Kvadratik shakllar va ularni kanonik ko`rinishga keltirish - Algebra - Referatlar

Kvadratik shakllar va ularni kanonik ko`rinishga keltirish

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

140 KB

Ko'chirib olish

Kvadratik shakllar va ularni kanonik ko`rinishga keltirish Reja: 1. R n fazoda nuqtalar to`plami 2. R n fazoda yaqinlashish

l. Musbat matritsalar. Ularning xos qiymatlari va xos vektorlarining xossalari Har bir koordinatasi musbat vektorga musbat vektor deyilsa, har bir elementi musbat sonlardan iborat matritsaga esa musbat matritsa de-yiladi. A musbat matritsa xos qiymatlari va xos vektorlari quyidagi xossalarga ega: 1) A matritsaning shunday bir λ* > 0 xos qiymati mavjudki, uning har qanday λ xos qiymatlari uchun λ* > | λ | munosabatlar o`rinli; 2) Har qanday μ > λ* uchun μE — A matritsa maxsusmas va ( μ Е - А ) - 1 matritsa musbat; 3) λ* xos qiymatga tegishli x* xos vektor musbat; 4) x* xos vektordan tashqari koordinatalari nomanfiy xos vektorlar mavjud emas. 2. Kvadratik shakllar va ularni kanonik ko`rinishga keltirish n ta x 1 , x 2 ,..., x n noma`lumlarning ikkinchi darajali bir jinsli φ(x) = a 11 x 1 2 + a 12 x 1 x 2 + ... + a 1n x n + + a 21 x 1 x 2 + a 22 x 2 2 + ... + a 2n x 2 x n + ………………………………….. + а n 1 х n х 1 + а n2 х n х 2 + ... + а nn x n 2 = = k n i n k i ik xx a     1 1 (1) ko`phadiga noma`lumlarning kvadratik shakli deyiladi. Bu yerda, а ik = a ki ( I ≠ k, i, k = {1,2,..., n }).

(1) kvadratik shakl koeffitsiyentlaridan quyidagi simmetrik A matritsani va noma`lumlar satr — matritsasini tuzamiz:              nn n n n n a a a a a a a a a A ... ... ... ... ... ... ... 2 1 2 22 21 1 12 11 X = ( x 1 , x 2 ,... , x n ). Kvadratik shakl matritsa ko`rinishida quyidagicha yoziladi: φ (X) = X A X T . Misol. φ (x 1 , x 2 , x 3 ) = x 1 2 - 3x 2 2 + 5x 3 2 - 4x 1 x 2 +6x 1 x 2 - 8x 2 x 3 kvadratik shakl matritsasi:             5 4 3 4 3 2 3 2 1 A Agar kvadratik shakl ( x 1 , x 2 , ... , x n ) = X noma ` lumlari X = SY maxsusmas chiziqli almashtirish vositasida yangi Y = ( y 1 , y 2 ,... , у n ) noma ` lumlar bilan almashtirilsa , u holda uning ko ` rinishi yangi y 1 , y 2 , ... , у n noma ` lumlarda φ 1 (y 1 , y 2 ,... , у n ) = Y (S T A S) Y T ko`rinishni oladi. Bu yerda, S t A S – o`xshash simmetrik matritsa. (1) kvadratik shakl rangi deb, A matritsa rangiga aytiladi. Kvadratik shakl rangi uning nom`lumlari chiziqli maxsusmas almashtirilganda o`zgarmaydi. Kvadratik shaklni kanonik ko`rinishga keltirish deganda uning ko`rinishini φ 1 (y) = λ 1 y 1 2 + λ 2 y 2 2 + … + λ n y n 2 (2) shaklga keltirish tushuniladi.

(2) kanonik ko`rinishdagi kvadratik shakl rangi noldan farqli λ 2 lar soniga teng. A matritsa haqiqiy elementli simmetrik matritsa bo`lgani uchun (1) kvadratik shaklni (2) kanonik ko`rinishga aylantirish masalasi simmetrik chiziqli almashtirish matritsasini diagonal ko`rinishga aylantirish masa-lasiga keltiriladi. Har bir kvadratik shakl uchun uning noma`lumlarini shunday bir chiziqli maxsusmas X = Q Y almashtiiish tanlash mumkinki, bu yerda Q - ortogonal matritsa, (1) ko`rinishdagi kvadratik shakl (2) ko`rinishni oladi. Q t AQ diagonal matritsa bo`lib, (2) kanonik ko`rinishdagi kvadratik shakl matritsasidir. A matritsa xarakteristik tenglamasining ildizlari (1) kvadratik shakl xarakteristik sonlari deyilsa, xaralcteristik sonlarga mos xos vektorlar yo ` nalishlari kvadratik shaklning bosh yo ` nalishlari deyiladi. Kvadratik shaklni kanonik ko`rinishga keltirish qoidasi ikkinchi tartibli egri chiziqlar va sirtlarni tekshirishda qo`llaniladi. Masala. Kvadratik shaklni kanonik ko`rinishga keltiruvchi ortogonal almashtirishni quring va kanonik ko`rinishni yozing: φ ( x 1 ; х 2 ) = 2x 1 2 - 4x 1 x 2 + 5x 2 2 . Xarakteristik tenglama tuzamiz va uning ildizlari —xarakteristik sonlarni aniqlaymiz:}.6;1{ 0 6 7 0 5 2 2 2 2                 Kvadratik shaklning kanonik ko ` rinishi: φ 1 = у 1 2 + 6y 2 2 λ 1 =l xos qiymatga mos birlik xos vektor e 1 ` (2/ 5 ,1/ 5 ); λ 2 =6 xos qiymatga mos birlik xos vektor e 2 ` (-1/ 5 , 2/ 5 ). O`tish matritsasi quyidagi ortogonal matritsadan iborat:

        5 /2 5 /1 5 /1 5 /2 QAgar har bir nolmas x vektor uchun φ(х) > 0 (φ < 0) bo`lsa, φ(х) kvadratik shakl musbat (manfiy) aniqlangan deyiladi. φ(х) kvadratik shakl musbat aniqlangan bo`lsa, uning qarama-qarshisi -φ(х) shakl manfiy aniqlangan bo`ladi. Kvadratik shaklning barcha xos qiymatlari musbat (manfiy) bo`lgandagina kvadratik shakl musbat (manfiy) aniqlangan bo`ladi. A = (a ik ) matritsaning burchak yoki bosh minorlarini quramiz: ,11 1 a   . ,...., 22 21 12 11 2 ik n a a a a a     A matritsa ko`rinishi va bosh minorlar ishoralari bo`yicha kvadratik shaklning musbat (manfiy) aniqlanganligi yoki aniqmasligi haqida xulosa yasash mumkin. Kvadratik shakl matritsasi bosh minorlari har binning musbat bo`-lishi, uning musbat aniqlanishi uchun zarur va yetarli. Toq tartibli bosh minorlarning har biri manfiy bo`lib, juft tartibli bosh minorlar har binning musbat bo`lishi, kvadratik shaklning manfiy aniqlanishi uchun zarur va yetarli. R n fazoda nuqtalar to`plami 1. n o`lchovli haqiqiy arifmetik fazoda nuqta atrofi. R n fazoda chegaralangan to`plam. n o`lchovli haqiqiy arifmetik fazoda ikki M(x 1 , x 2 , …, x n ) va N (y 1 , y 2 , …, y n ) nuqtalar berilgan bo`lsin. R n da nuqtalar orasidagi masofa real fazoda qo`llanilgan formulani umumlashtirish asosida aniqlanadi. Berilgan n o`lchovli M va N nuqtalar orasidagi d masofa

   n 1i 2i i ) y x( )N; M(dformula asosida hisoblanadi. R n fazoda nuqtalar orasidagi d masofa, real fazoda bo`lgani kabi, quyidagi xossalarga bo`ysinadi: 1. Har qanday M va N nuqtalar uchun d (M; N ) = d ( N ; M). 2. d (M; N ) ≥ 0, ya`ni agar M ≠ N bo`lsa, d (M; N ) > 0 va agar M = N bo`lsa, d (M; N ) = 0. 3. Har qanday M , N va K nuqtalar uchun uchburchak tengsizligi deb ataluvchi d ( M ; N ) ≤ d ( M ; K) + d (K; N ) munosabatlar o`rinli. n o`lchovli haqiqiy arifmetik fazoda M 0 (x 10 ; x 20 ; …; x n 0 ) nuqta va r > 0 son berilgan bo`lsin. R n fazoda M 0 nuqtaning r atrofi deb, M 0 markazdan r sondan kichik masofada yotuvchi mumkin bo`lgan barcha M(x 1 ; x 2 ; …; x n ) nuqtalar to`plamiga aytiladi va S r (M 0 ) yozuv bilan belgilanadi. Ta`rifga ko`ra, S r (M 0 ) = { M(x 1 ; x 2 ; …; x n ) є R n | d (M; M 0 ) < r }. Masalan, M 0 (1; -2; 3; -1) nuqtaning r = 3 atrofi va M 1 (-1; 0; 2; -1), M 2 (0; -1; 3; 1), M 3 (3; 0; 2; -2) nuqtalar qaralayotgan bo`lsin. d(M 1 ; M 0 ) = 3 = 3 = r, d(M 2 ; M 0 ) = 6 < 3 = r, d(M 3 ; M 0 ) = 10 > 3 = r munosabatlar o`rinli bo`lgani uchun, M 1  S r (M 0 ), M 2  S r (M 0 ), M 3  S r (M 0 ). R 1 (haqiqiy sonlar o`qi) fazoda M 0 (x 0 ) nuqtaning r atrofi (x 0 - r; x 0 + r) intervaldan iborat. R 2 (haqiqiy koordinatalar tekisligi) fazoda M 0 (x 10 ; x 20 ) nuqtaning r atrofi markazi M 0 nuqtada radiusi r ga teng ichki doiradan iborat. R 3 fazoda esa M 0 (x 10 ; x 20 ; x 30 ) nuqtaning r atrofi, markazi M 0 nuqtada radiusi r ga teng ichki shardan iborat va hokazo. R n fazoda n o`lchovli nuqtalarning biror-bir V to`plami berilgan bo`lsin. V to`plamga tegishli har qanday M(x 1 ; x 2 ; …; x n ) nuqtaning har bir koordinatasi uchun |x 1 | ≤ A, |x 2 | ≤ A, …, |x n | ≤ A munosabatlarni qanoatlantiruvchi A > 0 son mavjud bo`lsa, V nuqtalar to`plamiga R n fazoda chegaralangan to`plam deyiladi.

Masalan, R n fazoda M 0 nuqtaning r atrofi S r ( M 0 ) – chegaralangan to`plam. 2. To`plamning ichki va chegaraviy nuqtalari, uning quyuqla-nish nuqtasi. Yopiq va ochiq to`plamlar. Ixcham to`plam. n o`lchovli V nuqtalar to`plamining ichki nuqtasi deb, o`zining biror-bir atrofi bilan V to`plamga tegishli nuqtaga aytiladi.

V nuqtalar to`plamining chegaraviy nuqtasi deb, har qanday atrofi to`plamga tegishli va tegishli bo`lmagan nuqtalardan iborat nuqtaga aytiladi. 1-rasmda M 0 nuqta V to`plamning ichki, M 1 nuqta esa uning chegaraviy nuqtasidir. 1-rasm. 2- rasm. V nuqtalar to`plamining barcha chegaraviy nuqtalari to`plamiga u-ning chegarasi deyiladi. Masalan, ikki o`lchovli V = {M(x 1 ; x 2 ) є R 2 | 1 b x a x 2 22 2 21   } nuqtalar to`plami uchun 1 b x a x 2 22 2 21   munosabatlarni qanoatlantiruvchi har bir M(x 1 ; x 2 ) nuqta uning ichki nuqtasi, markazi O(0; 0) nuqtada, koordinata o`qlari simmetriya o`qlari va yarim o`qlari a va b ga teng ellips uning chegarasidir. n o`lchovli V nuqtalar to`plamining quyuqlanish nuqtasi deb, har bir atrofi V to`plamning cheksiz ko`p nuqtalarini o`z ichiga oluvchi M 0 є R n nuqtaga aytiladi. Masalan, R 1 fazoda O(0) nuqta bir o`lchovli V = { k 1 | k є N} nuqtalar to`plamining quyuqlanish nuqtasidir (2-rasm), chunki O(0) markazning har qanday r atrofi to`plamning cheksiz ko`p nuqtalarini o`z ichiga oladi. To`plamningM 0 M 1 0 r r 3 1 2 1 1 R 1

quyuqlanish nuqtasi to`plamga tegishli bo`lishi shart emas. Misolimizda O(0)  V . Har bir n o`lchovli quyuqlanish nuqtasi o`ziga tegishli nuqtalar to`p-lamiga R n fazoda yopiq to`plam deyilsa, har bir n o`lchovli nuqtasi ich-ki nuqta bo`ladigan nuqtalar to`plamiga esa R n da ochiq to`plam deyi-ladi.

Masalan, { M ( x 1 ; x 2 ) є R 2 | x 1 2 + x 2 2 ≤ 1} to`plam R 2 da yopiq to`plam bo`lsa, { M ( x 1 ; x 2 ) є R 2 | x 1 2 + x 2 2 < 1} to`plam esa R 2 da ochiq to`plamdir. R n fazoda M 0 nuqtaning r atrofi S r ( M 0 ) – ochiq to`plam. Ochiq va yopiq to`plamlarning quyidagi xossalarini sanab o`tish mumkin: 1. Agar V to`plamning chegarasi shu to`plamga tegishli bo`lsa, V yopiq to`plamdir. 2. Har qancha yopiq to`plamlarning kesishmasi – yopiq to`plam. 3. Chekli sondagi yopiq to`plamlarning birlashmasi – yopiq to`plam. 4. Chekli sondagi ochiq to`plamlarning kesishmasi – ochiq to`plam. 5. Har qancha ochiq to`plamlarning birlashmasi – ochiq to`plam. 6. Agar V to`plamning to`ldiruvchisi yopiq bo`lgandagina V to`plamning o`zi ochiqdir. R n fazoda chegaralangan va yopiq n o`lchovli nuqtalar to`plamiga ixcham (kompakt) nuqtalar to`plami deyiladi. Masalan, [0; 1] kesma R 1 fazoda ixcham to`plamdir. 3. R n fazoda nuqtalarning qavariq to`plami va qavariq chiziqli kombinatsiyasi . Qavariq to`plamning chetki nuqtalari. n o`lchovli haqiqiy R n fazoda ikki M(x 1 ; x 2 ; …; x n ) va N(y 1 ; y 2 ; …; y n ) nuqtalar berilgan bo`lsin. R n fazoda [M N] kesma deb, koordinatalari           , [0;1] α ерда бу , α)y 1( αx z ........ .. .. .......... ..... ....... .......... .......... ; α)y 1( αx z ; α)y 1( αx z n n n 2 2 2 1 1 1 munosabatlarni qanoatlantiruvchi mumkin bo`lgan barcha P(z 1 ; z 2 ; …; z n ) nuqtalar to`plamiga aytiladi. Ta`rifga binoan, [M N] = {P є R n | P = α M + (1 – α )N , α є [0; 1]}. n o`lchovli R nuqtalar to`plamiga M va N nuqtalarning chiziqli qavariq kombinatsiyasi ham deyiladi . M 1 va M 2 nuqtalar n o`lchovli V nuqtalar to`plamiga tegishli ixtiyoriy ravishda tanlangan nuqtalar bo`lsin . Har qanday ikki M 1 va M 2 nuqtalari qaralmasin , ularni

tutashtiruvchi [M 1 M 2 ] kesma ham V to`plamga tegishli bo `lsa , V nuqtalar to`plamiga R n fazoda qavariq nuqtalar to`plami deyiladi .

Geometrik figuralardan quyidagilar qavariq nuqtalar to`plamiga misol bo`la oladi: kesma, to`g`ri chiziq, nur, tekislik, yarim tekislik, doira, uchburchak, shar, tetraedr va hokazo. 3. a ) rasmda tasvirlangan figura qavariq nuqtalar to`plami bo`lsa , 3. b ) rasmda keltirilgan figura qavariq nuqtalar to`plami bo`la olmaydi . a) b) 3 - rasm. 4 - rasm. Umuman , n o`lchovli haqiqiy R n fazoda quyidagilar qavariq nuqtalar to`plamiga misol bo`ladi : 1) R n fazoning o`zi; 2) {M(x 1 ; x 2 ; …; x n ) є R n | a 1 x 1 + a 2 x 2 + … + a n x n = b}; 3) {M(x 1 ; x 2 ; …; x n ) є R n | a 1 x 1 + a 2 x 2 +… + a n x n ≤ b }; 4) n o`lchovli nuqtaning har qanday r atrofi va hokazo . R n fazoda n o`lchovli M 1 , M 2 , …, M k nuqtalarning qavariq chiziqli kombinatsiyasi deb, ixtiyoriy n o`lchovli M = λ 1 M 1 + λ 2 M 2 +…+ λ κ M κ nuqtaga aytiladi, bu yerda λ 1 ≥ 0 , λ 2 ≥ 0, …, λ κ ≥ 0 , λ 1 + λ 2 + … + λ κ = 1. Agar [M 1 M 2 ] kesmaning ixtiyoriy M nuqtasini uning M 1 va M 2 uchlari chiziqli qavariq kombinatsiyasi shaklida ifodalash mumkin bo`l-sa, uchlari M 1 , M 2 va M 3 nuqtalarda uchburchakning har qanday M nuqtasini M 1 , M 2 va M 3 nuqtalarning chiziqli kombinatsiyasi ko`rini-shida tasvirlash mumkin (4-rasm) va hokazo. Umuman , n o`lchovli M 1 , M 2 , ..., M k nuqtalar qavariq V nuqtalar to`plamiga tegishli bo`lsa , ularning har qanday chiziqli qavariqM 2M 1 M 1 M 2 M 3 M 1 M 2M

M = λ 1 M 1 + λ 2 M 2 + … + λ k M k kombinatsiyasi ham V to`plamga tegishli bo`ladi. n o`lchovli M 1 , M 2 , …, M k nuqtalarning mumkin bo`lgan barcha chi - ziqli qavariq kombinatsiyalari to`plamiga ularning qavariq qobig`i deb ham ataladi. Nuqtalarning qavariq qobig`i qavariq nuqtalar to`plamidir. Agar M 1 , M 2 , …, M k nuqtalar biror-bir qavariq nuqtalar to`plamiga tegishli bo`lsa, ularning qavariq qobig`i ham ushbu qavariq to`plamga tegishli bo`ladi.

V to`plam n o`lchovli nuqtalarning biror-bir qavariq to`plami bo`lsin. V qavariq to`plamning chetki nuqtasi deb, o`zidan tashqari to`p-lam nuqtalarining chiziqli qavariq kombinatsiyasi shaklida yoyilmaydigan yoki shuning o`zi, uchlari to`plamga tegishli biror-bir kesmaning o`rta nuqtasi bo`la olmaydigan nuqtaga aytiladi. Masalan, 4-rasmda tasvirlangan qavariq nuqtalar to`plami – uchburchakning M 1 , M 2 va M 3 uchlari uning chetki nuqtalaridir. Optimallashga doir iqtisodiyot masalalarida masalaning rejalar to`plami bo`sh bo`lmasa, bunday to`plam qa-variq to`plam bo`lib, uning chetki nuqtalari tayanch rejalar deyiladi. Masalaning tayanch rejalari muhim ahamiyatga ega, chunki ularning soni chekli bo`lib, optimal yechimi mavjud masalalarda tayanch rejalardan biri optimal reja bo`ladi.

O'xshashlar

Butun ratsional ifodalarning kanonik ko`rinishi

Vektorlar sistemasining bazisi va rangi. Kanonik bazis

Ikkinchi tartibli egri chiziqlar 2

Ko`rsatkichli funksiya va ko`rsatkichli tenglama

Fazodagi to'g'ri chiziq tеnglamalari