Liftsiz turar-joy binolari - Arxitektura - Referatlar

Liftsiz turar-joy binolari

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4572 KB

Ko'chirib olish

Liftsiz turar-joy binolari Reja: 1. Liftsiz turar-joy binolarining tasnifi 2. Kam qavatli turar-joy binolari 3. O‘rta qavatli turar - joy binolari 4. Seksiyali uylar 5. Galereya va yulakli uylar

Liftsiz turar-joy binolarining tasnifi Liftsiz turar-joy binolari o‘zining tipologik xususiyatidan kelib chiqib ikki guruxga bo‘linadi va o‘zining xajmiy- tarxiy jihatidan birbiridan farqlanadi. Buni liftsiz turar uylarning tipologik sxemasida ko‘ramiz (rasm). rasm. Liftsiz uylarning tipologik sxemasi Birinchi guruhga xudud bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘langan xonadonli turar uylar kiradi. Bunday uylarning har bir xonadoni o‘z yer maydoniga ega bo‘lishi mumkin. Uylar qavatlari kamroq, qoida bo‘yicha, bir, ikki qavatli bo‘ladi. Ayrim hollarda, bu guruh uylari ko‘p qavatli ham bo‘ladi (uch va xatto to‘rt qavatli). Ommaviy qurilishning zamonaviy amaliyotida hudud bilan bevosita aloqaga ega xonadonli uylarning ikki turidan foydalaniladi. Bu bir xonadonli (yakka tartibdagi uylar) va ikki xonadonli turar uylar, hovlisi bilan va qo‘shimcha xo‘jalik

qurilmalariga ega bo‘lib, bularni hovlili uylar deb nomlanadi, hamda ko‘p xonadonli, blokli uylar, bu bloklarning har biri tashqariga chiqishiga ega bo‘lib, turli xonali xonadonlardan tashkil topgan. Blokli uylarni qurishda har bir xonadon o‘z yer maydoniga ega bo‘lishi imkoniyati mavjud bo‘ladi. (rasm. A, B). O‘zbekiston turar-joylar strukturasida hovli asosiy element ekanligi yaqqol ko‘rinib turadi, buni hattoki “qo‘rg‘oncha uy” o‘rniga “hovli” so‘zining qo‘llanilishidan bunday turdagi uylar xovlili turar-joy deb yuritiladi. Liftsiz uylarning boshqa guruhiga umumiy kommunikatsiya – zinapoya, galereya va yo‘laklar orqali xonadonlardan chiqish yo‘liga ega, ko‘p xonadonli turar uylar kiradi. Ular shaxsiy (individual) xonadon oldi yer uchastkasiga ega emas. Ularda yashovchi aholining dam olishi va xo‘jalik extiyojlari uchun, bu uylarda umumiy foydalanishga mo‘ljallangan yashil maydonchalar va maxsus: xo‘jalik, sport va o‘yin maydonchalari ko‘zda tutiladi (rasm. II). Bu guruhga kiruvchi turar-joy binolari o‘rta qavatdan iborat bo‘lib, 3 - 5 qavat tashkil topadi. O‘rta qavatli turar-joy binolari o‘zining xajmiytarxiy yechimiga ko‘ra seksiyali, galereyali va yo‘lakli, bir seksiyali va aralash xildagi uylar (seksiya-galereyali, seksiya yo‘lakli) turlariga bo‘linadi. Bizning iqlim sharoitda turar-joy binolarini loyihalashda asosiy e’tiborni yozgi mavsumga qaratish, ulardan foydalanishda tashqi sirtlarning qizib ketishidan himoyalash va xonalar ichida ijobiy mikroiqlimni yaratish taqoza etiladi.

rasm. Liftsiz uylarning asosiy turlari. I. Hudud bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘langan kirish chiqish joyiga ega xonadon. A – qo‘rg‘oncha uy (o‘z hovlisi bilan); a – bir xonadonli; b – ikki xonadonli; B – blokli uylar; v – to‘rt xonadonli uylar; g – ikki qavatga ega bo‘lgan to‘rt xonadonli uylar; d – qatorli uy; ye – atriumli uylar; II. Umumiy kommunikatsiya orqali kirish chiqish joyiga ega xonadonlar. z – seksiyali uylar; i – galereyali uylar; k – yo‘lakli uylar.

Kam qavatli turar-joy binolari Ko‘p xonadonli uylardan farqli ravishda, kam qavatli qo‘rg‘oncha turidagi hovlili uylar yuqori gigiyenik sifatlarga ega, bular yashash talablariga to‘liqroq javob beradi. Xonadonlar katta yorug‘lik frontiga ega bo‘lib – barcha tomondan yoki ikki xonadonli uylarda uch tomondan yoritilgani sababli, uylar yaxshi insolyatsiyaga ega va barcha xonalar yaxshi shamollatiladi. Ularni qurish osonroq, chunki ko‘p hollarda uylar chegaralangan yo‘nalishga ega bo‘lishi mumkin. Yer uchastkasida binoning alohida joylashuvi yashash sharoitini yaxshilaydi. Xonadonlar shovqinli yo‘llar va qo‘shni maydonlardan uzoqroq joylashtirilgan bo‘ladi. Ikki xonadonli uylarda xonadonlarning qo‘shnichiligiga noqulaylik tug‘dirmaydi. Kirish eshiklari, ayvonchalar va terassalar uyning turli tomonidan joylashtirilgan bo‘lib, bir-biri bilan kesishmaydi. Xonadonlarning alohidaligi ular orasida qurilgan xo‘jalik qurilmalari yoki ajratuvchi devorlarni qurishga imkon beradi. Qo‘rg‘oncha turidagi hovlili uylar o‘zining yer maydoniga ko‘ra ikki xil bo‘ladi, shahar va qishloq uylari. Shaxar va qishloq hovlili uylari asosan 1yoki 2 qavatli qilib quriladi. Ular yer maydonining katta –kichikligiga qarab, yerdan foydalanish xarakteriga ko‘ra va arxitekturaviy-tarxiy yechimi bo‘yicha farqlanadi. Shahardagi hovlili uylarning maydoni katta bo‘lmaydi (200-600 m.kv.), bu yerda aholini yashashdan maqsad yoz kunlari ochiq muhit – hovlidan foydalanishdir. Lekin qishloq uylarida aholi o‘zining shaxsiy tomorqasiga ega bo‘lib, u yerda ishlaydi. Qishloq xovlili uylarining maydoni 0,15 ga gacha bo‘lishi mumkin. Hovlili uyning uchta asosiy turi mavjud: alohida binoli uylar – turaruy va hovlidagi xo‘jalik qurilmalari bilan; xo‘jalik xonalari uy ichiga yoki uyga ulab qurilgan hovlili uylar va ichki turar-uy hovlisi atrofida turar-uy va xo‘jalik xonalari kompleksi ega, rivojlangan tuzilishga ega xovlili uylar (rasm).

rasm. Qo‘rg‘oncha turidagi hovlili uyning joylashuvi: 1-yashash xonalari; 2- xo‘jalik xonalari. Qo‘rg‘oncha turidagi hovlili uyni tashkil qilish uy rejasiga ya’ni, birinchi navbatda, undagi turar-uy va xo‘jalik hududlarining o‘zaro joylashuviga ta’sir ko‘rsatadi. Xo‘jalik hududida xo‘jalik qurilmalari yoki shaxsiy xo‘jalik yuritish uchun zarur bo‘lgan xonalar joylashadi. Hudud (zona)larga bo‘lishning uchta prinsipial sxemasini ko‘rsatish mumkin: xonadonning xo‘jalik hududi uyning orqa tomonida joylashadi; agar shaxsiy xo‘jalik minimal o‘lchamda yoki umuman mavjud bo‘lmasa, xo‘jalik hududi yon tomonda yoki ko‘cha tomonda joylashishi mumkin. (rasm). Uyning yashash qismi esa, yashash xonalarining ko‘chaga nisbatan yo‘nalishiga ko‘ra, yorug‘lik tomonlariga ko‘ra, asosiy kirish eshigining joylashuvi va xonadonning xo‘jalik xonalari holatiga ko‘ra, joylashtiriladi.

rasm. Bir xonadonli uyning hududiy sxemasi: 1-xo‘jalik hududi; 2yashash hududi; 3-uyga kirish joyi; 4-hovliga chiqish joyi. Bir xonadonli o‘ylar xajmiy-rejaviy xarakteristika bo‘yicha bir va ikki qavatli uylarga bo‘linadi. Uyning ikki turi xam, xovliga chiqarilgan xo‘jalik qurilmali ham va shaxsiy xo‘jalik xonalari uy xajmi bilan bir bo‘lgan ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Bir qavatli (sathli) uylar. Bu turdagi uylar xonadonlari ikki, uch, to‘rt va besh xonali bo‘lishi mumkin. Ko‘p sonli xonalarga ega turar uylarni esa, yaxshisi ikki qavatli turar-joy xonadonlarida joylashtirish mavsadga muvofiqdir. (rasm) Qishloq aholisi 1qavatli uylarni qurishga moyilroq bo‘ladi, chunki ular yer bilan uzviy bog‘langan bo‘ladilar. Bundan tashqari bir qavatli uylarning tarxi oilaning o‘sishiga mos bo‘lib, ko‘pincha uylarni qurishga qulaydir. Uy maydonini kengaytirish uchun sharoit bo‘lsa xam, bu jamoa xo‘jaligi uchun noqulaydir, chunki o‘zlashtirilgan yerni boshqa yerga almashtirishda muammolar tug‘ilishi mumkin.

rasm. Qo‘rg‘oncha turidagi hovlili uy Bir qavatli bir xonadonli uylarning hajmiy-tarxiy yechimlarining keng tarqalgan usullaridan biri uyga kirish qismi binoning tarz qismida joylashgan bo‘lib, ho‘jalik xonalari binoning ichkarisida ya’ni orqa tarafida joylashadi. Bunday joylashish usulida uchta yashash xonasidan ikkita yashash xonasi doimo ko‘chaga qaragan bo‘ladi. Sanitar tugunlar qoidaga ko‘ra tashqi devorlarda joylashib, bunda xonadon ichi kommunikatsiyalari minimal bo‘ladi (rasm).

rasm. Uch xonali bir qavatli uyning xajmiy-tarxiy tuzilmasi: 1umumiy xona; 2- yotoqxonalar; 3-xo‘jalik hududi; 4- sanitar tugunlari. Ikki qavatli uylar. Umumiy maydoni 90m2 dan ko‘p bo‘lgan bir xonadonli uylarni ikki qavatli qilib loyihalash maqsadga muvofiqdir. Bunday uylar kottedj tipli uylar deb nomlanadi. Birinchi qavatda odatda tamburli kirish yo‘lagi, umumiy xona, yotoqxonalardan biri, oshxona, xo‘jalik xonalari joylashadi. Ikkinchi qavatda odatda yotoqxonalar joylashadi. Yotoqxonalar soniga qarab, ikkinchi qavat qisman yoki to‘liq band qilingan bo‘lishi mumkin.

Ikki qavatli(sathli) uylarning bir necha turlari mavjud: mansardli uy, ya’ni 2- qavati to‘liq emas, pol sathi qo‘zg‘aluvchi uy, bunda uyning bir qismi bir qavatli bo‘ladi (rasmlar).

rasm. Turar uylarning ikki sathli (qavatli) qilib yechish usuli: a- mansardli uy; b-xonadonning bir qismi ikkinchi qavatda joylashgan (chordoqsiz yoki chordog‘ bilan); c-xonadonning xamma qismi ikki qavatda joylashgan (chordoqsiz yoki chordog‘i bilan); d-qiyalikda joylashgan uy; emansardli uyning qirqim qismidan fragment. rasm. Har xil satxli besh xonali turar-joy xonadoni.

Mansardli uyda yuqori qavat xonalari chordoq chegarasida joylashadi. Tom nishabi 45º dan kam bo‘lmasligi kerak. Tom nishabining burchagi bundan kam bo‘lsa, mansardli qavatni o‘rnatish mumkin emas. Chordoqdan to‘liq foydalanish uchun, yuqori qavat xonalari shifti kesilgan burchakli bo‘ladi. Kesilgan qismlar devorlari balandligi 1,6 m dan kam bo‘lmasligi kerak. Murakkab shaklli tomni o‘rnatishda, nishablar kesikli bo‘lganda, cherdak fazosidan to‘liq foydalaniladi – shiftlar gorizontal bo‘lib, devorlar bir balandlikka ega bo‘ladi (rasm). rasm. Mansard tipidagi to‘rt xonali turar-joy uyi garaji bilan. Arxitektor I.N.Shishkov. Ikkinchi qavati to‘liq bo‘lmagan uy tomi bir nishabli va ikki nishabli bo‘lishi mumkin. Aralash tomli uyning birinchi qavatida ko‘pincha umumiy xona joylashtirilib, u juda baland shiftli bo‘ladi. 2 qavatli uylarda hovli bilan to‘g‘ridan-

to‘g‘ri bog‘lanish ularni ikki yarusga joylashtirish hisobiga erishiladi. Ikki qavatli uylar bir qavatli uylardan afzalligi bilan farq qiladi, chunki ular yer sathini, tom sathini, poydevor va sokol hamda uy hajmining ikki marta qisqarishiga olib keladi va shu bilan ularning narxi arzonroq bo‘lishiga sabab bo‘ladi (rasm). rasm. Besh xonali ikkinchi qavati to‘liq bo‘lmagan ikki qavatli uy. Tarz, 2qavat tarxi (chapdan), 1-qavat tarxi (o‘ngdan). 2 qavatli turar-joy uylari tomorqali uylardan tubdan farq qilmaydi, farqi shundaki, bu uylarda faqat 2 qarama - qarshi tomonga yorug‘lik (tomorqali uylarda esa 3-4 tomoni ochiq yorug‘likni xohlagan tomondan) berish mumkin. Xonadonga kirish asosan ko‘cha tomondan tashkil etilgan bo‘lib, yo‘lak bilan umumiy xona va oshxonadan hovliga chiqishga qulay sharoit yaratilgan bo‘lishi kerak.

Yozgi xona /ayvon/ asosan hovli tomonga joylashgan bo‘lib, umumiy xona va oshxona bilan chambarchas bog‘langan bo‘lishi shart. Bu uylar ko‘cha tomondan "qizil chiziqdan" 6 metr masofa tashlab quriladi. Uy oldiga panjarali gulxona, kirish va chiqish uchun darvoza yoki eshik o‘rnatiladi. Tomorqaning orqa tomoni esa tor xo‘jalik ko‘chasiga qaratilgan bo‘lib, uning xo‘jalik xonalari shu tomonda joylashtirilgan bo‘ladi. Uy atrofiga gulzorlar, hovuzlar, yozgi oshxona, soyabonlar va daraxtlar o‘tkaziladi. Undan qolgan yer sathi sabzavotlar va mevali daraxtlar, uzumzorlar uchun ishlatiladi. Garaj uchun ham qulay joy tanlash zarur. U uy ichida ham bo‘lishi mumkin. Uylarni qulay joylashtirish uchun ularni birlashtirish, ya’ni bitta tom tagida joylashtirish mumkin. Kam qavatli uylarni har tomondan yorug‘likka ega bo‘lishi /oriyentatsiyasi/ ko‘p qavatli binolarga qaraganda uncha katta ahamiyatga ega emas, chunki past qavatli binoni daraxt va butalar bilan o‘rab ularni quyoshdan saqlash mumkin. Shuning uchun binoni g‘arbga qarab qurish mumkin. Bunday uylarda faqat yotoqxonalarni shimol tomonga qaratishdan saqlanish lozim, u yerda yaxshi sanitar-gigiyena sharoitini yaratish lozim. Vannaxona va hojatxonalarni tabiiy yoritish tavsiya etiladi, chunki bunday binolarda bunga imkoniyat bor (rasm). Kir yuvish asosan vannaxonada bajariladi. Vannaxonaning 2-qavatda joylashishi noqulaylik tug‘diradi. Shuning uchun eng qulayi oshxona eniga maxsus kir yuvadigan xonaga kir yuvish mashinasi, suv ketadigan joy, dazmollash va kiyimlarning taxlaydigan joy, quritish shkafini/ joylashtirishdir.

rasm. Yuqori komfortli turar-joy binosi. Arxitektor R.Saxarova. A- birinchi qavat tarxi; B- ikkinchi qavat tarxi; V- sokol qavat tarxi. Ikki xonadonli (juft) uy bir umumiy devorga ega bo‘lgan ikkita bir xonadonli xonadonlar birlashuvidir. Bunda ikki xonadonli uy tashqi devorlari perimetri har bir xonadon uchun kichik bo‘ladi, bu tashqi devorlar uchun uchun materiallarni va isitish uchun xarajatlarni kamaytirib, iqtisodga olib keladi. Bundan

tashqari, ikki xonadonli uylarni qurish yer maydoni kengligini kamaytirishga imkon beradi, bu o‘z navbatida, ko‘chalar va barcha kommunikatsiyalarning umumiy uzunligini qisqartiradi. Natijada, bir xonadonga to‘g‘ri keluvchi, ko‘chalar va muhandislik kommunikatsiyalari, xuddi shunday maydonli bir xonadonli uylar qurilishi bilan taqqoslaganda, taxminan 25-30% ga qisqartiradi. Ikki xonadonli uylarning tarhiy yechimi prinsipi bir xonadonli uylarga o‘xshashdir. Ular bir va ikki qavatli ham bo‘lishi mumkin. Bu uylarning farqli xususiyati – bu har bir xonadonda (ular orasidagi umumiy) bir devorning yaxlit bo‘lishidir. Ikki xonadonli uylarda ikkala xonadon sanitar bo‘g‘inlari va oshxonalarni blokirovkalashga intilish lozim (rasm). Blokli uylar. Bu xildagi turar - uy joylardan shahar mahallalarida kichik tumanlarda foydalanilib, ko‘p oilalilarga mo‘ljallangan. Bir qavatli blokli uylar asosan qishloq joylarida va tuman markazlarida foydalanilgan hozirda esa o‘z samaradorligini yo‘qotgan. Hozirgi paytda qishloq joylarida yashovchi oilalar tomorqadan unumli foydalanilmayotgani tufayli blokli uylar 2 qavatli qilib qo‘rilmoqda. Har bir xonadon uchun /50-100 m2/ tomorqa ajratilgan, yozning iliq kunlarida o‘z vaqtlarini o‘tkazish uchun tomorqada gulzorlar, yozgi soyabonlar, hovuzcha, bolalar o‘ynashi uchun qum yashigi va hokazolardan iborat bo‘lishi mumkin (rasm). Hovlili binolarni qurishda asosan mahalliy, qimmat bo‘lmagan qurilish materiallaridan foydalanish kerak: xom g‘isht, pishgan g‘isht, taxta, ganch, alebastr va hokozolar. Ammo qishloq qurilishini industrial va mexanizatsiya usuli bilan tez qurish uchun zavodda tayyor bo‘ladigan elementlar: bloklar, panellar, temir-beton yopqichlar va boshqalarlarga o‘tishga to‘g‘ri keldi va bular hovlili uylarning loyihalari xarakteriga ta’sir qildi. Shuning uchun zavodda tayyor bo‘ladigan elementlarning o‘lchoviga qarab loyihalash paytida bino o‘lchovlari shu elementlar o‘lchoviga qapa6 olinadi. Ammo mahalliy qurilish materiallari hali ham o‘z qiymatini yo‘qotgani yo‘q va shuning uchun me’mor oldiga ularni zavodda tayyor bo‘ladigan qurilish materiallari bilan aralashtirib ishlatish vazifasi qo‘yiladi.

rasm. Qishloq uylarining tarxiy yechimi. O‘rta qavatli turar - joy binolari 3-5 qavatgacha bo‘lgan uylar o‘rta qavatli turar-joy binolari turiga kiradi. Bu xildagi uylarda xonadonlar liftsiz, faqat umumiy zinapoya orqali bog‘lanadi. Ularning qurilmalari oddiy bo‘lib, zavodda tayyorlangan industrial tayyor qurilmalardan foydalaniladi. Bu xildagi turar-joy qurilishi zich qurilish bo‘lib, shahar maydonidan foydalanishda iqtisod qilish imkonini beradi. Hamma zamonaviy qulayliklarga ega bo‘lib, qurilishda iqtisodiy jihatidan tejamlidir. Hozirgi vaqtda bunday uylar asosidagi turar-joy qurilishi shaharlarni tashkil etadi. Sekin asta bunday uylar qishloqlarga ham tarqalyapti. Keyingi paytda katta turar-joy dahalarini rivojlanishi natijasida Toshkentda va boshqa O‘zbekiston shaharlarida keng miqyosdagi 4-5 qavatli turar-joy binolari qad ko‘tara boshladi, shundan so‘ng temir-beton konstruksiya zavodi ko‘rinishida material-texnik qurilish bazasi tashkil etildi, ya’ni katta panellli uy qurilishi, uy qurilish kombinatlari ishga tushirildi. Bir qancha anzdozali g‘isht, panel, sinch-

panelli binolar seriyalariishlab chiqarildi. Qurilish jarayonida bulardan keng ko‘lamda foydalanildi. O‘rta qavatli uylarning asosiy qurilmalari konstruksiyalar - O‘rta kavatli turar-joy binolari asosan 3 ta konstruktiv qurilmadan iborat bo‘ladi: - - g‘ishtdan ko‘tarib turuvchi devor va to‘sib turadigan qurilma; - katta paneli ko‘tarib turuvchi devor va to‘sib turadigan qurilma; - karkas-panelli va karkas (sinch) g‘ishtli qurilma. - Ko‘p ishlatiladigan bu g‘ishtli ko‘tarib turuvchi devor qurilma bo‘lib, qurilishni to‘liq industriallashtirib bo‘lmaydi, shunga qaramay u juda ko‘p tarqalgan. Bu qurilma yaxshi o‘zlashtirilgan bo‘lib, xar xil ixcham loyihani yechishga, kuchli yer qimirlashda o‘zining mustahkamligi bilan farq qiladi. Besh qavatgacha bo‘lgan binolarni katta g‘isht zavod bazalari Respublikani g‘isht bilan ta’minlab tura oladi. Shuning uchun pishiq g‘ishtdan bo‘lgan qurilish hozirgi kunda keng foydalanilmoqda. - Toshkentda, Navoiy, Farg‘ona, Samarqand va O‘zbekistonning boshqa shaharlarda katta panelli qurilish keng qo‘llamda qo‘llanilgan. Katta zavodlar qurilgan joylarda panelli va temir-beton buyumlar uy qurilishi kombinati bo‘lsa, tayyorlash vaqtini qisqartirishi va qurilish narxining kamayishi, zavodda tayyorlash sifatini oshishi o‘rta qavatli turar-joy binolarini qurishda ancha qo‘l keladi. - Zamonaviy katta panelli uylarning ham kamchiligi bor. Undagi eng katta kamchilik issiq saqlash va tovushni o‘tkazish, yozda uylarni qattiq isib ketishi, qurilish natijasida dahalar juda zerikarli, bir xil ko‘rinishda bo‘lib qolishi shular jumlasidandir. - Turar-joylarni loyihalaganda xar tomonlama iqtisodiy jihatdan unumli foydalanish lozim. Turar - joy binolarining energiya tejamkorlik xarakteristikalariga quyidagilar orqali erishiladi: - bino hajmining ko‘p qirraliligini kamaytirish yo‘li orqali tashqi devorlarning sirti yuzasini qisqartirish evaziga; - xonalarning yoritilishi bo‘yicha me’yoriy ko‘rsatkichlar saqlangan hollarda korpus enini oshirish evaziga;

- binoning uzunligini oshirish (shaharsozlik talablarini optimizatsiyalash ya’ni maqbullashtirishni hisobga olish) evaziga; - qavatdagi xonadonlar maydonini jamlashtirishni oshirish evaziga; - turar-joy uyining issiqlik samaradorligining oshirishga shart sharoit yaratadigan tarxiy elementlarni qo‘llash orqali. - Turar-joy binolarida shovqinni pasaytirishga quyidagi choratadbirlarni amalga oshirish yo‘li orqali erishiladi: - maxsus shovqin himoyalovchi planirovkani magistral ko‘chaga oriyentatsiyalash orqali: bunda xonadonlardagi yordamchi va xo‘jalik xonalarini uch xonali xonadonlarning umumiy xonalarini hamda xonadon tashqarisidagi xonalari (zinapoya tuguni) ko‘zda tutiladi; - bino tashqi to‘siq devorlariga shovqin himoyalovchi konstruktiv vositalarni o‘rnatish orqali; - yuqori tovush himoyalovchi xossalarga ega bo‘lgan derazalar va balkon eshiklarni o‘rnatish orqali; - shovqindan himoyalovchi texnik vositalar, jumladan klapan-so‘ndiruvchi moslamalarni qo‘llash orqali (bunda xonadonda me’yoriy havo almashinuvini ta’minlashni e’tiborga va hisobga olish taqozo etiladi.) Seksiyali uylar Seksiyali turar-joy uylari qavatlar, uzunligi hamda konfiguratsiyasi bo‘yicha farq qiladigan bir tipli bir nechta blok-seksiyalardan tashkil topadigan binodir. Ceksiya (bo‘linma) deb bir guruh xonadonlarni zinapoya yoki lift tuguni atrofidagi to‘plamga aytiladi. Har bir qavatda ikki, uch yoki to‘rt xonadon birlashib seksiyani, ya’ni uning yirik bir to‘plamini tashkil etiladi. Seksiyalarning tarxiy yechimi xonadonlarlar soniga qavatlardagi zinapoya tuguni maydonchasiga chiqiladigan joyga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘p sonli a’zolarga ega bo‘lgan oilalarni bir-, ikki-, uch xonali (kichik va o‘rta kattalikdagi oilalar uchun) xonadonli bloklashtirilgan uylarga joylashtirishni e’tiborga olgan holda bitta qavatga uch yoki to‘rtta blok seksiyalarni ishlab chiqish tavsiya etiladi.

Xonadonlarning oriyentatsiyasi insolyatsiya talablariga javob bermog‘i lozim, ya’ni bir-, ikki-, uch xonali xonadonlarning kamida bitta xonasiga quyosh nurlarining to‘g‘ridan-to‘g‘ri tushishini ta’minlash taqozo etiladi. Bino hajmini ratsional yechish ko‘pincha minimal issiqlik yo‘qotuvchanlikni ta’minlash orqali aniqlanadi. Bunga korpus enini kattalashtirish, tabiiy yorug‘lik tushishiga ehtiyoj sezilmaydigan xonalarni o‘rta qismga joylashtirish bilan erishish mumkin, bunda yashash xonasining enini tashqi devorlarga biriktirish taqozo etiladi. Kam va o‘rta qavatli (2-5 qavatli) liftsiz ko‘p seksiyali uylarda asosan ikki marshli zinapoyalar qo‘llaniladi, bu zinapoya marshlari seksiyaning o‘rta qismiga yoki hovli tomonga yaqin bo‘lgan qismga joylashlashtiriladi (agar bu shimoliy oriyentatsiyaga mos tushsa) shunday yo‘l tutish bilan gorizontning quyosh nurlari ko‘proq tushadigan tomoniga yashash xonalarini ko‘proq joylashtirishga erishish mumkin. Yashash seksiyalari asosan to‘g‘ri burchakli modulli koordinatsion to‘r asosida loyihalanadi, bu esa xonadon elementlarining (yashash va yordamchi xonalar, zinapoya marshlari) tabiiy shakliga, ko‘p darajada mos keladi. Biroq tarxiga ko‘ra oddiy bo‘lgan blok-seksiyalarni ijodiy uyg‘unlashtirish yashash komplekslarining kompozitsion qurilishi (tuzilishi) va qiyofasi bo‘yicha turli xil ko‘rinishlardan binolarni yaratishga olib keladi. Buning uchun seksiyalarning uchta asosiy - bir qatorli oddiy-qatorli /ryadovoy/, burchakli uglovoy, chekkali torsevoy turlari qo‘llaniladi. Eng ko‘p tarqalgani bu oddiy seksiya bo‘lib, u bir xil paytda chekkali seksiya o‘rniga ishlatiladi. (rasm).

joylashtiriladi. Seksiyaning devorlaridan biri qo‘shni qatorli seksiya bilan bloklashtiriladi. Ko‘ndalang yon tomonli seksiya ko‘ndalang seksiya ko‘ndalang tashqi devor konstruksiyasini o‘zgartirish bilan qatorli seksiya tarxini takrorlaydi. Seksiyalar ikki, uch, to‘rt xonadon uchun loyihalashtirilgan bo‘ladi, xonadonlarning soni oshib ketsa, ularga zinapoya maydonidan kirish qiyinlasha boradi. Shuning uchun yo‘laklarni ishlatishga majbur seksiya tipidagi uylar yo‘lakli tipdagi uylarga aylanib qoladi. Xonadonlarning sonini zinapoyani 4- katagiga nisbatan ko‘paytirish, vertikal kommunikatsiyalarni narxini kamaytirishga intilishdan kelib chiqadi, ko‘p xonali seksiyalar urushdan keyingi yillarda juda ko‘p tarqalgan bo‘lib, turar uy-joy krizisi davrida ko‘p xonali xonadonlarning qurilishiga olib keldi. Asosiy tiplaridan biri, 2 xonali xonadonlardir. Eng ko‘p tarqalgani eca 1 xonali xonadonlar bo‘ladi. Natijada asosan seksiyalar uch xonadonlik /2-2-2 va 2-1-2/ va to‘rt xonadonli /2-2-2-2, 1-1-2-2/ bo‘lib shakllandi. расм. Секциялар схемаси. Қаторли секция – бу секция, қоидага кўра тўғри бурчакли шаклга эга бўлиб у яшаш уйининг иккита бошқа қисмлари орасига

Tajriba shuni ko‘rsatdiki, 2 xonadonli seksiyalarda yelvizak qilib shamollatish talablari butunlay koniqtiriladi va kuyoshga qaratib joylanishida gorizontni ikki qarama-qarshi tarafiga joylashadi, uch xonadonli seksiyalarda esa faqat 2 xonadongina qoniqarli yechilgan bo‘lsa, uchinchi xonadon esa bir tarafga qarab qoladi va yelvizak qilib shamollatib bo‘lmaydigan bo‘lib qoladi. To‘rt xonadonli seksiyalarda esa xamma xonadonning yechimi qoniqarsiz bo‘lib qoladi. Shunday qilib to‘rt xonadonli seksiyalar O‘zbekiston sharoitida qurilishga noqulay deb hisoblansa, uch xonadonli seksiyalarni esa ayrim sharoitlardagina qurishga ruxsat etiladi. Eng yaxshi yechimga faqat ikki xonadonli seksiya egadir. Eng chekkadagi uch xonadonli seksiyalarda ikki xonadon burchakli shamollatish va oriyentatsiya bilan ta’minlanishi mumkin bo‘lganligi sababli ularni uch xonadonli qilib tapx yechimini yechish mumkin, shuning uchun chekkadagi seksiyalar uch xonadonli qilib loyihalashga ruxsat beriladi (rasm).

rasm. Seksiyali uylarning tarxiy yechimi: A-seksiyalarning turlari; Byo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan oriyentatsiyaga ega ikki xonadonli seksiyalar; a,b - chegaralanmagan oriyentatsiya; v,g - qisman chegaralangan oriyentatsiya.

Turar uy-joylar bir seksiyali bo‘lsa ularga to‘rtta xonadonni joylashtirish mumkin, chunki ularning har biri burchakli shamollatish imkoniyatiga egadir, shuning uchun bu sistema mumkin bo‘lgan tarxiy yechimlarga olib keladi. (rasm). rasm. Chegaralanmagan oriyentatsiyaga ega to‘rt xonadonli seksiya.

Burchakli (buriluvchan) seksiyalar – murakkab konfiguratsiyali uylarni shakllantirish uchun qo‘llanadi. Ko‘p hollarda 135 Sº yoki 90 Sº li burchakka burilgan burchakli seksiyalar eng ko‘p uchraydi. Burchakli seksiyalar qatorli hamda chekkali seksiyalar singari loyihalanadi. Har xil konfiguratsiyali, turli qavatli, xonadonlarining soni va tipi turlicha bo‘lgan seksiyalar bitta seriyaga birlashtiriladi. Bitta seriya ramkasidagi seksiyalar bir tipli konstruktiv va tarxiy sxemalar asosida ishlab chiqiladi. Masalan, agar yuk ko‘taruvchi elementlarning u yoki bu konstruktiv sistemasi qabul qilingan bo‘lsa, u holda bu sistema barcha seksiyalarda qo‘llanmog‘i shartdir. Bu esa qurilish jarayonini maqbullashtirish (optimallashtirish) uchun juda muhimdir. Seksiyalardagi hamma xonadonlar bir xil darajadagi komfortlilik (shinamlikka) ega bo‘lmog‘i lozim, bunga yagona tarxiy usul va bir xil muhandislik jihozlari orqali erishish mumkin (rasm). Qatorli seksiyalarda seksiyalararo devorlarning yo‘nalishini o‘zgartirib burchakli seksiya xosil qilish mumkin. Ko‘pincha bular – bir burchagi qiyshiq assimetrik seksiyalardir. Uy burchagi ikki buriluvchan seksiyalar blokirovkasi yo‘li bilan hosil qilinadi. Bu eng oddiy usul bo‘lib, unda qatorli seksiyaning barcha asosiy elementlari – zinapoyalar, sanitar bo‘g‘inlar, oshxonalar saqlanadi, bu industrial qurilishda muhim axamiyatga ega. Faqat qiyshiq devor bo‘ylab joylashgan turar-uy xonalari shakli o‘zgaradi. Seksiyaning bu qismidagi tom yopma va to‘siq devorlar individual monolit betonlarni qo‘llagan holda amalga oshiriladi. Burchakli seksiyalarni hosil qilishning ko‘rib chiqilgan usullari – bu katta burchak ostida burilgan qatorli seksiyalar transformatsiyasidir. Kichik burchaklarda xonalarning juda katta qiyshayishi kuzatiladi va bunday usullar qo‘llanilmaydi. 90º burchak ostida burilgan seksiyalar faqat burchakli seksiyalarga oid bo‘lib, mutlaqo boshqacha hajmiy-tarxiy yechimga ega. Bunday burilishda ichki burchakda zinapoya joylashtiriladi.

rasm. Burchakli seksiyalar: a – chekka seksiyada qiyshiq burchak bilan; b – seksiyani o‘rta qismida burilish bilan; v – seksiyaning ichki qismida qiyshiq joylashuv bilan; g – “Burchakli” seksiya 90 Sº li burilishda. Bunday burilishda ichki burchakda zinapoya joylashtiriladi. Bunda xonadonlarga kirish zinapoya maydonchasidan, yoki ko‘pincha, zinapoya tuguni

devoriga birlashuvchi maydonchadan iborat yo‘lakda joylashadi. Bunday seksiyalar odatda uch yoki to‘rt xonadonli bo‘ladi. Uch xonadonli seksiyalar chegaralanmagan oriyentatsiyaga ega – ikkita xona ikki tomonli, biri esa – burchakli. To‘rt xonadonli seksiyalar bir tomonli yorug‘lik frontidan iborat bo‘lgan xonadonlar hisobiga, qisman chegaralangan oriyentatsiyaga (yo‘nalishga) ega. Liftsiz uylarni loyihalash va qurish amaliyotida, ayrim hollarda, murakkab tarxdan iborat bo‘lgan turar-joylarni yaratishda turli xil yo‘nalishga ega bo‘lgan seksiyalar qo‘llaniladi. Ular orasida krestsimon, uch bargli va ixtiyoriy shakldagi seksiyalar uchraydi. (rasm). rasm. Murakkab seksiyali turar-joy tarxlari. Bunday seksiyalar blokirovkasida murakkab konfiguratsiyali uzluksiz tuzilmalar yaratilishi yoki nuqtali uylarda qo‘llanilishi mumkin. Burchakli seksiya hozirgi paytda kam ishlatiladi, chunki yaxshi tarxiy rejali xonadonlarni tashkil etish qiyin, iqtisodiy tarafdan tejamkorlik kam va qurilmasi qiyin.

Chekkali (torets) seksiyalar uy chekkalarida joylashadi. Seksiya devorlaridan biri qo‘shni qatorli seksiya bilan bloklashgan bo‘lishi kerak. Bu seksiyalar turlicha yechimga ega bo‘ladi (rasm). Eng oddiy yechim – bu chekkadagi tashqi devor konstruksiyasining o‘zgarishi bilan seksiyalarning qatorli qaytarilishidan tashkil topadi. U yaxlit devor (deraza tuynuklarisiz) yoki deraza tuynuklari o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin. Ko‘ndalang yon tomonda lodjiyalar yoki balkonlarni ham joylashtirish mumkin. rasm. Chekkali seksiya: a – qatorli seksiya tarxiy yechimi o‘zgartirilmagan holda; b - qatorli seksiya tarxiy yechimi o‘zgartirilgan holda. Qatorli seksiyaning chekkali qismi tarxini o‘zgartirish bo‘yicha radikal yechimlar ham ma’lum. Seksiya gabaritlarini saqlab va xonalar sonini oshirgan xolda, faqat chekkali xonadon tarxiy yechimini o‘zgartirish ham mumkin, xonadonlar sonini oshirgan xolda seksiyalar tarxiy yechimini xam o‘zgartirish mumkin. Bir seksiyali uylar. O‘rta qavatli bir seksiyali uylar vertikal kommunikatsiyaning faqat bitta zinapoya tuguniga va bino tarxida kichik o‘lchamga ega bo‘ladi. Turar-uy tarxiy yechimida turar-joy xonalarini gorizontning

barcha tomonlariga qaraganligi bilan, tashqi devorlar perimetrining oshganligi bilan farqlanadi, shunga ko‘ra uy insolyatsiyaning maqbul sharoitlariga ega bo‘lib, xonalarda tabiiy shamollatish juda yaxshi yo‘lga qo‘yilgan bo‘ladi. Bir bo‘linmali yoki nuqtali turkumda bir qavatda to‘liq 4 xonadonni joylashtirish mumkin. Qulayligi shundaki unda kam va o‘rta xonali xonadonlarni ham joylashtirish mumkin. Shuning uchun bu turum universaldir. O‘rta qavatli bir seksiyali uylar past qurilishlarda ishlatiladi, u ko‘p seksiyali va blokli uylar bilan shaxarsozlikdagi badiiy qiyofaning (siluetning) turli – tumanligini ta’minlash uchun, qurilishlarda balandlik aksentini yaratishda, ayniqsa murakkab relyefli uchastkalarda, hamda yuqori qavatli shahar qurilishlarida qo‘llaniladi. Ko‘p qavatli bir seksiyali uylardan farqli ravishda, o‘rta qavatli uylar tarxiy yechimi oddiy va har bir qavatda kam xonadonlar soniga ega. Ko‘p qavatli bir seksiyali uylar uchun esa, lift o‘rnatish zaruriyati sababli, har bir qavatda ko‘proq xonadonlar joylashuvi xarakterlidir (rasm). Ammo 3-5 qavatli uylarda bular o‘zini ko‘rinishini yo‘qotadi, bino balandligining uzunligiga nisbati /proporsiya/si kubga yaqinlashib qoladi. Shuning uchun bunday turkum o‘rta qavatli uylarda o‘z ahamiyatini yo‘qotadi. Asosan bu turkum ko‘p qavatli uylar qurilishida ishlatiladi.

rasm. Ichki hovlisiga ega 42 xonadonli turar-joy binosi. Ko‘p seksiyali turar-joy binolari asosiy tiplarining hajmiy-tarxiy strukturasi. Bino hajmiy-tarxiy strukturasining elementlari deb hisoblanadigan seksiyalarning bir nechtasini bloklashtirish yo‘li orqali ko‘p seksiyali turar-joy binolari shakllantiriladi. Seksiyalarni qatorli, burchakli hamda oxiri yon tomon(chekkali) bilan tugaydigan yoki tugamaydigan tarzda loyihalashtiriladi. Qatorli seksiyalar (jumladan oxiri yon tomon bilan tugaydigan) seksiyalar o‘z tarxining shakli bo‘yicha to‘g‘ri chiziqli shaklda, chiqib turuvchi shaklda (ustupa obrazniy) hamda murakkab shakl (jumladan egri chiziqli shakl, T-simon shakl) ga ega bo‘lishi mumkin. Burchakli seksiyalar binoni rivojlantirilgan holatda loyihalashtirish imkonini beradi: ikki yo‘nalishda (90 S, 135 S li va boshqa burilish burchaklariga ega bo‘lgan seksiyalar ko‘rinishida) loyihalashtiriladi;

uch yo‘nalishda (burilish burchaklari 90 S, 120 S va boshqa burchakli seksiyalar ko‘rinishida) loyihalashtiriladi. To‘rtta yo‘nalishli seksiyalar juda kam uchraydi. Xonadonlarning quyosh yorug‘ligi tushish tomonlariga qarab oriyentatsiyalash va ularning insolyatsiyasini ta’minlash bo‘yicha ko‘p seksiyali turar-joy binolari quyidagi oriyentatsiyalarda loyihalanadi: - universal (chegaralanmagan holatdagi) oriyentatsiya; - qisman chegaralangan kenglik bo‘yicha oriyentatsiya; - chegaralangan (meridional) oriyentatsiya. Agar seksiyalarni gorizont tomonlariga nisbatan istalgan holatda joylashtirishda ulardagi xonadonlarda me’yoriy insolyatsiya ta’minlansa u holda bunday seksiyalar chegaralanmagan oriyentatsiyaga ega bo‘ladi. Qoidaga ko‘ra, bunday seksiyada bir xil darajali xonadonlar har bir qavatda bitta, ikkita yoki uchtani tashkil etishi mumkin. Chegaralangan oriyentatsiyaga ega bo‘lgan seksiya, qoidaga ko‘ra har bir qavatda to‘rtta va undan ortiq bir xil darajali (yoki bir xil darajali va ko‘p xil darajali) xonadonlarga ega bo‘ladi. Kursi- aravachalarda harakatlanadigan nogironlarning ehtiyojlarini hisobga olgan holda turar-joy binolarida zinapoya tugunlaridan chiqish va xonadonlarga kirish joylarida pol sathining o‘zgartirilishi tavsiya etilmaydi. Zinapoya enini zinapoya marshi yoni bo‘ylab qiya ko‘tariladigan yo‘lakchani hisobga olgan holda qabul qilish taqozo etiladi. Shunga bog‘liq ravishda zinapoya marshining eng minimal eni 1,2 metr o‘lchamda qabul qilinadi. Seksiyali binolarning faqat birinchi qavatida xonadonlardan uy oldi hovlisiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqish va kirish eshiklarini o‘rnatish mumkin. Xonadon oldi maydonlarini turar-joy binosi ichiga kiritiladigan muhandislik kommunikatsiyalari o‘rnashgan joy atrofiga yoki kommunikatsiyalarning tranzit o‘tish joylari ustiga joylashtirish tavsiya etilmaydi. Xonadonlar soni bo‘yicha har bir qavatga ikki-, uch-, to‘rt xonali xonadonlarga ega bo‘lgan seksiyalarga joylashtirish juda keng tarqalgan. Ko‘p xonadonli turar- joy uylari hajmlarining kompozitsion qurilishi bir xil konfiguratsiyali qavatlar

tarxini yoki har xil konfiguratsiyali qavatlar tarxini takrorlash evaziga shakllantiriladi. Turar-joy uylarini terrassa bilan loyihalash ular hajmiy-fazoviy qurilishining uslublaridan biri deb hisoblanadi. Terrasali turar-joy uylari yassi relyefda loyihalangani singari ularni murakkab relyefda ham loyihalashtirish mumkin. Turar-joy uyini terressalashtirish bino yon tomonlari yoki uning fronti bo‘yicha joylashgan xonalarning o‘lchamlarini qisqartirish, xonadondagi xonalar sonini, qavatdagi xonadonlar sonini yoki qo‘shma seksiyalarda qavatlar sonini qisqartirish evaziga erishilmaydi (rasm). rasm. Terrasa tipidagi turar-joy binolari (Avstriya). Uy tarzi va tarxiy yechimi. Xorij amaliyotida turar-joy uylarining yuqori qavatlarini pastki qavatlarga nisbatan kengaytirish yoki qisqartirish uslubi keng qo‘llaniladi. Bunda pastki qavatlarning ma’lum bir fazoviy kenlik qismi ijtimoiy xizmat ko‘rsatish elementi yoki garaj sifatida xizmat qiladi. (rasm)

rasm. Terassa tipidagi 16 xonadonli 5 qavatli turar-joy binosi (MArxI). Galereya va yulakli uylar Bu sistema eng universal va iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lib, bitta uyda har xil sig‘imdagi xonadonlarni nisbatini berish qobiliyatiga ega. Bu esa ko‘p qavatli uylar qurilishida ishlatish uchun, ya’ni qanday galereya seksiyalar uchun bo‘lsa, shunday yo‘lak seksiyalar uchun xam katta imkoniyatlar tug‘diradi. Bu uylarda yo‘lak va galereyalar uzunligini qisqartirish va iqtisod qilish maqsadida ularni ikki qavatli ham qilib tarx tuziladi. Ikki qavatli xonadonlar yakka tartibli va kam qavatli blokli uylar qurilishida juda keng tarqalgan.

Galereyali turkum kam xonali xonadonlarning qurilishida ishlatiladi 12 xonali va O‘zbekiston iqlim sharoitiga to‘liq javob beradi. Shuning uchun yo‘lakli turar- joy binolari andozali turar-joy binolari tarkibiga kiritilgan (rasm). rasm. Galereyali uylarning sxemasi: I - chiziqli: a – to‘g‘ri to‘rtburchak-li; b – galereya seksiyali; v – qo‘zg‘aluvchan; II – biriktirilgan: g – burchakli; d – krestsimon; ye - uch bargli; j – singan; III – fazoviy: z – qo‘shaloq uy; i – umumiy galereyali; k – ichki hovlisi bilan. Galereyali turkumga nisbatan yo‘lakli turkum anchagina arzonga tushadi, chunki bu turkumda yo‘lakning ikki tomoniga xonadon joylashtirish mumkin. Korpusi kengayadi, kommunikatsiya tejamlashadi. O‘zbekiston sharoitida bu turkum noqulay, chunki bunda xonadonlar bir tomonga qarab qoladi hamda yelvizakli shamollatish yo‘qoladi. O‘zbekiston iqlim sharoitiga to‘liq javob bera olmagani uchun undan kam ko‘lamda foydalaniladi. Yulakli turkum bir qavatli uylarda o‘z ahamiyatini yo‘qotadi. Shuning uchun O‘zbekiston iqlim sharoitda bunday uylar tavsiya etilmaydi. Dahalar qurilishida bir nechta tarxiy turkumlar tavsiya etiladi, lekin seksiyali, galereya turkumlardan ko‘proq foydalaniladi, chunki bular demografik talablarga javob beradi hamda kam xonali va ko‘p xonali xonadonlarni unumli hal qilish oson bo‘ladi (rasm). Bundan

tashqari aralash turkumdagi loyihalar qurilishda dahalarni har birini o‘ziga xos, xar xillik va go‘zal ansambllarni tashkil etadi (rasm). rasm. Yo‘lakli turar-joy uylarning sxemasi: a – to‘g‘ri burchakli qatorli uy; b – yo‘laklarda yorug‘lik va shamolllatishni ta’minlash uchun qo‘zg‘aluvchan uy; v – uch yo‘nalishli uy.

rasm. Aralash tiplardan tashkil topgan turar-joy guruhi.

Adabiyotlar: 1. Ubaydullayev X.M., Inagamova M.M. Turar-joy va jamoat binolarini loyihalashning tipologik asoslari: Darslik. - T.: Voris-nashriyot, 2005. 2. Abdujabbarova M.T. Turar-joy binolarini loyihalash: O‘quv qo‘llanma. – T.: TAQI, 2018. 3. Qodirova S.A. Jamoat binolarini loyihalash: O‘quv qo‘llanma. – T.: TAQI, 2015. 4. Inogomov B.I. Zamonaviy bino va inshootlarni loyihalash: O‘quv qo‘llanma. - T.: TAQI, 2010. 5. Ubaydullayev X.M., Xidoyatov T.A, Abduraxmanov Y.I, Korobovsev G.I., Mansurov Y.M. Arxitekturaviy loyihalash: O‘quv qo‘llanma. - T.: TAQI, 2012. 6. Ubaydullayev X.M., Maxmudov V.M. “Metodika arxitekturnogo proyektirovaniya” Toshkent,TAQI, 2010 y., o‘quv qo‘llanma. 7. Xidoyatov T.A., Kadirova S.A., Magomedova F.X. “Arxitektura obsheobrazovatelnix shkol Uzbekistana”. Tashkent 2005 g. 8. Qodirova T.F. O‘zbekistonning istiqlol yillari me’morchiligi: O‘quv qo‘llanma., O‘AJBNT markazi, 2004 y. 9. Rojin I.YE., Urbax A.I. Arxitekturnoye proyektirovaniye obshestvennix zdaniy i soorujeniy: Uchebnik., - M.: Stroyizdat. 1990 г

O'xshashlar

Ko‘p qavatli turar-joy binolari

Turar-joy binolarini loyihalash asoslari

Turar-joy binolarini loyihalashga ta’sir qiluvchi asosiy omillar

Maktab binolari

Mehmonxona binolari