Mоnоtоn funksiyalar va ularning diffеrеnsiallanuvchanligi

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

165 KB

Ko'chirib olish

M о n о t о n funksiyalar va ularning diff е r е nsiallanuvchanligi Reja: 1. Monoton funksiyalar 2. Monoton funksiyalarga misollar 3. Monoton funksiyaning differensiyallanuvchanligi

Tayanch so’zlar : monoton funksiya, o’lch о vli to’plam, o’lch о vli funksiya, jamlanuvchi funksiyalar,chegarlangan funksiya. Monoton funksiyalar 1-ta`rif.  b a, segmentda aniqlangan  x f funksiya berilgan bo`lsin. Agarda har qanday ],[, 21 baxx  uchun 21 xx  bo’lganda     21 xfxf  tengsizlik o’rinli bo’lsa,  x f funksiya monoton kamaymaydigan funksiya bo’ladi. Monoton o’smaydigan funksiyaning ts’rifi ham shuning singari beriladi. Barcha haqiqiy sonlar to’plamida berilgan har qanday funksiya uchun  h x f h   0 0 lim va  h x f h   0 0 lim limitlar mavjud bo’lsa, bu limitlar mos ravishda  x f funksiyaning 0x nuqtadagi o’ng va chap limitlari deyiladi hamda mos ravishda   0 0 xf va   0 0 xf orqali belgilanadi. Agar     00 00  xfxf bo’lsa,  x f funksiya 0x nuqtada uzluksiz deyiladi. Mabodo   0 0 xf va   0 0 xf lar mavjud bo’lib, bir – biriga teng bo’lmasa, u holda  x f funksiya 0x nuqtada bir tur uzilishga ega deyiladi va     00 00  xfxf ayirmani qiymati  x f funksiyaning shu 0x nuqtadagi sakrashi deyiladi. Monoton kamaymaydigan funksiyaning ba’zi bir xossalarini quyida keltiramiz. 1 – teorema. ] , [ b a segmentda monoton kamaymaydigan har qanday  x f funksiya shu segmentda o’lchovli, chegaralangan hamda jamlanuvchi funksiyadir. Isbot. Haqiqatan,  x f funksiyaning ] , [ b a segmentda monotonligidan har qanday ] , [ b a x uchun      b f x f a f   tengsizlik o’rinli. Bunday  x f funksiyaning ] , [ b a segmentda chegaralanganligi kelib chiqadi. Endi uning o’lchovi ekanini ko’rsatamiz. Shu maqsadda istalgan d haqiqiy son uchun ushbu   |:| dxfxE d  to’plamni qaraymiz.  x f funksiyaning monotonligidan   dxf  tengsizlikni qanoatlantiruvchi nuqtalar mavjud bo’lsa, dE to’plam yoki ] , [ c d segment yoki ) , [ c d yarim segment ko’rinishidagi to’plam ekanligi kelib chiqadi. Bu esa dE to’plamning o’lchovi ekanligini ko’rsatadi. Bundan  x f funksiyaning

o’lchovli ekanligi kelib chiqadi. Endi 36.1- teoremaga asosan  x f funksiya ] , [ b a segmentda jamlanuvchi bo’ladi. 2 – teorema. Monoton funksiyaning uzilish nuqtalari birinchi turdagi bo’lishi mumkin. Isbot. Haqiqaan, ],[ 0 bax  ixtiyoriy nuqta bo’lib, } { nx   ,...2,1],,[  nbax n ketma – ketlik 0x nuqtaga chapdan yaqinlashsin, ya’ni 0 0   x xn 1 – teoremaga asosan   }{ nxf ketma –ketlik quyidan va yuqoridan mos ravishda  a f va  b f sonlar bilan chegaralangandir. Matematik analizdagi monoton ketma – ketlikning limiti haqidagi teoremaga asosan bunday ketma - ketlik limitga ega. funksiyaning monotonligiga asosan bu limit nuqta yagonadir. Shu bilan   0 0 xf ning mavjudligi isbotlandi.   0 0 xf ning mavjudligi shunga o’xshash isbotlanadi. 3 – teorema. Monoton funksiyaning uzilish nuqtalari to’plami ko’pi bilan sanoqlidir. Isbot. Haqiqatan, ] , [ b a segmentda monoton bo’lgan  x f funksiyaning chekli sondagi sakrashlarning yig’indisi     afbf  ayirmadan katta bo’la olmaydi. Bundan quyidagi muhim natija kelib chiqadi: har bir n natural son uchun qiymati n 1 dan katta bo’lgan sakrashlar soni cheklidir. Bulardan, ,...3,2,1n bo’yicha qo’shib chiqib, sakrash nuqtalardan iborat to’plam chekli yoki sanoqli degan xulosani olamiz. 2 – ta’rif. Agar ] , [ b a segmentda aniqlangan  x f monoton funksiya uchun ],[ 0 bax  nuqtada     0 00  xfxf tenglik bajarilsa, u 0x x nuqtada chapdan uzluksiz, agarda     0 00  xfxf tenglik bajarilsa, 0x x nuqtada o’ngdan uzluksiz funksiya deyiladi. 4- teorema : Chapdan uzliksiz bo’lgan har qanday m o n o ton funksiyani yagona usul bilan uzliksiz monoton funksiya va chapdan uzliksiz bo’lgan sakrash funksiyaning yig’indisi sifatida yozish mumkin. Isbot: A ytaylik, ) (x f funksiya chapdan uzliksiz monoton funksiya bo’lsin. Bu funksiyaning uzilish nuqtalarini ,... ,..., , 21 n x x x orqali va bu nuqtalarga mos kelgan funksiyaning sakrashlarini ,...,...,, 21 nhhh orqali belgilaymiz. ) (x h orqali quyidagini belgilaymiz:   x nx nh x h . ) ( ) ( ) ( ) ( x x h x f   tenglik bilan aniqlangan ) (x  funksiya kamaymaydigan uzliksiz funksiya ekanini ko’rsatsak, teorema isbotlangan

bo’ladi. Dastlab ) (x  funksiyaning kamaymaydigan funksiya ekanini ko’rsatamiz. Buning uchun x x   deb olib, )] ( ) ( [ )] ( ) ( [ ) ( ) ( x h x h x f x f x x          ayirmani qarasak u holda bu tengliknimg o’ng tomonida ) (x f funksiyaning ] , [ x x   oraliqdagi to’la orttirmasi bilan uning shu oraliqdagi sakrashlari yig’indisining farqi turganini ko’ramiz. ) (x f funksiya monoton bo’lgani uchun bu ayirmaning manfiy emasligi ravshan.Demak, ) (x  kamaymaydigan funksiya ekan. Endi ) (x  ning uzluksizligini ko’rsatamiz. Buning uchun 0x x nuqtani ixtiyoriy tanlab,quyidagi tenglikni yozishimiz mumkin:   00000 )0()0()0()0( x nx nhxfxhxfx                00 00000 )0 ( )0 ( )0 ( )0 ( )0 ( x nx n x nx n h x f h x f x h x f x   Bundan, 0 )0 ( )0 ( )0 ( )0 ( 0 0 0 0 0          h x f x f x x   tenglikni olamiz, bu y erda 0h son ) (x h funksiyaning 0x x nuqtadagi sakrashi. Bu tenglikdan ) (x f va ) (x h funksiyalarning chapdan uzliksizligi hamda 0x x nuqtaning ixtiyoriyligidan ) (x  funksiyaning uzluksizligi kelib chiqadi. Monoton funksiyalarga misollar Kelajakda ishlatiladigan monoton funksiyalarga misol keltiramiz. 1. Aytaylik, ] , [ b a segmentdan olingan soni chekli yoki sanoqli ,...,...,, 21 nxxx nuqtalarga ,... ,..., , 2 1 nh h h musbat sonlar mos qo’yilgan bo’lib,      2k kh bo’lsin. ] , [ b a segmentda     x nx nh x h (1) tenglik bilan aniqlangan ) (x h funksiya sakrash funksiyasi deyiladi. Bu funksiya 0xx  nuqtadan chapdan uzluksiz monoton funksiyadir. Haqiqatan, n

$natural sonni shunday katta tanlashimiz mumkinki, 0xx k  bo’lganda nxx k 1 0  tengsizlik ham o’rinli bo’ladi. Bundan ) (x h funksiyaning ta’riflanishiga asosan )1 ()( 0 10 000 nxhhhxh nxx k xx k k     tenglik kelib chiqadi. Bundan  n da )0 ( ) ( 00   x h x h ni olamiz. Agar (1) tenglik bilan ) (x h funksiya o’rniga ushbu    xx k k h x h ) (1 tenglik bilan aniqlangan ) ( 1x h funksiyani olsak, bu funksiya uzilish nuqtalari ,...,...,, 21 nxxx lardan va bu nuqtalarga mos kelgan sakrashlari ,...,...,, 21 nhhh sonlardan iborat bo’lgan o’ngdan uzluksiz monoton funksiya bo’ladi. 2.  1,0 segmentdagi 0P Kantor mukammal to’plamini qaraymiz va  x K funksiyani quyidagicha aniqlaymiz. Agar        3 2, 3 1 x bo’lsa,   2 1  x K ; ikkinchi qadamda tushirib qoldiriladigan       9 2, 9 1 intervalda   4 1  x K va       9 8, 9 7 intervalda   4 3  x K va umuman k - qadamda tushirib qoldiriladigan chapdan birinchi intervalda   k x K 2 1  , ikkinchi intervalda k2 3 va hakozo, oxirgi intervalda   k k x K 2 1 2   kabi aniqlaymiz. Bu jarayonni cheksizgacha davom qildiramiz. Natijada  x K funksiya ]1,0[ segmentning 0P kantor mukammal to’plamidan boshqa barcha nuqtalarida aniqlangan bo’ladi. Endi 0P to’plamda  x K funksiyani quyidagicha aniqlaymiz: Agar 0P x bo’lsa,       K x K P x 0, sup      00 \]1,0[ PCP  Bundan tashqari 0 x nuqtada   0 0  K deb olsak,  x K funksiyani butun ]1,0[ segmentda aniqlagan bo’lamiz. Bu usul bilan aniqlangan  x K funksiya monoton kamaymaydigan uzluksiz funksiyadir. Monoton funksiyaning differensiyallanuvchanligi 5-t eorema(Lebeg) :  b a, segmentda aniqlangan ixtiyoriy monoton funksiya bu segmentning deyarli har bir nuqtasida chekli hosilaga ega.$

Isbot :Avval teoremani   aa , segmentda uzluksiz monoton funk- lar uchun isbot etib, so’ngra shu segmentda uzluksiz bo’lmagan monoton funksiyalar uchun o’rinliligini ko’rsatamiz. Bu teoremani ixtiyoriy  b a, segment uchun isboti x a b b a y 2 2     chiziqli almashtirish orqali kelib chiqadi. Uzluksiz funksiyalarga doir quyidagi lemmani isbot qilamiz. Lemma:(Riss)  a a,  segmentda aniqlangan uzluksiz ) (x  funksiya berilgan bo’lsin. E to’plam   aa , segmentning shunday ichki x nuqtalaridan iborat bo’lsinki, bu nuqtalarning har biridan o’ngda ) (  > ) (x  ( x (1) munosabatni qanoatlantiradigan  nuqta mavjud bo’lsin. U holda E ochiq to’plam bo’lib , uni tuzuvchi   kk ba , oraliqlarning har birida   )( kk ba    tengsizlik bajariladi. Lemmaning isboti. Darhaqiqat, E ochiq to’plam chunki 0x   va ) (  > ) (x  bo’lsa u holda  ning uzluksizligiga muvofiq ox ning biron atrofidan olingan x ning barcha qiymatlari uchun ham x  , ) ( ) ( x     tengsizliklar o’rinliligicha qoladi. Agar, masalan,  kamayuvchi funksiya bo’lsa, u holda E bo’sh to’plam bo’ladi. Endi, ( ) ,kkb a ) oraliq E to’plamni tuzuvchi oraliqlarning biri bo’lsin. Bu tuzuvchi oraliqdan olingan ixtiyoriy x nuqta uchun )()( kbx    tengsizlikning o’rinliligi ko’rsatilsa, u holda x ni ka ga intiltirib tengsizlikni hosil qilamiz. Darhaqiqat, x 1 nuqta x va b k nuqtalar orasida bo’lib, ) ( ) (1 kb x    (2)

tengsizlikni qanoatlantiruvchi va bk ga eng yaqin nuqta bo’lsin. U holda x 1 =b kk tenglikning o’rinliligini ko’rsatamiz. Agar bunday bo’lmasa E ning tarifiga ko’ra shunday 1 <b k nuqta mavjudki uning uchun , ) ( 1x  < ) ( 1  (3) tengsizlik o’rinli; ikkinchi tomondan ) ( ) (1 kb     (4) So’nggi (2), (3) va (4) tengsizliklar ziddiyat hosil qiladi. Demak , x 1 =b k va yuqoridagi mulohazaga ko’ra ) ( ) ( k k b a    yani lemma isbotlandi. Izoh: (1) shartlarni qanoatlantiruvchi x nuqtani , qisqalik uchun , O’ngga ko’tarilish nuqtasi deyiladi. Chapga ko’tarilish nuqtasi tarifi ham shunga o’xshash beriladi: agar x nuqta uchun  <x, ) (  > ) (x  shartlarni qanoatlantiruvchi  nuqta topilsa , x chapga ko’tarilish nuqtasi deyiladi. Yuqoridagiga o’hshash, chapga ko’tarilish nuqtalari to’plami ochiqligi hamda bu to’plamni tuzuvchi   kk ba , oraliqlarida ) ( ) ( k k b a    munosabatlarning o’rinliligi ko’rsatiladi.

O'xshashlar

Uzluksiz funksiyalar va ularning хоssalari. Uzluksiz funksiyalar kеtma-kеtligi

Kompleks argumentli funksiyalar ularning limiti va uzliksizligi

Sodda elementar funksiyalar, ularning xossalari va grafigi

Elementar funksiyalar

Xarakteristik funksiyalar