Ikkinchi tartibli egri chiziqlar 2 - Algebra - Referatlar

Ikkinchi tartibli egri chiziqlar 2

Yuklangan vaqt:

16.12.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

109 KB

Ko'chirib olish

Ikkinchi tartibli egri chiziqlar Reja: 1. Ikkinchi tartibli egri chiziqlar 2. Fazoda analitik geometriya elementlari.Fazoda tekislik 3. Giperbola va uning kanonik tenglamasi 4. Parabola va uning kanonik tenglamasi

1. Ikkinchi tartibli egri chiziqlar haqida tushuncha. Ellips va uning kanonik tenglamasi. Chiziq tenglamasi koordinatalar sistemasining joylashishiga qarab turli ko`rinishda bo`lishi mumkin. Koordinatalarni almashtirish yordamida chiziqning ixtiyoriy shakldagi tenglamasini sodda (kanonik) ko`rinishga keltirish mumkin. Ikkinchi tartibli egri chiziqning umumiy ko`rinishdagi tenglamasi deb, A x 2 + 2 B xy + Cy 2 + 2 D x + 2 Ey + F = 0 (A 2 + B 2 + C 2 ≠ 0) shakldagi tenglamaga aytiladi. O`rta maktab matematikasida o`rganilgan aylana ikkinchi tartibli egri chiziqlar jumlasiga kiradi. Buning tasdig`i sifatida aylanaga berilgan ta`rifni va uning sodda tenglamasini eslash kifoya. Tekislikda to`g`ri burchakli koordinatalar sistemasi tanlangan bo`lib, koordinatalar tekisligida markaz deb ataluvchi M 0 (a; b) nuqtadan teng radius deb ataluvchi R masofada yotuvchi nuqtalar to`plami (geometrik o`rni) bo`lmish aylana quyidagi (x – a) 2 + (y – b ) 2 = R 2 tenglama bilan aniqlanadi (1–rasm ). Ushbu tenglama aylananing kanonik tenglamasi deyiladi. Markazi koordinatalar boshida va R radiusli aylana x 2 + y 2 = R 2 tenglama vositasida ifodalanadi. 1- rasm. Umumiy tenglamasi bilan berilgan ikkinchi tartibli egri chiziq aynan aylanani aniqlashi uchun uning koeffitsientlari quyidagi munosabatlarni bajarishi yetarli: A = C , B = 0 va D 2 + E 2 – AF > 0 . Tekislikda fokuslari deb ataluvchi berilgan F 1 va F 2 nuqtalargacha bo`lgan masofalari yig`indisi o`zgarmas kattalikka (fokuslar orasidagi y y b a0 R x xM 0 0 0 M

masofadan katta) teng nuqtalar to`plamiga ellips deyiladi. Agar o`zgarmas kattalikni 2a, fokuslar orasidagi masofani esa 2c bilan belgilasak va tekislikda ox abssissa o`qi fokuslari orqali o`tuvchi, koordinatalar boshi F 1 F 2 kesmaning o`rtasida joylashgan koordinatalar sistemasi tanlasak, ellips tenglamasi soddalashadi va quyidagi kanonik ko`rinishga keladi1 b y a x 2 2 2 2   , bu yerda b 2 = a 2 – c 2 ( a > c ). Ushbu holda ellips fokuslari: F 1 (-c; 0), F 2 (c; 0) (2-rasm ). Koordinatalar boshi 0 nuqta ellipsning simmetriya markazi, koordinata o`qlari esa uning simmetriya o`qlari hisoblanadi. A 1 (-a; 0), A 2 (a; 0), B 1 (0; -b), B 2 (0; b) nuqtalarga ellipsning uchlari, 0A 2 = a va 0A 1 = b kesma uzunliklariga uning mos ravishda katta va kichik yarim o`qlari deyiladi. Shunday qilib, ellips ikki simmetriya o`qlariga va simmetriya markaziga ega qavariq yopiq chiziqdir. a c  kattalikka ellipsning ekstsentrisiteti deb ataladi va har qanday ellips uchun ε < 1 munosabat o`rinli. Ekstsentrisitet ellipsning cho`zinchoqligini xarakterlaydigan kattalikdir. Aylana ellipsning xususiy holi bo`lib, ekstsentrisiteti 0 ga teng yoki katta va kichik yarim o`qlari teng bo`lgan ellipsdir. Simmetriya markazi (x 0 ; y 0 ) nuqtada va simmetriya o`qlari koordinata o`qlariga parallel ellips tenglamasi quyidagi ko`rinishdan iborat: Masala . D (2; 0) nuqtaga x = 8 to`g`ri chiziqqa qaraganda ikki marta yaqinroq masofada joylashadigan M(x, u) nuqtalarning harakat traektoriyasini aniqlang. 1 b ) y y( a ) x x( 2 20 2 20     . M A 1 A 2B 2 B 1 F 2F 1 y x 0 x=8 4M 0 2 xy D

2-rasm. 3-rasm. M nuqta harakat traektoriyasini tekislikda 2 D M = MK tenglamani qanoatlantiruvchi M nuqtalar to`plami sifatida aniqlaymiz (3-rasm). Koordinatalar tekisligida ikki nuqta orasidagi masofani va nuqtadan vertikal to`g`ri chiziqqacha masofani topish formulalarini qo`llab ,x 8 y )2 x( 2 2 2     tenglamani olamiz va uni soddalashtirsak, 1 12 y 16 x 2 2   ko`rinishga keladi. Shunday qilib, M nuqta ellips bo`ylab harakatlanadi, ellipsning katta o`qi va fokuslari ox abssissa o`qida joylashadi (3-rasm). Giperbola va uning kanonik tenglamasi Tekislikda fokuslari deb ataluvchi berilgan F 1 va F 2 nuqtalargacha masofalari ayirmasi absolut qiymati o`zgarmas kattalikka (nolga teng emas va fokuslar orasidagi masofadan kichik) teng nuqtalar to`plamiga giperbola deyiladi. Agar o`zgarmas kattalik 2a, fokuslar orasidagi masofa 2c orqali belgilansa va yuqorida ellips uchun tanlangan koordinatalar sistemasi tanlansa, u holda giperbola tenglamasi quyidagi kanonik ko`rinishga keladi: 1 2 2 2 2   b y a x , bu yerda b 2 = c 2 – a 2 (c > a). Giperbola fokuslari: F 1 (-c; 0) va F 2 (c; 0) (4-rasm). 0 nuqta giperbolaning simmetriya markazi, koordinata o`qlari esa uning simmetriya o`qlaridir. Giperbola abssissa o`qini haqiqiy uchlari deb ataluvchi A 1 (-a; 0) va A 2 (a; 0) nuqtalarda kesadi. 0A = a kattalik uning haqiqiy yarim o`qi deyiladi. B 1 (0; -b) va B 2 (0; b ) nuqtalar giperbolaning mavhum uchlari deyilsa, 0B 2 = b kattalik uning mavhum yarim o`qi deyiladi. Giperbolaning asosiy to`g`ri to`rtburchagi deb, markazi koordinatalar boshida, tomonlari koordinata o`qlariga parallel va uning uchlaridan o`tuvchi to`g`ri to`rtburchakka aytiladi. Giperbola o`zining ikkita xa b y   tenglamalar bilan aniqlanadigan asimptotalariga ega. Giperbola asimptotalari uning asosiy to`g`ri to`rt- burchagi diagonallaridir. Giperbolani qurish uchun dastlab uning asosiy to`g`ri to`rtburchagini va asimptotalarini qurgan ma`qul. Giperbola ekstsentrisiteti 1 a c  bo`lib, uning asosiy to`g`ri to`rt-

burchagining cho`zinchoqligini xarakterlaydi. Simmetriya markazi (x 0 ; y 0 ) nuqtada va simmetriya o`qlari koordinata o`qlariga parallel giperbola 1 b ) y y( a ) x x( 2 2 0 2 2 0     tenglama bilan aniqlanadi. Yarim o`qlari teng, ya`ni a = b giperbolaga teng tomonli giperbola deyiladi. Teng tomonlama giperbola tenglamasi x 2 – y 2 = a 2 ko`rinishda bo`lib, uning asosiy to`g`ri to`rtburchagi kvadratdan iborat va ekstsentrisiteti 2 ga teng. 4-rasm. 5-rasm. Masala . Asimptotalari x2 1 y   tenglamalar bilan berilgan, fokus- lari orasidagi masofa 10 birlikka teng bo`lgan giperbola tenglamasini tu- zing. Giperbola fokuslari abssissa o`qida yotadi deb qarab, uning kanonik tenglamasini tuzamiz: 1 b y a x 2 2 2 2   . Fokuslar orasidagi masofa F 1 F 2 = 2c = 10 bo`lganidan, c = 5. Giperbola uchun c 2 = a 2 + b 2 bo`lganidan va 2 1 a b  berilganidan foydalanib, quyidagi sistemani tuzamiz va uni yechamiz:       25 b a 21 ab 2 2 Sistema yechimi: 5 2 a va 5 2 b . Demak, giperbola tenglamasi 1 5 y 20 x 2 2   kanonik tenglamadan iborat (5–rasm). Parabola va uning kanonik tenglamasi Tekislikda fokusi deb ataluvchi berilgan F nuqtadan va direktrisasi deb ataluvchi berilgan DD  to`g`ri chiziqdan teng masofada yotuvchiA 1 A 2B 2 0 xy F 2F 1 B 1 0y x

nuqtalar tuplamiga parabola deyiladi. Abssissa o`qi F fokus nuqtadan DD  direktrisaga perpendikulyar ravishda o`tuvchi, ordinata o`qi esa fokus va direktrisalarning o`rtasidan o`tuvchi koordinatalar sistemasi tanlasak, parabola tenglamasi quyidagi kanonik ko`rinishni oladi y 2 = 2 P x, bu yerda, P – fokus va direktrisa orasidagi masofa. Direktrisa tenglamasi 2 P y   , fokus esa F( 2 P ; 0 ) (6 – rasm). Koordinatalar boshi parabola uchi, abssissa o`qi esa uning simmetriya o`qidir. Parabola ekstsentrisiteti ε = 1. Agar ordinata o`qi parabola simmetriya o`qi bo`lsa, u holda uning tenglamasi x 2 = 2 P y (P>0) ko`rinishda bo`lib, direktrisa tenglamasi 2 P y   va fokusi F (0; 2 P ) nuqtadir. Uchi (x 0 ; y 0 ) nuqtada, simmetriya o`qlari koordinata o`qlaridan biriga parallel parabola quyidagi tenglamalar bilan aniqlanadi: (y–y 0 ) 2 = 2P(x–x 0 ) yoki (x–x 0 ) 2 = 2 P(y–y 0 ). Masala. 0y ordinata o`qiga va x 2 + y 2 = 4 aylanaga urinuvchi aylanalar markazlari to`plami tenglamasini tuzing. M(x; y) – aylanalar markazlari to`plamining ixtiyoriy nuqtasi bo`lsin. Masala shartiga binoan KM = AM (7-rasm). Berilgan aylana radiusi 0K=2 ekanligini va KM = 0M – 0K tenglikni hisobga olsak, koordinatalarda quyidagi tenglamani olamiz: x 2 + y 2 - 2 = |x| yoki y 2 = 4 |x| + 4. Ushbu tenglama uchlari (-1; 0) va (1; 0) nuqtalarda, fokuslari koordinatalar boshida, direktrisalari mos ravishda x = -2 va x = 2 to`g`ri chiziqlardan iborat, abssissa o`qi simmetriya o`qi bo`lgan parabolalarni ifodalaydi (7-rasm). DD  0 F xy A xKMy 0

O'xshashlar

Ikkinchi tartibli egri chiziqlar 2

Ikkinchi tartibli chiziqlar

Ikkinchi tartibli chiziqlar. Aylana va ellips

Birinchi tartibli chiziqlar

Ikkinchi tartibli chiziqlar ellips, giperbolava parabola. Ularning kanonik tenglamalari