiz ikki pallali o`simliklar uchun xos bo`lib, bunda asosiy ildiz yaxshi rivojlangan bo`ladi. Popuk ildizda asosiy ildiz yaxshi rivojlanmaydi, uning o`rniga yon ildizlar taraqqiy etgan. Ildiz tiplarini aniqlashda uning suv va unda erigan mineral moddalarni qaerdan olishi nazarda tutiladi. Shuning uchun quyidagi tiplari mavjud. 1. Yer osti ildizlar; 2. Suv ildizlar; 3. Havo ildizlar. 4. Gaustoriya so`ruvchi ildizlar. 70 % dan ortiq o`simliklar yer osti ildizlarni hosil qiladi. Bunday ildizlar asosan tuproqda joylashgan bo`ladi. Suv ildizlari suv qatlamida joylashib, hech qachon suv tagiga etib bormaydi. Masalan: reyaska, lyagushatnik va hakoza Havo ildizlari havoda joylashgan bo`lib, atmosferadagi namlikni o`zlashtiradi. Bunday ildizlar nam tropik o`rmonlarda yashovchi epefit o`simliklarda kuzatiladi. Gaustoriya so`rg`ich ildizlar parazit o`simliklar zarpechak va shumg`iya o`simliklari uchun xosdir. Qo`shimcha ildizlar.Ko`pchilik o`simliklarda asosiy ildizdan tashqari qo`shimcha ildizlar ham bo`ladi. Qo`shimcha ildizlar tuzilish va vazifasi jihatdan asosiy va yon ildizlarga o`xshash bo`ladi. Deyarli barcha o`simliklarda qo`shimcha ildizlar endogen yo`l bilan perisikldan qariroq poyalarda esa ikkilamchi floemadan rivojlanadi. Bu ildizlar asosiy va yon ildizlardan emas, balki poyadan hattoki bargdan hosil bo`ladi. Ma`lumki, nam tuproqqa tegib turgan novdasiyoki poyasi darhol qo`shimcha ildizlar chiqaradi. Begoniya, binafsha, briofillium o`simliklari esa hatto bargidan ham ildiz chiqaradi. Ularni bargidan ham ko`paytirish mumkin. Bir pallali o`simliklarda asosiy ildizlar taraqqiy etmaydi, chunki urug`dan unib chiqqan, ingichka 1 - 4 gacha o`simlikning to`liq qondira olmaydi. Shuning uchun poyada ko`plab qo`shimcha ildiz hosil qiladi. G`allasimon o`simliklar tuplanish oldidan yer yuziga yaqin joylashgan. Poyasining bo`g`inidan qo`shimcha ildizlar chiqara boshlaydi. Bu qo`shimcha ildizlar yaxshi taraqqiy etgandan so`ng asosiy

www.arxiv.uz ildiz nobud bo`ladi. Ba`zi bir ko`p yillik o`simliklar yon ildizlarda qo`shimcha kurtaklar hosil qilish qobiliyatiga ega bo`lib, keyinchalik bu kurtaklardan ildiz bachkilari deb ataladigan, yangi yer ustki poyalar o`sib chiqishi mumkin. Bunday bachki chiqaruchi ildizlar olma, gilos, akasiya, terak hamda buta o`simliklarida bo`ladi. Shuningdek, kakra. qizilmiya, pechak kabi o`simliklar ham ildizidan bachkilaydi. Shunday o`simliklar bor yerni diskalab qirqib haydalsa, qirqilgan ildizlarning bir bo`lagidan kurtak hosil bo`ladi. Qishloq xo`jaligida ayim madaniy o`simliklarni ko`paytirishda Shunday usullardan foydalaniladi. Ildiz metamorfoziga ildiz mevalar kiradi (sabzi, turp, sholg`om, lavlagi). Ildiz mevalar uch qismdan tuzilgan bo`ladi. Bosh, bo`yin, haqiqiy ildiz qismdan iborat bo`ladi. Ildiz meva bosh qismi poyadan shakllangan bo`lib, ildizning eng yuqori qismini tashkil etadi. Unda to`p barglar joylashgan, bu qismdan keyin boshlanuvchi ildiz meva bo`g`zida barglar ham yon ildizlar ham yo`q. Eng quyida ildizmevaning asl ildiz qismi rivojlangan bo`lib, unda yon ildizlar va tukchalar bor. Ba`zan ildiz tuganaklari ham uchrab turadi. Ular yon va qo`shimcha ildizlarda shoxlanib jamg`arma oziq moddalarni saqlashga xizmat qiladi. Masalan: kartoshkagul, batat, orxeidey va boshqalar. Ildiz tuganagidagi kurtaklardan foydalanib bu o`simliklarni vegetativ ko`paytirish mumkin. Makkajo`xori poyasining birinchi va ikkinchi bo`g`imlarida tayanch vazifasini bajaruvchi qo`shimcha ildizlar hosil bo`ladi. Bunday ildizlar tropik mamlakatlar dengiz qirg`oqlarida o`suvchi o`simliklarida ham rivojlanadi va o`simliklarni dengiz to`lqinlari ta`siridan qulab tushmasligini ta`minlaydi. Ayrim liana o`simliklar poyasidan maxsus qo`shimcha so`rg`ich ildizlar hosil bo`ladi, so`rg`ich ildizlar vositasida bunday o`simliklar tik (vertikal) yuzalarga yopishib o`sish imkoniyatiga ega. Tropik o`rmonlarda eplifit o`simliklarda havo ildizlari hosil bo`lib, ular yog`in yoki suv, havodagi suv bug`larni o`zlashtiradi. Havo ildizlari botqoq o`simliklarga xos. U tuproqdan yuqoriga o`sib, o`simlikni kislorod bilan ta`minlashga xizmat qiladi (botqoq sarvisi). Novda odatda havo orqali oziqlanishini amalga oshiruvchi asosiy organ vegetativ novdada quyidagi qismlarni ajratish mumkin, poya, barglar, bo`g`imlar,

www.arxiv.uz bo`g`im oraliqlari va kurtaklar. Kurtaklar - murtak holdagi novdalar hisoblanib ular uzoq vaqt o`sish va shoxlanishi natijasida novdalar tizimini hosil qiladi. Novdadagi barglar muhim vazifani ya`ni fotosintezni amalga oshiradi. Organlarni biriktirib turuvchi poya mexanik o`tkazishi va ba`zan g`amlovchi vazifasini bajaradi. Novdani ildizdan ajratib turuvchi muhim xususiyat barglar bilan qoplanishi hamda bo`g`imlarga ega bo`lishidir. Poyaning uchki qismidagi kurtak uchki kurtak, barg qo`ltiqlarida yon kurtaklar joylashadi. Poya va barg boshlang`ichiga ega bo`lgan kurtaklar vegetativ, boshlag`ich holdagi gul yoki to`pgulga ega bo`lsa generativ kurtak deyiladi. Ba`zan aralash kurtaklar ham uchraydi. Uchki vayon kurtaklarningyozilishi natijasida novdaning bo`yiga o`sishi va yon novdalarning hosil bo`lishi kuzatiladi. Qo`shimcha kurtaklar ham muhim biologik ahamiyatga ega bo`lib, ular ildiz, poya va barglarda hosil bo`ladi. Qo`shimcha kurtaklaryordamida o`simliklarning vegetativ ko`payishi amalga oshadi. Novdalar tik,yotiq, chirmashib, yer bag`irlab va boshqa yo`nalishlarda o`sishi mumkin. Shoxlanishning 4 ta turi ajratilib, ularning ayrisimon turi qadimgi va sporali yuksak o`simliklarda uchraydi monapodial shoxlanish turi uchki kurtakning doimofaol bo`lishi tufayli kelib chiqqan simpodial shoxlanishi uchki kurtakning yaxshi rivojlanmasligi tufayli novdalar yon kurtaklar hisobiga shakllanadi. Shoxlanishning soxta dixotomik turida uchki kurtak nobud bo`lishiyoki umuman rivojlanmasligi natijasida kelib chiqadi. Poya - o`simlikning shoxi, bargi va guli, mevalarini yuzada biriktirib turish uchun hamda ildizdan bargiga, bargdan ildizga boradigan oqimni boshqaradi. Shakliga ko`ra yumaloq, yassi, silindirsimon, 3-4 yoki ko`p qirrali bo`ladi. Barg- fotosintez gazlar almashuvi transpirasiya (suv bug`lantirish) himoya, ko`payish, zahira moddalar to`plash vazifalarini bajaradi. Barg bandida birgina yaproq joylashgan bo`lsa, oddiy barg, bir necha yaproq joylashsa, murakkab barg deyiladi. Barg yaprog`ining chetki qismi tishsimon, silliq, qo`sh tishsimon, qo`sh arrasimon, to`garaksimon, o`ymasimon bo`ladi. Novda metamorfozlashgan turlariga piyozbosh, tuganak, tikanlar kiradi. Barg metamorfoziga tikan, gajjak, jingalaklar, hashoratxo`r o`simliklarda hashorat tutuvchi moslamalar va tangachalar kiradi.

www.arxiv.uz

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Аndreev .N.G. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo. M.Kolos 1984 . 2. Atabayeva va bosh.-Yem-xashak yetishtirish –T.Mehnat.1997 3. Аtаbаevа H. - Dаlа ekinlаrini qo`shib ekish T.TаshGАU - 1998 4. Аbdukаrimov D vа boshqаlаr - Dehqonchilik аsoslаri vа yem-xаshаk yetishtirish T.Mehnаt 1987 5. Belolipov. I. V. Sheraliev. A. Axadova. M. A. “O`rta Osiyo o`simliklari marfalogiyasi” SOP, TIPO, T.: 1991 6. Buro`gin. V. A. Jongurazov. F. X. Botanika “O`qituvchi” T.: 1977. 7. Dаlаkьyan V, Аsаnov R, Kim L - Kormа Uzbekistаnа-T.Mexnаt.1986 8. Кursanov. V. A. Кamarniskiy N. A va bosh.- Botanika “O`qituvchi” 1977. I II tom. 9. Mirzayev O`, Xudoyberganov –Yem-xashak yetishtirish, Andijon, 2003 10. Prаkticheskoe rukovodstvo po texnologii uluchsheniya i ispolьzovаniya prirodnix kormovo`x ugodiy аridno`x rаyonov strаno` M.V.O. Аgrpromizdаt 1988 11. Rogov M.S. - Zeleno`y konveyer M.Аgropromizdаt 1985 12. Soxabiddinov. S. “O`simliklar sistematikasi” I II bob. “O`qituvchi” T.: 1976. 13. Skoblin G.S. i Skoblinа V.I. - Lugovoe i polevoe kormoproizvodstvo M. Аgropromizdаt, 1988. 14. Sprаvochnik po kormoproizvodstvu M. Аgropromizdаt 1985 15. Ten. А. G. - Kormoproizvodstvo M. Kolos 1982. 16. Tyuldyukov V - Prаktikum po lugovomu kormoproizvodstvu - M. Kolos 1986 17. Hamdamov I, Shukrullaev P va boshqalar- botanika asoslari “Mehnat” T.: 1990. 18. Hamidov “O`simliklar geografiyasi” “O`qituvchi” T.: 1984. 19. www.ziyonet.uz

O'xshashlar

O`simliklarninig generativ a`zolari, ularninig tiplari va morfologiyasi

Vegetativ a`zolar. Ildiz va uning vazifasi

Vegetativ a`zolar. Ildizning vazifasi va morfologik tuzilishi

O`zbeкiston o`simliкlari va ularni muhafoza qilish

O`rta osiyoning o`simlik va hayvonot dunyosi