Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasini o’rganish - To'qimachilik - Diplom ishlar

Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasini o’rganish

Yuklangan vaqt:

30.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4647 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida“RITER” ip-yigiruv texnologiyasini o’rganish MUNDARIJA betlar Kirish . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ………............4-5 IBOB. Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasi“RITER” ip-yigiruv texnologi k zanjirlarinihg tavsifi 1.1 Korxona ip-yigiruv tizimi ni asoslash…………………………6-9 1.2 Toylarni titish, tozalash, aralashtirish va savash jarayonlari..10-20 1.3 Tolalarni tarash, cho’zish va piltalash jarayonlari…………...21-25 1.4 Tolalarni halqali yigirish jarayonlari………………………..26-29 I I BOB. Texnologik tadqiqotni hisobi 2.1 Korxonada yigirish rejasini tuzish usuli……………………..30-32 2.2 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi dagi mashinalarning nazariy ish unumdorligini aniqlash……………………………………………………………..33-38 2. 3 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi da x om-ashyo , tayyor mahsulotlarga qo‘yiladigan gost va texnik shartlar talablari ……………………...39-43 I II BOB. Iqtisodiy qism 3.1 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasin ning tashkiliy iqtisodiy ko‘rsatkichlari Hisobi..............................................................................................44-49 I V BOB. “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida m ehnat muhofazasi va atrof- muhit himoyasi 4 .1 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida m ehnat muhofazasi ……50-52 4.2 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida atrof-muhit himoyasi……..53-56 Xulosalar ……………………………………………………………..57

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………………………………58-60 K I R I SH Mavzuning dolzarbligi: jahon bozorida respublikamiz to’qimachilik sanoati mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirishga yo‘naltirilgan yuksak texnologiyalarga asoslangan zamonaviy tarmoqlar va ishlab chiqarish sohalarini jadal rivojlantirish yurtboshimiz I.A.Karimovning mamlakatimizni 2015yilda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagima’ruzalarida soha mutaxasislariusun asosiy dolzarb vazifalardan hisoblanadi[1]. Zamonaviy ip-yigiruv texnologiyasi o‘zining texnik qurollanish darajasi bo‘yicha yuksak darajada mashinalashgan moddiy-texnik bazaga ega tarmoqlar jumlasiga kiradi. Yangi yaratilgan texnologik jarayonlar va unumdor jihozlarni ishlab chiqarishga joriy etilishi, avtomatlashgan ayrim mashinalardan avtomatlashtirilgan korxonalarga o‘tilishi mehnat unumdorligini, texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni va ishlab chiqarish madaniyatini o‘sishiga asos bo‘lmoqda. Hozirgi kunda ham yangi mashinalar, agregatlar, uzluksiz tizimlar yaratish borasida izlanishlar davom etmoqda. Bunday yangi texnika va texnologiyalar tolalarni ishlab chiqarish, qayta ishlash, mahsulotlar tayyorlashni barcha o‘tim va bosqichlarga tadbiq etilmoqda. Yangi yutuqlar nafaqat oddiy yoki murakkab jarayonlarni qo‘llashda, shu bilan bir qatorda elektronika va avtomatik tizimlarni joriy etish, markazlashtirilgan boshqarish va nazorat, rostlash va o‘zgartirishni masofadan

boshqarish tizimlarni qo‘llash bilan ham xarakterlidir. Avval ma’lumot berilmagan jihozlar va jarayonlarni o‘rganish asosida mukammal tavsiyalarni ishlab chiqish va ularni joriy etishni mutaxasislar oldida turgan asosiy vazifalardan hisoblanadi[2,3,4]. Qarshi “Cotton road” qo‘shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi jihozlar Evropa davlatlarida ishlab chiqarilgan. Bosh maqsad mahsulotlarni zamonaviy texnika va texnologiya jihozlarida tayyorlab ekspotr qilish bosh vazifa qilib belgilangan. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: men bitiruv malakaviy ishimda ilmiy texnik taraqqiyot yutuqlariga asoslanib tabiiy tolalarni yigirishning zamonaviy, jahon andozalari talablariga javob beradigan O‘zbekiston-Kipr-AQSH Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasidagi “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi texnologik jihozlarning tuzilishi, ishlab chiqarishga joriy etilishiko‘zda tutilgan imkoniyatlari, ularda ishlab chiqarishni tashkil etish mahsulot sifatini ta’minlash, nazorat qilish hamda uning samaradorligini o’rganishni maqsad qilib oldim. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari ga quyidagilar kiradi : Zamonoviy ip yigirish texnologiyasining taraqqiyoti yangi yo‘nalishlar va ip shakllanishidagi yangi usullar, yigirish jarayonlarini tahlili, zamonaviy yigirish mashinalarining ishchi a’zolarining tuzilishi va bajaradigan vazifalari, kamchilik va afzalliklarini chuqur o‘rganib chiqish. Mashinalarni bir biriga agregatlash hisobiga, texnologik bosqichlarning qisqartirish va takomillashtirish yangi texnologiyalarni qo‘llashni ishlab chiqish. Cho‘zish asboblari quvvatini oshirish hisobiga bosqichlarni kamaytirish. Kamerali yigirish mashinalarini qo‘llab, mahsulot sifatini oshirish, ip yo‘g‘onligi, ravonligi, pishig‘ligi, tozaligi kabi ko‘rsatkichlarni jahon talablari darajasiga yetkazishni o‘rganish.Zamonoviy ip yigirish usulni qo‘llashdagi iqtisodiy samaradorlikni hisoblash va mehnat xavfsizligi, yigirish jarayonida ajralib changlarni zararsizlantirish usullarini o‘rganishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishining ob’yekti sifatida Qarshi “Cotton road” qo‘shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi jarayonlar va ularda qo’llaniladigan jihozlarnitadqiq qilish olingan.

Bitiruv malakaviy ishining ilmiy va amaliy ahamiyati: bitiruv malaka ishimni a ilmiy va maliy ahamiyati shundaki, tayyorlangan materiallaridan ishlab chiqarishda uslubiy ko’rsatma sifatida foydalanishlari mumkin. Shu sohada faoliyat olib boruvchi o’qituvchilar kasb-hunar kollejlarida “Tikuvshilik materialshunosligi” fanidan ilmiy-uslubiy tavsiyalar sifatida foydalanish lari mumkin. Bitiruv malakaviy ishning strukturasi va hajmi : BMIning umumiy hajmi 6 0 bet bo‘lib, o‘z ichiga kirish, 4 ta bob, xulosa, 4 7 ta adabiyotlar ro‘yxatini oladi. Chizma qismi 16 ta rasmva 21 ta jadvaldan iborat. IBOB. “RITER” ip-yigiruv texnologik zanjirinihg tavsifi 1.1 Korxona ip-yigiruv tizimi ni asoslash Tolalardan ip hosil qilish ketma-ketligini yigirish tizimi deb atash qabul qilingan. Bunda yigirish tizimi tushunchasi faqat jarayonlar ketma-ketliginigina emas, balki texnologik jihozlar ro‘yxatini yigirish korxonalarida qabul qilinish tartibini ham o‘z ichiga oladi. Ma’lum yo‘g‘onlikdagi ip yigirish uchun maxsus yigirish sistemasidan foydalaniladi. Tanlangan mashinalar va mexanizmlar hamda ularda bajariladigan bosqichlar yig‘indisi yigirish usuli yoki sistemasi deyiladi [7]. Mahsulotni yigirish usullariga ko‘ra mashinalar halqali (urchuqli) hamda halqasiz (urchuqsiz) yigirish mashinalarga bo‘linadi. Halqali ip yigirish mashinalarining asosiy kamchiligi shundaki, bu mashinalarda urchuqning aylanish tezligi 10000-15000 min -1 dan oshirib bo‘lmaydi, chunki bunga urchuq bilan yugurdakni tuzilishi xozircha imkon bermaydi. Shu munosabat bilan boshqa yangi va istiqbolli yigirish usullarini yaratish zaruriyati tug‘ildi. Nihoyat, olimlar va konstruktorlarning izlanishlari asosida zamonaviy usullari kashf etilib, ularda ip halqasiz usulda hosil qilinadi. Bu yangi mashinalarning klassik mashinalardan farqi shundaki, ularda chizish, pishitish va ipni naychaga o‘rash jarayonlari alohida bajariladi [9 ,46 ].

Yuqorida keltirilgan mashinalarda bajariladigan ishlarni yaxshiroq tasavur qilish uchun tutam hosil qilish, unga buram berish va ip shakllanishini bir necha usullari bilan tanishib chiqamiz. Halqali yigirish mashinasida esa ipni pishitish va o‘rash jarayonlari bir xil ish organlari – begunok va urchuqlar yordamida bajarilgan. Yangi usulda ip yigirishda mahsulot aval alohida-alohida tolalarga ajratiladi, ingichkalashtiriladi, tolalar oqimi yigirish kamerasiga berilib tolalar oqimi qo‘shiladi va buram berib pishitib ip hosil qilinadi. Piltachaga buram berishning ya’ni pishitishni yaxshiroq, tasavvur qilish uchun quyidagi bir nechta prinsipial sxemalarni (1-rasm) ko‘rib chiqamiz. I - ko‘rinishda asosan mahsulotga buram berish (pishitish) ta’minlovchi va chiqaruvchi silindrlar orasiga qisilgan piltachaga pishituvchi moslama yugurdak yordamida buram beriladi Faraz qilaylik harakatsiz silindrlarorasiga buram berilmagan piltachajoylab pishituvchi moslama yordamidabir hil uzunlikdagi A va B chi zonadagimahsulotga buram beraylik. Bundasilindrlar bilan pishituvchi moslama oralig‘ida pilta bilan o‘z o‘qi atrofida pishituvchi moslama tezligiga teng buram oladi. Lekin pishitish moslamasining bir tomonga aylanishi tufayli A zonada chap, B zonada o‘ng buram hosil bo‘ladi. Agar ta’minlovchi silindr hamda chiqaruvchi silindrlarga harakat berilsa A zonadagi pishitilgan mahsulot B zonasi kelib yana o‘z xolatiga qaytib, olgan buramni yo‘qotadi. Bunday mahsulotga buram berish ipni pishitishda va uning shakllantirishgda qo‘llanilmaydi, ya’ni "yolg‘ondakam" pishitish deb ataladi [10,47]. А В I II III IV

1 - rasm . Piltach larga buram berishning texnologik sxemalarni Agar I- ko‘rinishdagi buram berishning A zonasini olib tashlab, mahsulotga ya’ni ta’minlovchi silindrga chiqayotgan piltagacha buram berish, A pishitish zonasida pishitish moslamasi yordamida pishitib, uni naychaga o‘ralsa, unda II- turdagi pishitish sxemasini ko‘rish mumkin. Bunda mahsulot haqiqiy buram olib bir vaqtning o‘zida ham pishitilib ham naychaga o‘rash jarayoni bajariladi.Pishitishning bunday turi asosan pilik mashinalarida pilikka buram berishda, yigirish mashinalarida ipga buram berishda, iplarni qo‘shib pishitish mashinalarida, qo‘shaloq iplarga buram berishda qo‘llaniladi. Bu turdagi pishitishning kamchiliklaridan biri pishitish va o‘rash bitta ishchi organida, ya’ni urchuqlarda bajarilganligi uchun urchuqqa juda katta tezlik bilan aylantirish, undan tashqari pishitilgan mahsulotning o‘rash ishlari bitti organda bajarilganligi tufayli unga ko‘p energiya sarf bo‘ladi. III - turdagi pishitish, ta’minlovchi va pishituvchi moslamada birgalikda bajarilib, bu pishitish sxemasida oldindan bobina o‘rab olingan pishitilmagan mahsulot chiqaruvchi ishchi organ yordamida pishitishning ikkinchi zonasida pishitilib ip o‘rash moslamasi yordamida naychaga o‘rab olinadi. (Yantra tipidagi pishitish mashinasi).Bunday turdagi pishitish asosan kimyoviy elementar iplarni pishitishda qo‘llaniladi, bu turdagi pishitishda ham II- turdagi kamchiliklar mavjud. Pishitishning IV turi I ko‘rinishga o‘xshab ketadi. Lekin bu turdagi pishitish Ichi turdagi pishitishdan farq qilib, olinadigan mahsulot haqiqiy pishitishga ega, yani bu usulda birinchi zonada qisilmagan erkin xoldagi alohida tolalar oqimi (diskret oqim) pishituvchi organga kelguncha ular buram olmaydi. Pishituvchi organ kelgan tolalar oqimi pilta halqasini hosil qilib, ular bir-bir bilan qo‘shilib, quyuqlashib, pishitish organi yordamida pishitiladi va alohida ishchi organ yordamida konusimon shaklda o‘raladi va mahsulotni uzuluksizligini ta’minlaydi. II - turdagi pishitishdan IV- turdagi pishitishning farqi shundaki, pishitish va o‘rash jarayonlari alohida-alohida ishchi organlarda bajariladi. Buning natijasida

buram beruvchi ishchi organ yuqori tezlikda mahsulotga buram berish, alohida o‘rash mexanizmi yordamida ip o‘ralishi kam energiya sarf qilinishga, ip uralgan naychalarning massasini oshirishga imkon tug‘dirdi. Bunday mahsulotga buram berish, pishitish yangi turdagi yigirish mashinalarini va yangi turdagi iplarni shakllanishiga olib keldi. Bu yangi usulda ta’minlovchi mahsulot piltani alohida tolalar oqimiga ajratish uchun, yuqori chizish quvvati o‘rnatilgan moslamalarda amalga oshiriladi. Tolalar oqimi bir tekis yigirish kamerasiga havo yordamida, gidravlik (suyuqlik) yordamida, elektrostatik maydon yordamida uzatildi va pishitiladi. Hosil bo‘lgan ipni o‘rash hamma yigirish usullarida bir xil kechadi [18]. Urchuqsiz ip yigirishda quyidagi 2-rasmdagi texnologik bosqichlar bajarilib ularga: 1 2 3 4 5 6 2 - rasm. Urchuqsiz ip yigirish sxemasi 1.Ta’minlash; 2.Ta’minlanuvchi mahsulot-piltani cho‘zish diskre-tizatsiya qilish; 3.Diskret oqimini yigirish kamerasiga uzatish; 4. Siklik qo‘shish va yangi halqasimon piltacha hhosil qilish; 5. Pishitish va ip shakllantirish; 6.Silindr shaklida bobinaga o‘rash. Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida“RITER” ip-yigiruv texnologiyasini karda (oddiy) ip yigirish sistemasi qo‘llaniladi [46].Quyidagi 1- jadval da sistemasida bajariladigan jarayonlar keltirilagan. 1 -jadval Karda (oddiy) sistemasi № Bajariladigan jarayonlar Olinadigan mahsulot 1. Titish-savash xolst

2. Tarash pilta 3. Piltalash 1 utim pi lta 4. Pilatalash 2 utim pilta 5. Piliklash pilik 6. Yigirish ip Bu sistemada asosan o‘rta tolali paxtadan yo‘g‘onligi T=15,4-100 teksgacha N=65-10 gacha bo‘lgan iplar olinadi. Bunday iplar keng assortimentdagi ip gazlamalar ishlab chiqarish uchun qo‘llaniladi. 1.2 Toylarni titish, tozalash, aralashtirish va savash j arayonlari Yigirilgan ipning sifatli bo‘lishi, texnologik jarayonlarning barqarorligi faqatgina tolalar aralashmasi tartibga bog‘liq bo‘lmay, balki komponentlarni aralashtirish jarayonini oqilona tashkil etishga ham ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Ma’lumki yigirish rejasining 1-bosqichida titish, tozalash, aralashtirish va savash jarayonlari orqali toylangan paxta tolalaridan yigirishning birinchi xomaki mahsuloti- xolst tayyorlanadi. Odatda bu vazifa bir texnologik tizimga biriktirilgan uskunalarda TTA- titish - tozalash agregatlarida amalga oshiriladi (ba’zan TSA- titish - savash agregatlari deb ham yuritiladi.). TTAlarida tolalash mahsulotlariga ishlov berish bir necha bosqichda amalga oshiriladi [ 10,42 ]. 1-Bosqich. Titish va qisman tozalash: bosqichda toylangan paxta tolasi qatlamlari ignali sirtlar (P-1 ta’minlagichlarda) yoki pichoqli barabanlar (AP-18, AP-36 avto- ta’minlagichlarda) ta’sirida nisbatan mayda bo‘lakchalarga ajratiladi. Natijada mahsulot tarkibidagi xas cho‘plarning tolaga yopishqoqligi kamayadi va uni tozalash osonlashadi. 2-Bosqich. Aralashtirish: bosqichda maydalangan paxta bo‘lakchalari aralashtiruvchi mashinaldarda yaxshilab aralashtiriladi. TTA- tarkibiga qarab aralashtirish P-5 bosh

ta’minlagich, SN-3 uzluksiz holatda aralashtiruvchi mashina, MSP-6, MSP-8- aralashtiruvchi mashinalar, MM-4, MM-6 - ko‘p karrali aralashtirgich mashinalarida boshlanib keyingi uskunalarda davom etadi. 3-Bosqich. Erkin holatda titish va tozalash : bosqichda pichoqli yoki qoziqli barabanlar bilan jihozlangan mashinalarda erkin xolatdagi tolali mahsulotni titish va tozalash amalga oshiriladi. Bularga ON-6 qiya tozalagich, CHO o’qli tozalagich kabi mashinalar misol bo‘la oladi. 4-Bosqich. Majburiy holatda titish va tozalash: bosqichda tolali mahsulot silindrlar oralig‘ida qisilgan xolatda bo‘lib, uning tutamlariga pichoqli yoki arrali barabanlar bilan ketma- ket zarblar orqali juda ham mayda bo‘lakchalar hosil qilinadi, natijada tozalash vazifasi osonlashadi (RG-1m gorizontal tozalagich, RPX- arrali tozalagichlar). 5-Bosqich. Savash: bosqichda tolali mahsulot tutamlarriga savash organlari orqali takroriy zarbalar beriladi, tolalar yopishqoq iflosliklardan tozalanadi va bir tekis ravon xolst tayyorlanadi.Shunday qilib, TTAlarida tolali mahsulotga chimdib titish, yoki qattiq va qaytag‘qayta zarabalar berish orqali titish, tozalash va aralashtirish jarayonlari amalga oshirilar ekan.Yigirish sistemalari va aralashmaning ifloslik darajasiga qarab TTA tarkibi har xil bo‘ladi. Ularning tozalash samaradorligiga ko‘ra 3 guruhga ajratish mumkin . 1.Tozalash darajasi past bo‘lgan: a gregat tarkibiga kirgan mashinalar tolaga shikast yetkazmasdan ishlashga mo‘ljallangan bo‘lib, asosan qo‘l terimidan tayyorlangan xom ashyoga ishlov berishga mo‘ljallangan. Ularning tozalash samaradorligi 24% atrofida bo‘lib, ilashuvchan nuqsonlarni tozalashga qodir emas. 2.Tozalash samarasi yuqori bo‘lgan TTA. Agregat tarkibiga avtota’minlagichlar va katta hajmli aralashtirish mashinalari kiritilgan bo‘lib tolali mahsulotni tozalash samaradorligi 50-55%larga yetkazilgan. Lekin aralashma tarkibida nuqsonlar 5% va undan yuqori bo‘lganda, tozalash samaradorligi keskin kamayishi va APK-3 avtotitgichlarning ish jarayonida tez tez mexanik nosozliklar keltirib chiqarishi tufayli bu agregatlar ishlab chiqarishdan olib tashlandi [10,38].

3.Tozalash darajasi juda yuqori bo‘lgan TTA. Bunday TTA tarkibiga kirgan mashina ishchi organlari qoziqlar o‘rniga pichoqlar va arrali sirtlar bilan jihozlanib mahsulotni titilish darajasi oshirilish hisobiga tozalash samaradorligi 70% ga yetkazildi. Ayniqsa, paxta tozalash korxonalarida maydalangan, ilashuvchan nuqsonlar miqdorinig aralashma tarkibida keskin ko‘payishi yigirish fabrikalarida tozalash jarayonlarini katta mas’uliyat bilan tashkil etilishini va TTA tarkibini to‘g‘ri tanlashni taqozo etmoqda. Bulardan tashqari texnikaning rivojlanishi, potok tizimlarining joriy qilinishi natijasida maydalangan, ilashuvchan nuqsonlar miqdorining aralashma tarkibida keskin ko‘payishi yigirish fabrikalarida tozalash jarayonining katta mas’uliyat bilan tashkil etilishi va TTA tarkibini to‘g‘ri tanlashni taqozo etmoqda. Sifatli mahsulotga talabning oshishi TTA tarkibini yuqori unumdorlikga ega bo‘lgan ixcham, yaxshi tozalaydigan, tejamkor yangi mashinalar bilan tez- tez o‘zgartirishni taqozo etmoqda. K orxonada “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi da quyidagi 2-jadvaldagi jihozlar qabul qilingan. 2- jadval Jihozlarning nomlari Русуми Avtomatik toy titich va tozalash BO-A Ko‘p funksiyali tozalovchi SP-MF Aralashtiruvchi mashina MX-I6 Tozalovchi mashina CL-C3 Yot aralashmalardan tozalovchi SP-FP Tarash mashinasi TC-11 Piltalash mashinasi T 7 Piltalash mashinasi T -8 Pnevmomexanik yigiruv mashinasi BDD 416 Piliklash mashinasi Zinser 670 Pnevmomexanik yigirish mashinasi Zinser 351 Iplarni qayta o‘rash avtomati Autoconer 338 RM

“RITER” ip-yigiruv sistemasidagi BO-A avtomatik ta’minlovchi 180 tagacha toyni titishga mo‘ljallangan. Uning unumdorligi 1500 kg/soatgacha oshirish imkoniyatiga ega (3- rasm). Toylarni yuzasini gorizontal yo‘nalishda titishni burchak ostida titishga almashtirilishi titishga qo‘yilgan toylarni uzluksiz to‘ldirib borish imkonini beradi.Toylarni titish qurilmasi karetkada ikkita tituvchi valik va uchta yo‘naltiruvchi valiklar o‘rnatiladi. Ishlash jarayonida tituvchi valiklarning faqat bittasi ishlaydi. Karetka o‘ng tomonga harakatlanganda chap tomondagi valik 10mmga ko‘tarilib, o‘ng tomondagi valik tishlarini toylarga yaxshi botishini ta’minlanadi. Toylarni titish qurilmasi-karetkada (1) ikkita tituvchi valik va (2) uchta yo‘naltiruvchi valiklar o‘rnatiladi. Ishlash jarayonida tituvchi valiklarning faqat bittasi ishlaydi (3 -rasm). Toylardan tolalar bo‘lakchalarini yaxshi titib olinishi uchun valiklarning tishlari ularning harakat yo‘nalishi tomonga qarab qiyalatib o‘rnatiladi. Titish samarali bo‘lishi uchun yo‘naltiruvchi valiklar ustiga halqalar kiydirilgan va tolalar qatlamini bosib turuvchi (3) panjara o‘rnatilgan. Titilgan tolalar (4) chiqarish qismidan (5) uzatuvchi tizimga havo yordamida uzatiladi. Mashinadagi ushbu konstruktiv yechimlar tolalar bo‘lakchalarini mayda va bir xil o‘lchamda bo‘lishi ta’minlanadi.

3- расм .Toylarni avtomatik titich va tozalash mashinasining texnologik chizmasi Paxta tolasi fabrikaga toy kilingan xolda keltiriladi. Paxta tolasini titish jarayonining birinchi bosqichida tolalar qamma titish msashinalari agregatdan birin-ketin o’tkazilib titiladi. Titish jarayonida mashinalarining ignalari ta’sirida paxta toydan yirik paxta katlamlari mayda-mayda bulkachalarga ajraladi. Ish organlari ta’sirida va havoning kuch bilan surishi natijasida paxta bir mashinadan ikkinchi mashinaga to’xtovsiz utiladi, shu bilan birga, paxta uncha mahkam yopishmagan iflosliklardan tozalanadi, paxta tolalari mayda bo’lakchalarga ajralib titilishi tufayli yaxshi aralashadi, natijada deyarli bir xossali, titilgan va tozalangan paxta massasi hosil buladi.Quyidagi 3-jadvalda mashinaning texnik tavsifi keltirilgan 3-jadval Mashinaning texnik tavsifi Кўрсаткичлар BO-A 1. Unumdorligi, kg/soat 1000gacha 2. Stanina kengligi, mm 1720/2300 3. Balandligi, mm 2900 4. Toy balandligi, mm (max) 1700 5. Mashina uzunligi, mm max 50 270 min 10 670 6. O‘rnatilgan quvvati, kVt 10,6 - 12,6 7. Maksimal unumdorlikda talabqilingan quvvat, kVt 4 - 6 8. Vibratsiya koefitsenti 1,2 Titish mashinalari uzluksiz agregatlar tarzida birlashtirilgan bo’lib, paxta mashinadan mashinaga mexanikaviy yoki pnevmatikaviy usulda o’tkaziladi. Avtomatik moslamalar mashinalardan utayotgan paxta oqimini muntazam ravishda tekislab turadi. Paxta titish mashinalarida zich presslangan yirik paxta bulaklari

mayda-mayda bulakchalarga bo’linadi: paxta xas-chup, yigirishga yaroqsiz tolalar va nuqsonlardan tozalanadi [11,18]. Tolali materiallar ikki xil usulda titiladi; chimdib - chimdib titish va materiallar katlamiga qattiq va qayta-qayta zarblar berish yuli bilan titish. Paxta tolasini titish agregatining birinchi mashinasi paxta toylaridan ajratib olingan yirik paxta qatlamini mayda-mayda bo’lakchalarga ajratib titish, paxta bulakchalarini aralashtirish va paxtani xas-cho’plardan tozalash uchun ishlatiladi. Bu mashina paxta qatlamini massasi 0.7-1,0g bo’lgan mayda -mayda bo’lakchalarga bulib tita oladi. Ishchi mashina oldiga sortirovka sexidan keltirilgan paxta tolasi toyidan 10 sm qalinlikdagi paxta qatlamini ajratib olib, uni mashinaning ta’minlovchi panjarasiga tashlab turadi.Paxta tolasi yaxshi aralashishi uchun va bir xil xossalari aralashma hosil qilish uchun titish mashinalariga berilgan toy paxta 18-24kg dan kam bo’lmasligi kerak. Ta’minlovchi panjara paxtani 5-12m/min tezlik bilan ignali qiya 200li panjaraga tezlik bilan harakat kiladi. Panjara yelkalariga ignalar 33 0 burchak ostida qoqilgan; ular paxtaga qadalib ayrim burchaklarini ilib oladi va yuqorida o’rnatilgan tituvchi valikka olib keladi. Valik ignalari pajaraning yunalishiga teskari yunaltiriladi [12,45]. “RITER” ip-yigiruv sistemasida SP-MF ko‘p tarmoqli tozalash texnologik tizimlari bo’lib, og‘ir aralashmalar va metall parchalaridan tozalash qurilmalari o‘rnatilmoqda. Tozalovchiga tolalar quvur (1) orqali yetkazib beriladi (4-rasm). Ventilyator (2) tortishi hisobiga kelgan tolalar birinchi bosqichda aerodinamik (3) usulda og‘ir aralashmalardan tozalanadi. Ajralgan chiqindii kamera (4) ga tushadi. So‘ngra tolalarni quvurning ikkinchi tarmog‘i orqali changsizlantirish qurilmasi (6 ) ga uzatiladi. Aynan ushbu tarmoqda yong‘in chiqishini oldini olish uchun uchqun borligini nazorat qilish moslamasi (5) o‘rnatiladi. Bu moslama tolalar oqimini skaner qilib, unda yong‘inga oid o‘zgarish bo‘lganda tolalarni maxsus konteynerga yuboradi. Boshqa hollarda tolalarni navbatdagi jihozga uzatish davom etadi. Ikkinchi tarmoqda changsizlantirilgan tolalar metall datchigi (7) orqali o‘tib, uchinchi tarmoq (11) yordamida navbatdagi mashinaga uzatiladi.Agarda datchik tolalar bilan aralashgan metall parchasi borligini payqasa boshqarish tizimi uchinchi tizimni boshlanishidagi yon tuynuk (9) ni juda qisqa muddatga ochib, so‘ngra yopadi. Bunda metall aralashgan

tolalar kamera ostidagi konteyner (10) ga tushadi. To‘la tozalangan tolalarni ventilyator (12) yordamida chiqariladi. 4-расм. SP-MF тозалаш mashinasining технологик sxemasi Quyidagi 4-jadvalda mashinaning texnik tavsifi keltirilgan 4-jadval SP-MF tozalash mashinasi texnik tavsifi Ko‘rsatkichlar SP-MF SP-PF Stanina kengligi, mm 1200 1200 Umumiy uzunligi, mm 4485 2460 Umumiy kengligi, mm 1664 1664 Umumiy balandligi, mm 1250 1250 Urnatilgan elektr kuvvati, kVt 9 0,8 Eng yukori unumdorlik, kg/soat 2000 2000 “RITER” ip-yigiruv sistemasida hozirgi vaqtda MX-I rusumli ko’p kamerali integrallashgan aralashtiruvchi mashinalarini ishlab chiqara boshladi (5-rasm). Mashina ikki variantda, 6 yoki 10 kamerali qilib ishlab chiqariladi [13]. Olti kamerali mashinaning unumdorligi 600 kg/soatgacha. Yuqori unumdorlik zarur bo‘lganda 10 kamerali mashinadan foydalanish tavsiya etiladi. Universal aralashtiruvchi MX-U mashinasi MX-I modeldagidan farqi ta’minlashni boshqarish va kameralar ostidagi uzatuvchi panjarani pnevmatik tizim bilan almashtirilganligida.

5-расм. MX-I6 аралаштирувчи mashinasining технологик sxemasi Quyidagi 5-jadvalda mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 5- жадвал MX-I6 aralashtiruvchi mashinaning texnik tavsifi Ko‘rsatkichlar MX- U6 MX- U10 1. Kameralar soni 6 10 2. Kamera kengligi, mm 1200 1600 3. Kamera chukurligi, mm 500 500 4. Umumiy kengligi, mm 2264 2264 5. Umumiy uzunligi, mm 4633 6632 7. Urnatilgan kuvvat, kVt 4,8 6,3 Aerodinamik tizim yopiq bo‘lib, tolani mashinaga ta’minlash uchun ishlatilgan havo uni chiqarish va navbatdagi mashinaga uzatishda ham foydalaniladi. Kimyoviy tolalarni aralashtirish uchun MX-R mashinasi tavsiya etiladi. Uning o‘lchamlarini kichikligi, yagona kameradan qayta titib olinishi texnologik talablarni qondirishda muhim ahamiyatga ega[13]. Tozalash samaradorligini oshirish yo‘nalishda tayyorlangan Cleanomat C X L turdagi tozalash mashinalari bir necha rusumlarda ishlab chiqariladi. Bulardan dag‘al tozalash uchun ikkita qoziqli barabanli CL-P mashinasi yirik nuqsonlardan tozalaydi. CL-C turdagi mashinalarda bittadan to‘rttagacha tozalovchi baraban o‘rnatiladi . Cleanomat mashinasi tozalash ishlarini olib boradi. MCM MIXERdan chiqqan paxta tolalari Cleanomatga kelib tushadi. Cleanomat ning 4 ta vali bulib, ular ignali va ignalari bir-biridan fark kiladi. Igna=I I1>I2>I3>I4.Vallarning diametrlari bir xil va250 mm ga teng keladigan paxtaning nuksonlari, pichok yordamida ajratilib

olinadi. Hamda taroq paxtani tarab keyingi valga utkazib yuboradi [14]. Quyidagi 6- rasm da Cleanomat C X L mashinasi keltirilgan. 6-rasm.Cleanomattitish - tozalashmashinasini ko’rinishi Bulardan dag‘al tozalash uchun ikkita qoziqli barabanli CL-P mashinasi yirik nuqsonlardan tozalaydi. CL-C turdagi mashinalarda bittadan to‘rttagacha tozalovchi baraban o‘rnatiladi (7-a,b,v rasmlar) Barabanlarning sirti ignalar yoki arra tishli qoplamalar bilan qoplanishi mumkin (7-rasm, b) Tozalash qismida baraban (1) tishlari tutib qolgan tolalar bo‘lakchasi bilan kuchsiz ilashgan nuqsonlar markazdan qochma kuch hisobiga ajralib chiqib, quvur (4) orqali mashinadan chiqariladi. Tolalarga ilashgan nuqsonlarning bir qismi bo‘lakchani pichoqga (3) urilish natijasida silkinib ajraladi. Nuqsonlarni ajralish sharoitini, shu bilan birga tozalash darajasini to‘siq (2) holatini o‘zgartirish yo‘li bilan rostlanadi. To‘rt barabanli mashinada qoplamalarning geometrik ko‘rinishi 7- v) rasmda ko‘rsatilgan.

а) б) v) 7-rasm. CLEANOMAT CXL tozalash mashinasi va uning qismlari Paxta burchaklari tituvchi valikka kelib, uning zarbasiga uchraydi va mayda bulakchalarga ajralib titiladi, ammo xali uncha mayda titilmagan paxta bulakchalari yana kameraga tushadi, panjara uzluksiz harakat kilib turishi tufayli paxta bulakchalari yana panjara ignalariga ilinib, yaxshilab titilmaguncha shu jarayon davom etaveradi. Tituvchi vallika yopishib qolgan paxta tozaluvchi valik parraklariga ilinib, mashina kamerasiga kaytib tushadi. Yetarlicha mayda bulakchalarga ajralgan paxta ignali pandjara ignalariga yopishib qolgan paxta bulakchalarini ajratib oluvchi valik urib tushiradi. Bu valik 264m/min tezlik bilan aylanib turadi. Uning parrakchalari charm yoki rezinalargan tuqimadan qilingan. Shuning uchun paxta tolali zararlanmaydi. Urib tushirilgan paxta kolosnikli panjaraga urilib va uning uchib utib, mashinadan chiqib ketadi va aralashtiruvchi panjaraga tushadi, paxta kolosniklarga urilib kushimcha titiladi, paxtadagi xas-chup va kalta tolalar esa kolosniklar orasida chiqindi kamerasiga tushadi. Paxta titish mashinasi tolalarning sifatiga zarar yetkazmaydi. Ignali panjaradagi ignalar qancha kup, ularning

ulchamlari qancha kichik va panjara bilan valik urtasidagi oraliq qancha tor bulsa, paxta shuncha mayda bulakchalarga ajralib yaxshi titiladi. Tajriba shuni kursatadiki, bu ikki ish organlari urtasidagi oraliq katta bo’lsa, mashinaning ish unumi kup buladi, ammo titish darajasi pasayadi. Oraliq kichik bulcha, titish darajasi pasayadi. Oraliq kichik bulsa, titish darajasi yaxshilanib ish unumli kamayadi.Shuning uchun bu oralik optimal qilib urnatiladi [13]. Quyidagi 6-jadvalda mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 6-jadval CLEANOMAT CXL mashinalarinitexnik tavsifi Кўрсаткичлар C X L-C3 C X L-C 4 Stanina kengligi, mm 1600 1600 Umumiy uzunligi, mm 2455 2985 Umumiy kengligi, mm 2264 2264 Umumiy balandligi, mm 1250 1250 Urnatilgan elektr kuvvati, kVt 12 14,5 Eng yukori unumdorlik, kg/soat 1000 1000

1.3Tolalarni tarash, cho’zish va piltalashjarayonlari “RITER” ip-yigiruv sistemasida tolalar tutamini qo‘shimcha ravishda tarash va ularni alohida tolalarga ajratish uchun Ttrutzschler TC-11 tarash mashinasida qabul barabani bilan shlyapka polotnosi o‘rtasiga to‘rtta harakatsiz shlyapka o‘rnatilgan. Bu takomillashgan tarash mashinalarida piltani cho‘zish uchun ko‘p zonali cho‘zish asbobi o‘rnatilgan. Unda asosiy cho‘zish bilan birga qo‘shimcha zona mavjud bo‘lib, pilta chiziqli zichligini o‘zgarishiga qarab umumiy cho‘zish oshirib yoki kamaytirib turiladi. Ushbu jarayonni ip yigirishda chiziqli zichlikni rostlash deb ataladi. Jarayonni bajaruvchi mexanizmlar esa rostlagichlar deb yuritiladi. Mashinadan chiqayotgan piltani to‘la shakklangach cho‘zish asbobida ishlov berib, so‘ngra idishga taxlanadi. Quyidagi 8 -rasm da TRUTZSCNLER TC- 11 mashinasi keltirilgan. 8-rasm. TRUTZSCNLER TC-11 tarash mashinasi ni ko’rinishi

Quyidagi 7-jadvalda TRUTZSCNLER TC-11 mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 7-jadval TRUTZSCNLER TC-11 tarash mashinasining texnik tavsifi Unumdorligi, kg/soat 260 gacha Pilta chiziqli zichligi, kteks 3,57-5,26 Pilta taxlanadigan idish diametri, mm balandligi, mm 600,1000 1000,1200 Talab etiladigan quvvat, kVt (unumdorlikga mos ravishda) 20gacha Mashina massasi, kg 670 0 Gabarit o‘lchamlari, mm kengligi 1700-2800 uzunligi 6360 balandligi 33 60 Pilta taxlanadigan idish diametri va balandligi bilan farqlanadi. Texnologik va iqtisodiy talablar qatorida idishga imkoni boricha ko‘proq piltani joylash maqsadga muvofiq. Ushbu maqsadda idishning diametri tobora kattalashtirilib borilmoqda. Shu bilan birga pilta to‘lgan idishni avtomatik tarzda bo‘sh idish bilan almashtirish masalasi ham hal etilmoqda. Trutzschler firmasining yangi modeldagi piltalash mashinasida o‘ziga xos yechimlar avfzallik va texnik yutuqlarni mujassamlashtirgan, qo‘llanilgan. Mashina turli konstruktiv imkoniyatlarga ega variantlarda yetkazib berilishi mumkin. Asosiy mashinaga avtomatik rostlash tizimi, filtrlovchi agregat va bir qator moslama hamda mexanizmlar qo‘shib beriladi. Quyidagi 9-rasm da TRUTZSCNLER piltalash mashinasi keltirilgan.

9-rasm. TRUTZSCNLER piltalash mashinasini ko’rinishi Piltalash mashinasining asosiy vazifasi mahsulotni cho’zib ingichkalash, tolalar uchlarini to’g’irlash, parallellash va tekislashdir. Mahsulot cho’zish jarayonida bir yoki bir nechta juftli chґzish asboblaridan ґtib ingichkalashadi. Shu bilan birga mahsulot uzunlashadi va ko’ndalang kesmi kichiklashadi, ya’ni mahsulotdagi tolalarning siljishi natijasida ularning soni o’zgarishi-kamayishi natijasida mahsulotning ko’ndalang kesimi kichiklashadi. Sifatli xolst tayyorlash uchun sexlarda harorat va namlik meyor darajasida bo’lishi kerak. Bundan tashqari paxta to’g’ri tanlanishi, aralashma bir nechta markadan iborat bo’lishi, paxtani yaxshi titilib savalishi undan sifatli xolst tayyorlashning muhim shartlaridir[14,20].Sifatli xolst, ya’ni ravon xolst tayyorlashning yana bir muhim sharti TSA mashinalarining to’g’ri elektroblokirovka і ilinishidan iboratdir. Bundan maqsad ta’minlovchi organlar bunkerlardagi paxta hajmini bir miqdorda ta’minlab turishi kerak. Qayta tarash mashinasida asosan quyidagi ishlar bajarilib ularga: 1. Tolalar tutami alohida tolalarga ajratib tarash. 2. Tolalar xas-cho’p nuqsonlardan tozalash. 3. Uzun tolalar taralib, kalta va zararlangan tolalar ajratib tashlash. 4. Tolalar uchlari to’g’irlanib, ular bir-biriga parallelash.

Qu y idagi 8 -jadvalda TRUTZSCNLER piltalash mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 8-jadval TRUTZSCNLER piltalash mashinaning texnik tavsifi Ko‘rsatkichlari TD-0 7 TD-0 8 1. Piltaning chikarish tezligi, m/min 1000 1000 2. Cho‘zish asbobi turi 3 silindr, 4 valikli 3. Pilta chiziqli zichligini rostlovchi - SERVO DRAFT 4. Pilta taxlash idishlarni avtomatik almashtirish + + 5. Tola uzunligi, mm 60 gacha 60 gacha 6. Chiqarish qismlari soni 1 1 7. Qo‘shilish soni 6 - 8 6-8 8 Umumiy chqzish 4 - 1 0 4-11 9. Pilta taxlanadigan idish o‘lchami a) silindrik; diametri 500 - 1000 balandligi 1500 b) to‘g‘ri burchakli 200 х 920 х 1075 10. O‘rnatilgan quvvati, kVt 6.3 11.3 11. Gabarit o‘lchami, mm uzunligi 7461 7368 kengligi 2 763 2 763 Sinzer firmasida ishlab chiqarilayotgan 670 modeldagi pilik mashinasi qulayligi va ko‘p imkoniyatliligi bilan ajralib turadi. Mashina maxsus yo‘naltiruvchilar o‘rnatilgan ta’minlovchiga ega bo‘lib, diametri 450; 500; 600mm bo‘lgan tarzdagi piltani yetkazib berishga mo‘ljallangan (10-rasm). Mashina uchun bir necha variantdagi cho‘zish asboblarini tavsiya etadi:  Uch silindrli 2tasmali cho‘zish asbobi kalta va o‘rta uzunlikdagi tolalar uchun mo‘ljallangan bo‘lib uning ostki sistemasi uzun;  Kalta ostki tasmali 3 silindrli 2tasmali cho‘zish asbobi asosan kalta tolalarga mo‘ljallangan;  4 silindrli 2ta kalta tasmali cho‘zish asbobi kalta tolalarga mo‘ljallangan; Qu y idagi 9 -jadvalda Sinzer 670piltalash mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 9-jadval Sinzer 670 pilik mashinasi texnik tavsifi Кўрсаткичлари қиймати

Urchuqlar orasidagi masofa, mm 260 Urchuqlar soni 192 O‘rash balandligi, mm 400 O‘rash diametri, mm 150-175 Urchuqni aylanishi, ayl/min 1500 Pilikni chiziqli zichligi, teks 220-2222 Umumiy cho‘zish 3-15,8 Chiqarish tezligi, m/min - Uzunligi, mm 28100 Kengligi (idish diametriga mos ravishda) 4210- 5 6 80 10-rasm. Sinzer 670 modeldagi pilik mashinasini ko’rinishi 1.4 Tolalarni halqali yigirish jarayonlari Yigirish mashinasining asosiy vazifasi pilikdan kalava ip hosil і ilishdir. Yigirish mashinasida ipdan bir necha marta yo’g’on b ґ lgan mahsulotning uzuliksizligini, pishiqligini ta’minlash va keyingi ishlov berish uchun і ulay shaklga ega b ґ lgan ґ ram-kalava ip hosil і ilishdan iborat. Halq і ali yigirish mashinasida asosan uchta texnologik jarayon- ch ґ zish, pishitish va o’rash ishlari bajariladi. Yigirish

mashinalari ishlanayotgan ipning yo’g’on - ingichkaliligiga, ishlatilishiga qarab xar xil markalarga bo’linadi[ 15]. “RITER” ip-yigiruv sistemasida Zinser firmasi ni turli rusumli halqali yigirish mashinalarini ishlab chiqaradi. Bulardan Zinser351 mashinasi uzunligi 63 mm gacha bo‘lgan tolalardan 5-165teks oraliqdagi iplarni yigirishga mo‘ljallangan. Mashina buyurtmachining talabiga binoan turli avtomatlashtirilgan qurilmalar bilan qo‘shimcha jihozlanishi mumkin. Bu qurilmalar jumlasiga Cowemat 395 rusumli tashqi va Cowemat 391 rusumli ichki tutgichli naychalarni ajratib oluvchi avtomat, Bobiin Tray rusmuli transport sistemasi. Bu transport sistemasi o‘rash va yigirish mashinalari o‘rtasida bush naycha va ip o‘ralgan naychalarni tashishga mo‘ljallangan va avtomatik sistemada ishlay oladi.Mashinada Sinzer firmasining uch silindrli ikki tasmali sistemadagi cho‘zish asbobi o‘rnatilgan [16,47]. Quyidagi 11-rasmda halqali yigirish mashinasini texnologik sxemasi keltirilgan. Halqali yigirish mashinasi quyidagi asosiy ishchi qismlardan iboratdir. 1 2 4 3 5 7 6 8 9 1. Ta ’ minlovchipilik ; 2. Yunaltiruvchichiviq ; 3. Zichlagichlar ; 4. Chuzishasbobi ; 5. Ipo ’ tkazgich ; 6. Yugurdak; 7. H а lq а ; 8. Urchuq; 9. Kalava ip. 11-rasm .H alqali yigirish mashinasini texnologik sxemasi Halqali yigirish mashinasida joylashgan chґzish asbobi yordamida ta’minlanayotgan pilikni kerakli yug’onlikda ingichkalashtiriladi, pishitiladi, hosil bґlgan ip patron yoki yog’och naychaga o’raladi [16]. Qu y idagi 10 -jadvalda Schlafhorst- Sinzer 351 halqali yigiruv mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 10-jadval Schlafhorst-Zinser 351 halqali yigiruv mashinasi texnik tavsifi

Urchuqlar orasidagi masofa, mm 70;75;82,5 Ipning chiziqli zichligi, teks 5-165 1m ipdagi buramlar soni 200-2100 Halqa diametri, mm 38-57 Xom-ashyo paxta, kimyoviy tola Tola uzunligi, mm 63 gacha Naycha uzunligi, mm 200-260 Naychalarni avtomatik chiqaruvchi Cowemet 395 O‘rash mashinasi bilan bog‘lovchi transporter Bobbin Trau Cho‘zish asbobi 3 silindrli 2 tasmali Urchuqlar soni 1488 gacha Urchuqning tezligi, min 25000 Gobarit o‘lchami, mm 800 X 1164 Autosoner o‘ Sustem 338 RM rash avtomatlarining bir necha modellarini ishlab chiqardi. Firmaning so‘nggi yutuqlaridan biri Autoconer 338 o‘rash avtomatlari hisoblanadi. Ushbu avtomatlarda barcha turdagi iplarni qayta o‘ray oladigan, takomillashtirilgan texnologiya qo‘llanilgan. Unda ip sifatini, o‘rash jarayonini nazorat qilishi uchun ko‘plab yangi texnik yechimlar joriy etilgan. Autoconer avtomatlarining standart modeli halqali yigirish mashinasidan olingan naychalardagi ipni qayta o‘rashga mo‘ljallangan. Yigirish mashinasidan naychalar katta konteynerlarda o‘rash jihozlariga keltiriladi. Caddy tashish tizimi naychalarni tayyorlash qurilmalariga uzatadi. Tayyorlash qurilmalarida naychalar tozalanadi, saralanadi va o‘rash qismiga uzatash moslamasiga o‘rnatiladi. Quyidagi 11 -jadvalda Autosoner Sustem 338 RM mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 1 1-jadval Autosoner Sustem 338 RM mashinaning texnik tavsifi Кўрас a ткичлар Miqdori 1. O‘rash qurilmalari orasidagi masofa, mm 320 2. O‘rash qurilmalari soni, jami 60 3. O‘rash diametri, mm 22 гача 4. O‘rnatilgan quvvat, kVt 21,5 5. Ipni chiziqli zichligi, teks 5,9 – 333 (N170 - 3) 6. Ip o‘ralgan ( ta’minlanadigan ) naycha o‘lchami; diametri 72 balandligi 360 7. O‘rash tezligi, m|min 300 - 2000

8. Gabarit o‘lchami eni balandligi uzunligi 1855- 2155 2765 6895 – 24830 Pnevmomexanik yigirish mashinasida piltani ta’minlash, diskretlash, uzatish va ip hosil qilish, ipni o‘rash jarayonlarining mohiyati avvalgi mashinalardagi tartibda amalga oshiriladi. Biroq ushbu jarayonlarni amalga oshiruvchi mexaniz va qurilmalar, ularning qismlari, mashinaga harakat uzatish va uni boshqarishda yangi texnik yechimlar qo‘llanilishi hisobiga ip sifati oshirilishi, unumdorlikni kattaligi iqtisodiy samaradorlikni o‘sishiga olib keladi. Bu esa juda muhim natijadir [17]. Quyidagi 12 -jadvalda BD 416 Pnevmomexanik mashinaning texnik tavsifi keltirilgan. 1 2-jadval BD 416 Pnevmomexanik mashinaning texnik tavsifi Кўрсаткичлар Ўлчов бирли ги Miqdori Yigirish qurilmasi - NSB 38 Kamera diametri mm 32-66 Kamerani tezligi 103 min -1 25-120 Tolaning uzunligi mm 60gacha Yigirish qurilmalari soni dona 416gacha Yigirish qurilmalari oralig‘i mm 210 Ipning chiziqli zichligi teks 1 5 -250 (N = 67 -4; N= 2,4-40 ) Piltaning chiziqli zichligi kteks 2,5-7,0 Tarovchi barabancha tezligi min -1 5000-10000 Ip chiqarish tezligi m( min 165gacha Cho‘zish qiymati 40 -350 Bobinaning maksimal o‘lchami mm Diametri 300 (270); balandligi 150 Bobinadagi ip massasi kg 4 ,2 гача O‘rama shakli Silindrsimon (konussimon)

O‘rash zichligi г  см 3 0,32-0,42 Pilta taxlangan idishni o‘lchamlari mm Diametri: 220;250;300;350;400 Balandligi: 914 -1070 Seksiyadagi yigirish qurilmalari soni 16 O‘rnatilgan quvvat kVt 99-114 (qurilmalar soniga qarab) Tashqi o‘lchamlari mm Uzunligi: 8245-50965 eni: Tazlarsiz 1200 Tazlar bilan 1370 -1644 I I BOB. Texnologik tadqiqotni hisobi 2.1 Korxonada yigirish rejasini tuzish usuli Har bir yigiruv korxonasida ma’lum yo‘g‘onlikdagi va ma’lum sifatli ip ishlab chiqarilishi lozim. Yigirilgan ip yaxshi sifatli va tan narxi past bo‘lishi kerak. Shu maqsadda yigirish tizimiga, xom ashyo sifatiga, ayniqsa, tolaning uzunligi va ingichkaligiga qarab, ma’lum yo‘g‘onlikdagi ip ishlab chiqarish uchun korxonada yigirish rejasi tuziladi. Bu rejada hamma mashinalardan olinadigan yarim tayyor maxsulotlar va ipning chiziqli zichliklari, qo‘shilish soni, pilik va ipning pishitilish koeffitsiyenti, bir metrga to‘g‘ri keladigan buramlar soni, cho‘zish kattaligi va mashinalarning mahsulot chiqarish tezliklari ko‘rsatiladi. Yigirish rejasi qanchalik aniq tuzilsa, korxona shunchalik samarador ishlaydi [18]. Korxonada texnologik jarayonlar to‘g‘ri borishi uchun rejadagi har bir ko‘rsatkich atroflicha asoslangan bo‘lishi lozim. Odatda ko‘rsatkichlarni tanlashda maxsus muassasalar tavsiyalariga, ilmiy tekshirish ishlari natijalariga, korxonalarning tajribalariga asoslaniladi. Yigirish rejalarini tuzishni ip yigirish texnologik jarayonlarining borish tartibiga mos ravishda amalga oshiriladi. Bunda tayyorlov bo‘limidagi tizimni saqlagan holda masalan: 18 teks ipni halqali, 20 teks ipni pnevmomexanik usulda yigirish nazarda tutiladi.

Masalan: 18 teks ipni halqali, usulda yigirish mahsulotlarining chiziqli zichligi va cho‘zishni asoslash: 1.Tarash mashinasi a) Texnik xarakteristikasi bo‘yicha Т п =3.5-6,5 kteks б ) Texnologiyada qabul qil indi: Т п =5 kteks Е =115 2. Piltalash birinchi o‘tim a)Texnik xarakteristika bo‘yicha b) Texnologiyada qabul qil indi: Т п =2.8-5.0kteks d= 6-8; Е =4 – 1 0 b Е =6 d=6 Т п = 5 ктекс 3 .Piltalash ikkinchi o‘tim а ) Texnik xarakteristika buyicha: Т п =2.8-5.0kteks d=6-8; Е =4 – 11 b) Texnologiyada qabul qil indi: Е =6 d=6 Т п =5 ктекс 4.Piliklash o‘timi а ) Texnik xarakteristika buyicha: Т = 220-2000 teks Е = 3 - 15.8 b) Texnologiyada qabul qil indi: Т =600 teks 33,8 600 5000    ч к T d Т Е 5. Yigirish а )Texnikxarakteristikabo‘yicha: Т = 5-1 60 teks Е =80gacha b) Texnologiyada qabul qil indi: Т = 20 teks ipni piltadan yigirishda 250 20 5000    ч к T d Т Е Т= 18.5 teks pilikdan yigirishda 4, 32 5, 18 600    ч к T d Т Е 6. Qayta o‘rash a) Texnik xarakteristika buyicha; Т i =5,9 teks b) Texnologiyada qabul qil indi: Т = 18.5 текс Yarim tayyor mahsulotlarni pishitish darajasini hisoblash

Yigirish rejasini tuzishda pilik va ipning pishitilish darajasini aniqlash uchun quyidagi 1-formuladan foydalaniladi:T 100* K  (1) bu yerda:  - pishitish koeffitsiyenti: Т- mahsulotning chiziqli zichligi. Pishitish koeffitsintlarini mahsulot chiziqli zichligiga, tolaning uzunligiga va ipning qo‘llanish ko‘lamiga qarab tanlanadi. Pilikni 1 metridagi buram soni: . / 7, 31 600 100 77,7 T 100* K м бур     Ipni 1 metridagi buram soni 20teks ipni pnevmomexanik usulda yigirilganda 4, 51   . 1150 20 100 4, 51 T 100 K 1      м  18,5teks ipni halqali usulda yigirilganda 3, 38   . 890 5, 18 100 3, 38 T 100 K 1      м  Mashinalarni chiqaruvchi a’zolarini tezliklarini qabul qilish va asoslash 1.Tarash mashinasi а ) Texnik xarakteristkasi bo‘yicha: П =260kg/soat б ) Texnologiyada qabul qil indi: П =100 кг / с ;   333,3m/min 2. Piltalash birinchi o‘tim a) Texnik xarakteristkasi bo‘yicha:   1000 m/min б ) Texnologiyada qabul qil indi:   750 m/min 3. Piltalash ikkinchi o‘tim a) Texnik xarakteristkasi bo‘yicha:   1000 m/min б ) Texnologiyada qabul qil indi:   700 m/min 4. Piliklash mashinalari a) Texnik xarakteristkasi bo‘yicha: n ур =1500ay/min б ) Texnologiyada qabul qil indi:n=1300 ay/min

5. Halqali yigirish mashinasi uchun a) Texnik xarakteristkasi bo‘yichan ур =25000ay/min б ) Texnologiyada qabul qil indi:n=18500 ay/min 6. Pnevmomexanik yigirish mashinasida a) Texnik xarakteristkasi bo‘yicha: n к =120000 ay/min б) Texnologiyada qabul qilindi: n=85000ay/min 7. Iplarni qayta o‘rash а ) Texnik xarakteristkasi bo‘yicha   1500 m/min б ) Texnologiyada qabul qil indi:   1200 m/min 2.2 “ RITER” ip-yigiruv texnologiyasi dagi mashinalarning nazariy ish unumdorligini aniqlash Texnologiyada qabul qilingan chiziqli zichlik pishitish darajasi, chiqaruvchi a’zolarning tezliklarini hisobga olgan holda mashinalarning nazariy ish unumdorligini hisoblanadi: Quyidagi 1 3 -jadvalda jarayonlarningqisqa yigirish rejasi keltirilgan. 1.Tarash соат кг Т П / 100 1000 1000 5000 60 300 1000 60         1 2 -jadval Qisqa yigirish rejasi. O‘timlar va ji h ozlar Mahsulot chiziqli zichligi, teks Cho‘zish K o‘shish Pishitish Tezlik T KIR T CHI Е D  K n   Tarash 5 000 115 1 333.3 Piltalash 1 o‘tim 5 000 5 000 8 8 7 50 Piltalash 2 o‘tim 5 000 5 000 8 8 700 Piliklash 5 000 600 7,5 1 7,77 31,7 1300 Yigirish 600 18.5 32.4 1 38.3 890 18500 Yigirish 600 20 30 1 51.4 1150 18500

O‘rash 18.5 18.5 1 1 1200 O‘rash 20 20 1 1 1200 2. Piltalash I - o‘tim, 1 ta chiqarish uchunсоат кг Т П / 225 1000 1000 5000 60 750 1000 60         3.Piltalash II o‘tim, 1 ta chiqarish uchun соат кг Т П / 210 1000 1000 5000 60 700 1000 60         4 . Piliklash mashinasi соат кг К Т n П / 476.1 1000 1000 7. 31 600 60 1300 1000 60           5 . Halqali yigirish mashinasi соат кг К Т n П / 07, 23 1000 1000 890 5, 18 60 18500 1000 60           6 . Pnevmomexanik yigirish mashinasi соат кг К Т n П / 70, 88 1000 1000 1150 20 60 85000 1000 60           8. O‘rash mashinasi соат кг Т П / 332,1 1000 1000 5, 18 60 1200 1000 60         Mashinalarning foydali vaqt koefitsenti va ishlash koeffitsentlarini asoslash Mashinalardan to‘la foydalanish koeffitsenti ikki tashkil etuvchidan iborat. MFK  F.v.k. x M.i.k. (2)

bu yerda: Ф.v.k.- foydali vaqt koeffitsenti ; M.i.k.-mashina ishlash koeffitsenti ; Quyidagi 1 3 –jadvalda koeffitsentlarni hisoblash va asoslash uchun ma’lumotlar jamlangan keltirilgan. 1 3-jadval Mashinalarning foydali vaqt va ishlash koeffitsentlari Mashinalar va texnologik o‘timlar Лойи ҳ ада FVK MIK Tarash 0,95 0,96 Piltalash 1 o‘tim 0,92 0,98 Piltalash 2 o‘tim 0,92 0,98 Piliklash 0,9 0,97 Yigiruv (halqali) 0,9 4 0,97 Yigiruv (pnevmomexanik) 0,9 6 0,97 O‘rash 0,95 0,96 Jihozlarning unumdorlik normasi vahisobiy unumdorliklari Nazariy unumdorlik jihozni texnologik yoki texnik sabablarga ko‘ra to‘xtab turishini hisobga olmasligini nazarda tutib uning unumdorlik normasi va hisobiy unumdorliklarini aniqlash qabul qilingan. Unumdorlik normasi nazariy unumdorlik va foydali vaqt koeffitsentlari ko‘paytmasiga teng, ya’ni N P =P ˑ F.v.k.(3) Hisobiy unumdorlik esa A=N P ˑ M.i.k. (4)

Natijalardan foydalanish qulay bo‘lishi uchun ularni 14 jadval ko‘rinishda keltirish maqsadga muvofiqdir. 1 4-jadval Mashinalarni unumdorliklari Jihozlar P FVK NP MIK A Tarash 100 0,95 95 0,96 91.2 Piltalash 1 o‘tim 225 0,92 207 0,98 202.86 Piltalash 2 o‘tim 210 0,92 193 0,98 189.34 Piliklash 1,476 0,9 1,33 0,97 1,288 Yigiruv (18.5 teks) 23,07 0,9 4 21.92 0,97 21.26 Yigiruv (20 teks) 88.70 0,9 6 85,15 0,97 82.60 O‘rash (18.5 teks ) 1,332 0,95 1.2654 0,96 1.215 Ip, yarim tayyor mahsulot va chiqindilarni aralashmadan chiqish miqdorlarini aniqlash Tolalar aralashmasiga ishlov berib uni yarim tayyor mahsulotga aylantirish va yigirish bosqichlarida uning bir qismi chiqindi sifatida yo‘qoladi. Bu chiqindilar qaytimlar, tolali va ko‘rinmas chiqindilar guruhlariga bo‘linadi. Ko‘rsatilgan shajmdagi maxsulot olish uchun kerakli yarim tayyor mahsulot ma’lum darajada ortiqroq tayyorlanishi lozim. Chunki texnologik jihozlarda ishlov berilishi va o‘rama tayyorlanishi natijasida yarim tayyor mahsulotlarning bir qismi chiqindi sifatida yo‘qoladi. Quyidagi 15–jadvalda halqali yigirish usulida hosil bo’ladigan qiqindilar miqdori keltirilgan.

1 5 -jadval H alqali yigirish usulida hosil bo’ladigan qiqindilar miqdori Kaytimlar va chi q indilar O‘timlarJam i Titish Tarash Piltalash Piliklash Yigirish urash 1-o‘tim 2-o‘tim Pilta uzuklari 0,3 0,3 0,25 0,09 0,94 Pilik uzuklari 0,20 0,12 0,32 Mich q a 1,85 1,85 Jami q aytimlar - 0,3 0,3 0,25 0,29 1,90 3,04 Tarandi 2,60 2,60 Savash oreshkasi va momig’i 4,15 4,15 Tarash oreshkasi va momig’i 2,02 2,02 Toza suprindi 0,02 0,03 0,03 0,02 0,02 0,03 0,15 Chigal iplar 0,1 0,3 0,4 Tozalash valigi va tarash tayoqchasi momigi 0,1 0,10 Ifloslangan suprindi 0,02 0,03 0,03 0,02 0,02 0,03 0,15 Kurinmas chiqindi 1,58 0,50 2,08 Filtr momig’i 0,20 0,10 0,30 Jami chiqindilar 5, 97 5.56 0,06 0,04 0,04 0,16 0,3 11.95 Jami qaytim va chiqindilar 5, 97 5.86 0,36 0,29 0,33 2,06 0,30 14.99 Mahsulot chiqishi 94.0 3 88.17 87.81 87.52 87.19 85.13 84.83 100 Orttirish koeffitsiyenti 1.10 8 1.039 1.035 1.032 1.0278 1.003 5 1.00 - I shlab chiqariladigan ma h sulot va yarim tayyor ma h sulot miqdorlari nisbati orttirish koeffitsentiga teng bo‘lishi lozim.

Orttirish koeffitsenti deb ko‘rsatilgan yoki bir birlikdagi yigirish maxsuloti olish uchun yarim tayyor maxsulot necha marta ortiq bo‘lishi kerakligini ko‘rsatuvchi kattalikka aytiladi. Bu koeffitsent quyidagi ifoda orqali aniqlanadi. Oxirgi texnologik o‘tim uchun orttirish koeffitsenti 1,0 ga teng. Yakka iplarni yigirishda oxirgi o‘tim-yigirish o‘timi bo‘lsa, pishitilgan iplarni ishlab chiqarishda oxirgi o‘tim-pishitish o‘timi hisoblanadi. Texnologik jihozlar sonini aniqlashda eng qulay usul-bir soatda ishlab chiqarilishi lozim bo‘lgan ip va yarim tayyor mahsulotlar shajmini shisoblash usuli shisoblanadi. Bir turdagi maxsulot ishlab chiqaradigan bir turdagi jihozlarning bir soatda tayyorlaydigan maxsulot hajmi soatli topshiriq deb yuritiladi. Jihozlar sonini aniqlash. Korxonada bir soatda ishlab chiqariladigan ip va yarim tayyor mahsulotlar hajmi-soatli topshiriqlar aniqlangan bo‘lsa shu turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun zarur bo‘lgan jihozlar sonini quyidagi formula orqali aniqlanadi. M= A/m.n (4) Bu yerda: M- jihoz bitta chiqarish qismining hisobiy unumdorligi, kg / soat; n- bitta jihozdagi chiqarish qismlari soni Bitta jihozdagi chiqarish qismlari soni jixoz turiga, vazifasiga va markasiga qarab belgilanadi.

2. 3 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi da x om-ashyo , tayyor mahsulotlarga qo‘yiladigan gost va texnik shartlar talablari Korxona ga keltirilgan toylarning ulchamlari 735x980x620 mm, og‘irligi 200-220 kg. Hozirgi zamonaviy fabrika yopiq omborlarda 3 oylik paxta saqlanadi. Omborlarda paxtalar markalari bo‘yicha joylashtiriladi va har bir shtapel oralig‘ida ma’lum joy qoldiriladi. Bu oraliq tola holatini tekshirib turish va kerakli markadagi tolani olish uchun kerak bo‘ladi. Paxta omborlari quruq yaxshi shamollatilgan bo‘lishi kerak. Aks holda tola tez yonib yoki chirib ketishi mumkin. Paxta omborlarida yong‘inga qarshi texnika xavfsizligiga juda katta e’tibor beriladi. Vagonlardan paxtalarni tushirish, ularni joylashtirish va fabrikalarga tashish mexanizatsiyalashgan bo‘lishi kerak. Partiya- bir vaqtda terilgan, bir paxta zavodida tozalangan, bir xil seleksiya naviga aytiladi.Marka- bir vagonga joylashtirilgan, bir xil va bir vaqtda terilgan seleksiyadagi paxta tolalariga aytiladi. Bitta markada 72 tadan 200 tagacha toy bo‘ladi. Har bir marka sertifikat bilan jo‘natiladi. Unda quyidagilar ko‘rsatiladi: Paxta zavodining nomi yoki nomeri, partiyaning nomeri, seleksion navi, tola uzunligi, chiziqiy zichligi, pishiqligi, tolaning pishganlik ko‘rsatkichi, chiqindilar miqdori foizi va markadagi toylar soni.Marka olti xonali sonlar bilan belgilanadi: masalan: 238051 Oldingi 3 tasi, ya’ni 238- paxta tozalash zavodining nomeri keyingi 3 tasi, ya’ni 051- mavsum boshidan beri terilgan paxta partiyalarining tartib nomeridir . Xom ashyo sifatini aniqlash: Rst O`z 604-2001 GOSTI asosida fabrikalarda xom - ashyoni miqdori va sifati bo‘yicha qabul qilinadi. Toy paxtalardagi tola miqdori quyidagicha aniqlanadi.Har bir toy paxta tortilib, maxsus jurnalga yozib olinadi. Bir necha toy paxta o‘ralgan mato va simlar

bo‘lak tortilib tolaning sof og‘irligi aniqlanadi. Paxta tolasining fizik-mexanik xususiyatlari GOST asosida tekshiriladi. Agarda paxta qayta tarash sistemasida ishlatilaligan bo‘lsa bunday tolalarning har biri partiyasidan namuna olib tekshiriladi. Agarda yigirish karda sistemasida bo‘lsa, u holda paxta omborlariga tushgan tola partiyalarining kamida 50% tekshiruvdan o‘tkazilishi shart. Tola sifatini tekshirish uchun quyidagicha namuna olinadi: partiyada: 1 tadan 5 tagacha toy b´lsa- 1 toydan, 5 tadan 50 tagacha bo‘lsa-5 ta toydan va har bir 10 ta toydan 1 tadan namuna olinadi. Rst O`z 604-2001 GOSTI bo‘yicha 2 ta turdagi namuna olinadi. 1-turdagi namunaning og‘irligi1 kg dan kam bo‘lmasligi kerak. Bu namuna asosida tolaning namligidan boshqa hamma ko‘rsatkichlari tekshiriladi. Bunda tochkali namuna olinadi. Agarda bitta toydagi paxta tolasining tekshirilmoqchi bo‘linsa, namuna 500 gr. dan kam bo‘lmasligi. 5 ta va undan ko‘p toylardan bo‘lsa har bir toydan olingan namuna 100 gr. dan kam bo‘lmasligi kerak. 2-turdagi namunalar ham xuddi 1-turdagi namunalar olingan toylardan olinadi.Og‘irligi 200 gr. bo‘lishi kerak. Bunda faqatgina namlik tekshiriladi. Hamma 1-turdagi tochkali namunadagi o‘rtacha va o‘rtachadan kichiq laboratoriya namunalari olinadi . 1993 yil sentabr oyidan boshlab paxta tolasi yangi standart bo‘yicha baholanmoіda. Paxta tolasi shtapel uzunligi, chiziqiy zichligi, nisbiy pishiqligi kabi xususiyalariga asosan 9 tipga bo‘linadi: Ingichka tolali- 1a; 1b; 1; 2; 3; o’ rta tolali- 4; 5; 6; 7. Paxta tolasi yetilganlik koefitsenti, rangi va tashіi ko‘rinishi bo‘yicha 5ta sanoat navlariga ajratiladi. o‘z navbatida sanoat navlari nuqsonlari bo‘yicha me’yorlangan guruxlarga(sinflarga) ajratiladi: 1-2 navlar- oliy, yaxshi, o‘rta, oddiy va iflos; 3-4 navlar- yaxshi, o‘rta, oddiy va iflos; 5 nav- o‘rta, oddiy va iflos; Yigirilayotgan ipning tola xossalariga bog‘liqligini aniqlashining 3 ta usuli mavjud: 1. 100 kg paxta tolasidan ip olinib, uning ko‘rsatkichlari standart me’yorlar bilan solishtiriladi.

2. 1 kg paxta tolasidan ip olinib uning ko‘rsatkichlari stndart me’yorlari bilan solishtiriladi. 3. Emperik formulalar yordamida ipning nisbiy pishiqligi hisoblanadi. Halqali yigirish va pishitish mashinalaridan olingan ip massasini aniqlash. Yakka va pishitilgan iplarni ip qabul qilish joyida har bir mashinadan ishlab chiqarilgan iplar alohida qabul qilinadi. Ip qabul qiluvchida naycha va yog‘och shpulalarning o‘rtacha massasini jadvali bo‘lishi kerak. Har bir mashinadan olingan ip massasini umumiy og‘irligidan naychalar og‘irligi olib tashlanadi. har oyda texnik nazorat bo‘limi boshlig‘i bilan birgalikda 100 tagacha naychani o‘lchab o‘rtacha og‘irligi hisoblanadi va dalolatnoma tuzulib, imzo chekiladi. Naychaga ipni to‘g‘ri o‘ralayotganini maxsus shablon yordamida usta yordamchisi profilaktik ko‘rik vaqtida nazorat qiladi. Sex masteri va boshlig‘i ipni to‘g‘ri o‘ralayotganini sexni aylanib ko‘rish vaqtida tekshiradi. Laboratoriya xodimlari ipni o‘rash zichligini, ipni massasini va uzunligini kapital tamirlashdan so‘ng, bosh injener yoki fabrika boshlig‘i ko‘rsatmasi bilan tekshiriladi. Naychaga o‘ralgan ip massasini aniqlash. Tekshirilayotgan mashinadan 5 ta to‘la o‘ralgan naychadagi ip olinib, 0,5% aniqlikkacha tarozida tortiladi. So‘ngra shu tekshirilayotgan oy uchun tasdiqlangan pachatka massasini oladi. Umumiy ip massasidan naychani o‘rtacha og‘irligini ayirib, ipning sof og‘irligi topiladi. O’ralish zichligini aniqlash . O’rash zichligi ip massasining uning xajmiga bo‘lib topiladi: 3 /см г V m  ( 5 ) Bu yerda:

m- naychadagi ip massasi. Yuqoridagi keltirilgan usul bilan aniqlanadi; V- naychaga o‘ralgan ip h ajmi; Naychadagi ip uzunligini aniqlash: har bir olingan 5 ta naychadagi ipdan uzunligi 100 m. bo‘lgan 2 tadan pasma olinadi. Olingan 10 ta pasma bo‘ycha ipni amaldagi chizmqli zichligi aniqlanadi. Naychadagi ipning amaldagi uzunligini quyidagi formula yordamida aniqlanadi: 100* T m La (6) Tekshirish vaqtida olingan natijalarni mashinani qabul qilish naryadiga yoziladi. Agar bu ko‘rsatkichlar tastiqlanganidan farq qilsa, mashina tamirlashdan qabul qilinmaydi. Ipdagi nuqsonlarini miqdoriga qarab ipni sinfi aniqlash quyidagi 16- jadvalda keltirilgan.1 g ipdagi nuqsonlar soriga qarab ipni sinfi aniqlanadi va u quyidagi 16-jadval Ipdagi nuqsonlar qarab uning sinfini aniqlash Ipning sinfi Ip Karda usulida Qayta tarash usulida O’rta tolali paxtadan Ingichka tolali paxtadan Chiziqiyzichlikguruhlaribo ’ yicha 1 г. Ipdaginuqsonlarsoni 34 teksdan yuqori 34 teksdan 20 teksgacha 20 teksdan kichik Hamma chiziqiy zichlik uchun А Б В 20 80 120 30 120 200 40 140 220 30 120 200 100 200 - Momiq so‘rg‘ich ishini tekshirish: momiq so‘rg‘ichni ishini kapital va o‘rta ta’mirlashdan so‘ng sex boshlig‘i, smena ustasi va yordamchi usta tekshiradi. Momiq so‘rg‘ichni teshikchasidagi havoni so‘rilish kuchi tekshiriladi. Mashinani har tamonini so‘rilish kuchi alohida tekshiriladi. har tamonidan 9 tadan momiq

so‘rg‘ichni tekshiriladi. 3 ta vintelyator yaqinidan, 3 ta mashinani o‘rtasidan va 3 ta vintelyatorlardan eng uzoq bo‘lgan joydan olinadi. Ipdagi nuqsonlar va nuqsonlar bo‘yicha ipni sinflarga bo‘lish Ipni uzilishiga sabab bo‘ladigan va to‘qimani tashqi ko‘rinishini bo‘zadigan ipdagi nuqsonlar soniga qarab ipni sinfi aniqlanadi. Bu nuqsonlarga quyidagilar kiradi: 1. Tugunaklar 2. Xas-cho‘p 3. Ip bilan birga ishlangan momiq. Ipdagi nuqsonlarni qora doska yordamida yoki SNIXBI sistemasi orqali aniqlanadi . Ipni nuqsonini aniqlovchi MOK Bu juda soda tuzilgan. Asosiy ishchi qismi qora doskadan iborat. Asbob qo‘l bilan ishlatiladi. Qora doskaga ip o‘raladi. hisoblashni oson qilish uchun maxsus trafaretlardan foydalaniladi. Trafaret razmeri qora doska razmeriga teng. Bu traforet 2 xil bo‘ladi. o’rta yo‘g‘onlikdagi va ingichka iplar uchun birinchi traforet, yo‘g‘on iplar uchun quyidagi 17-rasmdagi ikkinchi traforet ishlatiladi. 17 –rasm. Traforet Birinchi trafaretda 10 ta to‘g‘ri to‘rtburchak kesilgan bo‘lib,uning balandligi 20 mm, eniga esa 25 ta ip joylashishi kerak. Shunday qilib 10 ta teshikda 20*25*10=5000 mm, yoki 5 m ipdagi nuqsonlar hisoblanadi. Ikkinchi trafretda esa 5 ta to‘rtburchak bo‘lib, balandligi 50 mm, kengligi esa 20 ta ip joylashishi kerak.Ipdagi nuqsonlarni hisoblash uchun trafaret doskani ustiga quyidagi va teshikchalardagi nuqsonlar sanaladi. Doskani ikki tomonida 10

m, ipdagi nuqsonlar sanaladi. Ipni diametridan 1,5 marta katta bo‘lgan nuuqsonlar hisobga olinadi. 1 g ipdagi nuqsonlar. I II BOB. Iqtisodiy qism 3.1 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasin ning tashkiliy iqtisodiy ko‘rsatkichlari hisobi Paxta tolasidan pishitilgan iplar ishlab chiqarish to‘qimachilik sanoati uchun muhim texnologik va albatta iqtisodiy masala hisoblanadi. Xom ashyodan tejamli foydalanish, assortimentini ko‘paytirish imkoniyatlarini aniqlash to‘qimachilik sanoatini rivojlantirishda muhim bo‘lib qolmoqda. Yangi mahsulotni ishlab chiqarish imkoniyatini yuzaga keltirish mahsulot turi va hajmini keskin o‘sishiga zamin bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasida bu borada amalga oshirilayotgan ishlar bilan bir qatorda hali yechimini topmagan vazifalar ham mavjud. Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi ulardagi jihozlar Evropa davlatlarida ishlab chiqarilgan. Hozirda korxonani modernizatsiya qilish, yangi zamonaviy jihozlarni keltirish va yangi assortimentdagi mahsulotlarga o‘tish yuzasidan ishlar rejalashtirilgan.Bosh maqsad unda to‘liq hajmda ip gazlamalar ishlab chiqarish imkoniyatini va iqtisodiy ko‘rsatkichlarni aniqlash masalasi qo‘yildi. Mahsulotlarni zamonaviy texnika va texnologiya jihozlarida tayyorlash bosh vazifa qilib belgilangan. Gazlamalar uchun ip ishlab chiqarishda texnika va texnologik parametrlarni tanlash, ularni ipni xossasi bilan bir qatorda ishlab chiqarish samaradorligini baholash lozim. Yuqoridagilarni hisobga olib quyida ip va gazlama ishlab chiqarish hajmi va ayrim texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlarini mahsulot turiga bog‘liqligini aniqlash natijalari keltiriladi. Ishlab chiqarish dastri korxonada bir yilda ishlab chiqarish rejalashtiriladigan mahsulot turlari va hajmini ko‘rsatadi. Ushbu dasturga asolanib korxonaning xom ashyoga bo‘lgan ehtiyoji va boshqa ko‘rsatkichlar belgilanadi. Quriladigan korxonaning mahsulot ishlab chiqarish texnologik o‘timining yakuniy

bosqichi odatda qayta o‘rash yoki pishitish mashinalarida bajariladi. Shuning uchun o‘rnatilgan jihozlar turiga va soniga ushbu o‘tim mashinalari olinadi. Hisoblash natijasida korxonada shunday jihozdan nechta o‘rnatilgan, ularning har birida chiqarish qismlari soni nechta ekanligi aniqlab olinadi. Yillik ish soatlarini aniqlashda taqvimdagi 365 kundan 52 ta dam olish kuni va 5 ta bayram kunlarini chiqarib tashlanganda yillik ish soatlari 7392 soatga teng bo‘ladi. Ishlab chiqarish dasturi jadvalidagi qolgan ko‘rsatkichlarni quyidagi formulalar orqali aniqlandi: 1. O‘rnatilgan chiqarish qism-soatlar1000/T n m М Ч    ming urchuq soat (7) Bu yerda:  m o‘rnatilgan mashinalar soni; n bitta mashinadagi chiqarish qismlari soni;  T bir yildagi ish soatlari. 2. Ishlaydigan chiqarish qism-soatlar Мик М М Ч И   ming urchuq soat. Bu yerda: Мик -mashinani ishlash koeffitsiyenti 3. Ishlab chiqarish hajmi А) bir yildagi тонна НП М G И  (7) bu yerda : НП-oxirgi o‘timdagi (o‘rnatilgan) mashinani bitta chiqarish qismini unumdorlik meyori, kg/soat B) bir soatdagi кг/соат /T G Ч  (8) Hozirgi kunda korxonada ishlatilayotgan xom ashyo turi paxta tolasidan tayyor gazlama ishlab chiqariladi. Paxta tolasi asosan Qashqadaryo va qo’shni viloyatlardan olinadi.

Korxona bir yilda 400-450 tonna paxta xom-ashyosini qayta ishlab tayyor gazlama chiqarish imkoniyati mavjud bo‘lib,bu asosan eng zamonaviy texnika va texnologiyalarni ko‘llash bilan amalga oshiriladi. Korxonada ishlab chiqarilgan mahsulotlar dunyo standartlari talablariga javob berib 3A, 4A sifat ko‘rsatkichlariga ega. Korxonada ishlab chiqarishga keltiriladigan xom ashyo qayta ishlangandan keyin undan mahsulot va chiqindilar, qaytimlar ajralib chiqadi. Amalda korxonaga keltirilgan xom ashyo korxonadan chiqadigan mahsulot va chiqindilarning massalari yig‘indisiga teng bo‘lishi shart. Shuning uchun ham ushbu vazifani xom ashyo balansi (yoki muvozanati) deb yuritiladi. Xom ashyo balansini hisoblash uchun dastlab bir yilda ishlatiladigan aralashma miqdori quyidagi 9- formuladan topiladi. тонна B G GA /) 100 (   (9) Tugallanmagan ishlab chiqarish - korxonaga keltirilgan (ombordan chiqarilgan), lekin tayyor mahsulot sifatida ishlab tugallanmagan xom ashyo va yarim mahsulotlar massalari yig‘indisi bo‘lib, ular 4 ta toifaga bo‘linadi:  1-mashinalarni chiqarish qismida turgan, lekin o‘rama to‘lmaganligi sababli chiqarib olinmagan mahsulot;  2-mashinalarni ta’minlash qismida turgan o‘ramalardagi mahsulot  3-avvalgi o‘timdan olingan, lekin navbatdagi mashinaga yetib bormagan  4-zahiradagi yarim tayyor mahsulotlar Tugallanmagan ishlab chiqarishni hisobi (10) Bu yerda :   o‘ramani to‘lganlik darajasi; M- ishlaydigan mashinalar soni; G- bitta o‘ramani massasi; Z- mashinadagi chiqarish yoki ta’minlash qismi soni

Kalava ip yigirishda yangi texnologiyani qo‘llash bilan korxona har bir tonna ishlab chiqarilgan kalava ipdan iqtisodiy samaradorlikni topish uchun eski texnologiya tannarxidan yangi texnologiya tannarxini ayiramiz. 1 tonna kalava ipni ishlab chiqarishda tavsiya qilinayotgan usuldagiga nisbatan bo‘lgan farqni ko‘rishimiz mumkin: FARQ=7050000-5000000=2050000 so‘m Yangi texnologiyani korxonaga tadbiq qilishda moliyaviy mablag‘ sarf qilinadi. Korxonaning ma’lumotlariga qaraganda yangi texnologiyani qo‘llashdagi harajat 2-3 oyda qoplanadi. Bu texnologiya tayyor mahsulot sifatiga, chiqishiga va dastgohning unumdorligini oshirishga ijobiy ta’sir etishi kutilmoqda.Xaridorgir kalava ipini ishlab chiqarishda taklif qilinayotgan ilmiy tadqiqot ishining natijalari korxona injener-texnik xodimlari kengashida ijobiy baholanadi. 1 7 -jadvalda «Cotton road» korxonasi “RITER” texnologiyani qo‘llaganda rentabellik ko‘rsatkichlari va ularning tahlili keltirilgan: 17 - jadval. Bir yillik tovar mahsuloti uchun qilingan xarajat tahlili Ko‘rsatkichlar 201 4 yil 201 5 yil Mahsulotni ishlab chiqarish tannarxi, ming.so‘m Tovar mahsulotining solishtirma bahosi, m.so‘m Bir so‘mlik tovar mahsuloti uchun qilingan xarajat tiyinda 330954 434900 75,08 265000 400000 62,51 2015 yildagi natija korxonada ishlab chiqarish mahsulotni rentabellik ekanini ko‘rsatadi lekin 2014 yilga nisbatan 2,29 tiyinga oshgan, bunga aylanma mablag‘larni o‘zgarishi ham ta’sir ko‘rsatgan. 1 8 -jadvalda «Cotton road» korxonasining aylanma mablag‘lari samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar tahlili berilgan: 1 8 -jadval. Aylanma mablag‘lar samaradorligini ifodalovchiko‘rsatkichlari Ko‘rsatkichlar 201 4 yil 201 5 yil farqi Mahsulot sotishdan olingan sof tushum, ming so‘m Jami tovar moddiy 440802 66909 388456 90695 52346 23786

zahiralari, m.so‘m Tovar moddiy zahiralarining aylanish koeffitsiyenti Tovar moddiy zahiralarining aylanish davri, kun Aylanish salmog‘i koeffitsiyenti Aylanishni tezlashishi yoki sekinlashishidan bo‘shaganligi yoki ko‘pincha jalb qilinganligi: a) kun hisobida b) so’mmada m. so‘m 6,59 54,6 0,152 x x 4,28 84,05 0,233 x x 2,31 29,4 0,081 29,4 31723,91 201 5 yilda aylanma mablag‘larning aylanish 201 4 yildagiga qaraganda 29,4 kunga oshgan. 31723,91 ming so‘m miqdorida aylanma mablag‘lar oborotdan ozod qilib olingan.Aylanma mablag‘lar aylanish koeffitsiyenti esa deyarli o‘zgarmagan. (0,081), tovar moddiy zaxiralarinng aylanish koeffitsiyenti 2,31 % ga kamaygan. 1 9 -jadval. Rentabellik darajasini hisobi № Ko‘rsatkichlar 201 5 yil 201 4 yil Farqi 1 Sof foyda, ming so‘m 109848 88066 21782 2 Mahsulotlarni sotishdan tushgan sof tushum 440802 389154 51648 3 Sotilgan mahsulotlarning ishlab chiqarish tannarxi 3309554 301088 9866 4 Moddiy aylanma mablag‘lar 197457 223280 25823 5 Jami mol-mulk 66909 90695 23786 6 Mol-mulk rentabelligi 0,55 0,39 0,16 7 Mahsulotlar sotish bo‘yicha rentabellik 1,33 1,29 0,04 8 Sof rentabellik 0,25 0,23 0,02 Jadvaldan ko‘rinishicha, korxonaning rentabellik ko‘rsatkichlari o‘tgan yilga nisbatan turlicha o‘zgarishda bo‘lgan. 2015 yilda 2014 yilga nisbatan umumiy va sof rentabellik darajalari mutanosib tarzda 0,02 bandga oshdi. Bunga quyidagi omillar ta’sir ko‘rsatgan: sof foyda miqdorining o‘zgarishi, mahsulotlarni

sotishdan tushgan sof tushum miqdorining o‘zgarganligi hamda asosiy va aylanma mablag‘lar qiymatining o‘zgarishi kabilar. Jadval ma’lumotlari tahlil qilinishidan ma’lum bo‘ladiki, korxonada 2014 yili bir so‘mlik tovar mahsuloti xarajati 75,08 tiyinni tashkil etgan bo‘lib, 2015 yili esa reja bo‘yicha 62,51 tiyin, tashkil etgan. 20 -jadval. Samaradorlik ko‘rsatkichlarini hisobi № Кўрсаткичлар Йиллар Ўзгариш 201 5 201 4 абс % 1 2 3 4 5 6 Mahsulot ishlab chiqarish hajmi, m. so‘m. Asosiy ishlab chiqarish fondlari, m. so‘m. Ro‘yxatdagi xodimlar soni, kishi Fond qaytimi m. so‘m. Fond sig‘imi Fond bilan qurollanganlik, m. so‘m. Yalpi foyda, m. so‘m. Asosiy fond rentabelligi, % 44080 2 14974 2 30 2,94 0,34 4991,1 4 10984 8 73,3 38915 4 14971 6 29 2,60 0,38 5162,6 88066 58,8 51648 2,6 1 0,34 +0,04 +171,4 6 21782 - 11,7 2 0,02 3,33 11,5 6 11,7 6 3,43 19,8 3 14,5 Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki korxonada asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning samaradorlik ko‘rsatkichlari keyingi 2016 yilda oshgan .

I V BOB. “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida m ehnat muhofazasi va atrof- muhit himoyasi 4 .1 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida m ehnat muhofazasi asoslari “RITER” ip-yigiruv texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan tez va anik ulchaydigan, murakkab jarayonlarni belgilangan ish tartibidan chiqib ketmasligini, sexlardagi mikroiklim kattaliklarini (harorat, namlik, havo harakati tezligi va x.k.) mo‘tadil kiymatlarini ushlab tura oladigan asboblar boshqarib turadilar. Yigiruv jarayonining dastlabki boshlang‘ich utimlaridayok chang ajralib chiqishini kamaytirish va kulay ish sharoitlarini yaratish maqsadida yangi kelajakda avtomatik maromda ishlaydigan paxtani toylarning ustki qismidan oladigan, mikroprotsessorli boshqariluvchi-ta’minlovchi AP-36, changli havoni uzluksiz surib turuvchi moslama bilan ta’minlangan ON6-P kiya paxta tozalagich, arrali paxta tituvchi RPX-M, changsizlantiruvchi MO-M mashinalarini titish- savash agregatlari tarkibiga kiritilgan. Titish-savash agregati va tarash mashinasidan chiqkan chiqindilarni havo quvurlari orqali yig‘ib, aralashtirib, ulardan rotorli yigiruv mashinalarida past nomerli ip yigirish yo‘lga kuyilgan. O‘zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi Qonuniga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993 y., 5-son, 223-modda) hamda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2000 yil 12

iyuldagi 267-son «Mehnatni muhofaza qilishga doir meyoriy hujjatlarni qayta ko‘rib chiqish va ishlab chiqish to‘g‘risida»gi (O‘zbekiston Respublikasi Hukumati qarorlarining to‘plami, 2000 y., 7-son, 39-modda) va 2010 yil 20 iyuldagi 153-son «Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha normativ-huquqiy bazani yanada takomillashtirish to‘g‘risida»gi (O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2010 y., 28-29-son, 234-modda) qarorlariga muvofiq ip-gazlama ishlab chiqarishida mehnatni muhofaza qilish tartibini belgilaydi [35]. 1. Mazkur Qoidalar ip-gazlama ishlab chiqaruvchi tashkilotlarga (bundan buyon matnda tashkilotlar deb yuritiladi) taalluqlidir. 2. Mazkur Qoidalar ishlab chiqarish binolari va inshootlarini loyihalash, qurish va qayta qurishda, sexlarni texnik jihozlash va qayta jihozlashda, texnologik jarayonlar hamda uskunalardan foydalanishda hisobga olinishi lozim. 3. Mazkur Qoidalar texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar talablari bajarilishi shart ekanligini istisno etmaydi. 4. Tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa normativ- huquqiy hujjatlarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati bunga maxsus vakolat berilgan davlat organlari tomonidan, jamoatchilik nazorati esa mehnat jamoalari va kasaba uyushmasi tashkilotlari tomonidan saylanadigan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakillar tomonidan amalga oshiriladi. Xodimlarni xavfli va zararli ishlab chiqarish muhiti omillaridan himoya qilish belgilangan standartlar va meyorlar talablariga mos jamoaviy va yakka tartibdagi himoya vositalaridan foydalanish orqali ta’minlanishi lozim.Jamoaviy himoya qilish vositalariga quyidagilar kiradi: -ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining havo muhitini meyorlashtirish vositalari (shamollatish va havo tozalash, isitish, havo haroratini, namligini bir xil meyorda saqlash va boshqalar); - ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining yorug‘ligini normallashtirish vositalari (yoritish asboblari, yorug‘likdan himoya qilish moslamalari va boshqalar);

- shovqindan, tebranishdan, elektr va statik toklar urishidan hamda uskunalar yuzasini yuqori darajadagi haroratdan himoya qilish vositalari; - mexanik va kimyoviy omillarning ta’siridan himoya qilish vositalari ; - j amoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari bo‘lgan xonadagi barcha xodimlarga ta’sir qilganda qo‘llanishi shart va tashkilotni qurish yoki rekonstruksiya qilish loyihalariga kiritilishi lozim ; - j amoaviy himoya vositalari xavfli va zararli ishlab chiqarish omillarini ruxsat etilgan miqdorgacha kamaytirish imkonini bermagan hollarda yakka tartibdagi himoya vositalari qo‘llanilishi lozim. Bunday hollarda yakka tartibdagi himoya vositalarisiz xodimlarning ishga jalb qilinishi taqiqlanadi ; -y akka tartibdagi himoya vositalaridan foydalanadigan xodimlar ularni qo‘llashi, himoya xususiyatlari va amal qilish muddati to‘g‘risida ma’lumotlarga ega bo‘lishi lozim ; Tashkilotda quyidagilar ta’minlanishi shart: - yakka tartibdagi himoya vositalarining zarur miqdori va nomenklaturasi; - himoya vositalarini qo‘llash va to‘g‘ri foydalanish ustidan doimiy nazorat amalga oshirilishi; - himoya vositalarining samaradorligi va sozligi tekshirilishi; - yakka tartibdagi himoya vositalaridan xavfli va zaharli moddalar muhitida foydalanilganda ularni degazatsiya va dezinfeksiya qilinishi (bir marta qo‘llaniladigan himoya vositalari bundan mustasno). Xodimlar maxsus kiyim, maxsus poyabzal va boshqa yakka tartibda himoyalanish vositalari bilan belgilangan tartibda bepul ta’minlanishi lozim.Mehnat sharoitlarini yaxshilash, xavfsiz texnologik jarayonlarni, xavfsiz mashina va uskunalarni yaratish, ip yigiruv fabrikalarini loyixalash davridayok hisobga olinishi kerak. Yo‘l quyilgan xatolarni ekspluatatsiya qilish davrida tuzatib bo‘lmaydi [36,37]. Yong‘in va tabiiy ofatlar paytida korxonadan ishchilarni xavfsiz evakuatsiya iklish tadbirlari va vositalarini ishlab chiqishga katta ahamiyat beriladi. Bir necha tasodifiy jarayon sifatida evakuatsiyaning matematik modeli ishlab chiqilgan [37].

Ishlab chiqarish jarayonlari soz uskunalarda, soz nazorat-o‘lchash asboblari, himoya to‘siqlari, blokirovkalar, ishga tushiruvchi apparatlar, texnologik asbob-uskunalar mavjud bo‘lgan taqdirda amalga oshirilgan. lozim.Ishlab chiqarish jarayoni texnologik hujjatga muvofiq olib boriladi [36]. 4 . 2 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida atrof-muhit himoyasi “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida havosidagi changni kamaytirishda quyidagi tadbirlar qo‘llaniladi: - umumiy shamollatish; zontlar qo‘llash; aspiratsiyalash; kapsulyatsiyalash; - gardishlardan surish; - sanoati korxonalarida asosan aspiratsiyalash, ya’ni ajralib chiqayotgan changni usha joyning uzidan ventilyator orqali surib olish usuli qo‘llaniladi. T exnologiyadagi hamma mashinalar ventilyatorlar bilan ta’minlangan bo‘lib, ular changli havoni mashinadan surib oladilar va tozalash uskunalariga yuboradilar. Bundan tashkari bu korxonalarda havo oqimlari texnologik jarayonda ham keng qo‘llaniladi. Misol tariqasida, quyidagi 21-jadvalda “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi mashinalaridan changli havoni surib olish me’yorlari (m 3 /soat) keltirilgan : 21 - jadval . “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi mashinalar Ta’minlovchi-almashtiruvchi mashina 800 Bosh ta’minlovchi 800 Chiqindilar uchun ta’minlovchi 800 Aralashtiruvchi mashina 800 Gorizontal titish mashinasi 3500

Vertikal titish mashinasi 2500 Savash mashinalari: T-16 7500 TB 5000 MTM 7500 T2-I 5000 TB-2 5000 T-20 2500 Tarash mashinalari 3000 Pilta lash mashinasi 800 Yigiruv mashinasi 1700 Urash mashinasi 800 “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi mashinalaridan (michkoulovitel- lardan) surib olinadigan havoni umumiy retsirkulyatsiya kanallariga kushib yuborish tavsiya qilinali. C hangli havoni surish quvurlaridagi havo oqimining tezligi 8-14m/s qilib olinadi. Ammo, tadqiqotlar shuni kursatadiki, aspiratsiya sistemalarining magistral quvurlarida havo oqimining tezligi 20-25 m/s qilib olinsa, bu sistemaning ish samarasi yuqori bo‘ladi. s exlarida umumiy ventilyatsiya keng qo‘llaniladi. Tarash, piltalash, piliklash, yigirish, pishitish, kayta urash, tandalash va tukish sexlaridan changli havoni suruvchi kanallar orqali ventilyatorlar yordamida surib olinadi. Suruvchi kanallar yer osti orqali o‘tkazilib, panjaralar bilan tusib q uyiladi. Panjaralar mashinaning ostki qismida, yo‘laklarda bo‘lishi mumkin. Odatda bu kanallar orqali surilgan havo konditsionerlarga yuboriladi va normal xolatga keltirilib yana kayta sexga beriladi (retsirkulyatsiya) [35,36]. Aspiratsiya sistemasida quvurning istalgan kesimida havo oqimining tezligi u yoki bu chiqindi uchun belgilangan tezlikka teng bo‘lishi kerak. Chang ajralib chiqishga karshi tadbirlar asosan ikki yunalishda olib boriladi: yangi turdagi mashinalarni yaratish va H ozir ishlab to‘rgan mashinalarni modernizatsiyalash. Bunda qator moslamalar, ushlagichlar, tuskichlar, har xil chang yutkichlar, mashina va boshqa konstruksiyalarning ustki qismiga o’tirib qolgan changlarni purkab tushirgichlar yaratish ko‘zda tutiladi. Masalan,

ta’minlovchi-aralashtiruvchi mashinani takomillashtirishda tituvchi va tozalovchi valiklar zonasidan ko‘plab chang ajralib chiqishi hisobga olinadi. Bu yerdan ajralib chiqayotgan changi havoni surib olish uchun kuchli ventilyator o‘rnatiladi hamda mashinaning boshqa qismlari zichligi oshiriladi. Chiqindilarni tozalash mashinasini takomillashtirishda elevatordan xas-chuplarning tushish joyi hamda chiqarib tashlovchi transporterning taranglashtiruvchi roligi zonalari zichlab berkitiladi. Tarash mashinalarini kompleks takomillashtirish ham mashinaning konstruktiv elementlariga qator moslama va qurilmalar tadbiq qilishni nazarda tutadi. Ivanovo shahar tarash mashinalarining maxsus konstruktorlik byurosi changsizlantirgich va hajmi kattalashtirilgan momiq yigiruvchi bilan ta’minlangan . Bu mashinada changli havoni surib olish chuzuvchi asbob, taram ajratuvchi taroq, taram ajratuvchi barabanning kopkogi ostidan hamda shlyapkalar tasmasini tozalash zonasidan amalga oshiriladi. Momiq yiguvchiga surilgan changli havo turdan utib, tozalab ventilyator orqali yana sexga yuboriladi. Bu mashinalardagi maxalliy chang tozalagichlar ishining samaradorligi ko‘pgina omillarga, ventilyatsiya uskunalarining havo bo‘yicha ish unumdorligi, shu chang tozalagich sistemalarining zichlashtirilganlik darajasi, chang surgichlarning konstruktiv ulchamlari va boshqalarga bog‘liq [36]. Tarash mashinalari changsizlantirish sistemasi ishining samaradorligini oshirish uchun tavsiyalarga binoan unda yigilgan momiqni: yuqori saralangan paxtalar ishlatilganda har 3-4 soatda; o’rta saralangan paxtalar ishlatilganda har 2-3 soatda va past saralangan paxtalar ishlatilganda har 1-2 soatda tozalab turish o’qtiriladi. Bundan tashkari momiq yiguvchi eshikni zichlab yopilmagan xolda ishlatish taqiqlangan [37]. Bir gurux dastgohlar havo bilan puflangach, supirindi momiq yiggichga to‘planadi. Dastgohning orqa qismidan esa vakuum-moslama yordamida yigib olinadi. 150 dastgohni tozalashda bor-yo‘g‘i 2 kishi band bo‘ladi: biri dastgohlarning old tomonidan, ikkinchisi esa orqa tomonidan chang va momiqlarni yigib oladi. Havoning changlanganlik darajasi sanitariya me’yorlari talablari chegarasida bo‘ladi.

“Shuyskiy proletariy” yigiruv-to‘quv fabrikasida CHMM-450-4 va CHMM- 450-M3 mashinalarining tag qismidan chiqindilarni havo bilan surib oluvchi va chiqindilar bo‘limiga havo bilan yunaltiruvchi maxsus moslama o‘rnatilgan. Bu moslama PP6-28 №6 ventilyatorlardan, elektromagnit klapanlar, kondensor KB-3, chiqindilarni yig‘uvchi bunker, havo quvurlari, changi havoni tozalovchi FT-2M filtrlari, suruvchi kallak va birlashtiruvchi naychalardan tashkil topgan. Tarash mashinalari ostidan chiqindilarni muntazam ravishda surib olish sexdagi havoning changlanganlik darajasini kamaytirish bilan birga sexda yong‘in chiqish xavfini kamaytiradi. Titish-savash bo‘limida dastlabki titish agregatlarida chang ajralib chiqishini kamaytirish maksadida agregatning yuqori qismining zichligini oshirish va ajratuvchi, tozalovchi, tituvchi valiklar qismida changli havoni surib olish samaradorligini oshirish, qo‘shimcha suruvchi uskunalar o‘rnatish yoki ventilyatsiya sistemalarining quvvatini oshirish kerak. Savash mashinalarida ham ayniksa, savagich va pichoqli barabanlar qismida zichlikni oshirish, shu bilan birga chang va momiqni bevosita ajralib chiqayotgan joylaridan surib olish va havo quvurlariga yunaltirish uchun maxsus qabul qiluvchi moslamalar o‘rnatiladi. Qabul qiluvchi moslamalarga quyidagi talablar quyiladi: - ular bevosita chang va momiq chiqayotgan joyga yakinrok va zichrok joylashishi kerak; - tuzilishi momiqning harakat yo‘lida keskin tusiklarga uchramasligi, ravon, tekis va sillik bo‘lishi, keskin utimlardan xoli bo‘lishi kerak; - o‘rnatilish joyi chiqindilarning harakat trayektoriyasini hisobga olish va ularni eng ko‘p tushadigan yerlarga moslashtirilishi kerak; - suruvchi quvurning havo kirish tirqishi mashinaning chang va momiq chiqadigan yeriga yakin o‘rnatilishi kerak, chunki uzoqlashgan sari havoning tezligi keskin kamayib boradi. Titish-savash bo‘limlarida changli havoni tozalash sistemasini mukammallashtirish, ya’ni tozalashning birinchi pogonasidan sung ikkinchi pogonasida havo tozalashning nam usullaridan foydalanish, bu sexlarda

birinchidan yong‘in xavfini keskin kamaytirsa, ikkinchidan havoni tozalash samaradorligini oshiradi. Chiqindilar sexida ayniqsa chang volchogi va chiqindi tozalash mashinalarining ishiga alohida ahamiyat berish kerak. Ularning eshik va qopqoqlari zichligini mustaxkamlash, tirqishlarini berkitish zarur. UMUMIY XULOSALAR Bitiruv malakaviy ishini bajarishda quyidagi asosiy xulosalarga kelindi: 1.“RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi mashinalarning klassik mashinalardan farqi shundaki, ularda chizish, pishitish va ipni naychaga o‘rash jarayonlari alohida bajarilib, ip yigirishda mahsulot aval alohida-alohida tolalarga ajratiladi, ingichkalashtiriladi, tolalar oqimi yigirish kamerasiga berilib tolalar oqimi qo‘shiladi va buram berib pishitib ip hosil qilishi aniqlandi. 2. “RITER” ip-yigiruv texnologiyasidagi halqali yigirish usulini qo‘llash, mehnat va mashina unumdorligi 4-5 marta oshirishadi bu unumdorlik bobinaga yigirilgan ipni massasi 2500-4000g miqdorga qadar almashtirmasdan ishni davom ettirish evaziga amalga oshishianiqlandi. 3. “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida tolalar oqimi bir tekis yigirish kamerasiga havo yordamida uzatilib, ip yigirishda mahsulot avval alohida-alohida tolalarga ajratiladi, ingichkalashtiriladi, tolalar oqimi yigirish kamerasiga berilib tolalar oqimi qo‘shiladi va buram berib pishitib ip hosil qilishi aniqlandi. 4. “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida tolalar oqimini davriy qo‘shilishi ipning chiziqli zichligi va mustahkamligi bo‘yicha notekisligini 30-40 foizga kamayishiga va uning nimjon (chidamsiz) joylarini keskin kamayishiga olib kelishi aniqlandi. 5. “RITER” ip-yigiruv texnologiyasida shtapel paxta tolasidan kalava ip yigirishda kameraning aylanishlar chastotasi 60650 min -1 gacha oshirish mumkin,

1metr ipga 369- 429 buram berib pishitilganligida ip strukturasi o‘zgarganligi natijasida uzush kuchi va ishqalanishga bardoshligi oshishianiqlandi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI 1.Karimov I.A. “Бош мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан олиб бораётган ислоҳатларни иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш,хусусий мулк,кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир”. Мамлакатимизни 2015йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2016йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган маъруза “Қашқадарё”газетаси 2016й,№008,1-7б. 2.Karimov I.A. Jahon moliyaviy – iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartarf etishning yo‘llari va choralari. T.: O‘zbekiston, 2009.-56 b. 3.Karimov I.A. O‘zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning uziga xos yuli. T.: - O‘zbekiston, 1993 y-80 b 4.Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida, T.: O’zbekiston, 1995.82b 5 .Karimov I.A. O‘zbekiston buyuk kelajak sari. T.: O‘zbekiston, 1998y.-52b. 6. Karimov I.A. “Asosiy vazifamiz – vatanimiz tarqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir”. 2009 yilning asosiy yakunlari va 2010 – yilda O’zbekistonni iqtisodiy – ijtimoiy rivojlantirishning eng muhim va ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi, T.: O’zbekiston, 2010. 7.Abduvohidov M., Ahmedxojayeva X.T. To’qimachilik materillarini o’rash nazariyasi, T.: Voris, 2010, 11b. 8.Додонкин Ю.В., Кирюхин С.М. Ассортимент, свойства и оценка качества тканей. М., Легкая инструдия,2001.-184с 9. Matmusayev U.M. va bosh. Materialshunoslik, T.: Ilm ziyo, 2005. 80 b . 10 .Mukimov M.M., Raximov F.X., Хidoyatov D. Trikotaj to’qimalarining tuzilishi, xususiyatlari va texnologik o’lchamlarini loyihalash bo’yicha uslubiy ko’rsatma, T.: TTESI 2003. 11 . Малахова С.А. и др. Художественное оформление текстильных изделий, М.: Легпромбытиздат, 1988.90 c . 12.Мартынова А.А. Лабораторный практикум по строению и проектированию тканей. М., Легкая инструдия,1996.-141с 13.Райкова Е.Ю. Математическое описание процесса изменения крутки пневмомеханической крутки. Известия ВУЗов, ТТП, 2, 1999 г. – 34-36 с. 14. Сиддиқов П.С.Технологик жараёнлари лойиҳалаш. Т.

“Фан”, 2006. 15.Саврасов А.В., Красик Я.М., Хосровян Г.А. Расчет угла охвата нитью фрикционной поверхности воронки пряжевыводного узла пневмомеханического прядильного устройства. РС. Текстильная промышленность, 2004 г. № 6, - 6 с. 16.Томин Н.Г., Ларин И.Ю., Посылина Е.А. Об одной математической модели процесса изменения крутки при пневмомеханическом прядении. Известия ВУЗов, ТТП, №6, 2002 г. –36 с. 17.Мартынова А.А. Строение и свойства хлопчатобумажных тканей, выработанных на станках АТ-100 и АТПР-100. Текст.пром-ть. 2003. №8. С.32. 18.Новиков Н.Г. О строении ткани и проектировани ее с помощью геометрического метода. Текст.пром-ть. 1990. №2, 4, 6. С. 42. 19.Кукин Г.Н., Соловьев А.Н. Текстильное материаловедение.Ч.Ш. М., Легкая инструдия,1993.-196с 20 .Лейтес Л.Т. Необходимость учета взаимодавления нитей при построении тканей. Текст.пром-ть. 2000. №8. С.44-48. 21. Ochilov T.A., Ahmedov B.B. va boshqalar. Tikuvchilik materialshunosligi, T.: Sharq. 2008 22. Ochilov T.A., Abbosova N.G. va boshqalar. Gazlamashunoslik, T.: Abdulla Qodiriy. 2003.80b 23. ОлимбоевЭ ., ДавировШ . Р . Ўзбекистон тўқимачилик саноати махсулотлари ва уларни ишлаб чиқариш технологияси. Т.: Ўзбекистон, 2002.- 172 б. 24. Фозилов Б.А. “Йигириш корхоналарини лойиҳалаш” Т.,”Ўзбекистон”, 1995 - 72б. 25. Парфенов Д.Л. Изучение зоны формирования ткани с помощью микроскопа. Текст.пром-ть. 2001. №2. С.26-27 26.Склянников В.П. Строение и механические свойства однослойных тканей из химических волокон: Дисс. … докт.техн.наук. Иваново. 1991.-193с 27.ЎзДст 604:2001. Пахта толаси. Техникавий шартлар. Т. Ўзстандарт, 2001 (қ ў шимча 24.08.2004) 28. Хамраева С.А. Тўқувчилик технологияси. Т.: Фан, 2005 й. – 336 б. 29. YusupovR., SattorovM. To’qimachilikmaterialshunosligi, T.: Cho’lpon, 2007.70b. 30. Ғ офуровЖ . Ғ ., Жуманиёзов Ҳ . Ж ., ¢ офуров £. Пневмомеханикипструктурасинингшаклланиши // Т ўқ имачиликмуаммолари . – Тошкент , 2007. -№ 1. – 42 б . 31. Ғ офуровЖ . Қ ., Жуманиязов Қ . Ж ., Т ў ра қ уловБ ., Ғ офуров Қ . Йигиришкамераситезлигинингипхоссаларигатаъсири // Т ўқ имач иликмуаммолари . – Тошкент , 2007. - № 2. – 32 б .

32.WangJun, HuangXiubao/ Исследование влияния крутки на свойства пряжи пневмомеханического прядения . РС. Текстильная промышленность, №6, 7 с. 33. WangShanyuan , YeungK . W ., LoM . T ., YangX . F ./ Исследование влияния крутки пневмомеханического прядения. РС . Текстильная промышленность , №6, 2001/ ChinaText.Univ.2000 г . 26, №1,- 95 -99 с . 34.Wang S.Y., Yeung K.W., Lo M.T., Yang X.F./ The behavior of the rotor spun yarn (OE yarn) with involving twist. /J. China Text. Univ. Engl. Ed.2000, №1, - 36-39b. 35 . Қудратов O . K Саноат экологияси ТТЕСИ , 1994 .80b. 36 . Kudratov O.K. Yu.S.Sosnovskiy, T.A.G’aniev. Muhandislar uchun diplom loyihalari va bakalavrlar diplom loyihasini ekologiya qismini bajarish bo’yicha uslubiy ko’rsatma., TTESI, 1998. 37.Ғаниев Т.А. Тўқимачилик саноатида меҳнат муҳофазаси. - Т.: Ўзбекистон, 1995.78b. Internet ma’lumotlari: 38. www.ziyonet.uz 39. http://www.chem.msu.su.ru 40. http://www.colibri.ru 41. http://book.vsem.ru 42. http://www.books.econprofi.ru 43. www.google.uz 44. www.google.ru 45. WWW.Trutzschler.com . (TRUCHLER internet sayti) 46. WWW.rieter.com . ( RIYTER internet sayti) 47.WWW. zinser/saurer.com.(ZINSER internet sayti)

QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI Fizika-matematika fakulteti 5111000 - Kasb talimi ( 5320900 - YeSBKI vaT ) ta’lim yo‘nalishi talabasi : Nazarova Sarvinoz Alisher qizi ning bitiruv malakaviy ishiga T A Q R I Z Malakaviy ish mavzusi: Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasini o’rganish BMIning umumiy hajmi: 6 0 bet 1) yozma izoh qismi: kirish, 4ta bob, xulosa, adabiyotlar ro‘yxati bilan jami 13000 ortiq so‘zdan iborat. 2) grafik ilovalar qismi: 17 ta rasm va 21 ta jadval dan iborat . Malakaviy ishning dolzarbligi va berilgan topshiriqqa mosligi: O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishilgan sharoitda prizidentimiz tamonidan yuqori darajada vazifalar qo‘yilgan. Bu quyidagilardan iboratdir. yurtboshimiz I.A.Karimovning mamlakatimizni 2015yilda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzalarida zamonaviy texnologiyalar asosida paxta tolasini chuqur qayta ishlash tashqi va ichki bozorda talab yuqori bo’lgan tayyor,ekologik toza to’qimachilikva engil sanoat ishlab chiqarish hajmini 2030yilda 5,6 marta oshirish vazifasi soha mutaxasislari usun asosiy dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Rivojlanish tobora jadallashib borayotgan davrda to‘qimachilik sanoatida ilmiy amaliy jihatdan asoslangan, ishlab chiqarishga joriy etilish ko‘zda tutilgan, yangi texnika va texnologik yechimlar, avval ma’lumot berilmagan jihozlar va jarayonlarni o‘rganish asosida mukammal tavsiyalarni ishlab chiqish va ularni joriy etishni sanoat xodimlari olidagi asosiy maqsad hisoblanadi. Texnik va texnologik qayta jihozlash, halqaro sifat standartlariga o‘tish bo‘yicha qabul qilingan tarmoq dasturlarini amalga oshirishni tezlashtirish vazifasi qo‘yilmoqda. O‘z navbatida, bu mamlakatimizning ham tashqi, ham ichki bozorda barqaror mavqega ega bo‘lishini ta’minlash imkonini beradi. Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi BMIda yaxshi yoritilgan. Malakaviy ish yozma izoh va grafik qismining tarkibi va bajarilishi sifati: BMI: kirish, Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasi,iqtisodiy qism , texnika xavfsizligi va atrof- muhit himoyasi qismlardan tashkil topgan bo‘lib, 40dan yaqin jadval va rasmlarda tahlil natijalari keltirilgan. BMI amaldagi nizomlar asosida tayyorlangan. Malakaviy ishda ilmiy manbalar, fan-texnika yutuqlari va ilg‘or tajriba natijalaridan foydalanganligi: talaba o‘z ishiga ijodiy yondoshib,sohaga tegishli ilmiy adabiyotlardan hamda internet ma’lumotlaridan foydalanib, fan va texnika yutuqlariga asoslangan Qarshi “Cotton road”

qo’shma korxonasida “RITER” ip-yigiruv texnologiyasini o’rganish texnika xavfsizligi va atrof muhit himoyasi qismlari ishlab chiqganligi bilan mos keladi. Malakaviy ishning ijobiy tomonlari: Nazarova Sarvinoz Alisher qizio‘z ishida maqsad va vazifalarni to‘liq bajargan.BMI amaldagi nizomlar asosida to’liq bajarilgan. Malakaviy ish bahosi (maksimal baho-100) BMIni ilmiyligi va yuqori saviyada bajarilganini hisobga olib, DAKdan unga 85 ball qo‘yish so’rayman. Malakaviy ish rahbari: dost. Xurramov M. _____________ “ 1 6 ” may 201 6 y. (imzo)

O'xshashlar

Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasida“Tanda iplarni oxorlash jarayonini tadqiq qilish”

Qarshi “Cotton road” qo’shma korxonasining to’quv sexida “Gazlamalarning tuzilishini tadqiq qilish”

Qarshi “Radiant Silk” qo’shma korxonasida“Ipak yigirish texnologiyasinitadqiq qilish”

To’qish asboblari va to’qish choklarini o’rgatish

To’qish asboblari va to’qish choklarini o’rgatish mavzusini o’qitish texnologiyasi ( 5-sinf misolida)