Ko‘p qavatli turar-joy binolari - Arxitektura - Referatlar

Ko‘p qavatli turar-joy binolari

Yuklangan vaqt:

05.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4455 KB

Ko'chirib olish

Ko‘p qavatli turar-joy binolari Reja: 1. Ko‘p qavatlt turar-joy binolarining turlari 2. Ko‘p qavatli uylarda birinchi qavat qismini loyihalash qoidalari 3. Ko‘p va bir seksiyali uylar 4. Galereyali va yo‘lakli uylar

Ko‘p qavatlt turar-joy binolarining turlari Shaharlardagi yashash hududlarining tanqisligi tufayli O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari markazlari, mamlakat poytaxti va Qoraqalpog‘iston Respublikasi shaharlarida vaqt o‘tishi bilan aholini urbanizatsiyalashgan (jamlangan) holda joylashtiradigan turar – joy binolarining asosiy tiplarini ko‘p qavatli (liftli) yashash uylari tashkil eta boshlaydi. Bunday uylarning keng ko‘lamda qo‘llanishi yashash hududlaridan va injenerlik kommunikatsiyalaridan yetarli darajada samarali foydalanish imkonini beradi. Uylarning bunday tipi ya’ni ko‘p qavatli turar – joy binolarining arxitekturaviy rejasining turli – tuman ekani, hajmiy – obrazli va konstruktiv yechimlari bo‘yicha, Markaziy Osiyo regionida yetarlicha keng tarqalgan. Ular foydalanish uchun iqtisodiy tejamkor, hududdan ratsional foydalanishda samarador va turli sonli va demografik tarkibga ega bo‘lgan oilalarning mamlakatning murakkab iqlim va seysmik (7 – 9 ball) rayonlarida yashashlari uchun fazoviy – rejaviy parametrlari bo‘yicha me’yoriy sanitariya – gigiyenik va komfort sharoitlarni ancha uzoq bo‘lgan muddatga ta’minlab beradi. Shu bilan bir vaqtning o‘zida ko‘p qavatli yashash uylarning qurilishi yirik shaharlarda ko‘rkam fazoviy kompozitsiyalarni yaratish va o‘sib borayotgan Respublika aholisini joylashtirish imkonini beradi. Ko‘p qavatli turar-uylarning katta guruhini umumiy tipologik xususiyat birlashtiradi – ularda asosiy xonadondan tashqaridagi vertikal kommunikatsiya vazifasini liftlar bajaradi. Lift bo‘lgani bilan zinapoya o‘rniga o‘tmaydi, zinapoya vertikal yo‘nalishda muhim rol o‘ynaydi. Ko‘p qavatli turar uy- joylariga 6 qavatdan 9 qavatgacha bo‘lgan uylar kiradi. 9-16 qavatli turar-uylar baland qavatli uylar turiga kirib, eng yaxshi iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega hvmda, ularda yashash uchun yetarlicha yuqori qulay sharoit yaratish mumkin. Bunday qavatli uylar yirik va yirikroq shaharlarda, hamda turar-uy fondining yuqori zichligi iqtisodiy jihatdan zarur bo‘lgan hududlarda quriladi. Baland qavatli turar-joy uylari keyingi yillarda O‘zbekistonda xam qurigan. Bu uylar qurilishida yer maydonini tejash jihatidan ancha qulaydir. Ko‘p qavatli uylardan farqi shuki, bu uylarda kamida 2 ta lift

o‘rnatilgan bo‘lishi shart (odam tashiydigan va yuk tashiydigan) bo‘lib, bir seksiyaga va blokka juda baland uylarda tez yuradigan liftlar o‘rnatiladi. Ko‘p qavatli uylarda zinapoya qurilishiga katta ahamiyat berish lozim. Yong‘indan, yer qimirlash chidamligiga e’tibor berish kerak, ya’ni zinapoya mustahkam va chidamli materialdan qurilgan bo‘lib, dimiqmaydigan zinapoya bo‘lishi kerak. Zinapoya maydonidan uning ikki tomoniga chiqadigai ochiq yo‘l bo‘lishi shart. Me’yor bo‘yicha zinapoya maydoni isitilishi shart emas, lekin qulaylik bo‘lishi uchun iloji bo‘lsa isitish kerak. Zinapoyalardan tashqari ko‘p qavatli turar-joylarda boshqa chiqib ketish yo‘llarini, ya’ni ikki qo‘shni orasidagi balkonlar yoki ayvonlar orqali bir - biridan o‘tadigan yo‘lni ham e’tiborga olish kerak. Zinapoya-lift tugunlari haqida yuqoridagi boblarda batafsil yozilgan (3.5. bobga qarang). Ko‘p qavatli turar-uylarning xajmiy – tarxiy tuzilmasini xarakterlovchi xususiyatlar – xonadonlar guruhining rejaviy usullari va xonadondan tashqaridagi kommunikatsiyalar tizimi bilan aniqlanadi: zinapoyalift bo‘g‘inlari, yo‘laklar yoki galereyalar. Bu xususiyatlar bo‘yicha turar-uylar uchta katta guruhga bo‘linadi: ko‘p va bir seksiyali, yo‘lakli, galereyali va aralash tuzilmali – yo‘lakli-seksiyali va galereya-seksiyali. Birinchi guruh uylarida (seksiyali) tarx asosi sifatida seksiya xizmat qilib, zinapoya – lift bo‘g‘ini, xoll va yo‘lakning kichikroq kesmasi (galereya) atrofida guruhlangan xonadonlardan tashkil qiladi. Ikkinchi guruhni yo‘lakli yoki galereyali uylar tashkil qiladi, ularda xonadonlar yo‘lak yoki galereya bo‘ylab joylashadi, yo‘lak yoki galereyalar bir-biridan katta masofada joylashgan zinapoya-lift bo‘g‘inlari orasidagi yagona kommunikatsion yo‘l sifatida xizmat qiladi. Uchinchi guruh tarxi tuzilmasi aralash bo‘lgan turar-uylarni o‘z ichiga oladi, ularda qavatlar bo‘ylab almashuvchi, yo‘lakli va seksiyali rejaviy tuzilmalar bir xilda ishtirok etadi. Ko‘p qavatli turar-joy binolari qurilishida ayniqsa ko‘p tavsiya etiladiganlari seksiyali, galereya-seksiyali turkumdir. Bu turkum universal bo‘lib, ko‘p xonali va kam xonali xonadonlarni to‘liq yechishga, iqtisodiy tomondan ham yutish mumkin. Ko‘p qavatli uylarning uzunligi ko‘p masofani egallashi bilan birga

anchagina joyga o‘z soyasi bilan xalaqit beradi, shuning uchun uzunligini kamaytirishga to‘g‘ri keladi. Bularni etiborga olsak, bitta seksiyali uy ko‘proq to‘g‘ri keladi. Bir-ikki seksiyali uylar optimal variant hisoblanadi. Bu tipdagi uylar dahalarni har xil ko‘rinishga olib keladi va dahalarda kam qavatli uylar va o‘rta qavatli uylar orasida joylashtiriladi. Yerdan bog‘liqligi uzilishi tufayli bunday uylardagi yozgi xonalarga katta e’tibor berish talab etiladi, ya’ni ularni maydoni ancha katta bo‘lishi shart. Shaxsiy yozgi xonalardan tashqari umumiy yozgi xonalar bo‘lishi kerak. Ularning maydonlarini ko‘paytirib har xil gullar bilan ko‘kalamzorlashtirish kichik bog‘chalar hosil qilish kerak, ikki balandlik ayvonlar, ya’ni ular ikki qavatli balandlikka ega bo‘lib, hovlilar bo‘lishi mumkin. Ularning ko‘kalamzorlashtirishni afzalligi shundan iboratki, ular xonadonni ko‘chadan to‘sib turadi. Yana har xil chang va tovushlardan asrab turadi. Tekis tom ustidagi ochiq maydonlar umumiy maydonlarga aylanib qolishi mumkin, bundan tashqari shu uyda yashovchi kishilarning dam oladigan joyiga aylanadi. Tekis tomlarni ko‘kalamzorlashtirish tomlarni yozda isib ketishdan saqlaydi va xonadonlarning havosini ancha pasaytiradi. Ko‘p qavatli uylarda kelajak dasturida ochiq qavatlar yoki umumiy foydalanish uchun xar xil maqsadni ko‘zlab, uyning bir tarafida ochiq yozgi ayvonlar qoldirish ko‘zda tutilmoqda. Ko‘p qavatli va baland qavatli uylarning qurilishida asosiy talab, ishlatiladigan materiallarning og‘irligi va qurilmalarni iloji boricha kamaytirishdan iborat. Bu ayniqsa zilzila tez-tez bo‘ladigan joyda ahamiyatlidir. Shuning uchun ko‘p qavatli uylarda sinch panelli qurilma, yengillashtirilgan panellar ishlatiladi. Temir betonli yoki po‘latdan sinch bo‘lishi mumkin. Ustun va rigel orasi juda kengayib ketmasligi kerak, bu baland qavatli binolarda oraliq katta bo‘lmasligi uchun qulaydir. Kelajakda ko‘p qavatli uylarni qurishda sinch hajmiy elementlaridan foydalanish ko‘zda tutilyapti. Baland qavatli uylarda esa po‘lat sinchli bo‘lib, hajm elementi bilan to‘ldiriladi. Bunday uylar o‘z afzalligi bilan ajralib turadi, ya’ni qurilishi yengillashadi. Zavodda tayyor elementlar keltirilib ish ham osonlashadi.

Ularni har xil usulda joylashtirish mumkin, buning oqibatida me’moriy ko‘rinish ancha boyiydi. Keyingi paytda bunday uylarning ko‘pchiligini Sergeli daxalarida juda ko‘p uchratish mumkin. Hozirgi paytda ko‘pgina uylar quyma temir-betondan qurilyapti. Bunday uylarda faqat to‘g‘ri shakl emas, balki boshqa xar-xil shakllarni ham ishlatish mumkin, bu esa me’moriy ko‘rinishni boyitadi va bino juda katta zilzilaga bardosh bera oladi. (rasm). Ko‘p qavatli uylarda birinchi qavat qismini loyihalash qoidalari Zamonaviy ko‘p qavatli turar uylar tarkibida jamoatga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan xonalar mavjud. Ular faqat shu uy yashovchilariga xizmat ko‘rsatishi (yopiq xizmat ko‘rsatish) yoki shaharga xizmat ko‘rsatish uchun mo‘ljallangan jamoat tashkilotlari tizimi qismi (ochiq xizmat ko‘rsatish) bo‘lishi mumkin. Shahar holatining uch turi farqlanadi. Birinchi guruhga mikroiqlim sharoiti yaxshi bo‘lgan magistrallararo hududlar kiradi. Ularga mikrorayon bog‘lari yaqinidagi, ko‘kalamzor piyoda yo‘laklari atrofidagi hududlar kiradi. Bunday sharoitda, turar-uylarning birinchi qavatida xonadonlarni joylashtirish yashash qulayligiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Ayrim xollarda, birinchi qavatda joylashgan

xonadonlar uy oldidagi kichik yer maydonchalari bilan umumiy xonadon yoki oshxonadan chiqish eshigi orqali bog‘lanadilar. Transport xarakati chegaralangan turar-joy binolari ko‘chalarida joylashgan turar-uylarning birinchi qavatida, aholiga “yaqindan” xizmat ko‘rsatish xonalari joylashishi mumkin. Ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: maishiy xizmat uylari (kir yuvish, kimyoviy tozalash, ijara, buyurtmalar stoli kabilarning qabul punktlari), savdo (birinchi zaruriyat mahsulotlarini sotish uchun), fuqarolarning jamoat faoliyati uchun xonalar (o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish), bolalar, to‘garak, sevimli mashg‘ulotlar uchun, sport xonalari, hamda bolalar bog‘chasidir. Shaxsiy avtomobillar garajlari yerto‘lada joylashtiriladi. Shahar hududining ikkinchi guruhiga shahar va tuman ahamiyatidagi ko‘chalar va magistrallar kiradi. Bu ko‘chalarning qizil chizig‘ida joylashgan turar-uylarning birinchi qavati yashash uchun noqulay. Ular shahar xizmat turlari uchun mo‘ljallangan noturar-uy ahamiyatidagi xonalar uchun ishlatilishi mumkin: savdo (turli do‘konlar), madaniy-maishiy (ko‘rgazma zallari, kutubxonalar), jamoat ovqatlanish xonalari (oshxona, kafe), dorixonalar, aloqa bo‘limlari va boshqa idoralar uchun ishlatiladi. Bu uylarning birinchi qavati “yaqindan” xizmat ko‘rsatish xonalari uchun ham ishlatiladi. Shahar hududining uchinchi guruhiga shaharlar markazi va rejaviy rayon markazlari hududlari kiradi. Bu hududlarda joylashgan turar-uylarning birinchi qavatida, shahar xizmat ko‘rsatish xonalari joylashadi. Bular savdo markazlari, yirik universal do‘konlar, transport va boshqa agentliklar, ma’muriy idoralar bo‘lishi mumkin. Ikkinchi va uchinchi guruh hududida joylashgan turar-uylar birinchi qavatining yechimi faqat xizmat ko‘rsatuvchi idoralarning funksional tarkibi bo‘yicha emas, balki ularning masshtabi va xajmiy tuzilmasi bo‘yicha farqlanadi. Turar-uylarning birinchi qavatida joylashgan idoralarning funksional ahamiyati va o‘lchamiga ko‘ra, ular rejalanadi va konstruktiv tizimi qabul qilinadi. Turar- uylarning birinchi qavatida ko‘pincha joylashtiriluvchi xizmat ko‘rsatuvchi

idoralar asosiy xonalarining joylashuv sxemalaridan bir nechtasini sanab o‘tish mumkin. Xizmat ko‘rsatish xonalari odatda, balandlik bo‘yicha bir yoki ikki qavatni band qiladi, tarxda esa ular uchun uy ostida joylashgan fazoviy qism (qurilgan xona), yoki turar-uyning tarz qismiga qurilgan xajm qo‘shiladi (qo‘shimcha qurilgan xona). Ko‘p va bir seksiyali uylar Ko‘p seksiyali uylar bir necha seksiyalardan tashkil topgan bo‘lib, turarjoy uyida bir necha xonadon va bir necha zinapoya lift kataklaridan iborat bo‘ladi. Ko‘p seksiyali uylarda xonadonlarni seksiyalarga joylash va ularning soni turar-uy tizimida ushbu seksiya yorug‘lik tomonlari bo‘yicha qanday yo‘nalganligiga bog‘liq. Seksiyalar chegaralanmagan, qisman chegaralangan va chegaralangan yo‘nalishli (oriyentatsiya) bo‘lishi mumkin. Seksiyalarning birinchi ikki turini kenglik (parallel) bo‘ylab, uchinchi turini – meridian bo‘ylab seksiyalar deb nomlanadi, chunki ularning uzunlik o‘qi birinchi holda - sharqdan g‘arbga qarab, ikkinchi holda esa shimoldan janubga qarab joylashgan bo‘ladi. Turar-uylar korpusining uzunlik o‘qi kenglik yoki meriadian bo‘ylab joylashsa, bu nomlar bu turar-uylarga nisbatan ham ishlatiladi (rasm).

rasm. Qatorli seksiya. a – kenglik bo‘lib joylashgan chegaralanmagan yo‘nalishli (oriyentatsiya) qavatda 2 ta xonadonli seksiya; b – qisman chegaralangan yo‘nalishli qavatda 4 ta xonadonli seksiya. Chegaralanmagan yo‘nalishli oddiy seksiyada bino tarz qismini ixtiyoriy ravishda shimolga qarashi mumkin, shuning uchun, tarxda barcha xonadonlar gorizontining ikki tomoniga yo‘nalgan bo‘ladi. Oddiy seksiya nisbatan universal, chunki turar-uyning ixtiyoriy yo‘nalishida ishtirok etadi. Seksiyaning iqtisodiy ko‘rsatkichi – zinapoya lift bo‘g‘iniga to‘g‘ri keluvchi xonadonlarning umumiy maydoni yig‘indisiga bog‘liq, bu seksiyalar odatda, uch, to‘rt va ko‘pincha besh xonali katta xonadonlardan tashkil topadi.

Burchakli seksiyalar uchun zinapoya – lift bo‘g‘inini joylashtirishning ikkita varianti xarakterlidir: seksiyaning ichki yopiq burchagida yoki uning markaziy qismida, oddiy seksiya tuzilishiga o‘xshash. Tarxdagi burilish yo‘lakka ikkita xonadonlarni nosimmetrik birlashtirish bilan xosil qilinadi, bu xonadonlardan biri burchakli yechim topadi, ikkinchisi esa yo‘lakka nisbatan, burchak ostida joylashadi. Seksiyalardagi xonadonlar joylashuvi shunday xosil qilinadi-ki, qo‘shni xonadonlardagi oshxona va sanitar bo‘g‘inlar birlashishi kerak. Bu talab santexnik kommunikatsiyalarni birlashtirishning texnik maqsadga muvofiqligi va sanitar – texnik qurilmalarni begona xonadon turar xonasi devoriga birlashtirishdan qochish zaruriyati bilan tushuntiriladi (rasm). Bir seksiyali turar-uylar tarxiy yechimi – ko‘p seksiyali uylar oldida ko‘pgina afzalliklarga ega. Ularning yorug‘lik yuzasi, ko‘p seksiyali uylarning oddiy seksiyasiga qaraganda, ancha ko‘p, bu esa butun yorug‘lik perimetridan foydalanib, ko‘p sonli xonadonlarni joylashtirishga imkon beradi. Bir seksiyali turar-uyning iqtisodiy yechimi zaruriyati – qimmat vertikal kommunikatsiyalar bo‘g‘iniga xonadonlarning katta miqdordagi umumiy maydoni to‘g‘ri kelishi, oqibatda shu turli uylarning qavatlari sonining oshishini talab qiladi. Bir seksiyali turar-uylarning ko‘p sonli tarxiy yechimi shunday xosil qilinadi-ki, xonadonlar yo‘nalishi gorizontning ikki yoki uch tomoniga yo‘nalgan bo‘lib, bu uylarning gigiyenik sifatini yaxshilaydi. Bu uylar tarxi yechimiga kichik va katta xonadonlar kiritilishi mumkin.

rasm. Bo‘ylama burilishli seksiya. a - o‘ng burilishli seksiya; b – chap burilishli seksiya; v – Z – shaklli; g – T – shaklli, chekkali seksiya bo‘lishi ham mumkin; d – berk burchakda joylashgan seksiya; ye – zinapoya lift tuguni turtib chiqqan burchakli seksiya.

Bir seksiyali uylar uchun turlicha tarxiy yechimlardan foydalanish xarakterlidir: uch bargli shakl, kvadrat, xochsimon, uchburchak, aylana va ko‘pgina murakkab shakllar. Bir seksiyali turar-uylarning uchburchak shaklli tarxdan foydalanish – tarxning yo‘nalishi janub tomonga bo‘lgan sharoitda, barcha xonadonlardagi yashash xonalari insolyatsiyasini ta’minlaydi (rasm). rasm. Murakkab shaklli turar-joy binolarining tarxiy yechimlari. a,b - Kyoln shahridagi (FRG) uyining umumiy ko‘rinishi va andozali tarxi; v – Serji-Pentuaz shahridagi (Fransiya) uyining andozali tarxi; g –Brikston tumanidagi (London) uyining andozali tarxi

Galereyali va yo‘lakli uylar - Galereyali turar-uylar tarxi va xajmiy qurilishi bo‘yicha yo‘lakli turaruy turini qaytaradi. Farqi shunda-ki, xonadon tashqarisidagi kommunikatsiyalar, shuningdek zinapoya – lift bo‘g‘inlari ochiq bo‘ladi, demak, galereyali turar-uylardan yumshoq yoki issiq iqlimli joylarda foydalanish mumkin. Ikkala turdagi turar-uylar uchun eng maqsadga muvofiq konstruktiv usul – bu ko‘ndalang devorlar tizimidir. - O‘zbekiston iqlim sharoitida turar-uylarda qulaylikning gigiyenik me’yorlariga rioya qilish zaruriyati (temperatura rejimi, shamollatish va boshqalar) ko‘p qavatli turar-uyni salbiy iqlim xodisalari ta’siridan saqlovchi tarxiy yechimning maxsus usullaridan foydalanishga olib keldi. - Ularga quyidagi turar-uy tarxiy yechim usullari kiradi: - terrasa va kommunikatsion galereyalar orqali shamollatish (galereya tuzilmali turar-uylar); - aeratsion hovlichalar, shaxta va chuqur peshayvonlar (lodjiya) orqali shamollatish (seksiya tuzilmali turar-uylar). Galereyalarni bir, ikki yoki uch qavat oralab joylashtirish mumkin, bunda bir konstruktiv qadam chegarasida, umumiy galereyadan kiriluvchi bir yoki ikki ikki qavatli xonadonlar xosil bo‘ladi. Galereya sathida odatda umumiy xonalar va oshxona, galereya tagidagi va yuqorisidagi qavatlarda esa – yotoqxonalar joylashtiriladi. Oshxona, sanitar bo‘g‘inlar va xatto yotoqxonalarni galereya orqali yoritish mumkin, bu usul ko‘pincha ikki va bir sathli xonadonlarda qo‘llaniladi. Qavatlar bo‘yicha xonadonlarni birgalikda joylashtirishning asosiy usullari – bir tomonlama yoki ikki tomonlamali yo‘lakli uy sxemasini takrorlaydi, ular orasida farqlar ham bor, bu qurilishdagi iqlim sharoitlariga xos. Galereyalar faqat xonadonlarga kirish uchungina xizmat qilmasdan, tashqi muhit bilan aloqasi bo‘lganligi sababli, ular xonadonlar va uylarni faol shamollatishga ko‘mak beradilar. Turar-uylarni terrasa va kommunikatsion galereya orqali shamollatish galereya tuzilmali turar-uylarga xosdir. Galereyali turar-uylarning tarxiy yechimlari, janubiy

hudud iqlim sharoitlariga to‘liq javob beradi. Ularning yo‘lakli turar-uylardan farqi shunda-ki, galereyali uylarda xonadonlarning tashqi muhit bilan uzviy bog‘liqligi yaqqol ko‘zga tashlanadi. Toshkent shahrida 16-qavatli eksperimental galereyali turar-uyda, yer bilan aloqasini yo‘qotgan uyni funksional tashkil qilish tadqiqoti o‘tkazilgan. Yo‘qolgan aloqani to‘ldirish uchun har 3 qavatda, uy markazida insonlar dam olishi va muloqot qilishi uchun maydonchalar- ko‘kalamzorlashtirilgan hovlichalar – barpo etilgan, ular tashqi muhit bilan ikkita uch qavatli teshiklar bilan bog‘langan. Har bir hovlicha 24 ta bir qavatli xonadonlarni birlashtiradi (qavatlarda 8 ta xonadon), yuqori qavatdagi xonadonlarga kirish, xovlichani yarim doira shaklida o‘rab turgan galereyalar orqali amalga oshiriladi. Oshxona va sanitar bo‘g‘inlar galereyalarga qaragan, ularni shamollatish hovlicha va tashqi muhitdagi temperaturalarning katta farqi sababli ta’minlanadi (hovlicha teshiklari yo‘nalishi shimol va janubga qaragan). Uyning yassi tomida bolalar uchun basseyn va solyariy qurilgan, stansionar tuproqda ekinlar ekilgan, soyabonlar xosil qilingan (rasm). Aeratsion hovlichalar, shaxta va peshayvonlar (lodjiya) orqali xonadonlarni shamollatish seksiya tuzilmali turar-uylarda qo‘llaniladi. Seksiya tuzilmali turar-uy xonadonlari ichkarisida havo xarakatini kuchaytirish uchun, ichki hovlichalar ko‘rinishida kichikroq ochiq fazolar ko‘zda tutiladi, bunlarga oshxona derazasi, sanitar bo‘g‘inlar, zinapoya – lift xollari yoki shaxtalar chiqadi, ushbu xonalar tuynuklar va ventilyatsion teshiklar bilan bog‘langan bo‘ladi. Hovlicha yoki shaxtada havo sirkulyatsiyasi uchun, birinchi qavatda ularni tashqi muhit bilan bog‘lovchi teshiklar o‘rnatiladi.

rasm. Toshkent shaxridagi xar uch qavatda o‘z xovlisiga ega 16 qavatli galereyali uy. Arx. O. Oydinova. Binoning umumiy ko‘rinishi, tarxi va qirqimi. Tonggi sovuq xavo (og‘irroq) hovlichalarga (shaxtalar) cho‘kib, qayta ishlangan, kunduzi isigan xavoni yerdan ko‘taradi, yuqoriga ko‘tarilayotganda, kun davomida xonadonlarda yig‘ilgan havoni o‘zi bilan olib chiqib ketadi. Shaxtaning gorizontal qirqimi uning balandligi bilan solishtirganda, qanchalik kichik bo‘lsa, havo xarakati shunchalik faol bo‘ladi (rasm).

rasm. Xovli shaxta va ayvonlar bilan shamollatish ta’minlangan ko‘p qavatli seksiyali turar-joy uylarining tarxiy yechimi. a – Belgrad shaxridagi turar-joy uyi; b – Toshkent shaxridagi 9 qavatli turar-joy uyi; v – Toshkentdagi bir seksiyali turar-joy uyi; Turar-uyning uzun tarzi bo‘ylab joylashgan peshayvon (kengligi 1,2 m), mo‘tadil iqlim sharoitida qo‘llanilishi, yozgi issiq temperatura sharoitida kun bo‘yi juda isib ketadi, bu xonadonlarning ham isishiga olib keladi, shuning uchun, janubiy hududlarda, ayniqsa, turar-uyning g‘arbiy tarzlarida peshayvonlar o‘rnatish tavsiya qilinmaydi (rasm). Bunday sharoitda binoning tarz qismiga quyoshdan to‘suvchi qurilmalardan foydalaniladi.

rasm . Ayvon orqali shamollatish ta’minlangan seksiyali turar-joy uyi. A - ayvon orqali kirish joyidan iborat to‘rt xonadonli seksiya. Arx. V. Dmitriyev. b – xonadonlarlararo ayvonga ega 2 satxli xonadonlardan iborat turar-joy seksiyasi. Shamollatish hal bo‘ladi, bulardan tashqari xonadonlar ikki tarafga qaragan bo‘ladi. Bu bilan oriyentatsiya masalasi ham hal bo‘ladi. Bu xildagi uylarning qurilishida hech qanday qarshilik yo‘q. Yo‘lakli uylarda xonadonlarni 3- qavatga joylashtirish mumkin, bunda iqtisodiy tomondan ancha yutish mumkin. Ammo bu turkum faqat ko‘p xonali xonadonlar uchun qulaydir. Yo‘lakli uylarda xonadonni 2 qavatga joylashtirish ancha yo‘lakni qisqartirtirishga olib keladi. Yo‘lakli turar-uylar iqtisodiy afzalliklarga ega, chunki ularda katta masofada joylashgan (80 m gacha) qimmatbaxo liftlar va zinapoya kataklari xarajatlari kamayadi. Yo‘lakli turar-uylarning konstruktiv asosi sifatida ko‘tarib turuvchi tizim xizmat qiladi, u ko‘ndalang joylashgan rigelli ko‘ndalang devor yoki ustunlardan tashkil topgan. Ko‘tarib turuvchi konstruktiv unsurlar orasi keng qadamli bo‘lganda, bu joyga xonadon ichidagi bir marshli zinapoya bemalol joylashadi. Mayda qadamlarda xonadon ichidagi zinapoya konstruktiv o‘lchamga

mos shaklda bo‘lishi kerak. Bo‘ylama ko‘tarma devorlardan ham shu yo‘sinda foydalanish mumkin. Yo‘lakli uy tarxiy yechimi asosi sifatida gorizontal kommunikatsiyalar xizmat qiladi, bular xonadonlarga olib boruvchi yo‘laklardir. Yo‘laklar soni va uy qirqimidagi joyilashuvi bo‘yicha, ko‘p sonli variantlar ma’lum (markazda yoki bir, ikki, uch va xatto to‘rt qavat oralab, uy qirqimi o‘qi bilan birga joylashgan). Yuqorida ko‘rsatilgan turkumdan tashqari yo‘lakli va galereyali xonadonlar loyihasi ham qo‘llaniladi. Bunday sharoitda ikki qavatga bir xonadan joylashtiriladi. Bir qavatga joylashgan yo‘lakli xonadonlarga nisbatan bunday xonadonlarda yelvizak masalasi oson yechiladi, hamda tug‘rima - to‘g‘ri shamollatish hal bo‘ladi, bulardan tashqari xonadonlar ikki tarafga qaragan bo‘ladi. Bu bilan oriyentatsiya masalasi ham hal bo‘ladi. Bu xildagi uylarning qurilishida hech qanday qarshilik yo‘q. Ammo bu turkum faqat ko‘p xonali xonadonlar uchun qulaydir. Yo‘lakli uylarda xonadonni 2 qavatga joylashtirish ancha yo‘lakni qisqartirishga va iqtisodiy jihatdan tejamkorlikka olib keladi (rasm). rasm. Delft shahridagi yo‘lakli turar-joy binosi. Arxitektorlar Vander-Broyek va Bakema.

Adabiyotlar: 1. Ubaydullayev X.M., Inagamova M.M. Turar-joy va jamoat binolarini loyihalashning tipologik asoslari: Darslik. - T.: Voris-nashriyot, 2005. 2. Abdujabbarova M.T. Turar-joy binolarini loyihalash: O‘quv qo‘llanma. – T.: TAQI, 2018. 3. Qodirova S.A. Jamoat binolarini loyihalash: O‘quv qo‘llanma. – T.: TAQI, 2015. 4. Inogomov B.I. Zamonaviy bino va inshootlarni loyihalash: O‘quv qo‘llanma. - T.: TAQI, 2010. 5. Ubaydullayev X.M., Xidoyatov T.A, Abduraxmanov Y.I, Korobovsev G.I., Mansurov Y.M. Arxitekturaviy loyihalash: O‘quv qo‘llanma. - T.: TAQI, 2012. 6. Ubaydullayev X.M., Maxmudov V.M. “Metodika arxitekturnogo proyektirovaniya” Toshkent,TAQI, 2010 y., o‘quv qo‘llanma. 7. Xidoyatov T.A., Kadirova S.A., Magomedova F.X. “Arxitektura obsheobrazovatelnix shkol Uzbekistana”. Tashkent 2005 g. 8. Qodirova T.F. O‘zbekistonning istiqlol yillari me’morchiligi: O‘quv qo‘llanma., O‘AJBNT markazi, 2004 y. 9. Rojin I.YE., Urbax A.I. Arxitekturnoye proyektirovaniye obshestvennix zdaniy i soorujeniy: Uchebnik., - M.: Stroyizdat. 1990 г

O'xshashlar

Liftsiz turar-joy binolari

Turar-joy binolarini loyihalash asoslari

Turar-joy binolarini loyihalashga ta’sir qiluvchi asosiy omillar

Maktab binolari

Mehmonxona binolari