Gorizontal rezervuarlarning maxsulot osti suvi orqali korroziyasidan - Geologiya - Kurs ishlari

Gorizontal rezervuarlarning maxsulot osti suvi orqali korroziyasidan

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

759.1103515625 KB

Ko'chirib olish

MUNDARIJA KIRISH ...................................................................................................................... 3 I. ASOSIY QISM ....................................................................................................... 5 1.1. Gorizontal rezervuarlarning tuzilishi va ekspluatatsion xususiyatlari ........... 5 1.2. Korroziya jarayoni va uning rezervuarlarga ta’siri ....................................... 10 1.3. Protektorli himoya usullari ........................................................................... 19 II. HISOB QISMI .................................................................................................... 24 XULOSA ................................................................................................................. 27 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ................................................................. 29 2

KIRISH Zamonaviy sanoat tarmoqlarida, xususan, neft va gaz sanoatida mahsulotlarni saqlash va tashish uchun mo’ljallangan texnologik qurilmalar, jumladan, gorizontal rezervuarlar muhim o’rin tutadi. Ushbu rezervuarlarning texnik holati va uzoq muddatli ishlash qobiliyati ularning xizmat qilish sharoitlariga, shu jumladan, korroziya jarayonlariga sezilarli darajada bog’liqdir. Korroziya — metall konstruksiyalarining tashqi muhit ta’sirida yemirilish jarayoni bo’lib, u nafaqat texnik inshootlarning ekspluatatsion muddatini qisqartiradi, balki iqtisodiy zarar va ekologik muammolarni ham keltirib chiqaradi. Ayniqsa, mahsulot osti suvlari bilan bevosita aloqada bo’lgan metall rezervuarlar korroziyaga nisbatan zaif hisoblanadi. Ushbu suvlar metall yuzasida elektroximik va kimyoviy reaksiyalarni kuchaytirib, rezervuarlarning ichki devorlarida chuqur korroziya o’choqlari hosil bo’lishiga olib keladi. Mahsulot osti suvi tarkibidagi xlorid va sulfat ionlari, kislorod va boshqa agressiv moddalar metallning yemirilish jarayonini sezilarli darajada tezlashtiradi. Ayniqsa, yuqori darajadagi namlik va haroratning o’zgaruvchanligi bu jarayonning jadallashishiga olib keladi. Shu sababli, gorizontal rezervuarlarning mahsulot osti suvlari orqali yuzaga keladigan korroziyadan himoya qilinishini ta’minlash dolzarb masalalardan biri sifatida qaraladi. Bu jarayonlarni nazorat qilish uchun zamonaviy korroziyaga qarshi himoya usullarini, xususan, protektorli himoya texnologiyalarini qo’llash ehtiyoji yuzaga keladi. Protektorli himoya tizimi metall yuzasida anodik yemirilishni oldini olib, korroziya jarayonini samarali nazorat qilish imkonini beradi. Bunday tizimlar oddiy konstruktsiyaga ega bo’lishi bilan birga, iqtisodiy jihatdan ham samarali hisoblanadi. Ushbu ish gorizontal rezervuarlarning mahsulot osti suvlariga ta’sir qiluvchi omillarni tahlil qilish va protektorli himoya texnologiyalarining samaradorligini oshirish yo’nalishlarini o’rganishga bag’ishlangan. Tadqiqotning asosiy maqsadi — mahsulot osti suvlari orqali yuzaga keladigan korroziya jarayonlarini tahlil qilish, ularning fizik-kimyoviy mohiyatini o’rganish va optimal himoya usulini 3

ishlab chiqishdan iboratdir. Shuningdek, tadqiqot davomida mahsulot osti suvlari tarkibi, korroziyaning rivojlanish sharoitlari va ularni oldini olish uchun texnologik yondashuvlar ko’rib chiqiladi. Mazkur ishning ilmiy va amaliy ahamiyati shundaki, u sanoat ob’ektlarida korroziyaning oldini olish va metall rezervuarlarning ekspluatatsion barqarorligini ta’minlash uchun amaliy tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan. Bunday yondashuv texnologik jarayonlarning uzluksizligini ta’minlash, iqtisodiy zararlarni kamaytirish va ekologik xavfsizlikni oshirish imkonini beradi. Shu bilan birga, korroziyaga qarshi kurashda zamonaviy yondashuvlarni joriy etish muammoning hal qilinishi uchun yangi imkoniyatlar ochadi. Ushbu tadqiqotda ishlab chiqilgan tavsiyalar sanoatda mavjud texnologiyalarni takomillashtirish va yangi materiallar asosida innovatsion himoya tizimlarini yaratishda qo’llanishi mumkin. Shunday qilib, rezervuarlarning mahsulot osti suvlari orqali yuzaga keladigan korroziyadan himoyalanishi sanoat jarayonlarining samaradorligini oshirishda muhim rol o’ynaydi. 4

I. ASOSIY QISM 1.1. Gorizontal rezervuarlarning tuzilishi va ekspluatatsion xususiyatlari Gorizontal rezervuarlarning tuzilishi va ekspluatatsion xususiyatlari ularning ishlatilish maqsadiga va saqlanayotgan suyuqlikning fizik-kimyoviy xususiyatlariga qarab belgilanadi. Ushbu rezervuarlar neft mahsulotlari, kimyoviy moddalar, texnik suyuqliklar va boshqa mahsulotlarni saqlash uchun keng qo’llaniladi. Ularning asosiy konstruktsiyasi metaldan tayyorlangan qobiq, tom qismi, tayanch qismlar, kirish-chiqish quvurlari tizimi va qo’shimcha texnologik elementlardan iborat. Bunday rezervuarlarning shakli odatda silindrsimon bo’lib, bu geometrik shakl ichki bosimni teng taqsimlash va yuklanishni barqaror ushlab turish uchun maqbul hisoblanadi. Rezervuarlarning tashqi va ichki yuzalari, ularning korroziyaga chidamliligini oshirish uchun maxsus qoplamalar bilan qoplanadi, bu esa ularning ekspluatatsion muddatini sezilarli darajada uzaytiradi. Rezervuarlarning metall korpusi yuqori mustahkamlikka ega uglerodli yoki qotishma po’latdan ishlab chiqariladi. Metallning mustahkamligi va qalinligi rezervuar ichidagi bosim va saqlanayotgan suyuqlikning agressivligiga mos ravishda tanlanadi. Ichki devorlarda odatda maxsus korroziyaga qarshi himoya qoplamalari qo’llaniladi, bu qoplamalar suyuqliklarning metallga bevosita ta’sirini kamaytiradi va korroziya jarayonlarini sekinlashtiradi. Bundan tashqari, ayrim holatlarda rezervuar ichida mahsulotning haroratini saqlash yoki sovutish uchun issiqlik izolyatsion materiallari yoki sovutish tizimlari o’rnatiladi. Bu elementlar saqlanayotgan mahsulotning sifatini saqlash va texnologik jarayonlarning uzluksizligini ta’minlashga yordam beradi. Rezervuarlarning ekspluatatsion xususiyatlari ularning ishlash sharoitlariga va joylashuv joyiga bog’liq. Gorizontal rezervuarlar odatda yer ustida yoki maxsus asoslarda o’rnatiladi, bu esa ularning barqarorligini oshiradi. Yer ustiga o’rnatilgan rezervuarlar uchun tayanch qismlar mustahkamligi muhim ahamiyatga ega, chunki 5

ular rezervuarning statik barqarorligini ta’minlaydi va tashqi mexanik yuklanishlarni qabul qiladi. Rezervuarni o’rnatishdan oldin asosni geologik va texnologik tahlil qilish, tayanchlarni beton yoki mustahkam metall strukturalar bilan ta’minlash talab etiladi. Rezervuarlarning ekspluatatsiyasi davomida texnik xavfsizlik talablari qat’iy nazorat qilinishi kerak. Rezervuar ichidagi bosimni nazorat qilish uchun maxsus o’lchov vositalari, masalan, bosim o’lchagichlar va daraja o’lchagichlar o’rnatiladi. Shuningdek, xavfsizlikni ta’minlash maqsadida portlashdan himoya qiluvchi ventilyatsiya tizimlari, havo filtrlari va zaharli gazlarni chiqarish tizimlari qo’llaniladi. Rezervuarlarning texnik xizmat ko’rsatish tartibi ham ularning ekspluatatsion xususiyatlarini belgilaydi. Masalan, muntazam diagnostika, ichki va tashqi yuzalarning korroziyaga qarshi qoplamalarini yangilash va mahsulot qoldiqlarini tozalash metall konstruktsiyaning uzoq muddat xizmat qilishini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Rezervuarlarning saqlash hajmi va geometrik o’lchamlari ularning ekspluatatsion xususiyatlariga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Katta hajmli rezervuarlar saqlash hajmini oshirish bilan birga ichki bosimni ko’tarishga qodir, biroq ularning konstruksiyasi murakkab bo’lib, qo’shimcha mustahkamlash elementlarini talab qiladi. Kichik hajmli rezervuarlar esa mobilroq bo’lib, ularni transport vositalarida tashish imkonini beradi. Shu sababli, gorizontal rezervuarlarning konstruktsiyasini ishlab chiqishda ularning ishlash sharoitlari, saqlanayotgan mahsulot xususiyatlari va texnik xavfsizlik talablari har tomonlama inobatga olinishi zarur. Oxir-oqibat, gorizontal rezervuarlarning to’g’ri konstruktsiyasi va ekspluatatsion xususiyatlari ularning uzoq muddatli ishlashini, iqtisodiy samaradorligini va atrof-muhit xavfsizligini ta’minlash uchun muhim omillardir. Rezervuarlarning texnologik va texnik jihatdan mukammal loyihalashtirilishi sanoat jarayonlarining samaradorligini oshirish, texnik xizmat ko’rsatish xarajatlarini kamaytirish va ekspluatatsiya xavfsizligini ta’minlashga xizmat qiladi. 6

Hozirgi vaqtda neft va gaz sanoatida gorizontal rezervuarlarning mahsulot osti suvi orqali yuzaga keladigan korroziya jarayonlari eng muhim muammolardan biri hisoblanadi. Ushbu jarayon rezervuarlarning texnik holatini yomonlashtirib, ularning ekspluatatsion muddatini qisqartiradi, shuningdek, atrof-muhitga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Shu sababli, rezervuarlarni korroziyadan himoya qilishning samarali usullarini ishlab chiqish va joriy etish dolzarb masalalardan biri sifatida e’tirof etiladi. Korroziyaga qarshi kurashishda protektorli himoya usuli eng samarali va iqtisodiy jihatdan maqbul hisoblanadi. Ushbu texnologiya korroziya jarayonini nazorat qilish, rezervuarlarning texnik xizmat ko’rsatish xarajatlarini kamaytirish hamda ularning ekologik xavfsizligini ta’minlash imkonini beradi. Gorizontal rezervuarlar neft mahsulotlari, kimyoviy suyuqliklar yoki suvni saqlash uchun mo’ljallangan texnologik konstruktsiyalar bo’lib, ularning asosiy tuzilishi bir qator muhim tarkibiy qismlardan iborat. Ushbu rezervuarlar odatda metall qobiq, tutashgan payvand choklari va tayanch konstruksiyalardan tashkil topgan. Rezervuar korpusining asosiy materiali bo’lib, yuqori mustahkamlikka ega uglerodli po’lat ishlatiladi, bu esa uni korroziyaga chidamli qilish uchun qo’shimcha himoya qoplamalari bilan ta’minlanadi. Rezervuarlarning metall qobig’i ma’lum geometrik shaklda tayyorlanadi, bu shakl odatda silindrsimon bo’lib, uning muvozanatini va bosim ostida ishlash imkoniyatini ta’minlaydi. Bunday dizayn rezervuar devorlarining o’ziga xos egiluvchanligini ta’minlashga imkon beradi, bu esa bosimning o’zgarishi yoki tashqi mexanik ta’sirlar paytida zarar ko’rmasligini kafolatlaydi. Gorizontal rezervuarlarning asosiy elementlari qatoriga shuningdek, tom qismi, tutash quvurlar tizimi, shlyuzlar va maxsus qulf-mexanizmlar kiradi. Tom qismi odatda to’liq yopiq bo’lib, ichki muhitni tashqi omillardan, xususan, atmosferaning zararli ta’siridan himoya qiladi. Ichki korpusda maxsulotlarning bir xil taqsimlanishini ta’minlash uchun mo’ljallangan aralashtirgichlar yoki qo’shimcha mexanik tizimlar bo’lishi mumkin. Bundan tashqari, rezervuarlarda 7

xavfsizlikni ta’minlash maqsadida maxsus nazorat va monitoring tizimlari, shu jumladan, bosim o’lchagichlar, daraja o’lchagichlar va termometrlar o’rnatiladi. Ushbu elementlar rezervuar ichidagi jarayonlarni kuzatish va kerak bo’lganda tezkor choralar ko’rish imkonini beradi. Tayanch qismlar esa rezervuarlarning barqarorligini ta’minlaydi va ularning harakatlanishini oldini oladi. Tayanchlar odatda beton asoslar ustiga o’rnatiladi va mexanik mustahkamlikni oshirish uchun maxsus mahkamlovchi elementlar bilan mustahkamlanadi. Gorizontal rezervuarlarning o’lchamlari va hajmi ishlatilish maqsadiga qarab farq qilishi mumkin. Masalan, katta hajmdagi sanoat rezervuarlari minglab kubometr mahsulotni saqlashga mo’ljallangan bo’lib, ularda bosimni barqarorlashtirish va to’g’ri havo aylanishini ta’minlash uchun maxsus ventilyatsiya tizimlari o’rnatiladi. Shu bilan birga, kichik hajmdagi rezervuarlar nisbatan mobil bo’lib, ularni transport vositalarida foydalanish uchun mo’ljallangan. Rezervuarlarning har qanday o’lchami va konstruktsiyasi ulardan foydalanish davomida xavfsizlik me’yorlariga rioya qilinishini talab etadi. Shu sababli, rezervuarlarning konstruktsiyaviy xususiyatlarini ishlab chiqishda ularning ekspluatatsion sharoitlari va yuk ko’tarish qobiliyatini hisobga olish juda muhimdir. Gorizontal rezervuarlarning ishlatililish sharoitlari va ularga ta’sir qiluvchi omillar ko’p qirrali bo’lib, rezervuarlarning texnik holati, ekspluatatsion muddat va texnologik samaradorligiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Rezervuarlar odatda neft mahsulotlari, kimyoviy suyuqliklar, suv va boshqa sanoat suyuqliklarini saqlash uchun mo’ljallangan bo’lib, ularning ekspluatatsiyasi iqlimiy sharoitlar, saqlanayotgan mahsulotning fizik-kimyoviy xususiyatlari va tashqi mexanik ta’sirlarga bog’liq. Iqlimiy sharoitlar rezervuarlarning ishlatilishida muhim rol o’ynaydi, chunki haroratning o’zgarishi metallning termal kengayishi va qisqarishiga olib keladi, bu esa payvand choklari va devorlarning mustahkamligiga ta’sir qilishi mumkin. Yomg’ir, qor, quyosh nurlari va shamol kabi tabiiy omillar 8

ham korroziya jarayonlarini tezlashtirishi yoki rezervuar devorlarining mexanik zarar ko’rishiga sabab bo’lishi mumkin. Saqlanayotgan mahsulotning fizik-kimyoviy xususiyatlari rezervuar materiallariga qo’yiladigan talablarni belgilab beradi. Masalan, yuqori kislotali yoki ishqoriy muhit saqlanayotganda, metall yuzalarda kimyoviy ta’sir kuchayib, tezroq korroziyaga olib keladi. Bunday sharoitda korroziyaga chidamli qoplamalardan yoki himoya tizimlaridan foydalanish zarur. Mahsulotning harorat darajasi ham muhim ahamiyatga ega, chunki yuqori haroratli suyuqliklar metallning termal xususiyatlariga ta’sir qilib, ichki bosimni oshiradi va deformatsiya jarayonlarini kuchaytiradi. Shu sababli, rezervuarlarning ishlash jarayonida ularning ichki muhitida barqaror haroratni saqlash uchun issiqlik izolyatsiyasi yoki sovutish tizimlari qo’llaniladi. Tashqi mexanik ta’sirlar, jumladan, zilzilalar, yer ko’chkilari yoki sanoat muhitidagi yuqori vibratsiya rezervuarlarning ishlatilish sharoitlarida katta xavf tug’diradi. Bu omillar rezervuar tayanchlari va devorlarining mexanik barqarorligini pasaytirishi mumkin. Shu sababli, rezervuar joylashgan hududning geologik xususiyatlarini hisobga olish va ularni mustahkam asosga o’rnatish talab etiladi. Bundan tashqari, sanoat zonalarida ekspluatatsiya qilinadigan rezervuarlar ko’pincha agressiv atmosferaga ega bo’lgan hududlarda joylashgan bo’ladi, bu esa korroziya jarayonlarini kuchaytiradi. Ushbu sharoitda, rezervuarlarni muhofaza qilish uchun zamonaviy korroziyaga qarshi qoplamalar, protektorli himoya yoki katodik himoya tizimlaridan foydalanish talab qilinadi. Oxir-oqibat, rezervuarlarning ishlatilish sharoitlari va ularga ta’sir qiluvchi omillarni to’g’ri tahlil qilish ularning ekspluatatsion muddatini uzaytirish, texnik xizmat ko’rsatish xarajatlarini kamaytirish va xavfsizlikni ta’minlash uchun zarurdir. Har bir omil o’zaro bog’liq bo’lib, ular uchun tizimli yondashuvni qo’llash talab etiladi. Rezervuarlarning ishlash jarayonida muntazam monitoring va texnik diagnostika o’tkazish esa ushbu omillarning salbiy ta’sirini minimallashtirishning eng samarali yo’lidir. 9

1.2. Korroziya jarayoni va uning rezervuarlarga ta’siri Korroziya — bu metallar va ularning qotishmalarining atrof-muhit bilan kimyoviy yoki elektroximik reaksiyalar natijasida yemirilish jarayoni bo’lib, bu jarayon ularning tashqi ko’rinishi, mexanik mustahkamligi va funksional xususiyatlarining o’zgarishiga olib keladi. Ushbu jarayonning fizik-kimyoviy mohiyati bir qancha asosiy mexanizmlarga asoslanadi va bu mexanizmlar metallning kimyoviy tarkibi, yuzasining holati va ta’sir qiluvchi muhitning xususiyatlariga bog’liq bo’ladi. Korroziya jarayoni metallning termodinamik jihatdan beqaror holatga ega ekanligini aks ettiradi, ya’ni metall tabiiy ravishda o’zining past energiyali holatiga qaytishga intiladi. Kimyoviy korroziya jarayoni, asosan, metallning gaz yoki suyuq muhit bilan bevosita kimyoviy reaksiyaga kirishi natijasida yuzaga keladi. Masalan, kislorod bilan o’zaro ta’sir qilish metallning oksidlanishiga olib keladi, natijada uning yuzasida oksid qatlami hosil bo’ladi. Ushbu qatlam ayrim hollarda himoya vazifasini bajarishi mumkin, lekin u barqaror bo’lmasa, metallning yemirilishi davom etadi. Bunday jarayonlar odatda yuqori haroratli sharoitlarda, masalan, sanoat pechlari yoki issiqlik almashinish qurilmalarida sodir bo’ladi. Elektroximik korroziya esa metall va elektrolit o’rtasidagi elektrokimyoviy reaktsiyalar natijasida ro’y beradi. Bu jarayonda metall yuzasida anod va katod sohalari hosil bo’ladi. Anod sohasida metall atomlari ionlarga aylanadi va elektrolitga o’tadi, natijada metallning asta-sekin yemirilishi sodir bo’ladi. Katod sohasida esa qaytarilish reaksiyalari amalga oshadi, masalan, vodorod ionlarining qaytarilishi yoki kislorodning reduktsiyasi. Ushbu jarayon elektrolit muhitida ionlar oqimi hosil bo’lishiga olib keladi, bu esa korroziyani kuchaytiradi. Dengiz suvi, kimyoviy eritmalar va atmosferadagi namlik elektroximik korroziyaning tezlashuviga sabab bo’luvchi asosiy omillar hisoblanadi. Korroziya jarayonining tezligi bir qator fizik-kimyoviy omillarga bog’liq bo’ladi. Masalan, muhitning pH darajasi, undagi xlorid ionlarining konsentratsiyasi, harorat, namlik va kislorodning mavjudligi korroziyaning 11

rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Kislotali yoki xloridga boy muhitlar metallning yemirilishini sezilarli darajada tezlashtiradi. Bunday sharoitda, xususan, mahalliy korroziya o’choqlari hosil bo’lishi mumkin, bu esa metall yuzasida chuqurlashuvlar va teshiklar shaklida namoyon bo’ladi. Korroziya jarayonini oldini olish uchun metallarning himoya qoplamalari bilan qoplanishi, maxsus inhibitorlardan foydalanish, shuningdek, protektorli yoki katodik himoya texnologiyalarini qo’llash zarur. Himoya choralari metallning fizik-kimyoviy xususiyatlarini va muhitning agressivligini hisobga olgan holda tanlanadi. Shu tariqa, korroziya jarayonining fizik-kimyoviy mohiyatini chuqur tushunish metall konstruksiyalarning uzoq muddatli ishlashini ta’minlash va texnik xizmat ko’rsatish xarajatlarini kamaytirish uchun muhim ahamiyatga ega. Mahsulot osti suvining korroziya jarayonidagi o’rni texnologik rezervuarlar va boshqa metall konstruksiyalar uchun muhim masalalardan biridir. Mahsulot osti suvi deganda rezervuar ichida saqlanayotgan suyuqliklarning pastki qatlamlarida to’planadigan suv qismi tushuniladi. Bu suv ko’pincha neft mahsulotlari, kimyoviy moddalar yoki boshqa suyuqliklar bilan birga bo’ladi va uning tarkibida turli xil kimyoviy moddalar, jumladan, xlorid ionlari, sulfatlar va boshqa korroziv komponentlar bo’lishi mumkin. Shu sababli mahsulot osti suvi metall yuzalar bilan o’zaro ta’sir qilib, korroziya jarayonini sezilarli darajada tezlashtiradi. Mahsulot osti suvining korroziya jarayoniga ta’siri asosan uning fizik- kimyoviy tarkibi bilan belgilanadi. Suvda erigan kislorod korroziyaning asosiy manbalaridan biridir. Kislorod metall yuzasida oksidlanish reaksiyalarini kuchaytiradi, natijada metall ionlari elektrolitga o’tadi va metallning yemirilishi sodir bo’ladi. Bundan tashqari, mahsulot osti suvida yuqori konsentratsiyada mavjud bo’lishi mumkin bo’lgan xlorid ionlari mahalliy korroziya o’choqlarini hosil qiladi. Xlorid ionlari metallning himoya oksid qatlamlarini buzadi, bu esa chuqur korroziya shakllanishiga olib keladi va metall yuzasida teshiklar hosil bo’ladi. Bunday jarayon odatda "punktir korroziya" deb ataladi va u metallning mustahkamligini sezilarli darajada pasaytiradi. 12

Mahsulot osti suvidagi sulfatlar ham korroziya jarayonining tezlashishida muhim rol o’ynaydi. Sulfat ionlari sulfat-reduksiyalovchi bakteriyalar uchun ozuqa bo’lib xizmat qiladi. Ushbu bakteriyalar anaerob muhitda faol bo’lib, sulfatlarni sulfidga aylantiradi, bu esa o’z navbatida metall yuzasida kimyoviy ta’sir kuchayishiga sabab bo’ladi. Natijada, metallar ko’proq yemirilib, ularning ekspluatatsion muddatini qisqartiradi. Harorat mahsulot osti suvi orqali yuzaga keladigan korroziya jarayoniga sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Yuqori harorat suvda erigan gazlarning, jumladan, kislorodning ajralishini tezlashtirishi mumkin, bu esa korroziya jarayonini susaytirishi mumkin bo’lsa-da, yuqori harorat boshqa kimyoviy reaktsiyalarni tezlashtiradi. Shu bilan birga, past haroratlarda kislorod eruvchanligi yuqori bo’lgani sababli korroziya jarayoni faollashadi. Haroratning doimiy o’zgarishi esa metallning termal kengayishi va qisqarishiga olib keladi, bu esa metall yuzasida mikro yoriqlar va deformatsiyalar paydo bo’lishiga sabab bo’ladi. Mahsulot osti suvi bilan bog’liq korroziyani oldini olish uchun bir qator texnologik chora-tadbirlarni qo’llash talab etiladi. Suvning kimyoviy tarkibini muntazam tahlil qilish, uning tarkibidagi xlorid va sulfat ionlari konsentratsiyasini nazorat qilish, shuningdek, suvni rezervuarlardan muntazam ravishda chiqarib turish muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, mahsulot osti suvi bilan metall yuzasining bevosita o’zaro ta’sirini cheklash maqsadida korroziyaga qarshi qoplamalar, protektorli himoya yoki katodik himoya tizimlarini qo’llash samarali hisoblanadi. Ushbu choralar nafaqat metallning yemirilishini sekinlashtirishga, balki rezervuarlarning ekspluatatsion muddatini uzaytirishga ham xizmat qiladi. Shu tariqa, mahsulot osti suvi korroziya jarayonining asosiy omillaridan biri bo’lib, uni nazorat qilish va oldini olish korroziyaga qarshi kurashda muhim ahamiyat kasb etadi. Korroziya, har qanday fizik-kimyoviy jarayon singari, koʻplab omillarga taʻsir qiladi, ham tashqi, ham ichki. Bularga quyidagilar kiradi: metallning tabiati, uning tuzilishi, sirt holati, harorat, bosim, harakat tezligi va muhitning pH darajasi va boshqalar. 13

Elementlarning davriy tizimining turli guruhlaridagi metallar D. I. Mendeleev boshqacha harakat qiladi. Korozyon jihatidan eng beqaror i va II guruhlarning asosiy kichik guruhidagi metallar — gidroksidi va gidroksidi tuproq. I guruh (Ag, Au) va VIII guruh (Os, Ir, Pt) ning yon kichik guruhidagi metallar qarama-qarshi qutbni ifodalaydi, ular eng korroziyaga chidamli metallardir. Boshqa guruhlarning metallari ular orasida oraliq pozisiyani egallaydi. Ularning aksariyati, shu jumladan texnik jihatdan (A1, Fe, Co, Ni kabi muhim metallar passivasiyaga qodir va shu bilan turli muhitlarga sezilarli qarshilik koʻrsatadi. Shaklda eritmalardagi turli metallarning pH (0 dan 14 gacha) ga qarab harakati koʻrsatilgan. Korroziyaga chidamliligi jihatidan 5 guruh aniq ajralib turadi. Metallarning korroziyaga chidamliligi doping bilan ortadi-ularning tarkibiga termodinamik barqarorlikni oshiradigan elementlarni kiritish yoki sirtda himoya (oksid) plyonka hosil boʻlishi. Masalan, temirni Ni, Cr, Ti, Mg va boshqa metallar bilan doping qilish. Sirtni ehtiyotkorlik bilan ishlov berish, masalan, silliqlash yoki parlatish, ayniqsa atmosfera sharoitida korroziyaga chidamliligini oshiradi. Yuk ostida boʻlgan metallarning korroziyaga chidamliligi kuchlanmaganlarga qaraganda kamroq. Haroratning oshishi bilan metalllarning korroziyaga chidamliligi, qoida tariqasida, pasayadi, ammo haddan tashqari bogʻliqlik ham mumkin (1-rasm) korroziya kislorod depolarizasiyasi bilan sodir boʻlganda. Korroziya tezligining eritmaning aralashtirish intensivligiga bogʻliqligi ham noaniq xususiyatga ega. Metallning passiv holati hosil boʻlishini istisno qiladigan elektrolitlarda (masalan, dengiz suvida) korroziya tezligi suv harakatining intensivligi oshishi bilan ortadi. 1-rasm. Korroziya tezligining muhitning pH darajasiga bogʻliqligi 14

Atmosfera korroziyasi metallarni yoʻq qilishning eng keng tarqalgan turi hisoblanadi. Metall konstruksiyalarning taxminan 80% (qurilish inshootlari, mashinalar, transport vositalari) ochiq havoda ishlaydi. Atmosfera sharoitida korroziya havodan adsorbsiyalangan suv va adsorbsion qatlamga erkin kirib boradigan kislorod taʻsirida yuzaga keladi. Suv qatlamining elektr qarshiligi va shunga mos ravishda korroziya jarayonining tezligi uning qalinligi bilan bevosita bogʻliq, bu atrof-muhit namligining funksiyasi. Shunday qilib, korroziya darajasi namlik qanchalik yuqori boʻlsa, shuncha yuqori boʻladi. Atmosfera havosining namligi 60% dan yuqori boʻlganda korroziya ayniqsa tez rivojlanadi (rasm 2). 2-rasm. Korroziya tezligining muhitning pH darajasiga bogʻliqligi Ushbu tenglama nisbatan kichik ∆ φ qiymatlari uchun amal qiladi (0,3 V dan oshmasligi kerak). Keyinchalik vodorod depolarizasiyasi kengroq ∆ φ diapazonida oʻrganildi. Ushbu tadqiqotlarda akademik Yakov Mixaylovich Kolotirkin (1910- 1995) muhim rol oʻynagan. Maʻlum boʻlishicha, Tafel tenglamasi taxminan ∆ φ diapazonining faqat boshlangʻich qismini tavsiflaydi (3-rasm). 15

3-rasm. Poʻlat korroziyasining 0,01% SO 2 boʻlgan havo namligiga bogʻliqligi Ichki omillarga metallning quyidagi xususiyatlari kiradi: termodinamik barqarorlik, davriy Mendeleev tizimidagi holat, qotishmaning tuzilishi va turi, aralashmalarning mavjudligi, ichki stresslar va boshqalar. Metallni oʻz – oʻzidan yoʻq qilish imkoniyatini baholash uchun ushbu jarayonning izobarik-izotermik potensialidagi oʻzgarish belgisini aniqlash yoki anod va katod jarayonlarining qaytariladigan potensiallari qiymatlarini taqqoslash kerak. Elektrokimyoviy korroziya ikki koʻp bosqichli ketma-ket jarayonlarning (anod va katod) konjugasiyasi boʻlganligi sababli, uning umumiy tezligi ushbu bosqichlarning tezligi bilan belgilanadi, bu eng sekin. Shunga koʻra, barcha korroziya jarayonlari katod nazorati jarayonlariga (cheklovchi bosqich — katod jarayoni) va anod nazorati jarayonlariga (cheklovchi bosqich — anod jarayoni) boʻlinadi. Elektrokimyoviy korroziya uchun korroziya oqimining zichligi sifatida korroziya tezligining maxsus koʻrsatkichi kiritiladi. Biroq, bu koʻrsatkich universal emas, chunki metall buyumlar yuzasining anod va katod qismlarining maydoni sezilarli darajada farq qilishi mumkin va korroziya oqimining mahsulotning umumiy yuzasiga taqsimlanishi korroziyani yoʻq qilish jarayonining rasmini sezilarli darajada buzadi. Kislorod depolarizasiyasi bilan katod nazoratida eng sekin bosqich kislorodning elektrolit qatlami orqali metall yuzasiga tarqalish bosqichidir. Shuning uchun eritma aralashtirilganda korroziya tezligi oshadi (aralashtirish diffuziya sodir boʻladigan laminar suyuq plyonkaning qalinligini pasaytiradi). Haroratga bogʻliqlik maksimal 70-80 °C ga teng, chunki haroratning oshishi bilan ikkita koʻp yoʻnalishli jarayon sodir boʻladi — diffuziya koeffisientining oshishi va kislorodning suvda eruvchanligining pasayishi.Ikor= K e∝∆φ (1.1) bu yerda К va а — har bir oʻziga xos katod materiali uchun konstantalar va ∆ φ katod elektrodining haqiqiy va muvozanat potensiallari oʻrtasidagi farqdir. 16

4-rasm . Korroziya tezligining sirt potensialiga bogʻliqligining umumiy koʻrinishi "Deyarli normal korroziya" sodir boʻladigan ab qismidan tashqari, egri chiziq passivasiyaning allaqachon tanish boʻlgan hodisasini — ∆ φ qismini aks ettiradi. Maʻlum boʻlishicha, umumiy holda, a doimiy emas, balki potensialga bogʻliq boʻlgan oʻzgaruvchidir va shu bilan BS qismida korroziyaning umumiy tezligi potensial bilan kamayadi va ∆ φ qismida unga bogʻliq boʻlmaydi. Uchastka ( ∆ φ qayta massaj deb ataladigan hodisani tavsiflaydi: juda katta potensiallarda kuchli oksidli plyonka hosil qiluvchi va metallning yoʻq qilinishiga toʻsqinlik qiladigan kislorodning oʻzi gaz shaklida yoki eruvchan anionlarning bir qismi sifatida sirtdan siljiy boshlaydi. Va p nuqtada oʻsadigan "quyruq" - bu pitting hodisasi. Elektrodning haddan tashqari ijobiy potensiali bilan eritma anionlari elektrod jarayonlarida muhim rol oʻynay boshlaydi. Avvalo, bu xlorid anionlari. Va ular kuchli himoya plyonka oʻrniga koʻpincha yaxshi eriydigan tuzlarni hosil qiladi va korroziya darajasi keskin oshadi. Vodorod depolarizasiyasi jarayonlari harorat pasayganda va metall tarkibiga rux, kadmiy, qoʻrgʻoshin kabi qoʻshimchalar kiritilganda sekinlashadi, bu esa vodorod sekresiyasining haddan tashqari kuchlanishini oshiradi. Anod nazorati ostida eritmaning anionlari katta rol oʻynaydi-ularning tarqalish tezligi, adsorbsiyasi va anionlar bilan yomon eriydigan birikmalar hosil boʻlish ehtimoli. Neytral tuz eritmalarining korroziya tezligiga taʻsiri darajasi hosil 17

boʻlgan korroziya mahsulotlarining xususiyatlariga bogʻliq. Erimaydigan birikmalar metall yuzasini himoya qiladi, natijada korroziya darajasi pasayadi. Nitratlar, xloridlar va sulfatlarning aksariyati metallar bilan eruvchan birikmalar hosil qiladi, ular metall yuzasini himoya qilmaydi, bu esa korroziya tezligini oshiradi. Faollashtiruvchi taʻsir keyingi qatorda oʻsadi: Ionid bromid xlorid ftorid Neytral tuzlarning konsentrasiyasi maʻlum qiymatlarga koʻtarilganda, eritmaning elektr oʻtkazuvchanligi oshishi tufayli korroziya tezligi, xloridlar holatida esa xlor ionlarining faollashtiruvchi taʻsiri tufayli ham oshadi. Konsentrasiyaning yanada oshishi bilan katod reaksiyasida ishtirok etadigan kislorodning eruvchanligi pasayadi va korroziya darajasi pasayadi. Yuqoridagilarni umumlashtirib aytish mumkinki, korroziya jarayonining rivojlanish tezligi, turi va xususiyatiga taʻsir qiluvchi tashqi omillardan korroziya muhitining pH va harorati, neytral eritmalarning tarkibi va konsentrasiyasi, erigan kislorod konsentrasiyasi, muhitning nisbiy harakat tezligi eng muhim taʻsir koʻrsatadi. Metallning termodinamik barqarorligini standart elektrod potensiallarining kattaligi boʻyicha taxminiy baholash mumkin. Potensialning ijobiy qiymatlarga oʻtishini metallning termodinamik barqarorligini oshirish deb hisoblash mumkin. Biroq, ushbu korroziya jarayonining nazariy ehtimoli korroziyaning haqiqiy tezligi haqida gapirmaydi. Misol tariqasida quyidagilarni koʻrib chiqing. Alyuminiy va temir potensiallarining standart qiymatlari mos ravishda – 1,67 V va – 0,44 V, yaʻni termodinamik nuqtai nazardan alyuminiy korroziyaga koʻproq moyil boʻladi. Biroq, alyuminiy barqaror va temir suyultirilgan sulfat kislotada barqaror emas, bu alyuminiyda passiv plyonka hosil boʻlishi bilan bogʻliq. Metallning davriy tizimdagi holati uning korroziyaga chidamliligini aniq tavsiflamaydi, ammo korroziya xatti-harakatlariga nisbatan juda aniq naqshlar kuzatiladi. 18

Eng korroziyga moyil boʻlmagan metallar I va II guruhlarning asosiy kichik guruhlarida uchraydi. Ular gidroksidi va gidroksidi yer metallari. I va II guruhlarning yon kichik guruhlarida atom raqami (Cu – Ag – Au, Zn – Cd – Hg) oshgani sayin korroziyaga chidamlilik oshadi. IV va VI guruhlarning yon kichik guruhlarida va VIII guruhda osongina passivasiya qilinadigan metallar mavjud boʻlib, atom sonining koʻpayishi bilan birinchi yaqinlashishda passivasiya tendensiyasi pasayadi (Ti – Zr – Hf, Cr – Mo – W). Eng korroziyaga chidamli metallar VIII guruhning sakkizinchi qatorida (Os, Ir, Pt), shuningdek I guruhning yon kichik guruhida Au. Metallning tuzilishi korroziya tezligiga turli xil taʻsir koʻrsatadi. Shunday qilib, donning kattalashishi umumiy korroziyaning koʻpayishiga olib kelmaydi, ammo interkristallit rivojlanishiga hissa qoʻshadi. Metall qotishmalarini tuzilishi boʻyicha ikki guruhga boʻlish mumkin: - geterogen (ikki fazali, ortiqcha fazalarni oʻz ichiga olgan, kompozision); - bir hil (qattiq eritmalar, intermetallidlar, amorf qotishmalar). Qotishma tuzilishi asosan korroziya jarayonining tabiatini aniqlaydi. "Mexanik aralash" tipidagi qotishmaning korroziv yoʻq qilinishi atom (massa) nisbati va katod va anod rolini bajaradigan fazalarning oʻzaro joylashishi bilan belgilanadi. Agar fazalar teng taqsimlangan boʻlsa va anod komponentining ulushi kichik boʻlsa, unda korroziya doimiy, bir xil boʻladi. Anod fazasining notekis taqsimlanishi bilan korroziya mahalliy boʻladi, korroziya oʻchoqlari ichkariga tarqaladi. 19

1.3. Protektorli himoya usullari Protektor himoyasi – korroziyaga qarshi ishlov berishning bir varianti bo'lib, u himoya qilinadigan metall yuzaning Inhibitor protektori, faolroq metall bilan aloqasini o'z ichiga oladi. Havo ta'siri ostida Inhibitor asosiy mahsulotni (quvur liniyasi, suv ta'minoti yoki isitish tizimi, kema korpusi va boshqalar) yo'q qilishdan himoya qiladi. Metalllarni korroziyadan himoya qilish elektrokimyoviy zangdan oldin samarali katod himoyasini yaratish uchun maxsus elektr liniyalarini o'tkazish imkoniyati bo'lmagan taqdirda yoki ushbu usul maqsadga muvofiq bo'lmagan taqdirda maqbuldir. Kichkina o'lchamdagi ob'ektlarda yoki ishlov beriladigan strukturaning yuzasi izolyatsion material bilan qoplangan hollarda himoya himoyasini qo'llash tavsiya etiladi. Agar ob'ekt va atrof-muhit o'rtasidagi o'tish qarshilik ko'rsatkichi ahamiyatsiz bo'lsa, protektor asosiy ob'ektni shikastlanishdan to'liq himoya qilishi mumkin. Ammo korroziyadan himoya qilish faqat ma'lum masofada ijobiy ta'sirga ega, ya'ni himoya vositalarining har bir turi korroziyaga qarshi ta'sirning o'ziga xos radiusiga ega. Bu himoyalangan ob'ektdan maksimal masofa. Korroziyaga qarshi himoya qilish uchun bir yoki bir nechta himoya vositalaridan, o'tish kabellaridan va nazorat-o'lchash qismlaridan iborat qurilmalar qo'llaniladi. Agar kerak bo'lsa, kontaktlarning zanglashiga rezistorlar, qutblangan elementlarni tartibga soluvchi shuntlar kiradi. O'simliklar tuproqning muzlash darajasidan pastroqda (kamida 1 metr) o'rnatiladi. Protektor himoyalangan tuzilishdan 3-7 metr masofada joylashgan. Yaqinroq eritma inhibitori tuzlari bilan izolyatsiya qatlamiga zarar etkazishi mumkin. Quvurlarning korroziyasidan himoya qilish shuni ko'rsatadiki, faolroq metallning elektronlari kamroq faol moddaning ionlariga yopishadi. Bunday o'zaro ta'sir natijasida ikkita jarayon sodir bo'ladi: 20

Protektor oksidlanib, asosiy tuzilmani korroziyadan himoya qiladi. Atrof-muhit va quvur liniyasi bilan faol ta'sir o'tkazish paytida protektor to'liq "eriydi" yoki shunchaki himoyalangan struktura bilan aloqani yo'qotadi, shuning uchun himoya mexanizmini vaqti-vaqti bilan tiklash kerak. 1-rasm. Yer osti quvurning korroziyadan himoyalash Metall konstruktsiyalarni bunday himoya qilishning fizik - kimyoviy xususiyatlarini hisobga olgan holda , agar struktura kislotali muhitda ishlatilsa , protektordan foydalanish maqsadga muvofiq emas degan xulosaga kelishimiz mumkin . Agar struktura neytral muhitda ( tuproq , suv , havo va boshqalar ) bo ' lsa , himoya himoyasi tavsiya etiladi . Temir quvurini himoya qilish uchun kadmiy , xrom , rux , magniy ( faolroq metallar ) protektor sifatida ishlatilishi mantiqan to ' g ' ri keladi . Ammo ulardan foydalanishda bir qator nuanslar mavjud . Masalan , sof magniy yuqori zanglash tezligiga ega , qo ' pol taneli tuzilish tufayli sof sink notekis eriydi , alyuminiy tezda oksidli plyonka bilan qoplanadi . 21

Salbiy hodisalarning oldini olish uchun doping tarkibiy qismlari protektor bo'lib xizmat qiladigan toza moddaga kiritiladi. Aslida, protektor toza metall emas, balki uning boshqa moddalar bilan qotishmasi. Magniy himoyasi Ko'pincha magniy qotishmalari himoya sifatida ishlatiladi. Kompozitsiyaning qotishma tarkibiy qismlari alyuminiy (maksimal 7 %), rux (5% gacha), mis, qo'rg'oshin va nikel ham kiritiladi, ammo ularning umumiy ulushi kompozitsiyaning yuzinchi qismidan oshmaydi. Protektor sifatida bunday kompozitsiyalar kislotalilik ko'rsatkichi 10,5 dan yuqori bo'lmagan muhitda ishlatilishi mumkin. Qotishma tarkibida ham magniy tezda eriydi, so'ngra uning yuqori qatlamida erimaydigan birikmalar paydo bo'ladi. Magniy qotishmalari sezilarli kamchilikka ega-qo'llanilgandan so'ng ular metall buyumlarning yorilishiga olib kelishi va vodorod mo'rtligining oshishiga hissa qo'shishi mumkin. 2- rasm . Katodli himoya stansiyasi 22

Tuzli suvda joylashgan tuzilmalarni himoya qilish uchun magniy qotishmasiga alternativa sink kompozitsiyalardir . Kadmiy ( maksimal ko ' rsatkich 0,15 %), alyuminiy (0,5% dan kam ) va oz miqdordagi temir , qo ' rg ' oshin va mis ( jami 0,005% gacha ) sink uchun qotishma tarkibiy qismlarga aylanadi . Dengiz suvining ta ' siridan bunday protektor ideal bo ' ladi , ammo neytral muhitda sink qotishma protektorlari tezda oksidlar va gidroksidlar bilan qoplanadi va butun korroziyaga qarshi kompleksni bekor qiladi . 3- rasm . Sink qoplamalari Sink qotishmalari korroziyadan himoya qiluvchi vosita bo ' lib , maksimal portlash va yong ' in xavfsizligini ta ' minlaydi . Ushbu kompozitsiyalar bilan yonuvchan va portlovchi moddalar, masalan, gaz uchun quvurlarni qayta ishlash tavsiya etiladi. Bunday kompozitsiyalar atrof – muhit xavfsizligi uchun o'z aktivlariga yana bir "ball" oladi-anod eritilganda ifloslantiruvchi moddalar hosil bo'lmaydi. Shuning uchun sink kompozitsiyalari ko'pincha neft quvurlarini korroziy himoya qilish uchun, shuningdek neftni tashiydigan tankerlar va kemalar uchun ishlatiladi. 23

Alyuminiy aralashmalari odatda oqadigan sho'r suvga ta'sir qilish uchun ishlatiladi. Qotishma, shuningdek , sink (8% gacha), magniy (5% gacha) va indiyni kremniy, talliy va kadmiy bilan oz miqdorda (0,02% gacha) kiritadi. Qo'shimchalar alyuminiyda oksidlar paydo bo'lishining oldini oladi. Bundan tashqari, alyuminiy qotishmalari magniy himoyasi ishlatiladigan sharoitlarda mos keladi. Metall konstruktsiyalarning shikastlanishi tashqi va ichki tomondan sodir bo'ladi. Hatto neytral kislotalilik darajasi (suv) bo'lgan suyuqlik ham zangning sababi bo'lgan bikarbonatlar, karbonatlar, kislorod bo'lsa, quvur liniyasini tezda yo'q qilishi mumkin. Bunday tuzilmalarda ichki yuzalarni muntazam tozalash mumkin emas. Optimal chiqish suyuqlikka soda, natriy karbonat yoki kaltsiyni oldindan kiritish bo'ladi. Bunday suv bilan ishlov berish tashilgan suyuqlikning agressivligini kamaytirishi mumkin. Sink qotishmalaridan tayyorlangan er osti idishlari silikatlar, fosfatlar yoki polikarbonatlarni tashiladigan yoki saqlanadigan muhitga kiritish orqali himoya qilinadi. Sink yuzasida kimyoviy reaktsiya natijasida zang paydo bo'lishining oldini olish uchun ingichka plyonka paydo bo'ladi 24

II. HISOB QISMI Protektor himoyasi quvur liniyasini korroziyaga qarshi himoya qilishning elektrokimyoviy turiga ishora qiladi va galvanik elementning ishlash printsipiga asoslanadi. U avtonomdir, shuning uchun uni elektr energiyasi manbalari boʻlmagan joylarda qoʻllash mumkin. Protektor himoyasining asosiy afzalliklari: avtonomiya, past operatsion xarajatlar va ulanish qulayligi. Kamchilik - kam metallardan foydalanish. Himoyachi oʻrnatishni hisoblashda quyidagi parametrlar aniqlanadi: himoyachining qarshiligi va oqim kuchi, 1 km quvur liniyasini himoya qilish uchun zarur boʻlgan oqim kuchi, 1 km quvur liniyasi uchun himoyachilar soni, himoyachilar orasidagi masofa va ularga xizmat koʻrsatish. Protektor himoyasining sxematik diagrammasi 8-rasmda koʻrsatilgan. 8-rasm. Protektor himoyasining sxematik diagrammasi. 1 - quvur liniyasi; 2 – nazorat-oʻlchov ustuni; 3 – ulash simlari; 4-5 - himoyachi va faollashtiruvchi. Protektor himoyasining asosiy parametrlarini hisoblash tartibi quyidagicha. 1. Himoyachi oʻrnatishdan oqim tarqalishiga qarshilik: R п = 0 , 366 ρ г l а ⋅ N ⋅ η э( lg 2 l а d а + 1 2 lg 4 h + l а 4 h − l а + ρ а ρ г lg d а d п ) , (3.25) Bu yerda ρг - protektor atrofidagi tuproqning qarshiligi; 25

ρа - aktivatorning solishtirma qarshiligi; dа,lа - mos ravishda, himoyachini oʻrab turgan aktivator ustunining diametri va balandligi; dп - protektor diametri; h - protektorni oʻrnatish chuqurligi (yer yuzasidan protektorning oʻrtasiga qadar), (9-rasm); N - guruhdagi himoyachilar soni; ηэ - guruhdagi vertikal himoyachilarning oʻzaro ekranlanishini hisobga olgan koeffitsient. 9-rasm . Protektor himoyachining quvur liniyasiga ulanish sxemasi. 1 - quvur liniyasi; 2 – drenaj kabeli; 3 – nazorat-oʻlchov ustuni; 4 – himoyachi (Mg, Zn, Al); 5 – faollashtiruvchi. 2. Potentsiallar boʻyicha oʻrnatiladi: Еп=−1,6 В - quvur liniyasiga ulashdan oldin himoyachining salohiyati; Езащ .min =−0,85 В - minimal himoya potentsiali; Еест =−0,55 B - himoyani yoqishdan oldin quvur liniyasining tabiiy salohiyati. 3. Protektorni oʻrnatishning himoya zonasining uzunligi: L= Rиз Rn( Еп Езащ .min −1). (3.26) 26

bu yerda Rиз= Rn πD н - uzunligi birlik uchun quvur liniyasi izolyatsiyasining qarshiligi. 4. Bogʻlanish kuchi: Iп= Езащ .min −Eест Rп (1− Езащ .min Eп ) , (3.27) 5. Anodik oqim zichligi: Jа=1000 Iп N (πd n⋅ln+1,57 dn2) , (3.28) bu yerda protektor oʻlchamlari dn Va ln dekimetrlarda almashtiriladi. 6. Protektorni oʻrnatishning xizmat qilish muddati: Т= G⋅ηи⋅ηп q⋅In , (3.29) bu yerda G - protektor birligining ogʻirligi; q - himoyalovchi materialning nazariy elektrokimyoviy ekvivalenti (magniy himoyachilari uchun q=3,95 кг /A⋅год ); ηи - protektordan foydalanish koeffitsienti, ( ηи=0,95 ); ηп - anod oqimining zichligiga qarab himoyachining samaradorligi (3- jadval). 3-jadval. Anod oqimining zichligiga bogʻliq holda protektor samaradorligi jа,мА /дм 2 6 12 18 24 30 36 42 48 ηп 0,51 0,54 0,55 0,56 0,575 0,585 0,592 0,600 Toʻliq PM-U himoyachilarining texnik tavsiflari 4-jadvalda keltirilgan. 4-jadval. Toʻliq PM-U himoyachilarining texnik xususiyatlari 27

Magniy protektorlar turi O ʻ lchamlari, mm Ogʻirligi, kg Elektrod Umumiy Elektrod UmumiyBalandl igi, mm Rejada Shartli diametr Balandl igi, mm Diametri, mm PM-5U 500 75x100 95 580 165 5 16 PM-10U 600 100x100 100 700 200 10 30 PM-20U 610 155x175 150 710 270 20 60 28

XULOSA Mazkur tadqiqot davomida gorizontal rezervuarlarning mahsulot osti suvlari orqali yuzaga keladigan korroziya jarayonlari va ularni himoya qilish usullari atroflicha o’rganildi. Rezervuarlarning mahsulot osti suvlari bilan to’g’ridan- to’g’ri o’zaro ta’siri natijasida yuzaga keladigan korroziya jarayonlari texnologik inshootlarning texnik holati va uzoq muddatli ishlash qobiliyatiga salbiy ta’sir ko’rsatishi aniqlandi. Bunday jarayonlarning asosi mahsulot osti suvlari tarkibida mavjud bo’lgan agressiv ionlar, masalan, xlorid va sulfat ionlari, hamda suvdagi kislorodning metall yuzalariga bevosita ta’siri bilan bog’liq. Ushbu ionlarning kimyoviy va elektroximik reaksiyalarda ishtirok etishi korroziya tezligini sezilarli darajada oshirib, metall konstruksiyalarining yemirilishiga olib keladi. Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatdiki, mahsulot osti suvining fizik-kimyoviy tarkibi korroziya jarayonining bosh omillaridan biri bo’lib, uning agressivligi metallning himoya qatlami yoki qoplamalariga qaramay zarar yetkazishi mumkin. Shu sababli, rezervuarlarni mahsulot osti suvlari orqali yuzaga keladigan korroziyadan himoya qilish uchun maxsus tizimli yondashuv talab etiladi. Eng samarali usullardan biri protektorli himoya tizimlaridan foydalanishdir. Ushbu tizimlar korroziya jarayonini nazorat qilish, metallni agressiv ionlarning ta’siridan samarali himoya qilish va uzoq muddat davomida ekspluatatsion barqarorlikni ta’minlash imkonini beradi. Bundan tashqari, zamonaviy korroziyaga qarshi qoplamalar va inhibitorlardan foydalanish, rezervuarlarning ichki yuzasini kimyoviy ta’sirdan himoya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Himoya qoplamalari mahsulot osti suvining metall bilan bevosita aloqasini cheklash orqali, suvdagi agressiv komponentlarning metall yuzasiga o’tishining oldini oladi. Bunda himoya qoplamalarining kimyoviy barqarorligi, suvning harorati va ionlarning eruvchanlik darajasini hisobga olish talab etiladi. Shuningdek, tadqiqot davomida rezervuarlarning ishlash sharoitlarini yaxshilash bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqildi. Mahsulot osti suvini rezervuardan 29

muntazam ravishda olib tashlash, suv tarkibini muntazam ravishda tahlil qilish va korroziyaga qarshi vositalarni o’z vaqtida qo’llash metall konstruksiyalarining uzoq muddatli xizmat ko’rsatishini ta’minlashda muhim omillardir. Rezervuarlarning texnik holatini muntazam monitoring qilish, shuningdek, ular uchun maxsus katodik himoya tizimlarini joriy etish korroziya jarayonlarini sekinlashtirishda katta rol o’ynaydi. Umuman olganda, ushbu ishda o’rganilgan ma’lumotlar va amaliy tavsiyalar sanoat rezervuarlarining ekspluatatsion barqarorligini oshirishga, texnik xizmat ko’rsatish xarajatlarini kamaytirishga va atrof-muhit xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan. Kelajakda mahsulot osti suvlari bilan bog’liq korroziya jarayonlarini chuqurroq tahlil qilish, yangi himoya materiallari va texnologiyalarini joriy etish orqali ushbu muammoni yanada samarali hal qilish imkoniyati mavjud. Shu bois, korroziyaga qarshi himoya usullarini takomillashtirish va ularni sanoatda keng ko’lamda qo’llash dolzarb ilmiy va texnologik yo’nalishlardan biri bo’lib qolmoqda. Mazkur yondashuv metall rezervuarlarning texnik xizmat ko’rsatish muddati davomida xavfsiz va samarali ishlashini ta’minlaydi. 30

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Semenova I. V., Florianovich G. M., Xoroshilov A. V. Korroziya va korroziyadan himoya qilish. 2014 yil. 336 b. 2. Xomchenko G. P. universitetlarga abituriyentlar uchun kimyo boʻyicha qoʻllanma / 4-nashr., ISPR. va qoʻshimcha-M.: yangi toʻlqin, 2002 yil. 480 b. 3. Kofanova N. K. Metalllarning korroziyasi va himoyasi / oʻquv qoʻllanma - Alchevsk, 2003 yil 4. B.SH.Akramov. “Neft va gaz konlarini loyixalashtirish va ishlatish” fanidan maʻruza matnlari toʻplami. Toshkent - 2000 yil. 5. A.B.Movlonov, B.SH.Akramov. “Qatlamlarning neft va gaz bera olishgini oshirish texnologiyasi va texnikasi” fanidan oʻquv qoʻllanma. Toshkent- 2002 yil. 6. Z.S.Ibroximov. “Neft va gaz soxalarining ruscha – oʻzbekcha atamalar lugʻati”. Toshkent, Nur-1992 yil. 7. E. Ergashev, A.V. Mavlonov. Neft va gaz geologiyasi ruscha – oʻzbekcha izohli lugʻati. Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti-2000 yil. 8. Газизов АА. «Увеличение нефтеотдачи неоднородных пластов на поздней стадии разработки.- М: ООО «Недра-Бизнес центр».2002 г. 9. Syunyaev Z. I., Syunyaev R. Z., safieva R. Z. neft dispers tizimlari. N: Kimyo, 1990 Yil. 226 b . 10. Safieva R. Z. neftning fizik kimyosi. M.: Kimyo, 2021 y il. 448 b . 11. Baykov N. M., Pozdnyshev G. N., Mansurov R. I. neft, gaz va suvni yigʻish va sanoat tayyorlash. N .: Yer Osti Boyliklari, 2019 yil . 261 b . 12. Rudchenko A. V. quvur tizimlarining operatsion ishonchliligi: darslik- Tomsk: nashriyot: Tomsk politexnika universiteti nashriyoti, 2008 yil , 118 b . 31

13. R. L. Budkevich Tomonidan. Uskunani korroziyadan himoya qilish: oʻquv qoʻllanma. - Almetyevsk: Almetyevsk Davlat neft instituti bosmaxonasi, 2007 yil, 56 bet. 14. Nechval A. M. "neft va gaz quvurlarini loyihalash" / / Ufa davlat texnika universitetining" neft va gazni tashish va saqlash " kafedrasi – 2007 y il . 169 b. 15. Quvurlar va tanklarni korroziyaga qarshi himoya qilish / M. V. Kuznetsov, V. F. Novoselov, P. I. Tugunov va boshqalar: yer osti boyliklari, 1992. 238 b . Internet say t lar 16. www.geology.com 17. www. neftegaz .ru 18. www.gubkin.ru 19. www.ziyo. net . 20. www.nefte.ru 21. http://www.okorrozii.com/ximichiskakorrozia.html 32

O'xshashlar

Gorizonatl rezervuarlarning mahsulot osti suv orqali korroziyasi himoya qilish uchun protektorli himoyasini loyihalash

Rezervuarlarning tashqi tag yuzalarini protektorli himoyasini

Yer osti quvurlarni qurulmalar guruhi yordamida himoyasini loyihalash

Tuproq tarkibidagi suv kurs ishi

Aktiv gaz hajmi 600 mln m3 bo’lgan yerosti gaz omborini suvli