Bank binolari va komplekslari - Arxitektura - Referatlar

Bank binolari va komplekslari

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

663.5 KB

Ko'chirib olish

Bank binolari va komplekslari Reja: 1. Bank binolari shakllanishining tarixiy shart-sharoitlari 2. Bank binolarining klassifikatsiyasi 3. Bank binolari yer uchastkalari 4. Hajmiy-rejali yechim 5. Bank binosining funksional bloklari

Bank binolari shakllanishining tarixiy shart-sharoitlari Bank binolarining tipologik shakllanishi bank ishi rivolanishidagi asrlar davomida ro‘y bergan tarixiy o‘zgarishlarga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liqdir. Ma’lumki, banklar paydo bo‘lishiga qadimdan mavjud bo‘lib kelgan pul-tovar munosabatlar sabab bo‘lgan. Antik va feodal davrlarda bank – to‘lovlarni amalga oshirishda vositachi, pulni almashtirish, ya’ni sarroflik funksiyalarini bajargan. U davrning tipologik banki – sarrof rastasi yoki do‘koni (ital. Banko – do‘kon, rasta). Bobil va Yunonistonda bank operatsiyalari bilan kohinlar korporatsiyasi shug‘ullangan, pul saqlashning eng ishonchli joyi sifatida ibodatxonalardan foydalanilgan, ya’ni bank funksiyalarini ibodatxonalar bajargan. Ma’lumki, Delfadagi Appolon, Efesdagi Artemida ibodatxonalarida, shuningdek Afinadagi bir nechta yirik ibodatxonalarida omonat qabul qilish va qarz berish ishlari yuritilgan. Shunday qilib, bank binosi boshqa funksional vazifalar uchun mo‘ljallangan jamoat binolari asosida shakllangan va bank qurilishidagi arxitekturaga ularning ta’siri kuchli bo‘lgan. Qadimgi bank ishi Rim imperiyasi yemirilishidan keyin batamom tugatilgan, lekin, ta’kidlash zarurki, aynan Rim imperiyasi davrida bu faoliyat o‘zining eng yuksak cho‘qqisiga ko‘tarilgan edi. O‘rta asrlarda bank ishining ijtimoiy o‘zgarishlarga bo‘lgan reaksiyasi kuchayib borishini kuzatish mumkin edi. Bu kabi munosabatlar yillar o‘tib yanada rivojlandi va hozirgi kunlarga qadar saqlanib kelmoqda. Har bir asrlar almashinuvi, har bir o‘zgarishlar davri banklarga bo‘lgan ehtiyojni avvaliga keskin oshirib yuborgan, keyin esa kuchli pasayish ro‘y bergan. O‘rta asrlarda bank ishi yana rivojalana boshladi, banklarga bo‘lgan ehtiyoj yana kuchayib ketdi. Nafaqat xususiy banklar ko‘paydi, balki shahar ma’muriyati nazorati ostida faoliyat ko‘rsatadigan banklar ham paydo bo‘la boshladi. Bu banklar kapitalizm davrida aksionerlik korxonalar shaklidagi bankirlik firmalariga aylandi. Bu davrda bank binosi ma’muriy binolarga bo‘lgan tipologik talablarga javob beruvchi binolarga aylandi. Aynan o‘sha davrda bank pul mablag‘larini saqlash, kredit berish, pul bilan bog‘liq hisob-kitoblarni amalga oshirish, veksellar

hisobini yuritish, pul va qimmatli qog‘ozlar emissiyasi, oltin va xorijiy valyuta bilan bog‘liq operatsiyalar kabi funksiyalar bilan shug‘ullanuvchi muassasa sifatida to‘liq shakllandi. Nihoyat, aniq funksional vazifaga ega bo‘lgan yangi turdagi jamoat binosiga – bank binosiga bo‘lgan ehtiyoj paydo bo‘ldi. Universal turdagi tijorat banki esa, o‘sha davrda Yevropadagi banklarning asosiy turi sifatida e’tirof etilgan. Lyuksemburgdagi bank binosi, arxit. R.Meyyer, 1989-1993 Bank binosi jamoat binosining alohida turi sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida shakllandi. Bu davrga kelib bank binosining asosiy funksional bloklari aniqlandi: - operatsiyalar bloki; - hisob-kitob-kassa bloki;

- qimmatbaho buyumlar va pul saqlash bloki; - qo‘riqlash bloki; - kontora xonalari bloki. Shuningdek, bank binosining tipologik alomati, ya’ni uning ochiq va yopiq bir butun ikki funksiyasi ham belgilandi. Ta’kidlash lozimki, mana shu xususiyat, odatda, bank binosining hajmiy-rejali yechimida alohida ahamiyat kasb etadi. Bir tomondan, bank binosi o‘zining tashqi ko‘rinishi bilan imkon qadar ko‘p mijozlarni jalb qila bilishi kerak bo‘lsa, ikkinchi tomondan esa, qimmatbaho buyumlar va pul saqlanadigan muassasa sifatida juda mustahkam va ishonchli, begonalar kirishiga yo‘l qo‘ymaydigan binoga ega bo‘lishi lozim. Funksional bloklarning har biri aniq tarixiy va iqtisodiy xususiyatlarga bog‘liq ravishda rivojlangan va takomillashib borgan. Bank binolari qurilishining quyidagi asosiy bosqichlari XX asr uchun xosdir: - Birinchi Jahon urushidan so‘ng G‘arbiy Yevropa mamlakatlarida bank binolariga bo‘lgan talab sezilarli darajada ortishi; - 1930-yillarda, iqtisodiy inqirozdan keyin, AQSH va Kanadada bank binolariga bo‘lgan talabning kuchayishi; - Ikkinchi Jahon urushidan keyin xalq demokratiyasi mamlakatlarida bank binolariga bo‘lgan ehtiyojningortishi; - 1960-yillarda kolonializm tizimning tugatilishi G‘arbiy Yevropada bank binolariga bo‘lgan talabning o‘zgarishi; - 1980-yillarning oxiri va 1990-yillar boshida mamlakatda ro‘y bergan ijtimoiy va iqtisodiy o‘zgarishlar natijasida bank binolariga bo‘lgan ehtiyojning keskin ortishi.

Germaniyadagi yuqori qavatli bank binolari 1-Frankfurtdagi Mayna tijorat banki, arx. N. Foster, 1997; 2- Gannoverdagi Shimoliy germaniya banki, arx. Bennish, 2002; 3- Drezden banki, arx. AVV byurosi, 1994; 4- Nemes banki, arx. AVV byurosi, 1995; Bank binolarining klassifikatsiyasi

Bank binolarining klassifikatsiyasi, birinchi navbatda, bank turi va uningshahar tuzilmasidagi joyi bilan belgilanadi. Turiga qarab banklar quyidagicha toifalanidi: Funksiyalari va bajariladigan operatsiyalar bo‘yicha: - markaziy; - tijorat banklari; - omonat banklari; - maxsus banklar; Mulkchilik shakli bo‘yicha: - davlat banklari; - aksionerlik banklari; - aksionerlar ishtirokisiz tashkil etilgan banklar; - kooperativ banklar. Boshqaruv darajasi bo‘yicha: - mahalliy; - shahar banklari; - tuman banklari; Xodimlar va operatsion joylar soni bo‘yicha: - kichik; - o‘rta; - yirik; - o‘ta yirik. Shahar tuzilmasidagi o‘rni bo‘yicha: - shahar markazida – bankning hududiy boshqarmasi (shtab-kvartira); - shahar tumanida – bank bo‘limi – bank agentligi; - mikrotumanda, qishloq joyda – bank filiali.

Bank binolari yer uchastkalari Bank binolari uchun yer uchastkalarining maydoni xodimlar soniga bog‘liq holda 0,4-0,6 gektar qilib qabul qilinadi. Bank hududi balandligi 2,5 m bo‘lgan to‘siq bilan o‘ralishi zarur. Uchastkada xodimlar va mijozlarning avtomashinalari uchun to‘xtash joyi ko‘zdatutilishi lozim (100 ta ish joy uchun 20 to‘xtash joyi, har bir operatsion joy uchun 5 ta to‘xtash joyi). Uchastkaga inkassatorlar mashinasi kirishi uchun qulay kirish yo‘li tashkil etilgan bo‘lishi kerak.

Nijniy Novgorod shahridagi “Garantiya” bankining binosi, Rossiya, arxitektorlar YE.Pestov, A.Xaritonov, N.Pestova, 1999 Hajmiy-rejali yechim Bank binosidagi qavat balandligi – 3,3 m (osma shiftlar uchun – 2,8 m, osma shipning pastki qismigacha). Bank xonalari kirish zonalari bo‘yicha quyidagi guruhlarga bo‘linadi: 1-guruh – mijozlar va bank xodimlari kirishi mumkin bo‘lgan xonalar; 2-guruh – bank xodimlari kirishi mumkin bo‘lgan xonalar; 3-guruh – bank xodimlarining cheklangan kontingenti kirishi mumkin bo‘lgan xonalar. 1-guruhga mijozlar uchun mo‘ljallangan xonalar kiradi: axborotma’lumotnoma, operatsion va kassa zallari, kredit bo‘limi, aholidan omonat qabul qilish bo‘limi, bank rahbariyati bo‘limi. 2-guruhga boshqa bo‘limlarning xonalari, bankka tegishli axborotni ishlash va saqlash bilan bog‘liq bo‘lgan xonalar va aloqa apparaturasi uchun xonalar kiradi. 3-guruhga – kassa, qo‘riqlash bloki va xavfsizlik xizmati xonalari kiradi. Bu guruhlarni bir-biridan rejali va konstruktiv tarzda, buzishga qarshi muayyan darajadagi mustahamlikka ega devorlar bilan ajratish lozim. Bank binosining funksional bloklari Bank binosi normal faoliyat yuritishi uchun uning tarkibida quyidagi funksional bloklar bo‘lishi lozim: - hisob yuritish-operatsiyalar bloki; - kassa bloki; - qo‘riqlash bloki; - ofis xonalari bloki;

- hisoblash markazi; - yordamchi xonalar. Bank binolari uchun turli funksional, rejaviy va tipologik sxemalar mavjud. Ularning har birida bir tomondan – mijoz uchun, ikkinchi tomondan esa – bank xodimi uchun yaratilganeng qulay sharoitlar asos bo‘lib xizmat qiladi 1. Hisob yuritish-operatsiyalar bloki tarkibiga quyidagilar kiradi: - axborot-ma’lumotnoma zali; - operatsiyalar zali; - buxgalteriya xonasi; - operatsiyalar zali qoshidagi elektron-hisoblash texnikasi uchun xona. Axborot-ma’lumotnoma zali bank binosida vestibyul funksiyasini bajaradi, uningvazifasi – bank binosida mijozlarni saralashdan iborat, bu yerda turli vizual axborot va chaqiruvchi tablo joylashtriladi. Bankning asosiy xonasi, ya’ni operatsiyalar zalibaryervositasida maydoni deyarli bir xil bo‘lgan ikki: mijozlar zonasi va hisob yuritish-operatsion xodimlar zonasigaajratiladi. Operatsiyalar zalining maydoni baryer yonidagi xodimlar zonasida joylashadigan bitta hisob yuritish-operatsion xodimga 12 m2dan to‘g‘ri keladigan qilib belgilanadi. Baryer poldan 115 sm balandlikdagi gorizontal panelga ega bo‘lishi lozim. Operatsiyalar zali, odatda, jismoniy va yuridik shaxslar uchun alohida qilib loyihashtiriladi. Hisob yuritishoperatsiyalar xonalarining maydoni bir xodim uchun 6 m2 to‘g‘ri keladigan qilib qabul qilinadi. Operatsiyalar bloki qoshida hisoblash texnikasi uchun alohida xonalar loyihalashtiriladi. 2. Kassa bloki tarkibiga quyidagilar kiradi: - kassa zali; - kassa uzeli. Kassa zali mijozlar zonasi va mijozlar pulni qayta hisoblashi uchun mo‘ljallangan zonaga bo‘linadi. Funksional vazifalariga ko‘ra kassa uzeli takribiga kiruvchi kassa kabinalari (operatsion kassalar) ning fronti mijozlar zonasiga qaratiladi. Mijozlar zonasining maydoni bitta operatsion kassa uchun 12 m2 dan qilib, mijozlar pulni qayta hisoblashi uchun mo‘ljallangan zonalar maydoni esa – bitta operatsion kassa uchun 4 m2 dan qilib qabul qilinadi .

Kassa uzeli tarkibiga quyidagilar kiradi: - operatsion kassalar; - kassirlarning xonalari; - qimmatbaho buyumlar saqlanadigan blok; - inkassatsiya xonalari. - Operatsion kassalarning maydoni, odatda, 6 m2 ga teng qilib loyihalashtiriladi. Operatsion kassa kabinasining eshigi kengligi 1400 mm dan kam bo‘lmagan kassa orti maydoniga chiqishi kerak. Har bir kassa yonida mijoz pulni qayta sanashi uchun xona ko‘zda tutilgan bo‘lishi zarur. - Qimmatbaho buyumlar saqlanadigan blok quyidagilardan iborat: - qimmatbaho buyumlar saqlanadigan xona (ombor); - individual seyflar joylashgan xona. Qimmatbaho buyumlar saqlanadigan xonaning to‘suvchi konstruksiyalar (devorlari, poli va shipi) qobig‘i qalinligi 300 mm dan kam bo‘lmagan yaxlit fibrobetondan bajarilishi lozim. Bunda yondosh xonalar o‘rtasidagi devorlar va ushbu qobiq oralig‘ida ombor oldi xonasidan ko‘rish mumkin bo‘lgan eni 800 mm dan kam bo‘lmagan ko‘rik yo‘lagi bo‘lishi lozim. Qobiqning yuqori yuzasi va orayopma o‘rtasida 250 mm dan kam bo‘lmagan zazor (oraliq) qoldirilishi lozim. Inkassatsiya mashinalarini yuklash-tushirish boksining o‘lchamlari – 10x6x3,5 m. Bevosita boks yonida qimmatbaho buyumlarni inkassatsiya mashinalaridan ushbu buyumlar saqlanadigan omborga tushirish-yuklash xonasi joylashtiriladi. Kassa uzelining barcha xonalari juda ixcham (kompakt) va boshqa xonalardan funksional ajratilgan bo‘lishi lozim, bunda kassa uzeli xonalarning quyidagicha o‘zaro bog‘liqligi ta’minlanishi kerak: - qimmatbaho buyumlar olib kelinganida kassa uzeliga kirish inkassatsiya mashinalarini yuklash-tushirish boksida amalga oshirilishi lozim; - boksdan kirish inkassatsiya mashinalaridan qimmatbaho buyumlarni qayta yuklash xonasida bajarilishi va bu xona qimmatbaho buyumlar ombori bilan bog‘langan bo‘lishi shart; - qimmatbaho buyumlar saqlanadigan omborga kirish faqat ombor oldi xonasidan amalga oshirilishi kerak;

- pul mablag‘larini qayta sanash xonasi ombor oldi xonasi va operatsion kassalar bilan yaqindan bog‘langan bo‘lishi lozim. 3. Qo‘riqlash bloki tarkibiga quyidagilar kiradi: - nazorat markazi xonasi; - qo‘riqchilar xonasi; - qurol o‘qlash va tozalash xonasi; - qurol saqlanadigan xona. 4. Ofis xonalari bloki tarkibiga bo‘limlar va bank rahbariyati uchun mo‘ljallangan xonalar kiradi. Tajriba shuni ko‘rsatayaptiki mamlakatimizdagi ofislar – ixtiyoriy rejalashtirilgan amerikacha ofis-park yoki yo‘lakli sxema bo‘yicha tashkil etilgan ana’anaviy yevropacha ofislar emas, balki xonalari anfilada tizimida o‘zaro birlashtirilgan, ya’ni ma’lum darajada bir-biridan ajratilib qurishga asoslangan ofislardir: a) bo‘limlardagi xonalar: - kredit bo‘limi; - aholidan omonat qabul qilish bo‘limi; - yuridik bo‘lim; - qimmatli qog‘ozlar bo‘limi; - audit bo‘limi; - valyuta bo‘limi; - kartochkalar bilan ishlash bo‘limi; - iqtisodiy bo‘lim; - xo‘jalik bo‘limi; - pensiya bo‘limi. B) bank rahbariyati xonalari: - qabulxona; - bank boshqaruvchisining kabineti; - uning o‘rinbosarlari kabinetlari. 5. Yordamchi xonalar: - arxiv; - blanklar saqlanadigan xona; - xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar xonasi;

- dam olish xonasi; - xo‘jalik anjomlari saqlanadigan omborlar; - sanitariya bloklari; - texnik va muhandislik xonalari. Yordamchi xonalar har bir blok qoshida tanlangan rejalashtirish sxemasiga bog‘liq ravishda joylashtiriladi. Bank binosining badiiy obrazi ijtimoiy omillar, bank joylashgan hududdagi mavjud shaharsozlik vaziyati, hajmli-fazoviy va konstruktiv yechimlarga bog‘liq holda shakllantiriladi. Mamlakatimizdagi zamonaviy bank qurilishida bank binosi tashqi ko‘rinishining ikkita yo‘nalishini kuzatish mumkin: an’anaviy, tarixiy merosga murojaat qilish va muayyan me’moriy uslub alomatlari bo‘lmagan ratsional yo‘nalish, ya’ni bank ofis yoki biznes-markaz sifatida qabul qilinadi. Odatda, birinchi yo‘nalish qo‘llanilganida salobatli va hashamdor qiyofaga ega binogavdalanadi, ikkinchi yo‘nalishda esa – soddaroq, xalq ommasiga yaqinroq bo‘lgan bank binolari tasavvur qilinadi. Universal tipdagi bank xonalarining funksional zonalashtirishi sxemasi:

A – operatsionchilar zonasi; B – mijozlar zonasi; 1 – axborot-ma’lumotnoma zali; 2 – operatsiyalar zali; 3 – kassa zali; 4 – operatsion kassalar; 5 – mijozlar pulni qayta hisoblashi uchun mo‘ljallangan kabinalar; 6 – kassa ortidagi maydon; 7 – ombor oldi xonasi №1; 8 – qimmatbaho buyumlar saqlanadigan ombor; 9 – ombor oldi xonasi №2; 10 – individual seyflar ombori; 11 – pullarni qayta yuklash xonasi; 12 – pullarni qayta hisoblash xonasi; 13 – pullarni qabul qilish-topshirish xonasi; 14 – Inkassatsiya mashinalarini yuklash-tushirish boksi; 15 – kassir xonasi; 16 – inkassator xonasi; 17 – qo‘riqchilar xonasi; 18 – qurol saqlanadigan xona; 19 – qurol o‘qlash va tozalash xonasi; 20 – ofislar. Фибробетон қобиқ Кўриш йўлаги Қимматбаҳо буюмларни сақлаш блоки: 1 – омбор олди хонаси; 2 – қимматбаҳо буюмлар сақланадиган омбор

Adabiyotlar: 1. Ubaydullayev X.M., Inagamova M.M. Turar-joy va jamoat binolarini loyihalashning tipologik asoslari: Darslik. - T.: Voris-nashriyot, 2005. 2. Abdujabbarova M.T. Turar-joy binolarini loyihalash: O‘quv qo‘llanma. – T.: TAQI, 2018. 3. Qodirova S.A. Jamoat binolarini loyihalash: O‘quv qo‘llanma. – T.: TAQI, 2015. 4. Inogomov B.I. Zamonaviy bino va inshootlarni loyihalash: O‘quv qo‘llanma. - T.: TAQI, 2010. 5. Ubaydullayev X.M., Xidoyatov T.A, Abduraxmanov Y.I, Korobovsev G.I., Mansurov Y.M. Arxitekturaviy loyihalash: O‘quv qo‘llanma. - T.: TAQI, 2012. 6. Ubaydullayev X.M., Maxmudov V.M. “Metodika arxitekturnogo proyektirovaniya” Toshkent, TAQI, 2010 y., o‘quv qo‘llanma. 7. Xidoyatov T.A., Kadirova S.A., Magomedova F.X. “Arxitektura obsheobrazovatelnix shkol Uzbekistana”. Tashkent 2005 g. 8. Qodirova T.F. O‘zbekistonning istiqlol yillari me’morchiligi: O‘quv qo‘llanma., O‘AJBNT markazi, 2004 y.

O'xshashlar

Muzey va ko‘rgazma binolari

Maktab binolari

Mehmonxona binolari

Umumiy ovqatlanish korxonalarining binolari

Liftsiz turar-joy binolari