Ko`ndalang randalash stonokining rechagi mexanizmi tezlik va tezlanish planlarini qurish - Mehnat - Diplom ishlar

Ko`ndalang randalash stonokining rechagi mexanizmi tezlik va tezlanish planlarini qurish

Yuklangan vaqt:

29.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1883 KB

Ko'chirib olish

Xudoyberdiyeva shaxlo rustamovna ning 5140900-Kasb ta’limi (Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi) ta`lim yo`nalishi bo`yicha bakalavr darajasini olish uchun yozilgan “Ko`ndalang randalash stonokining rechagi mexanizmi tezlik va tezlanish planlarini qurish” mavzusida yozgan

M U N D A R I J A K i r i s h I - b o b . M e x a n i z m l a r n i n g s t r u k t u r a v i y v a k i n e m a t i k t a h l i l i . § 1 . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i § 2 . B o ' g ' i n , k i n e m a t i k j u f t v a z a n j i r t u s h u n c h a l a r i § 3 . K i n e m a t i k z a n j i r l a r v a u l a r n i n g k l a s s i f i k a t s i y a s i § 4 . R i c h a g l i v a k u l i s a l i m e x a n i z m l a r § 5 . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i I I - b o b . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i n i a n i q l a s h . 1 - § . T e k i s m e x a n i z m l a r k i n e m a t i k a s i n i t e k s h i r i s h u s u l l a r i 2 - § . K u l i s a l i m e x a n i z m l a r u c h u n q u t b t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i c h i z i s h I I I - b o b . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h 1 - § . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g t u z i l i s h i 2 - § . R i c h a g l i m e x a n i z m n i n g g e o m e t r i k о ‘ l c h a m l a r i 3 - § . M e x a n i z m n i n g k i n e m a t i k a s i n i t e k s h i r i s h I l o v a l a r X u l o s a A d a b i y o t l a r K i r i s h

О ‘ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i d e m o k r a t i k h u q u q i y d a v l a t v a f u q a r o l i k j a m i y a t i q u r i s h y о ‘ l i n i t a n l a g a n v a a m a l g a o s h i r i b k e l m o q d a . M a m l a k a t i m i z t a r a q q i y o t i n i n g m u h i m s h a r t i k a d r l a r t a y y o r l a s h t i z i m i n i n g m u k a m m a l b о ‘ l i s h i , f a n , m a d a n i y a t , t e x n i k a v a t e x n o l o g i y a l a r a s o s i d a r i v o j l a n i s h i h i s o b l a n a d i . H o z i r g i z a m o n a v i y b o s q i c h d a p e d a g o g i k d o l z a r b v a z i f a l a r g a f a n , t e x n i k a , i l g ‘ o r t e x n o l o g i y a l a r y u t u q l a r i d a n f o y d a l a n i s h a s o s i d a s h a x s n i t a r b i y a l a s h , о ‘ q i t i s h v a z a m o n t a l a b l a r i g a j a v o b b e r a o l a d i g a n k a d r q i l i b y e t i s h t i r i s h k i r a d i . K a d r l a r t a y y o r l a s h s o h a s i d a g i d a v l a t s i y o s a t i u z l u k s i z t a ’ l i m t i z i m i o r q a l i h a r t o m o n l a m a r i v o j l a n g a n s h a x s n i t a r b i y a l a b s h a k l l a n t i r i s h n i k о ‘ z d a t u t a d i . U u s h b u t a ’ l i m t i z i m i d a v a k a d r l a r t a y y o r l a s h d a t a ’ l i m x i z m a t l a r i n i n g i s t e ’ m o l c h i s i , b u y u r t m a c h i s i s i f a t i d a v a x u d d i s h u n d a y i s h l a b c h i q a r u v c h i s i s i f a t i d a i s h t i r o k e t a d i . I s h n i n g d o l z a r b l i g i . S h a x s t a ’ l i m j a r a y o n i n i n g i s h l a b c h i q a r u v c h i s i s i f a t i d a t a ’ l i m , i s h l a b c h i q a r i s h , f a n , m a d a n i y a t v a x i z m a t l a r s o h a s i d a b i l i m v a t a j r i b a l a r n i b e r i s h d a i s h t i r o k e t a d i . U z l u k s i z t a ’ l i m t i z i m i d a o l i y t a ’ l i m a l o h i d a о ‘ r i n e g a l l a y d i , c h u n k i о ‘ r t a m a k t a b , k o l l e j v a a k a d e m i k l i t s e y l a r d a i s h l a y d i g a n m u t a x a s s i s p e d a g o g k a d r l a r s h u o l i y о ‘ q u v y u r t l a r i d a t a y y o r l a n a d i . X u s u s a n k o l l e j l a r d a t a ’ l i m - t a r b i y a i s h l a r i b i l a n s h u g ‘ u l l a n a d i g a n k a d r l a r u n i v e r s i t e t l a r n i n g k a s b i y t a ’ l i m y о ‘ n a l i s h i b о ‘ y i c h a f a o l i y a t o l i b b o r a y o t g a n f a k u l t e t v a k a f e d r a l a r d a t a y y o r l a n a d i . T a h s i l o l a y o t g a n t a l a b a l a r n i n g p e d a g o g i k v a k a s b i y t a y y o r g a r l i g i y u q o r i d a r a j a d a b о ‘ l i s h i t a l a b q i l i n a d i . S h u n u q t a i n a z a r d a n t a l a b a l a r t a ’ l i m o x i r i d a o l g a n b i l i m l a r i n i , m a l a k a l a r i n i v a k о ‘ n i k m a l a r i n i i f o d a l o v c h i b i t i r u v m a l a k a v i y i s h i n i t a y y o r l a b h i m o y a q i l a d i l a r . T a q d i m e t i l a y o t g a n b i t i r u v m a l a k a v i y i s h i d a m e x a n i z m l a r s t r u k t u r a v i y v a k i n e m a t i k t a h l i l q i l i n d i , r i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i n i a n i q l a s h u s u l l a r i k o ` r s a t i l d i , k о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h

s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i q u r i l d i . I s h n i n g m a q s a d i v a v a z i f a l a r i . « K a s b i y t a ` l i m » y о ‘ n a l i s h i d a t a ’ l i m o l a y o t g a n t a l a b a l a r b i r q a t o r t e x n i k a f a n l a r i n i c h u q u r b i l i s h l a r i l o z i m . B u l a r g a “ N a z a r i y m e x a n i k a ” , “ M a t e r i a l l a r q a r s h i l i g i ” , “ M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i ” , “ M a s h i n a d e t a l l a r i ” v a h o k a z o . S h u l a r n i q a t o r i d a “ M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i ” f a n i a l o h i d a o ` r i n t u t a d i . U s h b u f a n d a m e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n i n g t u r l a r i , u l a r n i n g s t r u k t u r a v i y , k i n e m a t i k v a d i n a m i k t a h l i l i o ` r g a n i l a d i . U s h b u b i t i r u v m a l a k a v i y i s h i d a k о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h m a s a l a s i q o ` y i l g a n e d i . O l d i n g a q о ‘ y i l g a n m a q s a d n i a m a l g a o s h i r i s h u c h u n q u y i d a g i v a z i f a l a r b e l g i l a n d i : 1 . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i r i c h a g l i m e x a n i z m i y e t a k l o v c h i v a l i , k r i v o s h i p n i n g 1 2 t a h o l a t i n i q u r i s h . 2 . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i r i c h a g l i m e x a n i z m i n i n g k i n e m a t i k p l a n i d a n f o y d a l a n i b u n i n g b e l g i l a n g a n n u q t a l a r i n i n g t e z l i g i n i t e z l i k l a r p l a n i u s u l i y o r d a m i d a a n i q l a s h . 3 . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i r i c h a g l i m e x a n i z m i n i n g k i n e m a t i k p l a n i v a t e z l i k l a r p l a n i d a n f o y d a l a n i b t e z l a n i s h l a r p l a n i u s u l i y o r d a m i d a u n i n g b e l g i l a n g a n n u q t a l a r i n i n g t e z l a n i s h i n i a n i q l a s h . I s h n i n g a m a l i y a h a m i y a t i . 1 . I n s o n i s h f a o l i y a t i n i n g a j r a l m a s q i s m i b o ` l i b q o l g a n m e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n i n g t u r l a r i , u l a r n i n g k l a s s i f i k a t s i y a s i , s t r u k t u r a v i y v a k i n e m a t i k t a h l i l i t о ‘ g ‘ r i s i d a a n c h a k e n g m a ’ l u m o t k e l t i r i l g a n . U s h b u m a ’ l u m o t l a r d a n о ‘ q u v j a r a y o n l a r i d a f o y d a l a n i s h m u m k i n . 2 . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i r i c h a g l i m e x a n i z m i n i n g k i n e m a t i k p l a n i , t e z l i k l a r v a t e z l a n i s h l a r p l a n l a r i n i q u r i s h u s u l l a r i k e n g y o r i t i l g a n . B u m a t e r i a l l a r d a n t r a n s p o r t , q i s h l o q x o ` j a l i g i n i m e x a n i z a t s i y a l a s h v a p o l i t e x n i k a k o l l e j l a r i t a l a b a l a r i g a “ A m a l i y m e x a n i k a ” f a n i d a n u s h b u

m a v z u n i t u s h u n t i r i s h d a s a m a r a l i f o y d a l a n i s h m u m k i n . 3 . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i r i c h a g l i m e x a n i z m i n i n g k i n e m a t i k p l a n i , t e z l i k l a r v a t e z l a n i s h l a r p l a n l a r i s l a y d l a r k o ` r i n i s h i d a , t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r n i n g t o p i l g a n q i y m a t l a r i e s a j a d v a l l a r d a 3 t a i l o v a d a k e l t i r i l g a n . K a s b - h u n a r k o l l e j l a r i d a k o m p y u t e r t e x n o l o g i y a s i d a n f o y d a l a n i b d a r s o ` t i s h d a u s h b u m a t e r i a l l a r d a n f o y d a l a n i s h m u m k i n . I B O B . M E X A N I Z M L A R N I N G S T R U K T U R A V I Y V A K I N E M A T I K

T A H L I L I § 1 . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i A m a l d a s u n ' i y m e x a n i k s i s t e m a l a r i k k i t a k a t t a g u r u h g a b o ' l i n a d i : 1 . H a r a k a t l a n u v c h i , o ' z g a r u v c h i . 2 . H a r a k a t l a n m a y d i g a n , o ' z g a r m a s . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i d a o ' r g a n i l a d i g a n o b ` y e k t l a r n i k u c h l a r t a ' s i r i d a o ' z i n i n g d a s t l a b k i k o ` r i n i s h i n i o s o n g i n a o ' z g a r t i r a d i g a n h a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a l a r g a k i r i t i s h m u m k i n . K o ' p k i n e m a t i k z a n j i r l a r , x u s u s a n , t u r l i m e x a n i z m a l a r b u n d a y s i s t e m a l a r g a m i s o l b o ' l i s h i m u m k i n . 1 . 1 - r a s m d a h a r a k a t l a n u v c h i s i s t e m a g a m i s o l t a r i q a s i d a y u k l a n g a n k u c h l a r t a ' s i r i d a h a r a k a t g a k e l u v c h i t o ' r t s h a r n i r l i m e x a n i z m k e l t i r i l g a n . P r o f e s s o r N . I . K o l c h i n k l a s s i f i k a t s i y - a s i a s o s i d a , a g a r d a k l a s s i f i k a t s i y a m e z o n l a r i s i f a t i d a m e x a n i k a n i n g a s o s i y t u s h u n c h a l a r i d a n b i r i g a : h a r a k a t g a , k u c h g a , e n e r g i y a g a ( i s h g a ) u s t i v o r l i k b e r i l g a n d a , h a r a k a t l a n u v c h a n m e x a n i k s i s t e m a l a r n i u c h t a k a t t a g l i r u h g a - p r i b o r l a r , m e x a n i k s i s t e m a l a r v a m a s h i n a l a r g a a j r a t i s h m u m k i n . 1 . 2 - r a s m d a b u n d a y k l a s s i f i k a t s i y a n i s x e m a s i k e l t i r i l g a n . 1 . 2 - r a s m . H a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a l a r n i n g k l a s s i f i k a t s i y a s i . B i r i n c h i g u r u h g a k i r i t i l g a n h a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a n i n g

u s k u n a l a r k l a s s i f i k a t s i y a s i a l o m a t i b o ' g ' i n l a r n i n g h a r a k a t i h i s o b l a n a d i . M a s a l a n , s o a t m e x a n i z m i d a m i l l a r h a r a k a t i , e l l i p s c h i z u v c h i n u q t a n i n g h a r a k a t t r a e k t o r i y a s i v a h . k . 1 . 3 - r a s m d a a l g e b r a i k y o k i s h a t u n e g r i c h i z i g ' i n i c h i z i s h d a f o y d a l a n i l g a n u s k u n a k o ' r s a t i l g a n . M e x a n i z m h a r a k a t l a n t i r i l g a n d a h a r a k a t l a n u v c h i s h a t u n t e k i s l i g i d a E k o ' z c h a g a o ' r n a t i l g a n q a l a m 1 . 3 - r a s m d a k o ' r s a t i l g a n s h a t u n e g r i c h i z i g ' i n i c h i z a d i . H a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a l a r - n i n g i k k i n c h i g u r u h i g a a s o s a n k u c h n i u z a t i s h v a o ' z g a r t i r i s h b i l a n i f o d a l a n a d i g a n m e x a n i k m o s l a m a l a r k i r i t i l g a n . K i c h i k k u c h b i l a n k a t t a q a r s h i l i k n i y e n g i s h y o k i t a r o z i l a r v a d i n a m o m e t r l a r v o s i t a s i d a k u c h l a r n i m u v o z a n a t l a s h d a n f o y d a l a n i b u l a r n i o ' l c h a s h , m o s l a m a l a r n i n g a s o s i y v a z i f a s i d i r . 1 . 4 - r a s m d a t u r l i m a t e r i a l l a r n i i s k a n j a l o v c h i m e x a n i k m o s l a m a n i n g s x e m a s i k o ' r s a t i l g a n . M o s l a m a n i n g m e x a n i z m i k u c h d a n y u t i s h g a i m k o n i y a t b e r a d i v a s h u s a b a b l i i s h c h i n i n g t u t q i c h d a g i k u c h i i s k a n j a l a s h k u c h i d a n a n c h a k i c h i k d i r . H a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a l a r n i u c h i n c h i g u r u h i m a s h i n a l a r d i r . M e x a n i k a n u q t a y i n a z a r i d a n e n e r g i y a n i u z a t i s h y o k i o ' z g a r t i r i s h m a s h i n a l a r n i n g i f o d a l i x u s u s i y a t i h i s o b l a n a d i . M a s a l a n , i c h k i y o n i s h y u r i t m a s i d a y o q i l g ' i n i k i m i y o v i y e n e r g i y a s i m a s h i n a n i h a r a k a t l a n u v c h i q i s m l a r n i k i n e t i k e n e r g i y a s i g a a y l a n t i r a d i . 1 . 5 - r a s m d a b u n d a y

m a s h i n a n i n g s x e m a s i k o ' r s a t i l g a n . M a h s u l o t n i y o n i s h i d a n h o s i l b o ' l g a n b o s i m y u r i t m a n i p o r s h e n i g a F k u c h b i l a n t a ' s i r e t a d i v a t i r s a k l i v a l o r q a l i M C – ( m o m e n t ) f o y d a l i q a r s h i l i k n i y e n g a d i . S h u n d a y q i l i b , y o q i l g ' i d a g i m u j a s s a m l a n g a n e n e r g i y a a j r a l i b , m a s h i n a d a u n i n g q i s m l a r i n i h a r a k a t l a n t i r u v c h i e n e r g i y a g a a y l a n a d i . S h u b i l a n b i r g a m a s h i n a n i m e x a n i k n u q t a i n a z a r d a n t a ' r i f l a s h d a b a ' z i b i r m u l o h a z a l a r n i v a a n i q l i k l a r n i k i r i t i s h k e r a k , c h u n k i i n s o n g a m a ' l u m b o ' l g a n h a m m a m a s h i n a l a r h a m b u n d a y t a ' r i f l a s h d o i r a s i g a k i r a v e r m a y d i . M i s o l s i f a t i d a p a x t a t o l a s i n i c h i g i t d a n a j r a t u v c h i m a s h i n a n i k e l t i r i s h m u m k i n . A r r a l i i s h c h i q i s m t a ' s i r i d a p a x t a n i i k k i f r a k s i y a g a : t o l a v a c h i g i t g a a j r a t i l a d l . O x i r g i y i l l a r d a h i s o b l a r n i b a j a r i s h d a , a x b o r o t l a r n i b i r t i z i m g a s o l i s h d a v a s a q l a s h d a , a y r i m m a s h i n a l a r n i i s h l a s h i n i y o k i u m u m a n i s h l a b c h i q a r i s h n i b o s h q a r i s h d a i n s o n g a y o r d a m b e r a d i g a n e l e k t r o n h i s o b l a s h , a x b o r o t v a n a z o r a t - b o s h q a r i s h m a s h i n a l a r i h a y o t i m i z g a d a d i l q a d a m l a r b i l a n k i r i b k e l m o q d a . S h u n i n g d e k , a m a l d a i n s o n n i b a ' z i b i r f i z i o l o g i k f u n k s i y a l a r i n i b a j a r y c h i m a s h i n a l a r h a m i s h l a t i l m o q d a . S h u n d a y q i l i b , m a s h i n a t u s h u n c h a s i n i u m u m l a s h t i r i b v a k e n g a y t i r i b , u n i q u y i d a g i c h a t a ' r i f l a s h m a q s a d g a m u v o f i q d i r : a q l i y v a j i s m o n i y m e h n a t n i a l m a s h t i r i s h y o k i y e n g i l l a s h t i r i s h v a i n s o n n i b a ` z i b i r f i z i o l o g i k f u n k s i y a l a r i n i b a j a r i s h m a q s a d i d a e n e r g i y a n i , m a t e r i a l l a r n i h a m d a a x b o r o t l a r n i u z a t i s h y o k i o ` z g a r t i r i s h u c h u n q o ' l l a n i l a d i g a n m e x a n i k h a r a k a t q i l u v c h i s u n ' i y q u r i l m a m a s h i n a d e b a t a l a d i . H a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a l a r g a , m a s h i n a l a r g a , m o s l a m a l a r g a v a a s b o b l a r g a n a z a r t a s h l a b , u l a r k i n e m a t i k a s i n i a s o s i m e x a n i z m e k a n l i g i n i t a ` k i d l a s h l o z i m . D a s t l a b k i y o n d a s h i s h d a m e x a n i z m l a r n i h a r a k a t l a n u v c h i m e x a n i k s i s t e m a l a r n i n g h a r a k a t q i l u v c h i v a q o ' z g ' a l m a s q i s m l a r i n i n g y i g ' i l m a s i e k a n l i g i n i a y t i s h m u m k i n .

S h u n i n g d e k , m e x a n i z m l a r n i , a s b o b l a r n i n g , m e x a n i k m o s l a m a l a r n i n g y o k i m a s h i n a l a r n i h g o ' z f u n k s i y a l a r m i b a j a r i s h d a y o r d a m b e r u v c h i v o s i t a d e b q a r a s n m u m k i n . M e x a n i z m t o ' l i q q u y i d a g i c h a t a ' r i f l a n a d i : b i t t a y o k i b i r n e c h t a j i s m l a r n i b e r i l g a n h a r a k a t i d a q o l g a n j i s m l a r n i a n i q h a r a k a t l a n i s h i n i t a ' m i n l o v c h i j i s m l a r n i n g s u n ` i y s i s t e m a s i m e x a n i z m d e b a t a l a d i . § 2 . B o ' g ' i n , k i n e m a t i k j u f t v a z a n j i r t u s h u n c h a l a r i M e x a n i z m l a r q a t t i q j i s m l a r d a n v a k i n e m a t i k j u f t l a r d a n i b o r a t . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i d a q a t t i q j i s m d e g a n d a f a q a t a b s o l y u t q a t t i q e m a s , s h u n i n g d e k , o l c h a m l a r i o ' z g a r u v c h a n , q a y i s h q o q , e g i l u v c h a n j i s m l a r h a m n a z a r g a o l i n a d i . M e x a n i z m l a r n i h o s i l q i l u v c h i q a t t i q j i s m l a r b o ' g ' i n l a r d e b a t a l a d i . B o ' g ' i n n i s b i y h a r a k a t q i l a o l m a y d i g a n b i r n e c h t a d e t a l l a r d a n i b o r a t b o l i s h i m u m k i n , y a ' n i b o ` g ' i n g a k i r u v c h i h a m m a d e t a l l a r y a x l i t b i t t a d e k h a r a k a t l a n i s h i l o z i m . U n i n g n u q t a l a r i b i r - b i r i g a n i s b a t a n h a r a k a t q i l m a y d i , b i r b u t u n h i s o b l a n a d i . 1 . 6 a r a s m d a t a s v i r l a n g a n k u l i s a l i m e x a n i z m a y l a n g i c h ( 1 ) , t o s h ( 2 ) , k u l i s a ( 3 ) v a t a y a n c h 4 b o ' g ' i n l a r i d a n i b o r a t . B o ' g ' i n l a r n i n o m l a n i s h i . u l a r n i n g h a r a k a t l a n i s h t u r i g a q a r a b b e l g i l a n a d i v a k o ' p h o l l a r d a m e x a n i z m l a r n i n o m l a n i s h i u l a r n i t a r k i b i g a k i r g a n a s o s i y b o ' g ' i n l a r n o m i y o k i k i n e m a t i k j u f t l a r s o n i b i l a n b e l g i l a n a d i . Q o ' z g ' a l m a s o ' q a t r o f i d a t o ' l i q a y l a n u v c h i b o ' g ' i n g a a y l a n g i c h , t o ' l i q a y l a n m a s d a n , m a ' l u m b u r c h a k k a b u r i l s a , c h a y q a l g i c h d e y i l a d i . O ' z g a r m a s y o ' n a l t i r u v c h i b o ' l g a n d a i l g a r i l a n m a - q a y t m a h a r a k a t q i l u v c h i b o ' g ' i n g a 1 . 6 b - r a s m , s u d r a l g i c h y o k i p o l z u n d e y i l a d i . A g a r d a y o ' n a l t i r u v c h i q o ' z g ' a l u v c h a n b o ' l s a , k u l i s a d e y i l a d i . M u r a k k a b ( t e k i s - p a r a l l e l ) h a r a k a t q i l u v c h i b o ' g ' i n g a , 1 . 6 b - r a s m , s h a t u n d e y i l a d i .

M e x a n i z m d a b o ` g ' i n l a r s h u n d a y b o g ` l a n g a n k i , u l a r n i n g h a r b i r i b o s h q a s i g a n i s b a t a n a n i q h a r a k a t q i l a o l a d i . M a s a l a n , a y l a n g i c h ( 1 ) t a y a n c h n i A n u q t a s i a t r o f i d a a y l a n a d i , t o s h ( 2 ) k u l i s a ( 3 ) g a n i s b a t a n h a r a k a t l a n i b b i r y a q t d a k u l i s a b i l a n t a y a n c h ( 4 ) g a n i s b a t a n a y l a n i s h i m u m k i n . B u n d a y b i r - b i r i g a t e g i b t u r u v c h i b o ' g ' i n l a r n i q o ' z g ' a l u v c h a n b o g ` l a n i s h i g a k i n e m a t i k j u f t d e b a t a l a d i . K i n e m a t i k j u f t b o ' g ' i n l a r i d o i m o t u t a s h i s h d a , y a ' n i j u f t l i k d a b o g ' l a n g a n b o ' l i s h i s h a r t . B o ' g ' i n l a r n i d o i m o t u t a s h i s h i k i n e m a t i k j u f t n i n g k o n s t r u k s i y a s i y o k i q a n d a y d i r k u c h o r q a l i t a ' m i n l a n a d i . H a r b i r j u f t o ' z e l e m e n t i g a e g a . B o ' g ' i n l a r n i b i r - b i r i b i l a n t e g i b t u r u v c h i y u z a l a r i c h i z i q l a r i y o k i n u q t a l a r i b i r g a l i k d a k i n e m a t i k j u f t n i e l e m e n t l a r i d e y i l a d i . K i n e m a t i k j u f t l a r n i t u r l i m e z o n l a r d a k l a s s i f i k a s i y a l a s h m u m k i n . a ) K i n e m a t i k j u f t l a r n i b o g i a n i s h s n a r t i s o n i a s o s i d a k l a s s i f i k a t s i y a l a n i s h i . M a ' l u m k i , k i n e m a t i k j u f t t a r k i b i d a b o ' g ' i n l a r o ' z i n i n g b a ' z i b i r q o ' z g ' a l u v c h a n l i - g i n i y o ' q o t a d i , c h u n k i u l a r n i n g n i s b i y h a r a k a t i g a j u f t l i k n i s b i y h a r a k a t s i z b i t t a j i s m g a b o ' g ' i n g a a y l a n a d i . F a z o d a e r k i n b o ’ l g a n z v e n o n i n g e r k i n l i k d a r a j a s i 6 g a t e n g b o ’ l a d i . K i n e m a t i k j u f t l i k k a k i r u v c h i z v e n o 1 d a n 5 g a c h a e r k i n l i k d a r a j a s i n i y o ’ q o t i s h i m u m k i n . R a s m 1 . 7 . E r k i n l i k d a r a j a s i s o n i H v a b o g ' I a n i s h s n a r t i s o n i S q u y i d a g i c h a b o g ' l a n g a n : S = 6 - H ( 1 . 1 ) P r o f e s s o r A . P . M a l i s h e v v a a k a d e m i k I . I . A r t o b o l e v s k i y t a k l i f i

b i l a n k i n e m a t i k j u f t l a r b o g ' I a n i s h s h a r t i a s o s i d a 5 t a s i n f g a I , I I , I I I , I V v a V l a r g a b o ' l i n a d i . S i n f t a r t i b r a q a m i b o g ` l a n i s h s n a r t i s o n i S g a m o s k e l a d i . M i s o l u c h u n : 1 . 7 c - r a s m d a g i j u f t - l i k 2 t a e r k i n h a r a k a t n i a m a l g a o s h i r i s h i m u m k i n . U l a r u c h u n H = 2 v a S = 4 b o ` l a d i . D e m a k u s h b u j u f t l i k 4 - s i n f j u f t l i g i g a m a n s u b . 1 . 7 a , b r a s m l a r d a 5 - s i n f j u f t l i k , d r a s m d a 3 - s i n f j u f t l i k , f r a s m d a 2 - s i n f j u f t l i k v a g r a s m d a 1 - s i n f j u f t l i k k o ` r s a t i l g a n . b ) T e k i s v a f a z o v i y k i n e m a t t k j u f t l a r . N i s b i y h a r a k a t t u r i g a q a r a b k i n e m a t i k j u f t l a r i k k i t a k a t t a g u r u h g a b o ' l i n a d i : t e k i s v a f a z o v i y . T e k i s k i n e m a t i k j u f t l a r d a b o ' g ' i n l a r n i n g n u q t a l a r i b i r y o k i p a r a l l e l t e k i s l i k l a r d a y o t u v c h i t r a e k t o r i y a l a r c h i z a d i . A g a r d a b u s h a r t b a j a r i l m a s a , b u n d a y k i n e m a t i k j u f t l a r f a z o v i y d e b a t a l a d i . 1 . 7 - r a s m d a g i I , I I , s i n f k i n e m a t i k j u f t l a r f a z o v i y I I I , I V v a V s i n f l a r i t e k i s e k a n l i g i k o ' r i n i b t u r i b d i . d ) B o ' g ' i n l a r n i n g t e g i b t u r u v c h i e l e m e n t i g a q a r a b k i n e m a t t k

j u f t l a r n i k l a s s i f i k a t s i y a l a s h . B o ' g ' i n l a r n i n g t e g i b t u r u v c h i e l e m e n t l a r i n i r a s m i g a q a r a b k i n e m a t i k j u f t l a r o l i y v a q u y i t u r l a r g a b o ' l i n a d i . J u f t l i k _ e l e m e n t i i k k i b o ' g ' i n n i b i r - b i r i g a t e g i b t u r u v c h i g e o m e t r i k o ' r n i h i s o b l a n a d i . Q u y i j u f t d a t e g i b t u r u v c h i e l e m e n t t e k i s l i k b o ' l s a , o l i y d a n u q t a y o k i c h i z i q d i r . 1 . 7 - r a s m a , b , c , d d a q u y i k i n e m a t i k j u f t l a r t a s v i r l a n g a n . U l a r g a s f e r i k , s i l i n d r s i m o n , a y l a n m a v a i l g a r i l a n m a k i n e m a t i k j u f t l a r k i r a d i . B u j u f t l a r d a t u t a s h i s h y u z a o r q a l i a m a l g a o s h a d i . e , f r a s m l a r d a o l i y k i n e m a t i k j u f t l a r k e l t i r i l g a n . U l a r g a t e k i s l i k d a s h a r v a q u v u r d a s h a r n i m i s o l q i l i s h m u m k i n . B u k i n e m a t i k j u f t l a r d a b o ' g ' i n l a r n u q t a y o k i c h i z i q o r q a l i b o g ' l a n g a n . O l i y k i n e m a t i k j u f t l a r d a b o ' g ' i n l a r n i t u t a s h i s h y u z a s i n a z a r i y j i h a t d a n n o l g a t e n g , a m m o a m a l d a b o ' g ' i n l a r n i n g d e f o r m a t s i y a s i n a t i j a s i d a t u t a s h i s h d o g ` i d e b a t a l a d i g a n k i c h i k y u z a c h a h o s i l b o ' l a d i . B u e s a o l i y k i n e m a t i k j u f t l a r d a q u y i k i n e m a t i k j u f t l a r g a n i s b a t a n k a t t a k u c h l a n i s h , b o s i m k u c h i g a v a y u q o r i d a r a j a d a g i y e y i l i s h g a o l i b k e l a d i . Q u y i k i n e m a t i k j u f t l a r y e y i l i s h g a c h i d a m l i v a k a t t a m i q d o r d a g i k u c h l a r g a b a r d o s h b e r a o l a d i . S h u b i l a n b i r g a o l i y k i n e m a t i k j u f t l a r d a q u y i k i n e m a t i k j u f t l a r g a n i s b a t a n i s h q a l a n i s h d a g i e n e r g i y a n i y o ` q o t i s h k a m b o ' l a d i . H a m m a g a m a ' l u m b o ' l g a n z o l d i r l i ( s h a r i k l i ) v a r o l i k l i p o d s h i p n i k l a r o l i y k i n e m a t i k j u f t l a r g a a s o s l a n g a n d i r . B u n d a y k i n e m a t i k j u f t l a r g a a s o s l a n g a n m e x a n i z m l a r t a r k i b i d a b o ' g ' i n l a r s o n i k a m d i r . e ) G e o m e t r i k v a k u c h o r q a l i b o g ' l a n u v c h i k i n e m a t i k j u f t l a r . B o ' g ' i n l a r n i n g k i n e m a t i k j u f t h o s i l q i l u v c h i e l e m e n t l a r i d o i m i y t u t a s h i s h d a b o ' l i s h i s h a r t , a k s h o l d a b o ' g ' i n l a r a j r a l i b j u f t l i k b o ` l m a y d i . I k k i b o ' g ' i n n i n g e l e m e n t l a r i n i u z l u k s i z t u t a s h i s h i n i k m e m a t i k j u f t n i k o n s t r u k s i y a s i y o k i b o ' g ' i n l a r n i b i r - b i r i g a k u c h b i l a n b o g ' l a s h o r q a l i a m a l g a o s h i r i s h m u m k i n . B i r i n c h i h o l d a g e o m e t r i k , i k k i n c h i s i d a e s a

k u c h b i l a n t u t a s h i s h u s u l l a r i n i k o ' r i s h m u m k i n . 1 . 8 - r a s m d a s i r p a n u v c h i p o d s h i p n i k d a a y l a n u v c h i v a l k o ' r s a t i l g a n . V s i n f l i b u k i n e m a t i k j u f t g e o m e t r i k t u t a s h i s h b i l a n b a j a r i l g a n . K u c h b i l a n t u t a s h u v c h i k i n e m a t i k j u f t 1 . 9 - r a s m d a t a s v i r l a n g a n . B u n d a t u r t k i c h ( 2 ) m u s h t u m c h a ( 1 ) g a p r u j i n a ( 3 ) v o s i t a s i d a d o i m i y t u t a s h t i r i b t u r i l a d i . f ) O d d i y v a m u r a k k a b k i n e m a t i k j u f t l a r . K i n e m a t i k j u f t l a r m u r a k k a b l i k d a r a j a s i g a q a r a b o d d i y v a m u r a k k a b g a b o ' l i n a d i . O d d i y k i n e m a t i k j u f t d a i k k i b o ' g ' i n q o ' z g ' a l u v c h a n b o g ` l a n i s h n i b i r m a r t a h o s i l q i l s a , m u r a k k a b k i n e m a t i k j u f t l a r d a t a k r o r a n b i r n e c h a m a r t a h o s i l q i l a d i . M u r a k k a b k i n e m a t i k j u f t g a m i s o l t a r i q a s i d a b i r n e c h a t a y a n c h l a r d a n i b o r a t m a s h i n a v a l i n i k e l t i r i s h m u m k i n . § 3 . K i n e m a t i k z a n j i r l a r v a u l a r n i n g k l a s s i f i k a t s i y a s i M a s h i n a v a m e x a n i z m l a r n i n g t u z i l i s h n a z a r i y a s i d a k i n e m a t i k z a n j i r l a r a l o h i d a o ' r i n e g a l l a y d i . O ' z a r o k i n e m a t i k j u f t h o s i l q i l u v c h i b o ' g ' i n l a r s i s t e m a s i k i n e m a t i k z a n j i r d e b a t a l a d i . K i n e m a t i k z a n j i r l a r n i u l a r n i n g h a r a k a t l a n u v c h i k o n t u r l a r i n i y o p i q l i g i g a , t u z i l i s h i n i m u r a k k a b l i k d a r a j a s i g a v a b o ' g ' i n l a r n i n i s b i y h a r a k a t i g a q a r a b k l a s s i f i k a t s i y a q i l i s h m u m k i n ( 1 . 1 0 - r a s m ) .

1 . 1 0 - r a s m . K i n e m a t i k z a n j i r l a r k l a s s i f i k a t s i y a s i . Y o p i q k i n e m a t i k z a n j i r d a b o ' g ' i n l a r h a r a k a t l a n a d i g a n o ' z g a r u v c h a n y o p i q k o n t u r l a r n i h o s i l q i l a d i . O c h i q k i n e m a t i k z a n j i r l a r d a b u n d a y k o n t u r l a r b o ' l m a y d i . 1 . 1 1 b v a 1 . 1 1 e r a s m l a r d a y o p i q , 1 . 1 1 a , d r a s m l a r d a o c h i q z a n j i r l a r k o ' r s a t i l g a n . O d d i y k i n e m a t i k z a n j i r d a h a r b i r b o ' g ' i n i k k i t a d a n o r t i q b o ` l m a g a n k i n e m a t i k j u f t l a r g a k i r s a , m u r a k k a b z a n j i r d a b o ' g ' i n i k k i v a u n d a n o r t i q k i n e m a t i k j u f t l a r g a k i r a d i . 1 . 1 1 a , b - r a s m l a r i d a o d d i y , 1 . 1 1 d , e r a s m l a r d a m u r a k k a b z a n j i r l a r k o ' r s a t i l g a n . B o ' g ' i n l a r n i n i s b i y h a r a k a t i g a q a r a b k i n e m a t i k z a n j i r l a r t e k i s v a f a z o v i y t u r l a r i g a b o ' l i n a d i . T e k i s z a n j i r l a r d a b o ' g ' i n l a r n i n g n u q t a l a r i t e k i s l i k d a t r a e k t o r i y a l a r c h i z s a , f a z o v i y z a n j i r l a r d a , b i r - b i r i b i l a n k e s i s h u v c h i t u r l i t e k i s l i k l a r d a j o y l a s h g a n t r a e k t o r i y a l a r c h i z a d i . 1 . 1 1 - r a s m d a t e k i s v a 1 . 1 2 - r a s m d a

f a z o v i y k i n e m a t i k z a n j i r l a r k e l t i r i l g a n . T e k i s z a n j i r l a r d a f a q a t I V v a V s i n f l i k m e m a t i k j u f t l a r q o ' l l a n s a , f a z o v i y z a n j i r l a r d a h a m m a s i n f d a g i l a r i q o ` l l a n a d i . Y o p i q k i n e m a t i k z a n j i r l a r o ' z g a r u v c h a n h a r a k a t l a n u v c h i k o n t u r l a r s o n i g a q a r a b b i r , i k k i v a k o ' p k o n t u r l i t u r l a r i g a b o ' l i n a d i . 1 . 1 1 b r a s m d a b i r v a e r a s m d a i k k i k o n t u r l i z a n j i r l a r k e l t i r i l g a n . O ' z g a r m a s k o n t u r l a r b i t t a z v e n o d e b h i s o b l a n a d i . B u l a r g a u c h b u r c h a k l i B C D v a C E E ( 1 . 1 1 - r a s m , d ) b o ' g ' i n l a r i k i r a d i . T e x n i k a d a u z o q v a q t k o ' p r o q t e k i s k i n e m a t i k z a n j i r l a r d a n f o y d a l a n i b k e l i n d i . K e y i n g i y i l l a r d a , a y n i q s a , r o b o t s o z l i k n i r i v o j l a n i s h i s a b a b l i , f a z o v i y k i n e m a t i k z a n j i r l a r k e n g q o ' l l a n a b o s h l a n d i . 1 . 1 2 a ) v a b ) r a s m l a r d a k e l t i r i l g a n f a z o v i y k i n e m a - t i k z a n j i r l a r s a n o a t r o b o t l a r i n i n g m a n i p u l y a t o r l a r i d a q o ' l l a n i l m o q d a . O c h i q k i n e m a t i k z a n j i r n i n g e r k i n l i k d a r a j a s i n i a n i q l a y l i k . M a s a l a n , s o d d a q i l i b t u s h u n t i r i s h u c h u n t o ' r t i n c h i v a b e s h i n c h i s i n f k i n e m a t i k

j u f t i a r d a n i b o r a t t o ' r t b o ' g ' i n l i k i n e m a t i k z a n j i r n i k o ' r i b c h i q a m i z . Z a n j i r n i 1 b o ' g ' i n i O X Y Z k o o r d i n a t a l a r s i s t e m a s i b i l a n q a t t i q b o g ` l a n g a n ( 1 . 1 3 - r a s m ) . 1 . 1 3 - r a s m d a A B C z a n j i r n i h o l a t i u n i n g k i n e m a t i k j u f t l a r i n i e r k i n l i k d a r a j a l a r i d a n i b o r a t X i k o o r d i n a t a l a r i o r q a l i a n i q l a n a d i . H a q i q a t a n V s i n f B k i n e m a t i k j u f t b i t t a , I V s i n f A k i n e m a t i k j u f t e s a i k k i t a h a r a k a t l a n u v c h a n l i k k a e g a v a n a t i j a d a u l a r n i n g y i g ' i n d i s i d a n t o ' r t t a e r k i n l i k d a r a j a s i k e l i b c h i q a d i . U m i m i y h o l d a o c h i q k i n e m a t i k z a n j i r d a t u r l i s i n f d a g i k i n e m a t i k j u f t l a r b o r , d e b q u y i d a g i n i y o z i s h m u m k i n .    5 1 )6( i iPif ( 1 . 3 ) b u y e r d a , f - k i n e m a t i k z a n j i r n i n g e r k i n l i k d a r a j a s i ; i - k i n e m a t i k j u f t l a r s i n f i ( i = 1 , 2 , 3 , 4 , 5 ) ; P i - i - i n c h i s i n f k i n e m a t i k j u f t l a r s o n i . 1 . 3 i f o d a d a ( 6 - i ) f a r q i i - s i n f k i n e m a t i k j u f t n i n g e r k i n l i k d a r a j a s i g a t e n g . Q o ' z g ' a l m a s d e b q a b u l q i l i n g a n b o ' g ' i n l a r d a n b i r i g a - t a y a n c h g a n i s b a t a n e r k i n l i k d a r a j a s i s o n i k i n e m a t i k z a n j i r n i n g e r k i n l i k d a r a j a s i d e b a y t i l a d i . E r k i n l i k d a r a j a s i n i a n i q l a s h f o r m u l a l a r i z a n j i r n i b o ' g ' i n l a r i n i v a t u r l i s i n f d a g i k i n e m a t i k j u f t l a r i n i s o n l a r i - d a n f o y d a l a n i b , u n i d a r a j a s i - n i h i s o b l a s h g a i m k o n i y a t b e r a d i . B u n d a y i f o d a l a r g a b o ' g ' i n l a r n i o l c h a m l a r i k i r m a g a n i u c h u n t u z i l i s h f o r m u l a l a r i d e b a t a l a d i . X . I . G o x m a n , P . O . S o m o v , A P . M a l i s h e v , P . L . C h e b i s h e v , O . G . O z o l n o m l a r i b i l a n a t a l u v c h i e r k i n l i k d a r a j a s i n i h i s o b l a s h f o r m u l a l a r i

q o ' l l a n a d i . U l a r b i r - b i r i b i l a n o ' z a r o b o g ' l i q , y a ' n i b i t t a b o g l a n i s h n i i f o d a l a y d i . Q u y i d a b a ' z i t u z i l i s h f o r m u l a l a r i b i l a n t a n i s h a m i z . a ) G o x m a n - O z o l n i t e k i s v a f a z o v i y k i n e m a t i k z a n j i r i a r n i n g t u z i l i s h f o r m u l a l a r i . G o x m a n v a b i r n e c h a y i l l a r d a n s o ' n g O z o l y o p i q k i n e m a t i k z a n j i r n i e r k i n l i k d a r a j a s i n i , o c h i q z a n j i r n i e r k i n l i k d a r a j a s i d a n , q o ' z g ' a l m a s t a y a n c h - g a a y l a n g a n b o ' g ' i n n i n g y o ' q o t g a n e r k i n l i k d a r a j a s i n i a y i r i s h o r q a l i a n i q l a d i l a r . 1 . 1 4 - r a s m d a o c h i q ( a ) v a y o p i q ( b ) z a n j i r l a r k o ' r s a t i l g a n . O c h i q z a n j i r n i e r k i n l i k d a r a j a s i n i f b i l a n b e l g i l a y l i k . Y o p i q z a n j i r h o s i l b o ' l i s h i u c h u n 4 - b o ' g ' i n n i t a y a n c h g a a y l a n t i r i s h k e r a k . B u n d a 6 K e r k i n l i k y o ' q o l a d i ( 6 - b i t t a b o ' g ' i n n i f a z o d a y o ' q o t g a n e r k i n l i g i , K - t u t a s h t i r u v c n i b o ' g ' i n l a r s o n i y o k i o ' z g a r u v c h a n k o n t u r l a r s o n i ) , m i s o l i m i z d a K = l . Y o p i q z a n j i r n i e r k i n l i k d a r a j a s i W = f - 6 K + q ( 1 . 4 ) b u y e r d a , W - y o p i q z a n j i r n i e r k i n l i k d a r a j a s i ; K - h a r a k a t l a n u v c h a n , o ' z g a r u v c h a n k o n t u r l a r s o n i ; q - k o n t u r d a y o k i t u z i l i s h i d a g i o r t i q c h a b o g i a n i s h l a r s o n i . ( 1 . 3 ) d a n f n i q i y m a t i n i ( 1 . 4 ) g a g o ' y s a k , f a z o v i y k i n e m a t i k z a n j i r l a r u c h u n G o x m a n - O z o l i f o d a s i k e l i b c h i q a d i . G o x m a n - O z o l n i t e k i s z a n j i r l a r v a r i a n t i f o r m u l a s i : W = 2 P I V + P V - 3 k + q t S h u i f o d a g a K = P - n = P I V + P V - n q o ' y s a k , W = 2 P I V + P V - 3 k + q t = 3 n - 2 P V – P I V + q t ( 1 . 5 ) k e l i b c h i q a d i v a b u i f o d a a k a d e m i k P . L . C h e b i s h e v n i n g t u z i l i s h f o r m u l a s i d e b a t a l a d i : W = 3 n - 2 P V – P I V + q t ( 1 . 6 ) b u y e r d a , n - h a r a k a t l a n u v c h i b o ' g ' i n l a r s o n i ; P I V , P V - I V v a V s i n f l i k i n e m a t i k j u f t l a r s o n i ; q t - t e k i s m e x a n i z m d a o r t i q c h a b o g ` l a n i s h s o n i . Y u q o r i d a g i ( 1 . 6 ) f o r m u l a a m a l d a k e n g q o ' l l a n i l a d i .

§ 4 . R i c h a g l i v a k u l i s a l i m e x a n i z m l a r B u b o b d a m e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k a s i , u l a r g a t a ' s i r q i l u v c h i k u c h l a r n i n a z a r g a o l m a s d a n o ' r g a n i l a d i . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r b i r - b i r i b i l a n V s i n f q u y i k i n e m a t i k j u f t l a r b i l a n b o g ` l a n g a n r i c h a g l a r d a n y o k i s t e r j e n l a r d a n i b o r a t . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r q a t o r a f z a l l i k l a r g a e g a b o ` l g a n i u c h u n t e x n i k a d a k e n g q o ' l l a n i l a d i , c h u n k i u l a r n i t a y y o r l a s h v a i s h l a t i s h o s o n , i s h o n c h l i l i g i e s a y u q o r i v a k a t t a k u c h l a r n i u z a t i s h i m u m k i n . A y l a n m a k i n e m a t i k j u f t l i r i c h a g l i m e x a n i z m l a r d a i s h q a l a n i s h n i k i c h i k i i g i v a j u f t e l e m e n t l a r i n i y e y i l i s h g a c h i d a m l i l i g i y u q o r i b o ' l g a n i u c h u n f o y d a l i i s h k o e f f i t s i y e n t i k a t t a d i r . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r k a m c h i l i k d a n x o l i e m a s . M a s a l a n , m e x a n i z m b o ' g ' i n l a r i n i t a l a b q i l i n g a n h a r a k a t q o n u n l a r i n i , a y n i q s a , t o ' x t a b h a r a k a t q i l i s h i n i d o i m o a m a l g a o s h i r i b b o ' l m a y d i . K o ' p i n c h a r i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i n g k i r u v c h i b o ' g ' i n i t e k i s h a r a k a t q i l i s h i g a q a r a m a y , c h i q u v c h i b o ' g ' i n i n i n g t e k i s h a r a k a t i g a e r i s h i b b o ' l m a y d i . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r A s s u r k l a s s i f i k a t s i y a s i g a a s o s a n s i n f l a r v a t a r t i b l a r g a b o ' l i n a d i . B u n g a q o ' s h i m c h a r i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i e l e m e n t a r v a q o ' s h m a m e x a n i z m l a r g a b o ' l i n i s h i n i t a ' k i d l a s h z a r u r . E l e m e n t a r m e x a n i z m d e g a n d a , t a r k i b i d a I s i n f 1 - t a r t i b l i b i r l a m c h i m e x a n i z m v a u n g a b i r i k t i r i l g a n t u r l i s i n f v a t a r t i b d a g i b i t t a A s s u r g u r u h i d a n i b o r a t m e x a n i z m t u s h u n i l a d i . Q o ' s h m a y o k i m u r a k k a b m e x a n i z m l a r e l e m e n t a r m e x a n i z m l a r g a t u z i l m a l a r b i r l i k l a r i - A s s u r g u r u h l a r i n i q o ' s h i s h b i l a n h o s i l b o ' l a d i . T e x n i k a d a k o ' p r o q q o ' l l a n i l a d i g a n I s i n f 2 - t a r t i b l i e l e m e n t a r : 4 s h a r n i r l i v a a y l a n g i c h - s u d r a l g i c h l i m e x a n i z m l a r b i l a n t a n i s h a y l i k : M e x a n i z m i k k i p o v o d o k l i u c h t a a y l a n m a k i n e m a t i k j u f t l i A s s u r

g u r u h i d a n i b o r a t ( 1 . 1 5 - r a s m ) . M a ` l u m k i , m e x a n i z m u c h t a o r t i q c h a b o g ' l a n i s h g a e g a v a u l a r n i y o ' q o t i s h u s u l i m a v j u d . B o ' g ' i n l a r n i n g n o m i b i l a n t a n i s h a y l i k . T a y a n c h b i l a n a y l a n m a k i n e m a t i k j u f t l a r h o s i l q i l u v c h i ( 1 ) v a ( 3 ) b o ' g ' i n l a r t o ' l i q a y l a n m a h a r a k a t q i l s a , a y l a n g i c h , t e b r a n m a h a r k a t l a n s a , c h a y q a l g i c h d e b a t a l a d i . K o ' p i n c h a 1 . 1 6 - r a s m d a k o ' r s a t i l g a n d e k , ( 1 ) b o ' g ' i n a y l a n g i c h , ( 3 ) b o ' g ' i n c h a y q a l g i c h , m u r a k k a b h a r a k a t l a n u v c h i ( 2 ) b o ' g ' i n s h a t u n , q o ' z g ' a l m a s ( 4 ) b o g ' i n t a y a n c h d e b a t a l a d i . U m u m a n o l g a n d a , t o ' r t s h a r n i r l i m e x a n i z m n i u c h t a t u r g a a j r a t i s h m u m k i n : a y l a n g i c h - c h a y q a l g i c h l i , i k k i a y l a n g i c h l i v a i k k i c h a y q a l g i c h l i . Q u y i d a u l a r b i l a n t a n i s h a m i z . a ) A y l a n g i c h - c h a y q a l g i c h l i m e x a n i z m . B u m e x a n i z m d a t a y a n c h b i l a n k i n e m a t i k j u f t h o s i l q i l i b d o i m o a y l a n u v c h i ( 1 ) b o ' g ' i n a y l a n g i c h , t e b r a n m a h a r a k a t l a n u v c h i ( 3 ) b o ' g ' i n c h a y q a l g i c h h i s o b l a n a d i ( 1 . 1 6 - r a s m ) . b ) I k k i a y l a n g i c h l i m e x a n i z m . T a y a n c h b i l a n b o g ` l a n g a n ( 1 ) v a ( 3 ) b o ' g ' i n l a r t o ' l i q a y l a n m a h a r a k a t l a n a d i ( 1 . 1 6 - r a s m ) . d ) I k k i c h a y q a l g i c h l i m e x a n i z m . B u m e x a n i z m d a ( 1 ) v a ( 3 ) b o ' g ' i n l a r t o ' l i q a y l a n m a y d i ( 1 . 1 7 - r a s m ) . U l a r f a q a t q a n d a y d i r b u r c h a k o s t i d a t e b r a n i s h i m u m k i n v a s h u s a b a b l i c h a y q a l g i c h l a r h i s o b l a n a d i . A y l a n g i c h - c h a y q a l g i c h l i m e x a n i z m l a r a y l a n m a h a r a k a t n i t e b r a n m a h a r a k a t g a o ' z g a r t i r a d i . A g a r m e x a n i z m d a k i r u v c h i v a c h i q u v c h i b o ' g ' i n l a r n i n g o ' r n i n i a l m a s h t i r i l s a , ( 3 ) b o ' g ' i n n i n g t e b r a n m a h a r a k a t i ( 1 ) b o ' g ' i n n i a y l a n m a h a r a k a t i g a a y l a n t i r i l a d i .

I k k i a y l a n g i c h l i m e x a n i z m d a a y l a n m a h a r a k a t ( 1 ) b o ' g ' i n d a n ( 3 ) b o ' g ' i n g a u z a t i l a d i . U m u m a n ( 1 ) v a ( 3 ) b o ' g ' i n l a r t u r l i b u r c h a k t e z l i k l a r i b i l a n a y l a n a d i v a 3 b o ' g ' i n n o t e k i s h a r a k a t l a - n a d i . A m m o s h a r n i r l i p a r a l l e l o g r a m m m e x a - n i z m i d a l 1 = l 3 v a l 2 = l 4 b o ' l g a n i u c h u n ( 1 ) v a ( 3 ) b o ' g ' i n l a r b i r x i l b u r c h a k t e z l i g i b i l a n a y l a n a d i ( 1 . 1 8 - r a s m ) . I k k i c h a y q a l g i c h l i m e x a n i z m l a r t e b r a n m a h a r a k a t n i k i r u v c h i ( 1 ) b o ' g ' i n d a n ( 3 ) c h i q u v c h i b o ' g ' i n g a u z a t a d i . I s i n f 1 - t a r t i b l i b i r l a m c h i m e x a n i z m v a i k k i p o v o d o k l i o ' r t a s i d a i l g a r i l a m a j u f t l i u c h i n c h i t u r d a g i A s s u r g u r u h i d a n h o s i l b o ' l g a n V i t v o r t n i n g k u l i s a l i m e x a n i z m i b i l a n t a n i s h a y l i k ( 1 . 1 9 - r a s m ) . M e x a n i z m d a ( 3 ) b o ' g ' i n ( 2 ) s u d r a l g i c h - t o s h u c h u n y o ' n a l t i r u v c h i b o ' l i b , k u l i s a d e b a t a l a d i . B a ' z i d a ( 3 ) k u l i s a a y l a n i s h o ' q i d a n e m a s o f a g a s i l j i g a n h o l d a b a j a r i l a d i ( 1 . 2 0 a - r a s m ) . K u l i s a l i m e x a n i z m d a a y l a n g i c h y e t a k l o v c h i b o ' l g a n d a b o s i m b u r c h a g i n o l g a t e n g b o ' l a d i . A m a l d a k u l i s a l a r t o ' r t b u r c h a k l i , g o h i d a a y l a n a y o y i r a s m i d a b o ' l i s h i m u m k i n . K u l i s a l i m e x a n i z m d a ( 2 ) t o s h n i v a q u y i A ( V ) v a B ( V ) k i n e m a t i k j u f t l a r n i b i t t a o l i y j u f t b i l a n a l m a s h t i r i l s a , n a t i j a d a u c h b o ' g ' i n l i t o s h s i z k u l i s a l i m e x a n i z m ( 1 . 2 0 - r a s m ) h o s i l b o ' l a d i . B u n d a o l i y j u f t e l e m e n t i d a n i b o r a t m o n a d a n i b i r

q i s m i t o s h v a z i f a s i n i b a j a r a d i . A y l a n g i c h n i v a t a y a n c h n i u z u n l i k l a r i n i s b a t i g a q a r a b k u l i s a , t e b r a n i s h i y o k i a y l a n i s h i m u m k i n . A y l a n m a k u l i s a l i m e x a n i z m d a h a r a k a t ( 1 ) b o ' g ' i n d a n ( 2 ) b o ' g ' i n g a u z a t i l a d i . A y l a n g i c h n i n g t e k i s h a r a k a t i k u l i s a n i n g n o t e k i s a y l a n m a h a r a k a t i g a o ' z g a r t i r i l a d i . T e b - r a n m a k u l i s a l i m e x a n i z m d a a y l a n g i c h n i n g a y l a n m a h a r a k a t i k u l i s a n i t e b r a n m a h a r a k a t i g a o ' z g a r t i r i l a d i . K o ' r s a t i l g a n t u z i l m a e l e m e n t l a r i d a n f o y d a l a n i b , k u l i s a l i m e x a n i z m n i 1 . 2 1 - r a s m d a k e l t i r i l g a n i d e k , b o s h q a h a r x i l v a r i a n t d a y i g ' i s h m u m k i n . B u h o l d a t e b r a n u v c h i t o s h l i k u l i s a l i m e x a n i z m h o s i l b o ' l a d i . K u l i s a m u r a k k a b h a r a k a t q i l g a n i u c h u n s h a t u n d e b a t a l i s h i m u m k i n . T e b r a n m a t o s h l i k u l i s a l i m e x a n i z m l a r g j d r a v l i k y u r i t m a l i m e x a n i z m l a r d a . k r a n l a r d a , e k s k a - v a t o r l a r d a , r o b o t s o z l i k d a v a b o s h - q a l a r d a k e n g q o ' l l a n i l a d i ( 1 . 2 2 - r a s m ) . B u m e x a n i z m d a t o s h g i d r o s i l i n d r k o ' r i n i s h i d a . k u l i s a e s a u c h i d a y o g ' b o s i m i o s t i d a s i l i n d r b o ' y l a b h a r a k a t l a n u v c h i p o r s h e n g a e g a d i r . N a t i j a d a 1 - b o ' g ' i n y e t a k l a n u v c h i - c h a y q a l g i c h - g a a y l a n a d i . § 5 . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i M e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i , o d a t d a , h a r a k a t n i n g b i t t a k i n e m a t i k s i k l i u c h u n b a j a r i l a d i , y a ' n i u n i n g t u g a s h i b i l a n h a r a k a t n i n g k i n e m a t i k h o l a t i y a n a t a k r o r l a n i s h i k e r a k . A y l a n g i c h b i r m a r t a a y l a n g a n d a k i n e m a t i k s i k l t u g a y d i , a m m o b a ' z i

h o l l a r d a b u n d a n i s t i s n o b o ' l i s h i m u m k i n . H a r q a n d a y m e x a n i z m n i k i n e m a t i k t a h l i l i u n i n g A s s u r a s o s i d a h o s i l b o ' l i s h t a r t i b i g a m o s h o l d a b a j a r i l a d i . D a s t l a b b o s h l a n g ' i c h b o ' g ' i n n i , s o ' n g r a A s s u r g u r u h l a r i n i n g k e t m a - k e t I s i n f 1 - t a r t i b l i b i r l a m c h i m e x a n i z m g a q o ' s h i l i s h i t a r t i b i d a n u q t a l a r i n i n g v a b o ' g ' i n l a r i n i n g k i n e m a t i k h o l a t l a r i a n i q l a n a d i . M e x a n i z i m l a r n i n g k i n e m a t i k t a h l i l i n i a s o s i y v a z i f a l a r i q u y i d a g i l a r d i r : a ) b o ' g ' i n l a r n i n g h o l a t i n i v a n u q t a l a r n i n g t r a e k t o r i y a l a r i n i a n i q l a s h ; b ) n u q t a l a r n i n g c h i z i q l i ( v ) v a b o ' g ' i n l a r n i n g b u r c h a k (  ) t e z l i k l a r i n i a n i q l a s h ; d ) n u q t a l a r n i n g c h i z i q l i ( a ) v a b o ' g ' i n l a r n i n g b u r c h a k (  ) t e z l a n i s h l a r i n i a n i q l a s h . M e x a n i z m l a r k i n e m a t i k t a h l i l i n i n g t u r l i u s u l l a r i q o ' l l a n i l a d i . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k t a h l i l i n i u n i v e r s a l u s u l i y o ' q l i g i n i o g o h l a n t i r i b , t u r l i s i n f v a t a r t i b d a g i m e x a n i z m l a r n i n g t a d q i q o t i n i t u r l i u s u l l a r d a b a j a r i l i s h i n i t a ' k i d l a s h k e r a k . F a q a t 1 s i n f 2 - t a r t i b l i m e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k a s i n i m a s a l a l a r i a n i q y e c h i m g a e g a . M e x a n i z m l a r n i n g t a r t i b i n i o s h i r i s h b i l a n k i n e m a t i k a n i n g y a k u n l o v c h i t e n g l a m a l a r i n i n g t a r t i b i y u q o r i b o ' l i b , u l a r n i i l d i z o s t i d a y e c h i s h m u m k i n e m a s . B u n d a y t e n g l a m a l a r f a q a t t a x m i n i y u s u l l a r d a ( i t e r a t s i y a v a b o s h q a u s u l l a r d a ) y e c h i l i s h i m u m k i n . Y u q o r i s i n f v a t a r t i b l i m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k a m a s a l a l a r i n i g r a f i k u s u l d a y e c h i s h d a f a q a t s i r k u l v a c h i z g ' i c h y e t a r l i b o ' l m a y d i . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i d a a n a l i t i k , g r a f i k , g r a f o a n a l i t i k , e x p e r i m e n t a l v a m o d e l l a s h t i r i s h u s u l l a r i q o ' l l a n i l a d i . M e x a n i z m n i n g k i n e m a t i k h o l a t l a r i n i a n i q l a s h u c h u n k i n e m a t i k t a h l i l n i a n a l i t i k u s u l l a r i d a n f o y d a l a n i l g a n d a , k e r a k l i t e n g l a m a l a r t u z i l a d i v a t e k s h i r i l a d i g a n h a r a k a t d a v r i i c h i d a m e x a n i z m n i n g h a m m a h o l a t l a r i u c h u n u m u m i y y e c h i m o l i n a d i . K i n e m a t i k t a h l i l d a q o ' l l a n i l a d i g a n

f o r m u l a l a r a n i q y o k i t a x m i n i y b o ' l i s h i m u m k i n , b a j a r i l a d i g a n h i s o b l a r h a m s h u n g a m o s a n i q y o k i t a x m i n i y b o ' l a d i . A m m o t a x m i n i y h i s o b l a r n i n g n o a n i q l i k l a r i k o ` p k a t t a e m a s , t a x m i n i y h i s o b l a s h u s u l i b i l a n h a m t a l a b q i l i n g a n a n i q l i k d a g i n a t i j a l a r n i o l i s h m u m k i n . M e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k t a h l i l i u s u l l a r i n i k o ' r i b c h i q i s h n i a n a l i t i k u s u l l a r d a n b o s h l a y m i z . R i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a d q i q o t i n i n g a n a l i t i k u s u l l a r i n i f o y d a l a n i l g a n m a t e m a t i k u s l u b l a r m e z o n i a s o s i d a a n i q k l a s s i f i k a t s i y a l a s h q i y i n d i r , c h u n k i t a h l i l u s u l i t u r l i m a t e m a t i k a p p a r a t l a r n i t u r l i c h a q o ' l l a s h b i l a n i f o d a l a n a d i . S h u n i n g u c h u n r i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k t a h l i l i n i a n a l i t i k u s u l l a r i i k k i k a t t a g u r u h l a r g a b o ' l i n a d i : 1 . G e o m e t r i k ( t r i g o n o m e t r i k ) u s u l . 2 . A l g e b r a i k u s u l . G e o m e t r i k u s u l v e k t o r l a r k o n t u r l a r i d a n f o y d a l a n i s h g a a s o s l a n g a n . V e k t o r l a r k o n t u r l a r i n i k o o r d i n a t a o ' q l a r i g a p r o e k s i y a l a r i t e n g l a m a l a r i d a n f o y d a l a n i b , m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i n m g k o ' p m a s a l a l a r i n i y e c h i s h m u m k i n . M e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k s x e m a s i n i a l m a s h t i r u v c h i v e k t o r l a r k o n t u r l a r i n a z a r i y a s i n i q o ' l l a s h , b o ' g ' i n l a r n i n g h a r q a n d a y n i s b i y h a r a k a t i n i a y l a n m a v a i l g a r i l a n m a h a r a k t a l a r n i n g y i g ' i n d i s i d a n i b o r a t , d e b v i n t l a r n i h a r a k a t i g a q i y o s l a b k e l t i r i s h , y o p i q v e k t o r l a r k o n t u r l a r n i n g t e n g l a m a l a r i n i k o m p l e k s v a g i p e r k o m p l e k s f u n k s i y a l a r b i l a n i f o d a l a s h v a b o s h q a g e o m e t r i k u s u l l a r h a m q o ' l l a n i l m o q d a . B u u s u l l a r t u r l i m a t e m a t i k a p p a r a t l a r n i q o ' l l a s h g a a s o s l a n g a n . M e x a n i z m b o ' g ' i n l a r i n i n g o ' q l a r i d a y o t u v c h i v e k t o r l a r f a z o v i y m e x a n i z m l a r k m e m a t i k j u f t l a r n i n g x u s u s i y a t l a r i n i t o ' l i q i f o d a l a m a y d i . B u e s a f a z o v i y r a s m d a g i b o ' q i n l a r n i n i s b i y h o l a t i n i a n i q l o v c h i p a r a m e t r l a r o r a s i d a q o ` s h i m c h a b o g ' l a n i s h l a r n i k e l t i n b c h i q a r i s h n i t a l a b q i l a d i .

A l g e b r a i k u s u l d a g e o m e t r i k b o g ' l a n i s h l a r v a k o o r d i n a t a s i s t e m a s i d a y o p i q z a n j i r n i n g t e n g l a m a l a r i b i t t a t e n g l a m a b i l a n i f o d a l a n a d i . A l g e b r a i k u s u l d a m e x a n i z m k i n e m a t i k j u f t l a r i n i n g h a m m a h a r a k t l a n u v c h a n l i g i n i n a z a r g a o l i n i s h i n i , u n i n g f a z o v i y m e x a n i z m l a r i n i t a h l i l q i l i s h d a a f z a l l i g i h i s o b l a n a d i . H a r a k a t n i n g k m e m a t i k h o l a t l a r i n i a n i q l a s h u c h u n k o o i d i n a t a l a r n i o ' z g a r t i r i s h t e n g l a m a l a r i n i k e t m a - k e t q o ' l l a s h g a v a c h i z i q l i a l g e b r a a p p a r a t i d a n f o y d a l a n i s h g a a s o s l a n g a n u s u l k e n g t a r q a l g a n . M a t r i s a u s u l i m a x s u s k o o r d i n a t a l a r s i s t e m a s i n i q o ' l l a s h g a v a m a t r i s a l a r d a n f o y d a l a n i s h t a r t i b i g a b o g ' l i q b i r n e c h a g u r u h l a r g a b o ' l i n a d i : a ) u c h i n c h i t a r t i b l i k o o r d i n a t a l a r n i o ` z g a r t i r i s h d a k v a d r a t m a t r i s a l a r n i q o ' l l a s h u s u l i ; b ) t o ' r t i n c h i t a r t i b l i m a t r i s a l a r n i q o ' l l a s h u s u l i . M a t r i s a l a r n i s t a n d a r t d a s t u r l a r i d a n f o y d a l a n i b , h i s o b l a s h m a s h i n a l a r i d a y e c h i s h o s o n l i g i m a t r i s a u s u l i n i k e n g t a r q a l i s h i g a o l i b k e l d i . M a t e m a t i k a p p r a t n i q o ' l l a b , E H M y o r d a m i d a m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a d q i q o t m i a v t o m a t l a s h g a n s i s t e m a s i n i y a r a t i s h m u m k i n l i g i a n a l i t i k u s u l n i n g m u h i m a f z a l l i g i d i r . B u g ' o y a n i a m a l g a o s h i r i s h u c h u n I s i n f 2 - t a r t i b l i m e x a n i z m l a r t a d q i q o t i n i a v t o m a t l a s h t i r i s h d a b o s h l a n g ' i c h v a h a m m a i k k i t o r t g i c h l i ( p o v o d o k l i ) A s s u r g u r u h l a r i n i k i n e m a t i k t a h l i l i n i a l g o r i t m i i s h l a b c h i q i l g a n . § 6 . T e k i s m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i a ) I s i n f I I s i n f t a r t i b l i r i c h a g l i m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i n i a n a l i t i k u s u l i . B u b o ' l i m d a m e x a n i z m l a r n i a n a l i t i k t a d q i q o t i n i k o ' p r o q q o ' l l a n i l a d i g a n u s u l l a r i b i l a n t a n i s h a m i z . A v v a l o t e k i s m e x a n i z m l a r u c h u n q o ' l l a n i l a d i g a n k o o r d i n a t a l a r v a y o p i q v e k t o r l a r k o n t u r i u s u l l a r i b i l a n , s o ' n g r a f a z o v i y m e x a n i z m l a r

u c h u n k o o r d i n a t a l a r n i o ' z g a r t i r i s h n i n g m a t r i s a u s u l i b i l a n t a n i s h a m i z . H a m m a h o l a t l a r d a m e x a n i z m n i k i r u v c h i b o ' g ' i n i o ' z g a r m a s t e z l i k b i l a n h a r a k a t l a n a d i d e b t a x m i n q i l i n a d i . b ) K o o r d i n a t a l a r u s u l i B u u s u l m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t a h l i l i d a k e n g q o ' l l a n i l a d i v a u o r q a l i m e x a n i z m n i t u r l i n u q t a l a r i n i b e r i l g a n v a i z l a n a d i g a n k o o r d i n a t a - l a r o r a s i d a g i a n a l i t i k b o g ' l a n i s h a n i q l a n a d i . N o a n i q k o o r d i n a t a - l a r a n i q l a n g a n d a n s o ' n g u l a r n i k e t m a - k e t v a q t g a n i s b a t a n d i f f e r e n s i a l l a b n u q t a l a r n i v a b o ' g ' i n l a r n i t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i t o p i l a d i . A k s i a l a y l a n g i c h - s u d r a l g i c h l i A B C m e x a n i z m n i h o l a t l a r i , b o ' g ' i n l a r i n i n g l 1 v a l 2 u z u n l i k l a r i h a m d a a y l a n g i c h n i  1 b u r c h a k t e z l i g i b e r i l g a n b o ' l s i n . S u d r a l g i c h n i C n u q t a s i n i k o o r d i n a t a l a r i , t e z l i k l a r i v a t e z l a n i s h l a r i a n i q l a n i s h i k e r a k . 1 . 2 3 - r a s m d a k o ' r s a t i l g a n i d e k , X A Y k o o r d i n a t a o ' q l a r i n i o ' t k a z a m i z v a B C D t o ' g ' r i b u r c h a k l i u c h b u r c h a k d a n f o y d a l a n i b , s h a t u n n i n g l 2 u z u n l i g i n i a n i q l a s h i f o d a s i n i t u z a m i z22 2 2 ) ( ) ( l Y Y X X B C B C     Y C = 0 b o ` l g a n i u c h u n 2 22 2 )( lYXX BBC  ( 1 . 7 ) ( 1 . 7 ) i f o d a n i o ' z g a r t i r i b X C n o m a ` l u m g a n i s b a t a n k v a d r a t t e n g l a m a n i o l a m i z . 0 2 22 2 2 2      l Y X X X X B B B C C .0)(2 2 2222  lYXXXX BBBCC ( 1 . 8 ) ( 1 . 8 ) d a n C n u q t a n i a b s i s s a s i n i a n i q l a s h m u m k i n :

22 2 22 2 2 2 2,1 l Y X l Y X X X X B B B B B B C         ( 1 . 9 ) b u y e r d a , ;cos 11 lX B  .sin 11 lY B  K v a d r a t t e n g l a m a n i i k k i t a i l d i z i a y l a n g i c h - s u d r a l g i c h m e x a n i z m n i i k k i x i l d a y i g ' i l i s h i m u m k i n l i g i n i k o ' r s a t a d i . 1 . 2 3 - r a s m d a y i g ' i s h v a r i a n t l a r i k o ' r s a t i l g a n . 1 . 2 3 - r a s m n i a v a r i a n t i ( 1 . 9 ) i f o d a n i r a d i k a l i o l d i d a m u s b a t , b v a r i a n t i m i n u s i s h o r a l a r i n i q o ' y i l i s h i g a m o s d i r . R e a l m e x a n i z m n i i s h l a s h i d a y i g ' i s h v a r i a n t i o ' z - o ' z i d a n o ' z g a r m a y d i , s h u n i n g u c h u n a n i q m a s a l a n i y e c h i s h d a m e x a n i z m n i y i g ' i s h v a r i a n t i g a m o s i l d i z o l d i d a g i b e l g i n i t a n l a s h k e r a k . K v a d r a t t e n g l a m a n i y e c h i s h d a k v a d r a t i l d i z d a n c h i q a r i s h u s h b u u s u l n i n g a s o s i y k a m c h i l i g i h i s o b l a n a d i . ( 1 . 8 ) t e n g l a m a n i v a q t g a n i s b a t a n d i f f e r e n s i a l l a n g a n d a q u y i d a g i i f o d a l a r k e l i b c h i q a d i . .0 2 2 2 2 2      dt dY Y dt dX X dt dX X dt dX X dt dX X B B B B B C C B C C B u n d a n , BC B BB BB C C X X dt dY Y dt dX X dt dX X dt dX     ( 1 . 1 0 ) b u y e r d a , CC v dtdX  - C n u q t a n i n g t e z l i g i , 1 11 sin   l v dt dX xB B    - B n u q t a t e z l i g i n i n g O X o ' q i g a p r o e k s i y a s i , 1 11 cos   l v dt dY yB B   - B n u q t a t e z l i g i n i n g O Y o ' q i g a p r o e k s i y a s i . K i r i t i l g a n b e l g i l a r n i n a z a r g a o l i b C n u q t a t e z l i g i n i n g ( 1 . 1 0 ) f o r m u l a s i n i q u y i d a g i k o ' r i n i s h d a i f o d a l a s h m u m k i n : BC BBBC C XX vYvX v yx    ( 1 . 1 1 ) xBv v a yBv l a r n i n g q i y m a t l a r i n i ( 1 . 1 1 ) g a q o ' y s a k ,

BC BC CX X Y X l v    1 cos sin1 11    ( 1 . 1 2 ) k e l i b c h i q a d i . ( 1 . 1 1 ) t e n g l a m a d a a y l a n g i c h n i b u r c h a k t e z l i g i n i  1 = 1 q a b u l q i l s a k , C n u q t a n i t e z l i k a n a l o g i h o s i l b o ' l a d i . .cossin 11 1 BC BC C XX YX lv      ( 1 . 1 3 ) C n u q t a n i t e z l a n i s h i n i a n i q l a s h u c h u n ( 1 . 1 0 ) t e n g l a m a n i v a q t g a n i s b a t a n d i f f e r e n s i a l l a s h z a r u r . d ) Y o p i q v e k t o r l a r n i n g k o n t u r u s u l i K i n e m a t i k t a h l i l n i b a j a r i s h u c h u n m e x a n i z r n n i n g v e k t o r l a r i n i k o n t u r k o ' r i n i s h i d a t a s v i r l a s h q u l a y d i r . B u n i n g u c h u n m e x a n i z m n i b o ' g ' i n l a r i v e k t o r l a r b i l a n a l m a s h t i r i l a d i . V e k t o r - l a r n i n g y o ' n a l i s h i i x t i y o - r i y b o ' l i s h i m u m k i n . 1 . 2 4 - r a s m d a t o ' r t s h a r n i r l i v a d e z a k s i a l a y l a n g i c h - s u d r a l g i c h l i m e x a n i z m l a r t o ' r t b u r c h a k - l i y o p i q v e k t o r l a r t a r z i d a k o ' r s a t i l g a n . V e k t o r l a r m i q d o r v a y o ' n a h s h g a e g a . V e k t o r n i n g k a t t a l i g i u n i n g u z u n l i g i b i l a n , y o ` n a l i s h i e s a y o ' n a l t i r u v c h i n i n g b u r c h a g i b i l a n i f o d a l a n a - d i . B u r c h a k n i n g m u s b a t y o ' n a l i s h i m u s b a t a b s i s s a o ' q i d a n s o a t s t r e l k a s i h a r a k a t i g a q a r s h i y o ' n a l i s h d a b e l g i l a n a d i . S o a t s t r e l k a s i y o ' n a l i s h i g a m o s b u r c h a k m a n f i y d e b h i s o b l a n a d i . V e k t o r l a r v a y o ' n a l t i - r u v c h i b u r c h a k l a r d a g i i n d e k s l a r u m u m i y k o ' r i n i s h d a v e k t o r l a r n i “ n ” - b o s h l a n i s h i , “ k ” - t u g a s h i n i k o ' r s a t a d i . A n i q h o l l a r d a u l a r v e k t o r n i b o s h l a n i s h i g a v a t u g a s h i g a m o s h a r f l a r b i l a n a l m a s h t i r i l a d i . 1 . 2 4 - r a s m d a t a s v i r l a n g a n m e x a n i z m l a r n i y o p i q v e k t o r k o n t u r l a r i t e n g l a m a s i q u y i d a g i k o ' r i n i s h d a b o ' l a d i .

2143 llll   . ( 1 . 1 4 ) T e k s h i r i l a y o t g a n m e x a n i z m l a r n i n g k i n e m a t i k a s i b u t e n g l a m a d a m u j a s s a m l a n g a n . e ) G r a f i k u s u l M e x a n i z m c h i z m a d a m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i g a a m a l q i l i n g a n h o l d a c h i z i l a d i . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i d a m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i d e g a n d a , o ` l c h a n a d i g a n q i y m a t b i r l i g i n i c h i z m a d a b i r m i l l i m e t r d a l f o d a l a n i s h i t u s h u n i l a d i . M a s a l a n , 1 . 2 5 - r a s m d a g i a y l a n g i c h - s u d r a l g i c h l i m e x a n i z m u c h u n .002,02 100 200 mm m mmmm ABl AB l  B o ` g ` i n l a r n u q t a l a r i n i n g h o l a t i n i a n i q l a s h u c h u n « k e s i s h t i r i s h » u s u l i q o ' l l a n i l a d i . B o ` g ` i n l a r n i k e t m a - k e t h o l a t l a - r i n i b o s h l a n g ` i c h b o ` g ` i n n i i x t i y o r i y h o l a t i d a n b o s h l a b a n i q l a s h m u m k i n . l A B = 2 0 0 m m , l B C = 6 0 0 m m , l h = 5 0 m m , c h i z m a d a g i u z u n l i k l a r A B = l 0 0 m m , B C = 3 0 0 m m , h = 2 5 m m . A m m o b a ` z i d a u n i c h i q u v c h i b o ' g ' i n n i c h e t k i h o l a t i d a n b o s h l a y d i l a r . M a s a l a n , a y l a n g i c h l i - s u d r a l g i c r i l i m e x a n i z m n i C n u q t a s i n i c h e t k i h o l a t l a - r i n i a n i q l a s h u c h u n s u d r a l g i c h n i x - x h a r a k a t c h i z i g ' i d a R 1 = A B + B C v a R 2 = B C - A B r a d i u s l i y o y l a r n i k e s i s h t i r i b C n u q t a n i c h e t k i C 1 o ' n g v a C 2 c h a p h o l a t l a r i t o p i l a d i . C 1 v a C 2 n u q t a l a r i n i A n u q t a b i l a n t u t a s h t i n b b o ' g ' i n l a r n i n g

h o l a t l a r i a n i q l a n a d i . M e x a n i z m b o ' g ' i n l a r i n i n g k e t m a - k e t h o l a t l a r i n i q u r i s h u c h u n b o s h l a n g ' i c h b o ' g ' i n n i h a r a k a t q o n u n i g a m o s h o l d a a y l a n g i c h n i B n u q t a s i n i t r a e k t o n y a s i c h i z i l a d i . A g a r  1 = c o n s t b o ' l s a , a y l a n g i c h n i a y l a n a s i t e n g b i r n e c h a q i s m l a r g a b o ' l i n a d i . « K e s i s h t i r i s h » o r q a l i C v a D n u q t a l a r n i n g , s o ' n g r a b o ' g ' i n - l a r n i n g h o l a t l a r i a n i q l a n a d i . H o s i l b o ' l g a n n u q t a l a r n i t u t a s h t i r i b D n u q t a n i t r a e k t o i y a s i c h i z i l a d i . M u r a k k a b m e x a n i z m l a r n i b o ' g ' i n l a r i n i n g h o l a t l a r i m e x a n i z m n i A s s u r g u r u h l a r i a s o s i d a h o s i l b o ' l i s h t a r t i b i d a a n i q l a n a d i . M e x a n i z m n u q t a l a r i n i n g t r a e k t o r i y a l a r i b o s h l a n g i c h b o ` g ` i n i b i r x i l b u r c h a k k a a y l a n g a n d a C v a D n u q t a l a r n i n g s i l j i s h i h a r x i l e k a n l i g i n i , y a ` n i n u q t a l a r n o t e k i s h a r a k a t q i l i s h i n i k o ' r s a t i b t u r i b d i . K i n e m a t i k d i a g r a m m a l a r . K i n e m a t i k - d i a g r a m m a l a r m e x a n i z m l a r n i n g t a s n i f l a r i n i u l a r n i n g g r a f i k t a s v i r i d i r . U l a r q u y i d a g i l a r : a ) k o ' c h i s h l a r ( s i l j i s h l a r ) d i a g r a m m a s i ; S = S ( t ) ; b ) t e z l i k l a r d i a g r a m m a s i ; v = v ( t ) ; d ) t e z l a n i s h l a r d i a g r a m m a s i ; a = a ( t ) . K i n e m a t i k d i a g r a m m a l a r o ' z a r o b o g ' l a n g a n . U l a r d a n b i r i o r q a l i q o l g a n l a r i n i t o p i s h m u m k i n . a ) K o ' c h i s h l a r ( s i l j i s h l a r ) d i a g r a m m a s i D i a g r a m m a i k k i k o ' r i n i s h d a : m a s o f a l a r y o k i y o ' l l a r g r a f i k l a r i s h a k l i d a q u r i l a d i . C n u q t a n i n g c h e t k i C O h o l a t i d a n o ` l c h a n g a n m a s o f a d i a g r a m m a s i n i q u r a m i z , a b s i s s a o ' q i g a a y l a n g i c h n i a y l a n i s h b u r c h a g i g a p r o p o r s i o n a l b o ` l g a n

t e n g k e s m a l a r n i , o r d i n a t a o ' q l a r i b o ' y l a b C n u q t a n i n g m a s o f a l a r i n i q o ' y a m i z ( 1 . 2 9 - r a s m ) . A g a r d a g r a f i k k i c h i k b o ' l s a , h a m m a o r d i n a t a l a r n i “ s ” m a r t a ( s = 1 , 2 , 3 , … ) k a t t a l a s h t i r i s h m u m k i n . A k s i n c h a g r a f i k k a t t a b o ' l s a o r d i n a t a l a r n i “ s ” m a r t a k i c h i k l a s h t i r i s h m u m k i n . M a s o f a d i a g r a m m a s i n i m a s s h t a b l a r i a n i q l a n a d i . K o ` c h i s h d i a g r a m m a s i n i m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i q u y i d a g i c h a a n i q l a n a d i mmmm Y S S max max  ( 1 . 1 5 ) b u y e r d a , S m a x - S n u q t a n i m a k s i m a l k o ' c h i s h i , Y m a x - g r a f i k d a g i m a k s i m a l o r d i n a t a . A b s i s s a o ' q i n i n g v a q t m a s s h t a b i : mm s xnt 1160   ( 1 . 1 6 ) b u y e r d a 1n - a y l a n g i c h n i a y l a n i s h c h a s t o t a s i , , min 1 x 1 - a b s i s s a o ' q i n i n g u z u n l i g i , m m . b ) G r a f i k d i f f e r e n s i a l l a s h K o ' c h i s h d i a g r a m m a s i n i k e t m a - k e t v a q t g a n i s b a t a n d i f f e r e n s i a l l a b t e z l i k v a t e z l a n i s h d i g r a m m a l a r i n i o l a m i z , c h u n k i , dtds v  22 dt sd a  a m a l d a k o ' p r o q q u y i d a g i g r a f i k d i f f e r e n s i a l l a s h u s u l l a r i q o ' l l a n a d i : 1 ) v a t a r l a r u s u l i ; 2 ) o r d i n a t a o r t t i r m a l a r i n i o ' l c h a s h u s u l i . V a t a r l a r u s u l i n i k o ' r a y l i k . S ( t ) e g r i c h i z i g ' i n i 0 , 1 , 2 , 3 s i n i q c h i z i q l a r b i l a n a l m a s h l i r a r n i z . I n t e r v a l d a g i o ' r t a c h a t e z l i k a n i q l a n a d i      tg xY ts v tS t SS ro      1` ( 1 . 1 7 ) I n t e r v a l d a g i o ' r t a c h a t e z l i k v a t a r n i  q i y a l i k b u r c h a g i t a n g e n s i g a

p r o p o r s i o n a l d i r . P v n u q t a n i b e l g i l a b h a r b i r i n t e r v a l d a g i v a t a r l a r g a 0 0 , l 0 , 2 0 21 , vv PP p a r a l l e l c h i z i q l a r o ' t k a z i l a d i . 0 1 0 ~ P v 0 1 b o ' l g a n i s a b a b l i , P v n u q t a d a n t a r q a l u v c h i c h i z i q l a r o r d i n a t a o ' q i b i l a n k e s i s h i b o ' r t a c h a t e z l i k l a r g a p r o p o r s i o n a l k e s m a l a r h o s i l q i l a d i . O r d i n a t a o ' q i d a g j 1 , 2 , 3 n u q t a l a r d a n o ' r t a c h a l  , 2  , 3  , . . . . o r d i n a t a l a r b i l a n k e s i s h g u n c h a g o r i z o n t a l c h i z i q l a r o ' t k a z i b t e z l i k d i a g r a m m a s i a n i q l a n a d i . D i a g r a m m a n i m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i h i s o b l a n a d i : vt S v H   ( 1 . 1 8 ) v ( t ) d i a g r a m m a n i v a q t g a n i s b a t a n d i f f e r e n s i a l l a b t a n g e n s i a l t e z l a n i s h d i a g r a m m a s i n i k e l t i r i b c h i q a r i l a d i . T e z l a n i s h n i m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i a n i q l a n a d i : H at v a .    b u y e r d a , H a - t e z l a n i s h d i a g r a m m a s i d a g i q u t b m a s o f a s i , m m . A g a r d a k o ' c h i s h d i a g r a m m a s i n i o r d i n a t a o ' q i g a  b u r c h a g i q o ' y i l s a , v a q t g a n i s b a t a n d i f f e r e n s i a l l a b b u r c h a k t e z l i g i  - t , s o ' n g r a b u r c h a k t e z l a n i s h i  - t d i a g r a m m a s i a n i q l a n a d i . I I B O B . R I C H A G L I M E X A N I Z M L A R N I N G T E Z L I K V A T E Z L A N I S H L A R I N I A N I Q L A S H 1 - § . T e k i s m e x a n i z m l a r k i n e m a t i k a s i n i t e k s h i r i s h u s u l l a r i M e x a n i z m l a r k i n e m a t i k a s i n i t e k s h i r i s h d a a s o s a n q u y i d a g i m a s a l a l a r h a l q i l i n a d i : 1 . H a r a k a t d a g i m e x a n i z m n i n g h o l a t l a r i a n i q l a n a d i .

2 . A y r i m z v e n o n u q t a l a r i n i n g t r a y e k t o r i y a s i t o p i l a d i . N u q t a l a r n i n g c h i z i q l i t e z l i k v a t e z l a n i s h v e k t o r l a r i n i n g y о ‘ n a l i s h i v a q i y m a t i h a m d a z v e n o l a r n i n g b u r c h a k t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i a n i q l a n a d i . Y u q o r i d a k о ‘ r s a t i l g a n k i n e m a t i k p a r a m e t r l a r m e x a n i z m h a r a k a t i n i n g b a r q a r o r i s h l a s h t a r t i b i d a g i b i r d a v r o r a l i g ‘ i d a b i r n e c h a h o l a t l a r u c h u n a n i q l a n a d i . M e x a n i z m z v e n o s i g a t e g i s h l i n u q t a l a r n i n g t r a y e k t o r i y a s i g a q a r a b , b u m e x a n i z m l a r q a n d a y t e x n o l o g i k j a r a y o n l a r n i b a j a r i s h i n i b i l i s h m u m k i n . B u n i n g u c h u n z v e n o l a r n i n g о ‘ l c h a m l a r i n i a n i q l a s h l o z i m . B a ’ z i m a s h i n a l a r d a i s h z v e n o s i t e z l i g i n i n g k a t t a o r a l i q d a о ‘ z g a r i s h i g a y о ‘ l q о ‘ y i l m a y d i , b u e s a k e s u v c h i a s b o b n i n g m u s t a h k a m l i g i g a b o g ‘ l i q ( y о ‘ n i s h s t a n o k l a r i d a ) . B u n d a n t a s h q a r i t e z l i k l a r p l a n i y o r d a m i d a y e t a k c h i z v e n o g a k e l t i r i l g a n k u c h v a m o m e n t l a r n i a n i q l a s h m u m k i n , b u s i z m a x o v i k n i n g i n e r s i y a m o m e n t i n i a n i q l a b b о ‘ l m a y d i . T e z l a n i s h l a r p l a n i y o r d a m i d a e s a z v e n o n i n g i n e r s i y a k u c h l a r i a n i q l a n a d i . B u k u c h l a r z v e n o l a r n i n g m u s t a h k a m l i g i n i v a k i n e m a t i k j u f t l a r d a g i r e a k s i y a k u c h l a r n i h i s o b l a s h u c h u n z a r u r . T e k i s m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t e k s h i r i s h n i n g g r a f i k , g r a f o a n a l i t i k v a a n a l i t i k u s u l l a r i m a v j u d . G r a f i k u s u l s o d d a v a y a q q o l b о ‘ l i b , a m a l i y h i s o b l a s h d a y e t a r l i a n i q l i k n i t a ’ m i n l a y d i . B a ’ z i a v t o m a t i k m a s h i n a l a r d a j u d a k a t t a a n i q l i k b i l a n h i s o b l a s h t a l a b q i l i n g a n d a a n a l i t i k u s u l ( E H M ) y o r d a m i d a z v e n o n u q t a l a r i n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i n i a n i q l a s h m u m k i n . I n j e n e r l i k h i s o b l a s h l a r d a , a s o s a n , q u t b l i p l a n v a k i n e m a t i k d i a g r a m m a l a r u s u l i k e n g q о ‘ l l a n i l a d i . M e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t e k s h i r i s h d a s h u m e x a n i z m b a r c h a z v e n o l a r i n i n g о ‘ l c h a m l a r i , k i n e m a t i k s x e m a s i v a y e t a k c h i z v e n o s i n i n g h a r a k a t q o n u n i b e r i l g a n b о ‘ l i s h i k e r a k . Y e t a k c h i z v e n o n i n g h o l a t i v a q t f u n k s i y a s i d a y o k i b u r i l i s h b u r c h a g i k о ‘ r i n i s h i d a b e r i l i s h i m u m k i n .

Y e t a k c h i z v e n o g a u l a n g a n A s s u r g u r u h l a r i n i n g k i n e m a t i k a s i k e t m a - k e t h i s o b l a n a d i . M e x a n i z m n i k i n e m a t i k t e k s h i r i s h d a a v v a l u n i n g h o l a t i , s о ‘ n g r a t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i a n i q l a n a d i . M e x a n i z m z v e n o l a r i n i n g a y r i m n u q t a l a r i t r a y e k t o r i y a s i n i c h i z i s h . Z v e n o d a g i n u q t a n i n g t r a y e k t o r i y a s i n i a n i q l a s h u c h u n a v v a l m e x a n i z m n i n g c h e t k i h o l a t l a r i n i t o p i b , u n i t a n l a n g a n m a s s h t a b d a c h i z i s h k e r a k , s о ‘ n g r a b e l g i l a n g a n h a r b i r n u q t a n i n g h a r a k a t l a n i s h t r a y e k t o r i y a s i n i o l d i n d a n b i l i s h k e r a k . M a s a l a n , k r i v o s h i p q о ‘ z g ‘ a l m a s t a y a n c h a t r o f i d a a y l a n m a h a r a k a t q i l s a , u n i n g i s t a l g a n n u q t a s i n i n g t r a y e k t o r i y a s i O A r a d i u s l i a y l a n a b о ‘ l a d i ( r a s m 2 . 1 ) . A g a r z v e n o ( p o r s h e n ) q о ‘ z g ‘ a l m a s y о ‘ n a l t i r u v c h i b о ‘ y l a b h a r a k a t l a n s a , u n i n g t r a y e k t o r i y a s i t о ‘ g ‘ r i c h i z i q d a n X X i b o r a t b о ‘ l a d i , K r i v o s h i p - p o l z u n l i m e x a n i z m u c h u n h i s o b l a s h i s h l a r i n i m e x a n i z m n i n g n o l v a z i y a t i d a n b o s h l a y m i z . M e x a n i z m n i n g b o s h l a n g ‘ i c h v a z i y a t i n i k r i v o s h i p u z u n l i g i O A b i l a n s h a t u n u z u n l i g i A B n i n g y i g ‘ i n d i s i L n i t o p i b , b u u z u n l i k n i m e x a n i z m k r i v o s h i p i n i n g a y l a n i s h m a r k a z i O d a n y u q o r i t o m o n g a q о ‘ y i b , L u z u n l i k d a g i r a d i u s b i l a n y o y c h i z a m i z . B u y o y n i n g p o l z u n y о ‘ n a l t i r u v c h i s i X X b i l a n k e s i s h i s h n u q t a s i n i B 0 o r q a l i b e l g i l a y m i z . M e x a n i z m O A k r i v o s h i p i A n u q t a s i n i n g t r a y e k t o r i y a s i a y l a n a d a n i b o r a t b о ‘ l g a n i u c h u n k r i v o s h i p n i n g a y l a n i s h m a r k a z i O d a n O A r a d i u s b i l a n a y l a n a c h i z a m i z v a a y l a n a n i n g X X b i l a n k e s i s h i s h n u q t a s i n i A 0 b i l a n b e l g i l a y m i z , b u k r i v o - s h i p n i n g n o l i n c h i v a z i y a t i O A 0 b о ‘ l a d i . B u a y l a n a n i m e x a n i z m n i n g n o l v a z i y a t i d a n b o s h l a b t e n g 1 2 b о ‘ l a k k a b о ‘ l a m i z v a a y l a n a d a k r i v o s h i p n i n g 1 2 - h o l a t i n i t o p a m i z ( A 0 , A 1 , A 2 , . . . ) . T o p i l g a n n u s t a l a r n i 0 , 1 , 2 , 3 . . . r a q a m l a r b i l a n b e l g i l a y m i z , u l a r n i k r i v o s h i p m a r k a z i O b i l a n

b i r l a s h t i r a m i z . M e x a n i z m n i n g y a n g i O 1 A 1 B 1 v a z i y a t i n i h o s i l q i l i s h u c h u n A 1 B 1 = A 0 B 0 s h a t u n u z u n l i g i n i r a d i u s q i l i b , a y l a n a d a g i A 1 n u q t a n i m a r k a z q i l i b , X X y о ‘ n a l t i r u v c h i b i l a n k e s i s h g u n c h a y o y c h i z a m i z . C h i z i l g a n y o y n i n g X X y о ‘ n a l t i r u v c h i b i l a n k e s i s h i s h n u q t a s i p o l z u n n i n g B v a z i y a t i n i b e r a d i . S h u n d a y q i l i b k r i v o s h i p O A 0 v a z i y a t d a n s o a t s t r e l k a s i h a r a k a t i t o m o n g a 3 0 ° b u r i l i b , 0 1 v a z i y a t g a k e l g a n d a m e x a n i z m n i n g p o l z u n i X X y о ‘ n a l t i r u v c h i d a B 0 1 y о ‘ l n i b o s a d i . S h u n d a y u s u l b i l a n k r i v o s h i p n i n g 1 2 - h o l a t i g a m o s k e l u v c h i p o l z u n n i n g 1 2 - h o l a t i a n i q l a n a d i . A g a r p o l z u n m a r k a z i b o s i b о ‘ t g a n B 0 , 1 , 2 , . . . 1 1 n u q t a l a r n i b i r - b i r i b i l a n t u t a s h t i r s a k , B 0 S B 0 t о ‘ g ‘ r i c h i z i q B n u q t a n i n g t r a y e k t o r i y a s i n i b e r a d i . T o p i l g a n a y l a n a d a g i v a X X y o ` n a l t i r u v c h i d a g i 1 - 1 , 2 - 2 , . . . , 1 1 - 1 1 n u q t a l a r n i b i r l a s h t i r s a k s h a t u n n i n g 1 2 - h o l a t i n i a n i q l a g a n b о ‘ l a m i z . A B s h a t u n d a g i b i r o r S 2 n u q t a n i n g k r i v o s h i p b i r m a r t a t о ‘ l a a y l a n g a n d a c h i z g a n t r a y e k t o r i y a s i n i t o p i s h u c h u n A S 2 o r a l i q n i о ‘ l c h a b , u n i m o s r a v i s h d a A 0 , A 1 , A 2 , . . . , A 1 1 n u q t a l a r i d a n b o s h l a b q о ‘ y i b , s h a t u n d a g i S 2 n u s t a n i n g S 2 - 0 , S 2 - 1 , … v a z i y a t l a r i n i b e l g i l a b o l a m i z . S h u n u q t a l a r n i b i r - b i r i b i l a n t u g a s h t i r s a k , e l l i p s s i n g a r i c h i z i q h o s i l b о ‘ l a d i . A n a s h u y o p i q e g r i c h i z i q s h a t u n d a g i S 2 n u q t a n i n g t r a y e k t o r i y a s i d i r . T e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n i y o r d a m i d a m e x a n i z m l a r n i k i n e m a t i k t e k s h i r i s h . T e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n i y o r d a m i d a m e x a n i z m z v e n o s i n u q t a l a r i n i n g c h i z i q l i t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i h a m d a z v e n o l a r n i n g b u r c h a k t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i b e r i l g a n h o l a t u c h u n a n i q l a n a d i . 2 . 2 - r a s m d a k о ‘ r s a t i l g a n k r i v o s h i p -

p o l z u n l i m e x a n i z m u c h u n q u t b t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i q u r i s h u s u l i n i k о ‘ r i b c h i q a m i z . Z v e n o O A q o ‘ z g ‘ a l m a s o ‘ q a t r o f i d a a y l a n m a h a r a k a t q i l a d i ( 2 . 2 - r a s m , a ) . A n u q t a n i n g c h i z i q l i t e z l i g i n i a n i q l a s h u c h u n n a z a r i y m e x a n i k a k u r s i d a o ‘ r g a n i l g a n t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r n i n g v e k t o r t e n g l a m a l a r i n i t u z a m i z .. AO O A v v v      ( 2 . 1 ) B u v e k t o r t e n g l a m a d a O n u q t a n i n g c h i z i q l i t e z l i g i )0 ( 0 v n o l g a t e n g b o ‘ l g a n i u c h u n AO A v v  b o ‘ l a d i , u h o l d a A n u q t a n i n g c h i z i q l i t e z l i g i A n u q t a n i n g O n u q t a g a n i s b a t a n n i s b i y t e z l i g i g a t e n g b o ‘ l a d i . v A O n i s b i y t e z l i k n i n g q i y m a t i A O z v e n o n i n g b u r c h a k t e z l i g i  1 b i l a n r a d i u s l O A n i n g k о ‘ p a y t m a s i g a t e n g . . 1 OA AO A l v v     ( 2 . 2 ) v A O t e z l i k v e k t o r i z v e n o n i n g b u r c h a k t e z l i g i  1 b о ‘ y i c h a r a d i u s g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l a d i . K e y i n g i h i s o b l a s h l a r n i y e n g i l l a s h t i r i s h u c h u n Av n i n g u z u n l i g i n i c h i z m a d a g i k r i v o s h i p u z u n l i g i l O A g a t e n g q i l i b o l a m i z v a t e z l i k m a s s h t a b i n i t o p a m i z : . 1 1 1 l OA l OA OA OA A A v l l l l v v                   ( 2 . 3 ) M e x a n i z m d a g i B n u q t a n i n g t e z l i g i n i t o p i s h u c h u n q u y i d a g i v e k t o r t e n g l a m a l a r n i t u z a m i z : . ; BBx Bx B BA A B v v v v v v           ( 2 . 4 ) T e z l i k l a r p l a n i n i c h i z i s h u c h u n i x t i y o r i y q u t b n u q t a s i p n i t a n l a y m i z v a O A g a p e r p e n d i k u l y a r q i l i b  1 y о ‘ n a l i s h d a pa u z u n l i k n i , c h i z m a d a g i k r i v o s h i p u z u n l i g i g a t e n g k e s m a n i о ‘ l c h a b q о ‘ y a m i z . B n u q t a n i n g t e z l i g i n i t o p i s h u c h u n pa k e s m a n i n g a u c h i d a n A B g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z a m i z , i k k i n c h i t e n g l a m a g a b i n o a n q u t b d a n

X X g a p a r a l l e l c h i z i q о ‘ t k a z a m i z ( c h u n k i , X X q о ‘ z g ‘ a l m a s b о ‘ l g a n i u c h u n v x = 0 b о ‘ l a d i , b u e s a p q u t b d a y o t a d i ) . О ‘ t k a z i l g a n i k k a l a c h i z i q b n u q t a d a k e s i s h a d i . S h u n d a y q i l i b , p a b u c h b u r c h a k 2 . 2 - r a s m d a k о ‘ r s a t i l g a n k r i v o s h i p - s h a t u n l i m e x a n i z m u c h u n t e z l i k l a r p l a n i d i r . E n d i , n u q t a t e z l i k l a r i n i n g h a q i q i y q i y m a t l a r i n i t o p a m i z . B n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i :,v B pb v   B n u q t a n i n g A n u q t a a t r o f i d a a y l a n i s h i d a n h o s i l b о ‘ l g a n n i s b i y t e z l i g i : .v BA ab v   S h a t u n n i n g b u r c h a k t e z l i g i : ,1          AB ab AB ab l v l v BA BA BA b u y e r d a , 1 l v      c h u n k i . 1 1 1 l l OA v pa OA pa l              O A u z u n l i k p a u z u n l i g i g a t e n g q i l i b o l i n g a n : p a = O A . S h a t u n n i n g b u r c h a k t e z l i g i  B A n i n g y о ‘ n a l i s h i n i a n i q l a s h u c h u n t e z l i k l a r p l a n i d a n s h a r t l i r a v i s h d a s h a t u n n i n g n i s b i y t e z l i k v e k t o r i ab n i m e x a n i z m n i n g b e r i l g a n h o l a t i d a g i B n u q t a g a k о ‘ c h i r a m i z v a s h u v e k t o r y о ‘ n a l i s h i d a n B n u q t a g a n i s b a t a n m o m e n t o l a m i z , s h u m o m e n t n i n g y о ‘ n a l i s h i  B A n i n g y о ‘ n a l i s h i n i b e r a d i . S h a t u n d a g i S 2 n u q t a n i n g v a z i y a t i u c h b u r c h a k l a r n i n g о ‘ x s h a s h - l i k t e o r e m a s i g a b i n o a n , p r o p o r s i y a t u z i s h y о ‘ l i b i l a n t o p i - l a d i : ,2 2 AB AS ab as  .2 2 AB AS ab as   2 as k e s m a n i t e z l i k l a r p l a n i d a g i a b g a a n u q t a d a n о ‘ l c h a b q о ‘ y a m i z v a s 2 n i t o p a m i z , s 2 n i q u t b b i l a n t u t a s h t i r i b , 2 ps n i h o s i l q i l a m i z . B u k e s m a m a s s h t a b d a s h a t u n d a g i S 2 n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i n i i f o d a l a y d i : . 2 2 v S ps v  

X u d d i s h u n d a y u s u l b i l a n m e x a n i z m n i n g 1 2 t a h o l a t i u c h u n t e z l i k l a r p l a n i n i q u r i b h a m m a k о ‘ r s a t i l g a n n u q t a l a r n i n g c h i z i q l i t e z l i k l a r i n i v a z v e n o l a r n i n g b u r c h a k t e z l i k l a r i n i a n i q l a b , u l a r n i n g q i y m a t l a r i j a d v a l s h a k l i d a t о ‘ l d i r i l a d i . 1 - j a d v a l T e z l i k l a r 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 v A , m / s v B , m / s v B A , m / s  B A , s - 12Sv , m / s E n d i s h u m e x a n i z m u c h u n t e z l a n i s h l a r p l a n i n i q u r a m i z . K r i v o s h i p n u q t a l a r i a y l a n m a h a r a k a t q i l g a n i u c h u n u l a r n i n g t e z l a n i s h i n o r m a l v a t a n g e n s i a l t e z l a n i s h l a r d a n i b o r a t b о ‘ l a d i . K r i v o s h i p 1 g a t e g i s h l i A n u q t a n i n g n o r m a l t e z l a n i s h i q u y i d a g i c h a a n i q l a n a d i . 21 OA nA l a   ( 2 . 5 ) U n i n g v e k t o r i A n u q t a d a n O m a r k a z g a q a r a b r a d i u s b о ‘ y i c h a k r i v o s h i p m a r k a z i g a q a r a b y о ‘ n a l a d i , t a n g e n s i a l t e z l a n i s h i e s a r a d i u s g a p e r p e n d i k u l y a r b о ‘ l a d i .0 1    OA A l a   K r i v o s h i p о ‘ z g a r m a s b u r c h a k t e z l i k b i l a n h a r a k a t l a n a y o t g a n i u c h u n u n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h i n o l g a t e n g , y a ’ n i .0 1 1   dt d  S h u n i n g u c h u n A n u q t a n i n g t e z l a n i s h i f a q a t n o r m a l t e z l a n i s h d a n i b o r a t d i r . T e z l a n i s h m a s s h t a b i n i t o p a m i z . 21 21 21 l l nA nA a OA OA OA OA a a                ( 2 . 6 )

S h a t u n v a p o l z u n g a t e g i s h l i b о ‘ l g a n B n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n i t o p i s h u c h u n B n u q t a t e z l a n i s h i n i A n u q t a v a x о ‘ q i g a t e g i s h l i B x n u q t a t e z l a n i s h i b i l a n b o g ‘ l o v c h i q u y i d a g i v e k t o r t e n g l a m a l a r n i t u z a m i z :. ; x x BB B B BA nBA nA B a a a a a a a            ( 2 . 7 ) V n u q t a n i n g n i s b i y n o r m a l t e z l a n i s h i nBAa n i t o p a m i z : .)()( 2 122 2 l lv BA BAn BA ABab ABab lv a        B u t e z l a n i s h n i n g c h i z m a d a g i q i y m a t i , m m d a q u y i d a g i c h a b о ‘ l a d i . ) ( 2 AB ab a n a nBA BA    ( 2 . 8 ) 2 . 2 – r a s m d a i x t i y o r i y  n u q t a n i t a n l a y m i z v a u n i O A g a p a r a l l e l q i l i b , A d a n O g a t o m o n y о ‘ n a l t i r a m i z v a OA a  k e s m a n i q о ‘ y a m i z .  a v e k t o r n i n g a n u q t a s i d a n n b a k e s m a n i A B g a p a r a l l e l q i l i b , B d a n A g a t o m o n y о ‘ n a l i s h d a q о ‘ y a m i z . B u k e s m a n i n g u c h i d a n A B g a ( n b a g a ) p e r p e n d i k u l y a r t a n g e n s i a l c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . ( 2 . 7 ) t e n g l a m a n i n g i k k i n c h i s i g a b i n o a n , q u t b d a n X X g a p a r a l l e l c h i z i q о ‘ t k a z i b , u n i n g t a n g e n s i a l c h i z i q b i l a n k e s i s h i s h n u q t a s i n i b b i l a n b e l g i l a y m i z . S h u n d a y q i l i b ,  a b t e z l a n i s h l a r p l a n i b о ‘ l a d i . A B s h a t u n g a t e g i s h l i S 2 n u q t a n i n g t e z l a n i s h l a r p l a n i d a g i v a z i y a t i n i t o p i s h u c h u n q u y i d a g i p r o p o r s i y a n i t u z a m i z . ;2 2 AB AS ab as  .2 2 AB AS ab as   a s 2 k e s m a n i t e z l a n i s h l a r p l a n i d a g i ab g a a d a n b o s h l a b b t o m o n g a q о ‘ y a m i z v a S 2 n u q t a n i n g v a z i y a t i n i b e l g i l a y m i z . s 2 n u q t a n i t e z l a n i s h l a r

q u t b i b i l a n t u t a s h t i r i b , s h u S 2 n u q t a a b s o l y u t t e z l a n i s h i n i n g c h i z m a d a g i q i y m a t i n i t o p a m i z (  s 2 ) . T e z l a n i s h l a r n i n g h a q i q i y k a t t a l i k l a r i q u y i d a g i c h a b о ‘ l a d i : a B b a     - B n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i . a BA ab a   - B n u q t a n i n g A g a n i s b a t a n n i s b i y t e z l a n i s h i . a S s a     2 2 - S 2 n u k t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i . S h a t u n n i n g n i s b i y a y l a n i s h i d a g i b u r c h a k t e z l a n i s h i n i t o p a m i z : .2 12         AB nb BA nb la la BA BA ( 2 . 9 ) S h a t u n n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h i  2 n i n g y о ‘ n a l i s h i n i t o p i s h u c h u n t e z l a n i s h l a r p l a n i d a n s h a t u n n i n g n i s b i y t a n g e n s i a l t e z l a n i s h i v e k t o r i nb n i о ‘ z y о ‘ n a l i s h i d a s h a r t l i r a v i s h d a m e x a n i z m n i n g b e r i l g a n h o l a t i d a g i B n u q t a g a k о ‘ c h i r a m i z v a v e k t o r y о ‘ n a l i s h i d a n A n u q t a g a n i s b a t a n m o m e n t o l a m i z . A n a s h u m o m e n t n i n g y о ‘ n a l i s h i  2 n i n g y o ` n a l i s h i b о ‘ l a d i . S h a t u n n i n g b u r c h a k t e z l i g i  2 b i l a n b u r c h a k t e z l a n i s h i  2 q a r a m a - q a r s h i y о ‘ n a l i s h d a b о ‘ l g a n i u c h u n , s h a t u n s h u o n d a s e k i n l a n u v c h a n h a r a k a t q i l a d i . S h a t u n n i n g b u r c h a k t e z l i g i (  2 ) b i l a n b u r c h a k t e z l a n i s h i  2 b i r x i l y о ‘ n a l i s h d a b о ‘ l s a , z v e n o t e z l a n u v c h a n h a r a k a t q i l a d i . 2 - § . K u l i s a l i m e x a n i z m l a r u c h u n q u t b t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i c h i z i s h 2 . 3 - r a s m d a k о ‘ r s a t i l g a n k u l i s a l i m e x a n i z m u c h u n q u t b t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i c h i z i s h u s u l i n i k о ‘ r i b c h i q a m i z . Z v e n o O A q о ‘ z g ‘ a l m a s о ‘ q a t r o f i d a a y l a n m a h a r a k a t q i l a d i . B u y e r d a A n u q t a u c h t a z v e n o g a t a a l l u q l i n u q t a d i r . A n u q t a n i n g 1 - v a 2 - z v e n o g a t e g i s h l i b о ‘ l g a n n u q t a l a r i n i n g

2 . 3 - r a s m . t e z l i k l a r i v a t e z l a n i s h l a r i t e n g , y a ’ n i 2 1 2 1 ; A A A A a a v v   . B i r i n c h i v a i k k i n c h i z v e n o g a t e g i s h l i b о ‘ l g a n A n u q t a n i n g c h i z i q l i t e z l i g i n i a n i q l a s h u c h u n q u y i d a g i v e k t o r t e n g l a m a y o z i l a d i : .2,1 2,1 O A O A v v v      ( 2 . 1 0 ) B u v e k t o r t e n g l a m a d a O n u q t a n i n g c h i z i q l i t e z l i g i ( v 0 = 0 ) n o l g a t e n g b о ‘ l g a n i u c h u n O A A v v 2,1 2,1  b о ‘ l a d i , u h o l d a A n u q t a n i n g c h i z i q l i t e z l i g i , A n u q t a n i n g O n u q t a g a n i s b a t a n n i s b i y t e z l i g i g a t e n g b о ‘ l a d i . B u t e z l i k n i n g q i y m a t i s h u z v e n o n i n g b u r c h a k t e z l i g i  1 b i l a n r a d i u s l O A k о ‘ p a y t m a s i g a t e n g , y a ’ n i : . 1 2,1 2,1 OA O A A l v v     ( 2 . 1 1 ) O Av 2,1  t e z l i k v e k t o r i z v e n o n i n g b u r c h a k t e z l i g i  1 b o ` y i c h a r a d i u s g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l a d i . O Av 2,1  n i n g u z u n l i g i n i c h i z m a d a g i k r i - v o s h i p u z u n l i g i g a t e n g q i l i b o l a m i z , u h o l d a t e z l i k n i n g m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i q u y i d a g i c h a t o p i l a d i l v      1 . M e x a n i z m d a g i 3 - z v e n o g a t e g i s h l i b o ` l g a n A 3 n u q t a n i n g t e z l i g i n i t o p i s h u c h u n q u y i d a g i v e k t o r t e n g l a m a l a r n i t u z a m i z : .33 3 2,13 2,1 3 , BA B A rAA A A v v v v v v           ( 2 . 1 2 ) b u y e r d a 2,1Av v a 3Bv - A 1 , 2 n u q t a l a r n i n g t e z l i k v e k t o r l a r i ( 2,1Av - v e k t o r n i n g q i y m a t i v a y о ‘ n a l i s h i m a ’ l u m , 3Bv - v e k t o r n i n g q i y m a t i n o l g a t e n g , c h u n k i B n u q t a q о ‘ z g ‘ a l m a s ) ; rAAv 2,13  - A 3 n u q t a n i n g A 1 , 2 n u q t a g a n i s b a t a n r e l y a t i v a s o s i y t e z l i g i , b u v e k t o r k u l i s a b о ‘ y l a b y о ‘ n a l a d i , c h u n k i t o s h 2 k u l i s a 3 d a i l g a r i l a n m a h a r a k a t q i l a d i . 33BAv - A 3 n u q t a n i n g B 3 n u q t a g a n i s b a t a n n i s b i y t e z l i g i , b u v e k t o r n i n g y о ‘ n a l i s h i A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l g a n b о ‘ l a d i . A 3 n u q t a n i n g t e z l i k v e k t o r i t e z l i k l a r p l a n i n i c h i z i s h y о ‘ l i b i l a n a n i q l a n a d i . T e z l i k l a r p l a n i n i c h i z i s h u c h u n c h i z m a d a q u t b n u q t a p n i i x t i y o r i y t a n l a b , O A g a p e r p e n d i k u l y a r q i l i b  1 y о ‘ n a l i s h d a pa u z u n l i k n i

( c h i z m a d a g i k r i v o s h i p u z u n l i g i g a t e n g k e s m a n i ) о ‘ t k a z a m i z ( 2 . 3 - r a s m , a ) . A n u q t a n i n g t e z l i g i n i t o p i s h u c h u n pa k e s m a n i n g a u c h i d a n rAAv 2,13  r e l y a t i v t e z l i k v e k t o r i n i k u l i s a g a p a r a l l e l q i l i b о ‘ t k a z a m i z , ( 2 . 1 2 ) t e n g l a m a l a r n i n g i k k i n c h i s i g a b i n o a n q u t b d a n ( B 3 n u q t a q о ‘ z g ‘ a l m a s b о ‘ l g a n i u c h u n 0 3 Bv ) A B k u l i s a g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . О ‘ t k a z i l g a n i k k a l a c h i z i q a 3 n u q t a d a k e s i s h a d i . S h u n d a y q i l i b , p a 1 , 2 a 3 u c h b u r c h a k 2 . 3 - r a s m a d a k о ‘ r s a t i l g a n k u l i s a l i m e x a n i z m u c h u n t e z l i k l a r p l a n i d i r . E n d i , n u q t a l a r t e z l i k l a r i n i n g h a q i q i y q i y m a t l a r i n i t o p a m i z , A 1 , 2 n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i , 2,1 2,1 v A pa v   A 3 n u q t a n i n g B n u q t a a t r o f i d a a y l a n i s h i d a n h o s i l b о ‘ l g a n n i s b i y t e z l i g i . 3 3 v BA pa v   A 3 n u q t a n i n g A 1 , 2 n u q t a g a n i s b a t a n r e l y a t i v t e z l i g i : . 3 2,1 2,13 v rAA a a v   I k k i n c h i z v e n o t o s h 3 - z v e n o k u l i s a b i l a n b i r g a l i k d a a y l a n m a h a r a k a t d a b о ‘ l g a n i u c h u n u l a r n i n g b u r c h a k t e z l i k l a r i t e n g , y a ’ n i  2 =  3 . K u l i s a n i n g b u r c h a k t e z l i g i q u y i d a g i c h a t o p i l a d i : AB ba AB ba l v l v AB BA ,1 3 3 3 3           ( 2 . 1 3 ) b u y e r d a  v =  1   l . K u l i s a n i n g b u r c h a k t e z l i g i  3 n i n g y о ‘ n a l i s h i n i a n i q l a s h u c h u n t e z l i k l a r p l a n i d a n s h a r t l i r a v i s h d a k u l i s a n i n g n i s b i y t e z l i k v e k t o r i 3 ba n i m e x a n i z m n i n g b e r i l g a n h o l a t i d a g i A n u q t a g a k о ‘ c h i r a m i z v a s h u v e k t o r y о ‘ n a l i s h i d a n B n u q t a g a n i s b a t a n m o m e n t o l a m i z , s h u m o m e n t n i n g y о ‘ n a l i s h i  3 n i n g y о ‘ n a l i s h i b о ‘ l a d i . K u l i s a g a t e g i s h l i b о ‘ l g a n S n u q t a n i n g t e z l i g i n i о ‘ x s h a s h l i k t e o r e m a s i g a b i n o a n p r o p o r s i y a t u z i s h y о ‘ l i b i l a n t o p i l a d i :

; 3 BC bc BA ba  .3 BA ba BC bc   ( 2 . 1 4 ) bc k e s m a n i t e z l i k l a r p l a n i d a q u t b d a n 3 pa v e k t o r i y о ‘ n a l i s h i d a о ‘ l c h a b q о ‘ y a m i z v a s n u q t a n i t o p a m i z , pc v e k t o r µ v m a s s h t a b d a k u l i s a d a g i S n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i n i i f o d a l a y d i : .v C pc v   E n d i s h u m e x a n i z m u c h u n t e z l a n i s h l a r p l a n i n i q u r a m i z . K r i v o s h i p z v e n o s i a y l a n m a h a r a k a t q i l g a n i u c h u n u n i n g t e z l a n i s h i n o r m a l v a t a n g e n s i a l t e z l a n i s h l a r d a n i b o r a t b о ‘ l a d i . A 1 , 2 n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n i t o p i s h u c h u n v e k t o r t e n g l a m a t u z a m i z . .2,1 2,1 2,1  O A n O A O O A a a a a       ( 2 . 1 5 ) K r i v o s h i p n i n g a y l a n i s h о ‘ q i q о ‘ z g ‘ a l m a s b о ‘ l g a n i u c h u n O n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n o l g a t e n g ( a O = 0 ) . K r i v o s h i p g a t e g i s h l i A 1 , 2 n u q t a n i n g n o r m a l t e z l a n i s h i q u y i d a g i c h a a n i q l a n a d i : , 21 2,1 OA n O A l a   u n i n g v e k t o r i A n u q t a d a n O m a r k a z g a q a r a b r a d i u s g a p a r a l l e l y о ‘ n a l a d i . K r i v o s h i p n i n g t a n g e n s i a l t e z l a n i s h i e s a .0 1 2,1    OA O A l a   K r i v o s h i p о ‘ z g a r m a s b u r c h a k t e z l i k b i l a n h a r a k a t l a n a y o t g a n i u c h u n ( ω 1 = c o n s t ) u n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h i h a m n o l g a t e n g b о ‘ l a d i .0 1 1    dt d S h u n i n g u c h u n A n u q t a n i n g t e z l a n i s h i f a q a t n o r m a l t e z l a n i s h d a n i b o r a t d i r . T e z l a n i s h n i n g m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i n i t o p a m i z . . 21 21 21 2,1 2,1 l l OA nOA nOA a OA OA OA l a a                K u l i s a g a t e g i s h l i b о ‘ l g a n A 3 n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n i t o p i s h u c h u n A 3 n u q t a t e z l a n i s h i n i A 1 , 2 v a B n u q t a l a r t e z l a n i s h i b i l a n b o g ‘ l o v c h i q u y i d a g i v e k t o r t e n g l a m a l a r i n i t u z a m i z :

. ; 3 3 3 2,13 2,13 2,1 3 BA nBA B A pAA kAA A A a a a a a a a a               ( 2 . 1 6 ) B u t e n g l a m a d a g i 2,1Aa t e z l a n i s h v e k t o r i n i n g q i y m a t i v a y о ‘ n a l i s h i m a ’ l u m , a B - B n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n o l g a t e n g , B n u q t a k u l i s a n i n g a y l a n i s h о ‘ q i . T o s h n i y о ‘ n a l t i r u v c h i k u l i s a a y l a n m a h a r a k a t q i l g a n l i g i u c h u n b u y e r d a K o r i o l i s t e z l a n i s h i h o s i l b о ‘ l a d i . K o r i o l i s t e z l a n i s h i kAAa 2,13 n i n g q i y m a t i q u y i d a g i c h a a n i q l a n a d i : ), ( 2 2 3 2,1 3 3 2,13 2,13 v pAA kAA a a v a        ( 2 . 1 7 ) b u y e r d a 3 2,1 a a - v e k t o r i t e z l i k l a r p l a n i d a g i k e s m a u z u n l i g i ; ( 2 . 3 - r a s m , a ) . ω 3 n i n g q i y m a t i n i ( t e z l i k l a r p l a n i d a ( 2 . 1 3 ) f o r m u l a o r q a l i i f o d a l a n g a n ) ( 2 . 1 7 ) i f o d a g a q о ‘ y i b , t o p i l g a n q i y m a t n i t e z l a n i s h n i n g m a s s h t a b k o e f f i t s i y e n t i μ a g a b о ‘ l i b , k o r i o l i s t e z l a n i s h i n i n g c h i z m a d a g i i f o d a s i n i t o p a m i z : . 2 3 2,1 3 2,13 a a AB ba akAA    B u y e r d a 3 ba v e k t o r i - t e z l i k l a r p l a n i d a g i k e s m a u z u n l i g i ; A B – k u l i s a n i n g c h i z m a d a g i u z u n l i g i . K o r i o l i s t e z l a n i s h i v e k t o r i n i n g y о ‘ n a l i s h i n i a n i q l a s h u c h u n r e l y a t i v t e z l i k v e k t o r i rAAv 2,13 n i k u l i s a n i n g b u r c h a k t e z l i g i ω 3 y о ‘ n a l i s h i d a 9 0 ° g a b u r i b t o p i l a d i ( 2 . 3 - r a s m ) . rAAa 2,13 r e l y a t i v t e z l a n i s h v e k t o r i n i n g y о ‘ n a l i s h i k u l i s a g a p a r a l l e l b о ‘ l a d i , q i y m a t i e s a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i c h i z i s h y о ‘ l i b i l a n t o p i l a d i . N o r m a l t e z l a n i s h nBAa 3 n i n g q i y m a t i t e z l i k l a r p l a n i d a n f o y d a l a n i b , q u y i d a g i c h a t o p i l a d i : ; ) ( , ) ( ) ( 2 3 21 2 3 2 3 2 3 3 3 3 mm AB b a a n AB b a AB b a l v a a nBA ba l l v BA BA nBA              

b u y e r d a b a3 - t e z l i k l a r p l a n i d a g i k e s m a u z u n l i g i , A B - k u l i s a z v e n o s i n i n g c h i z m a d a g i u z u n l i g i . BAa 3 t a n g e n s i a l t e z l a n i s h v e k t o r n i n g t a ’ s i r c h i z i g ‘ i m a ’ l u m , u A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l g a n , q i y m a t i v a y о ‘ n a l i s h i t e z l a n i s h l a r p l a n i n i c h i z i s h y о ‘ l i b i l a n a n i q l a n a d i . 2 . 3 - r a s m , b d a i x t i y o r i y π q u t b n i t a n l a y m i z v a 2,1a v e k t o r n i O A g a p a r a l l e l q i l i b A d a n O g a t o m o n y о ‘ n a l t i r i b q о ‘ y a m i z . 2,1a v e k t o r n i n g a 1 , 2 n u q t a s i d a n k a 2,1 k e s m a n i , y a ’ n i k o r i o l i s t e z l a n i s h i v e k t o r i kAAa 2,13 n i , о ‘ z y о ‘ n a l i s h i d a A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r q i l i b q о ‘ y a m i z . B u v e k t o r k e s m a n i n g u c h i K d a n A B g a p a r a l l e l r e l y a t i v t e z l a n i s h v e k t o r i rAAa 2,13 n i n g y o n a l i s h i n i o t k a z a m i z . ( 2 . 1 6 ) t e n g l a m a n i n g i k k i n c h i s i g a b i n o a n , q u t b d a n A B z v e n o n i n g n o r m a l t e z l a n i s h v e k t o r i nBAa 3 n i A B z v e n o g a p a r a l l e l q i l i b A n u q t a d a n B a y l a n i s h m a r k a z i g a q a r a b y о ‘ n a l t i r i b , n n u q t a n i t o p a m i z . n n u q t a n i n g u c h i d a n A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r q i l i b , s h u z v e n o n i n g t a n g e n s i a l t e z l a n i s h v e k t o r i BAa 3 n i n g t a ’ s i r c h i z i g ‘ i n i о ‘ t k a z a m i z , u l a r a 3 n u q t a d a r e l y a t i v t e z l a n i s h v e k t o r i rAAa 2,13 n i n g t a ’ s i r c h i z i g ‘ i b i l a n u c h r a s h a d i . T o p i l g a n a 3 n u q t a n i q u t b b i l a n b i r l a s h t i r i b , k u l i s a g a t e g i s h l i A 3 n u q - t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h 3Aa v e k t o r i n i t o p a m i z . S h u n d a y q i l i b , 2 . 3 - r a s m , b d a t e z l a n i s h l a r p l a n i c h i z i l d i . A B k u l i s a g a t e g i s h l i C n u q t a n i n g t e z l a n i s h l a r p l a n i d a g i v a z i y a t i n i a n i q l a s h u c h u n q u y i d a g i p r o p o r s i y a n i t u z a m i z : ; 3 BC bc BA ba  ,3 BA ba BC bc   k e s m a n i t e z l a n i s h l a r p l a n i d a q u t b d a n b o s h l a b 3d y о ‘ n a l i s h i d a q о ‘ y a m i z v a c v e k t o r C n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i b о ‘ l a d i . T e z l a n i s h l a r n i n g h a q i q i y k a t t a l i k l a r i q u y i d a g i c h a b о ‘ l a d i :

a A a a     2,1 2,1 - b i r i n c h i v a i k k i n c h i z v e n o g a t e g i s h l i A n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i ; a A a a     3 3 - k u l i s a g a t e g i s h l i A n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i ; a rAA ka a   3 2,13 - t o s h d a g i A 1 , 2 n u q t a n i n g k u l i s a d a g i A 3 n u q t a g a n i s b a t a n r e l y a t i v t e z l a n i s h i ; a BA na a     3 3 - k u l i s a d a g i A 3 n u q t a n i n g B n u q t a g a n i s b a t a n t a n g e n s i a l t e z l a n i s h i . K u l i s a n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h i n i t o p a m i z : .21 3 3 3 3            AB na l na l a l AB a AB BA K u l i s a n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h i ε 3 n i n g y о ‘ n a l i s h i n i t o p i s h u c h u n t e z l a n i s h l a r p l a n i d a n k u l i s a n i n g t a n g e n s i a l t e z l a n i s h v e k t o r i n a 3 n i о ‘ z y о ‘ n a l i s h i d a s h a r t l i r a v i s h d a m e x a n i z m n i n g ( 2 . 3 - r a s m ) b e r i l g a n h o l a t i d a g i A n u q t a g a k о ‘ c h i r a m i z v a s h u v e k t o r y о ‘ n a l i s h i d a n B n u q t a g a n i s b a t a n m o m e n t o l a m i z v a s h u m o m e n t n i n g y о ‘ n a l i s h i ε 3 n i n g y о ‘ n a l i s h i n i b e r a d i . K u l i s a n i n g b u r c h a k t e z l i g i ω 3 b i l a n b u r c h a k t e z l a n i s h i ε 3 q a r a m a - q a r s h i y о ‘ n a l i s h d a b о ‘ l g a n l i g i u c h u n , k u l i s a s h u o n d a s e k i n l a n u v c h a n h a r a k a t q i l a d i . T e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n i n i n g x o s s a l a r i : 1 . T e z l i k v a t e z l a n i s h i n o l g a t e n g b о ‘ l g a n n u q t a l a r q u t b d a y o t a d i . ) , , , ( B O B O a a v v     2 . A b s o l y u t t e z l i k v a t e z l a n i s h v e k t o r l a r i h a r d o i m q u t b d a n t a s h q a r i g a q a r a b y о ‘ n a l a d i ) , , , ( 3 2,1 3 2,1 A A A A a a v v     3 . A b s o l y u t t e z l i k v a t e z l a n i s h v e k t o r l a r i n i n g u c h l a r i n i b i r l a s h t i r u v c h i v e k t o r l a r n i s b i y t e z l i k v a t e z l a n i s h v e k t o r l a r i b о ‘ l a d i ). , ( 2,13 2,13 AA AA a v  

I I I B O B . K О ‘ N D A L A N G R A N D A L A S H S T A N O G I N I N G R I C H A G L I M E X A N I Z M I T E Z L I K V A T E Z L A N I S H P L A N L A R I N I Q U R I S H 1 - § . K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g t u z i l i s h i K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i d a t e k i s y u z a l a r r a n d a l a n a d i , p o l z u n 5 o x i r i d a g i k a l l a k k a о ‘ r n a t i l g a n m a x s u s k e s k i c h n i n g g o r i z o n t a l y o ` n a l i s h d a i l g a r i l a m a - q a y t m a h a r a k a t l a n i s h i n a t i j a s i d a m e t a l l q i r q i l a d i ( r a s m 2 . 4 ) . K e s k i c h о ‘ r n a t i l g a n p o l z u n n i h a r a k a t l a n t i r i s h u c h u n k r i v o s h i p 1 , s h a t u n 2 , k o r o m i s l o 3 , s h a t u n 4 , p o l z u n 5 , q о ‘ z g ‘ a l m a s z v e n o 6 l a r d a n t a s h k i l t o p g a n o l t i z v e n o l i r i c h a g l i m e x a n i z m q о ‘ l l a n i l a d i . K r i v o s h i p 1 n i n g v a l i h a r a k a t n i e l e k t r y u r i t m a 1 6 d a n o l a d i . B u n d a h a r a k a g p l a n e t a r r e d u k t o r 1 4 v a g ‘ i l d i r a k l a r 1 1 , 1 0 d a n i b o r a t b о ‘ l g a n o c h i q u z a t m a y o r d a m i d a k a m a y t i r i l a d i . K r i v o s h i p v a l i g a m a x o v i k 1 7 v a q i r q i l i s h i l o z i m b о ‘ l g a n d e t a l m a h k a m l a n g a n s t o l n i s i l j i t i b t u r i s h u c h u n x i z m a t q i l a d i g a n k u l a c h o k l a r 8 v a 9 о ‘ r n a t i l g a n . Z v e n o l a r 3 , 4 , 5 n i n g о ‘ l c h a m l a r i n i v a u l a r n i n g о ‘ z a r o h o l a t l a r i n i b e l g i l a s h o r q a l i k r i v o s h i p n i n g b i r m a r t a a y l a n i s h i d a k e s k i c h о ‘ r n a t i l g a n

p o l z u n 5 n i n g i k k i m a r t a i s h v a s a l t y u r i s h i n i h o s i l q i l i s h m u m k i n . N a t i j a d a s t a n o k n i n g i s h u n u m d o r l i g i o r t a d i . B u h o l d a k r i v o s h i p n i n g b i r i n c h i v a i k k i n c h i i s h y u r i s h i g a m o s k e l u v c h i b u r i l i s h b u r c h a k l a r i  1 i s h v a  2 i s h n i n g q i y m a t l a r i t e n g b о ‘ l m a y d i . S h u n i n g u c h u n k e s k i c h n i n g b i - r i n c h i v a i k k i n c h i i s h y u r i s h l a r i d a g i о ‘ r t a c h a t e z l i k q i y m a t l a r i b i r - b i r i d a n 1 0 - 1 2 % f a r q q i l a d i . K e s k i c h g a t u s h a d i g a n q i r q i l i s h q a r s h i l i k k u c h i P q h a r i k k a l a r e j i m d a h a m b i r x i l q i y m a t g a e g a b о ‘ l i s h i u c h u n s t o l n i s i l j i t i s h q i y m a t i b u f a r q n i h i s o b g a o l i b b e l g i l a n a d i . H a r a k a t j a r a y o n i d a p o l z u n g a u n i n g о ‘ q i b о ‘ y i c h a v a h a r a k a t i g a q a r a m a - q a r s h i y о ‘ n a l g a n i s h q a l a n i s h k u c h i F о ‘ z g a r m a s q i y m a t b i l a n t a ’ s i r e t i b t u r a d i . P o l z u n y о ‘ l i H 1 d e t a l n i n g k e s i l i s h q i s m i u z u n l i g i l d , k e s k i c h i s h y u r i s h i n i n g b o s h l a n i s h i v a t u g a s h i d a g i q a y t i s h u z u n l i g i l q g a b o g ‘ l i q r a v i s h d a t a n l a n a d i . P o l z u n y о ‘ l i H 1 n i s t a n o k n i s o z l a s h v a q t i d a о ‘ z g a r t i r i s h m u m k i n . D e t a l о ‘ r n a t i l g a n

s t o l 7 h a r a k a t n i t u r t k i c h i t e b r a n m a h a r a k a t l a n u v c h i k u l a c h o k l i m e x a n i z m d a n o l a d i . K u l a c h o k l i m e x a n i z m k u l a c h o k 8 , k o r o m i s l o s i m o n t u r t k i c h 1 8 r o l i k 1 9 d a n i b o r a t . M e x a n i z m s x e m a s i n i d i q q a t b i l a n о ‘ r g a n i s h n a t i j a s i d a s h u n a r s a g a e ’ t i b o r b e r i s h m u m k i n k i , k r i v o s h i p b i r m a r t a t о ‘ l a a y l a n g a n d a 2 . 4 - r a s m . k e s k i c h i k k i m a r t a i l g a r i l a m a - q a y t m a h a r a k a t q i l a d i . Y a ’ n i , p o l z u n i k k i m a r t a i s h v a s a l t y u r a d i . B i r i n c h i i s h v a s a l t y u r i s h i g a k r i v o s h i p n i n g 1 8 0 °  b u r i l i s h i t о ‘ g ‘ r i k e l s a , i k k i n c h i i s h v a s a l t y u r i s h i g a k r i v o s h i p n i n g 1 8 0 ° +  b u r i l i s h i t о ‘ g ‘ r i k e l a d i . S h u s a b a b l i s t o l 7 n i n g s i l j i t i l i s h i v a l 1 g a о ‘ z a r o 1 8 0 °   b u r c h a k o r q a l i j o y l a s h g a n i k k i t a k u l a c h o k y o r d a m i d a a m a l g a o s h i r i l a d i .

T u r t k i c h 1 8 u c h i t e z l a n i s h i t a n g e n s i a l t a s h k i l e t u v c h i s i n i n g о ‘ z g a r i s h q o n u n i r a s m f d a k о ‘ r s a t i l g a n . 1 . I s h y u r i s h l a r i d a p o l z u n y o ` l i H 1 , 2 b i r x i l q i y m a t g a e g a b о ‘ l i s h i u c h u n z v e n o 3 n i n g b o s h l a n g ‘ i c h h o l a t i d a n ( 3 , 4 , 5 z v e n o l a r i b i t t a g o r i z o n t a l c h i z i q d a y o t g a n h o l a t d a ) o g ‘ i s h b u r c h a k l a r i s i m m e t r i k b о ‘ l i s h i k e r a k . B u s h a r t b a j a r i l g a n d a H 1 = H 2 = H b о ‘ l a d i . 2 . S t a n o k u c h f a z a l i a s i n x r o n e l e k t r y u r i t m a y o r d a m i d a h a r a k a t l a n a d i . Y u r i t m a v a l i d a g i b u r o v c h i m o m e n t n i n g k r i v o s h i p a y l a n i s h l a r s o n i g a b o g ‘ l i q b о ‘ l g a n g r a f i g i ( y u r i t m a x a r a k t e r i s t i k a s i ) r a s m g d a k e l t i r i l g a n . B u n d a M b - e l e k t r y u r i t m a v a l i d a g i b u r o v c h i m o m e n t n i n g e n g k a t t a q i y m a t i . U n g a m o s k e l a d i g a n v a l n i n g a y l a n i s h l a r s o n i n b = 1 1 5 0 m i n - 1 b о ‘ l i b , s a l t y u r i s h g a m o s k e l a d i g a n a y l a n i s h l a r s o n i n s . y . = 1 5 0 0 m i n - 1 . E l e k t r y u r i t m a v a l i n i n g n o m i n a l a y l a n i s h l a r s o n i n n o m = 1 4 1 0 m i n - 1 . A g a r e l e k t r y u r i t m a b u r c h a k t e z l i g i n i u n i n g s a l t y u r i s h i d a g i b u r c h a k t e z l i g i g a n i s b a t i k a b i q a r a s a k , y a ’ n i ..ys x    b о ‘ l s a , u h o l d a y u r i t m a m e x a n i k x a r a k t e r i s t i k a s i g r a f i k n i n g a c q i s m i d a )1 6 1 4( 17 8 2    x x M M kr , c d q i s m i d a ) 13 37 24 ( 5 4 2     x x M M kr k о ‘ r i n i s h i d a g i f u n k s i y a l a r b о ‘ y i c h a о ‘ z g a r a d i . 3 . S t a n o k n i n g i s h g a t u s h i s h v a q t i d a g i b o s h l a n g ‘ i c h b u r c h a k t e z l i g i  b = 0 . R i c h a g l i m e x a n i z m n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h u c h u n q u y i d a g i p a r a m e t r l a r b e r i l g a n b о ‘ l i s h i k e r a k : 1 . D e t a l n i n g q i r q i l i s h q i s m i u z u n l i g i l d = 0 , 1 m ; 2 . K e s k i c h n i n g q a y t i s h u z u n l i g i l q = 0 , 0 2 m ; 3 . 4 - 5 z v e n o l a r o r a s i d a g i m a k s i m a l b o s i m b u r c h a g i  4 , 5 = 4 0 ° ;

4 . K r i v o s h i p u z u n l i g i n i n g s h a t u n u z u n l i g i g a n i s b a t i4 1  AB OA l l ; 5 . S h a t u n n i n g A n u q t a s i d a n o g ‘ i r l i k m a r k a z i S 2 g a c h a b о ‘ l g a n q i s m i u z u n l i g i n i n g s h a t u n u z u n l i g i g a n i s b a t i 3 1 2 AB AS l l ; 6 . M e x a n i z m i s h g a t u s h i s h v a q t i d a g i k r i v o s h i p 1 n i n g b o s h l a n g ‘ i c h h o l a t i  1 q = 1 8 0 ° . 2 - § . R i c h a g l i m e x a n i z m n i n g g e o m e t r i k о ‘ l c h a m l a r i 1 . P o l z u n y о ‘ l i : 140 20 2 100 2       k d l l H m m . 2 . Z v e n o 4 v a 3 l a r n i n g u z u n l i k l a r i n i о ‘ z a r o t e n g q i l i b o l i b u l a r n i n g q i y m a t l a r i n i a n i q l a y m i z . 2 . 4 - r a s m , a d a n  O 3 B D d a  O 3 D B =  D O 3 B . ) cos 1( 2 cos 2 2 5,4 3 5,4 3 3       l l l H b u n d a n 1, 299 ) 40 cos 1(2 140 ) cos 1(2 0 5,4 4 3        H l l m m . K r i v o s h i p v a s h a t u n u z u n l i k l a r i n i a n i q l a s h u c h u n a v v a l z v e n o 3 g a t e g i s h l i B n u q t a n i n g e n g y u q o r i v a e n g p a s t k i h o l a t l a r i o r a s i d a g i m a s o f a S I S I I n i a n i q l a y m i z : C I C I I = 2 l 3 s i n  4 , 5 = 2 l 3 s i n 4 0 ° = 3 8 4 , 5 m m . C I v a C I I n u q t a l a r d a n о ‘ t u v c h i c h i z i q d a n B n u q t a n i n g e n g u z o q l a s h g a n h o l a t i o r a l i g ‘ i h B n i a n i q l a y m i z : h B = l 3 - l 3 c o s 4 0 ° = 2 9 9 , 1 - 2 9 9 , 1  0 , 7 6 6 = 7 0 m m . K r i v o s h i p a y l a n i s h m a r k a z i n i n g C I C I I c h i z i q d a n s i l j i s h m a s o f a s i l n i a n i q l a y m i z : мм h l B 35 2 70 2    .

M a ’ l u m b о ‘ l g a n q i y m a t l a r C I C I I ; l ;  g a k о ‘ r a k r i v o s h i p n i n g a y l a n i s h m a r k a z i O 1 n i a n i q l a y m i z . B u y e r d a.4 1   AB OA l l  2 . 4 - r a s m , a g a k о ‘ r a 667,1 1 1 1 1 1 1               ABAB ABAB AOAB AOAB III l l l l l l l l O C O C K r i v o s h i p n i n g a y l a n i s h m a r k a z i O 1 n i C I v a C I I n u q t a l a r b i l a n t u t a s h t i r u v c h i u c h b u r c h a k  O C I C I I q u y i d a g i c h a q u r i l a d i . 1 . C I C I I n u q t a l a r d a n о ‘ t u v c h i c h i z i q q a p a r a l l e l b о ‘ l g a n v a u n i n g о ‘ n g t o m o n i d a mm hB 35 2  m a s o f a d a v e r t i k a l c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . 2 . A y l a n i s h m a r k a z i C I C I I c h i z i q d a y o t u v c h i h a m d a i s t a l g a n n u q t a s i d a n o l d i n d a n b e l g i l a n g a n C I C I I n u q t a l a r g a c h a b о ‘ l g a n k e s m a l a r n i s b a t i о ‘ z g a r m a s b о ‘ l g a n A p p o l o n i y a y l a n a s i d e b a t a l u v c h i a y l a n a о ‘ t k a z a m i z . B u n i n g u c h u n C I C I I c h i z i q d a q u y i d a g i s h a r t n i q a n o a t l a n t i r u v c h i D v a E n u q t a l a r i n i n g о ‘ r n i n i b e l g i l a y m i z . . 667,1 4 1 1 4 1 1 1 1           E C E C D C D C I II I II B u n d a n , 67,1 D C D C I II  D C D C C C II I I II   y o k i . 67,1 D C D C C C I I I II   , 1875, 144 667,2 5, 384 667,2 mm D C D C II I I    I II I II C C E C E C   y o k i . 667,1 II I I I C C E C E C   . 75, 576 667,0 5, 384 667,0 mm C C E C II I I    D v a E n u q t a l a r d a n о ‘ t u v c h i A p p o l o n i y a y l a n a s i r a d i u s i . 46, 360 2 75, 576 1875, 144 2 2 mm D C D C DE DS II I      

A y l a n a n i n g M - M c h i z i q b i l a n k e s i s h i s h n u q t a s i O 1 k r i v o s h i p n i n g a y l a n i s h m a r k a z i n i b e l g i l a y d i . B u n d a q u y i d a g i n i s b a t q a n o a t l a n t i r i l a d i :667,1 1 1               AB AB AB AB OA AB OA AB I II l l l l l l l l OC OC S h a t u n v a k r i v o s h i p u z u n l i k l a r i n i q u y i d a g i i f o d a d a n a n i q l a y m i z ; 926 1 mm C O l l IIOAAB    ; 556 1 mm C O l l I OA AB    b u n d a n . 185 2 ; 740 2 1 1 1 mm O C O C l mm O C O C l I II OA I II AB       M e x a n i z m n i n g q о ‘ z g ‘ a l u v c h a n l i k d a r a j a s i n i C h e b i s h e v f o r - m u l a s i d a n a n i q l a y m i z . .1 0 7 2 5 3 2 3 1 2          P P n W M e x a n i z m d a h a r a k a t l a n u v c h i z v e n o l a r s o n i n = 5 , q u y i k i n e m a t i k j u f t l a r s o n i P 2 = 7 , o l i y k i n e m a t i k j u f t l a r s o n i P 1 = 0 . M e x a n i z m q a n d a y A s s u r g u r u h l a r i d a n t a s h k i l t o p g a n v a q a y s i s i n f g a m a n s u b e k a n l i g i n i t e k s h i r a m i z . B u n i n g u c h u n k r i v o s h i p d a n e n g u z o q d a j o y l a s h g a n i k k i n c h i s i n f z v e n o l a r g u r u h i n i x a y o l a n m e x a n i z m d a n a j r a t a m i z . B u n d a m e x a n i z m q o l g a n q i s m i n i n g q о ‘ z g ‘ a l u v c h a n l i k d a r a j a s i i l g a r i g i d e k 1 g a t e n g b о ‘ l i s h i k e r a k . S h u n i n g d e k , a j r a t i l g a n z v e n o l a r g u r u h i n i q о ‘ z g ‘ a l m a s z v e n o l a r b i l a n k i n e m a t i k j u f t h o s i l q i l g a n d a u n i n g e r k i n l i k d a r a j a s i 0 g a t e n g b о ‘ l a d i . O d a t d a , i k k i n c h i A s s u r g u r u h l a r i i k k i z v e n o d a n t a s h k i l t o p g a n l i g i s a b a b l i b i z m e x a n i z m d a n 4 - v a 5 - z v e n o l a r d a n t a s h k i l t o p g a n g u r u h n i , y a ’ n i I I - s i n f g u r u h i n i a j r a t a m i z . M e x a n i z m n i n g q o l g a n q i s m i n i n g q о ‘ z g ‘ a l u v c h a n l i k d a r a j a s i : .1 4 2 3 3 2 3 2        P n W M e x a n i z m d a q о ‘ z g ‘ a l m a s z v e n o v a a y l a n m a h a r a k a t q i l u v c h i k r i v o s h i p I - s i n f m e x a n i z m i a j r a t i b o l i n d i . D e m a k , g u r u h l a r g a a j r a t i s h

t о ‘ g ‘ r i a m a l g a o s h i r i l d i . M e x a n i z m n i n g t u z i l i s h f o r m u l a s i q u y i d a g i c h a b о ‘ l a d i :).5,4( )3,2( )0,1( II II I   M e x a n i z m t a r k i b i g a k i r u v c h i A s s u r g u r u h l a r i n i n g e n g y u q o r i s i I I - s i n f d a n o s h m a g a n l i g i s a b a b l i k о ‘ r i l a y o t g a n m e x a n i z m I I - s i n f m e x a n i z m i g a m a n s u b d i r . M e x a n i z m s x e m a s i n i c h i z i s h . ( 1 – i l o v a ) . B u n i m e x a n i z m n i n g t u z i l i s h f o r m u l a s i d a k о ‘ r s a t i l g a n k e t m a - k e t l i k d a b a j a r a m i z . B u n i n g u c h u n d a s t l a b c h i z m a m a s s h t a b i n i e n g k a t t a z v e n o о ‘ l c h a m i g a q a r a b t a n l a y m i z : ] [ 0118, 11 mm m BA lAB l    AB - z v e n o 2 n i n g о ‘ l c h a m i . S о ‘ n g r a q o l g a n z v e n o l a r n i n g c h i z m a d a g i u z u n l i k l a r i n i a n i q l a y m i z . . 4, 25 ; 4, 25 ; 7, 15 3 3 1 mm l BD mm l B O mm l A O l BD l BO l OA          3 - § . M e x a n i z m n i n g k i n e m a t i k a s i n i t e k s h i r i s h M i s o l t a r i q a s i d a m e x a n i z m n i n g t e z l i k l a r v a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i k r i v o s h i p n i n g v e r t i k a l о ‘ q i b i l a n 3 0 ° b u r c h a k h o s i l q i l g a n h o l a t i u c h u n q u r a m i z . T e z l i k v a t e z l a n i s h l a r p l a n i n i q u r i s h m e x a n i z m n i n g t u z i l i s h f o r m u l a s i d a k о ‘ r s a t i l g a n k e t m a - k e t l i k d a a m a l g a o s h i r i l a d i , y a ’ n i a v v a l y e t a k c h i z v e n o g a t e g i s h l i A n u q t a n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i , s о ‘ n g r a B n u q t a v a n i h o y a t D n u q t a n i n g t e z l i k v a t e z l a n i s h l a r i a n i q l a n a d i . T e z l i k l a r p l a n i n i q u r i s h . A n u q t a t e z l i g i n i n g q i y m a t i n i a n i q l a y m i z ( 2 – i l o v a , 1 , 2 , 3 , 4 - s l a y d l a r ) . 126,0 015,0 4,8 1 s m l v OA A      ( 2 . 1 8 ) B u y e r d a s n . 4,8 30 80 14,3 30 1 1 1      

T e z l i k l a r p l a n i n i m a s s h t a b d a q u r a m i z . B u n i n g u c h u n c h i z m a t e k i s l i g i d a i s t a l g a n R n u q t a d a n A n u q t a n i n g t e z l i k v e k t o r i pa n i ( k r i v o s h i p n i n g c h i z m a d a g i u z u n l i g i g a t e n g )  1 y о ‘ n a l i s h i n i h i s o b g a o l i b O A g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l i s h d a j o y l a s h t i r a m i z . B u n d a t e z l i k m a s s h t a b i : , 1 1 1 l l l A A v OA OA pa OA v v                  pa OA l   1 , , OA pa  y a ’ n i . / 1,0 0118,0 4,8 1 mm s m l v         B n u q t a n i n g t e z l i g i n i a n i q l a s h u c h u n v e k t o r t e n g l a m a l a r s i s t e m a s i n i y o z a m i z :      .3 3 BO O B BA A B v v v v v v       ( 2 . 1 9 ) V e k t o r t e n g l a m a l a r s i s t e m a s i d a g i Av y u q o r i d a a n i q l a n g a n t e z l i k , y a ’ n i . pa vA  3Ov q о ‘ z g ‘ a l m a s n u q t a t e z l i g i . U n o l g a t e n g b о ‘ l g a n i u c h u n q u t b p d a j o y l a s h a d i . v B A - B n u q t a n i n g A n u q t a g a n i s b a t a n n i s b i y t e z l i g i b о ‘ l i b , A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l a d i . 3 BOv - B n u q t a n i n g O 3 о ‘ q a t r o f i d a a y l a n m a h a r a k a t i n a t i j a s i d a h o s i l b о ‘ l a d i g a n n i s b i y t e z l i g i b о ‘ l i b , O 3 B g a p e r p e n d i k u l y a r y о ‘ n a l a d i . B n u q t a n i n g q u t b d a n y о ‘ n a l g a n a b s o l y u t t e z l i k v e k t o r i n i q u r i s h u c h u n a n u q t a d a n A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . S h u n i n g d e k , 3Ov v e k t o r i n i h a m i f o d a l a y d i g a n q u t b p d a n O 3 B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . U l a r n i n g k e s i s h g a n n u q t a s i b n i q u t b p b i l a n b i r l a s h t i r u v c h i pb v e k t o r B n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i n i i f o d a l a y d i . D n u q t a n i n g t e z l i g i q u y i d a g i t e n g l a m a d a n a n i q l a n a d i . . DB B D v v v      ( 2 . 2 0 ) B u y e r d a v D B - D n u q t a n i n g B n u q t a a t r o f i d a a y l a n i s h i d a n v u j u d g a k e l a d i g a n n i s b i y t e z l i g i b о ‘ l i b , B D z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r y o n a l a d i . v D

- D n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i , u p o l z u n y о ‘ n a l t i r u v c h i s i g a p a r a l l e l b о ‘ l g a n v a p q u t b d a n о ‘ t u v c h i g o r i z o n t a l c h i z i q d a y o t a d i . D n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i g i n i a n i q l a s h u c h u n v B t e z l i k n i i f o d a l o v c h i pb v e k t o r n i n g o x i r i b n u q t a d a n D B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z i l a d i . U n i n g q u t b d a n о ‘ t u v c h i g o r i z o n t a l c h i z i q b i l a n k e s i s h g a n n u q t a s i pd - D n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l i k v e k t o r i n i i f o d a l a y d i . T e z l i k l a r n i n g h a q i q i y q i y m a t l a r i t e z l i k p l a n i d a g i k e s m a l a r n i t e z l i k m a s s h t a b i k o e f f i t s i y e n t i g a k о ‘ p a y t i r i b a n i q l a n a d i , y a ’ n i : . 99, 0 ; 693, 0 ; 99, 0 ; 188,1 ; 99, 0 ; 4,1 sm bd v sm ab v sm Pd v sm Ps v sm Pb v sm Pa v v DB v BA v D v S v B v A                         Z v e n o l a r n i n g b u r c h a k t e z l i k l a r i : . 36,3 ; 36,3 ; 91,0 1 1 4 1 3 1 3 1 1 2 3 3                  s BD bd l v s B O Pb l v s AB ab AB ab l v BD DB BO BO l v AB BA         B u y e r d a ab Pb bd , , - t e z l i k p l a n i d a n o l i n a d i . A B , O 3 B , B D - k i n e m a t i k s x e m a d a g i z v e n o u z u n l i k l a r i . Z v e n o l a r n i n g b u r c h a k t e z l i k l a r i n i n g y о ‘ n a l i s h i n i s b i y t e z l i k v e k t o r l a r i y о ‘ n a l i s h i g a k о ‘ r a a n i q l a n a d i . M e x a n i z m n i n g q o l g a n h o l a t i u c h u n t e z l i k l a r p l a n i y u q o r i d a b a y o n e t i l g a n u s u l d a q u r i l a d i . U l a r n i n g q i y m a t l a r i j a d v a l l a r d a k e l t i r i l g a n ( 3 – i l o v a , 1 , 2 – j a d v a l l a r ) . T e z l a n i s h l a r p l a n i n i q u r i s h . K r i v o s h i p b u r c h a k t e z l i g i n i о ‘ z g a r m a s d e b q a b u l q i l a m i z , y a ’ n i  = c o n s t ,  = 0 , u h o l d a A n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n o r m a l t e z l a n i s h b о ‘ l a d i v a u n i n g q i y m a t i q u y i d a g i c h a a n i q l a n a d i : ( 2 – i l o v a , 5 , 6 , 7 , 8 s l a y d l a r ) . 21 21 l OA nAO A OA l a a          ( 2 . 2 1 ) T e z l a n i s h l a r p l a n i n i h a m k r i v o s h i p m a s s h t a b i d a q u r a m i z . B u n i n g u c h u n c h i z m a d a i x t i y o r i y t a n l a n g a n t e z l a n i s h q u t b i  n u q t a g a A n u q t a n i n g t e z l a n i s h v e k t o r i a n i k r i v o s h i p n i n g k i n e m a t i k s x e m a d a g i u z u n l i g i OA

g a t e n g v a u n g a p a r a l l e l q i l i b (a | | OA ) v a A n u q t a d a n O n u q t a g a t o m o n y о ‘ n a l t i r i b j o y l a s h t i r a m i z . T e z l a n i s h m a s s h t a b i n i t o p a m i z : . / 832,0 2 21 21 mm s m OA OA a a l l A A a             B n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n i a n i q l a s h u c h u n v e k t o r t e n g l a m a l a r t u z a m i z : .; 333   BOn BOOB BAn BAAB aaaa aaaa     ( 2 . 2 2 ) 3 , O A a a   v e k t o r l a r n i n g q i y m a t l a r i m a ’ l u m . T e z l a n i s h p l a n i d a g i a k e s m a Aa n i i f o a a l a y d i . 3Oa q i y m a t i n o l g a t e n g b о ‘ l g a n i u c h u n q u t b  g a j o y l a s h a d i . nBAa v a nBOa 3  n o r m a l t e z l a n i s h l a r v e k t o r l a r i n i q u y i d a g i c h a a n i q l a y m i z : .)()( 2 1222 2 l l v AB BAn BA ABab ABab lv a         Y u q o r i d a g i i f o d a n i t e z l a n i s h m a s s h t a b i g a ) ( 21 a l      b о ‘ l i b , n o r m a l t e z l a n i s h n i n g c h i z m a d a g i i f o d a s i n i a n i q l a y m i z . . ) ( ) ( 2 21 21 2 1 AB ab AB ab a an a l l a nBA nBA               ( 2 . 2 3 ) B n u q t a n i n g A n u q t a g a n i s b a t a n n i s b i y n o r m a l t e z l a n i s h i t e z l i k p l a n i d a n о ‘ l c h a b o l i n a d i g a n n i s b i y t e z l i k v e k t o r i u z u n l i g i ) (ab n i n g k v a d r a t i n i A B z v e n o u z u n l i g i n i n g c h i z m a d a g i i f o d a s i g a n i s b a t i d a n a n i q l a n a d i . . 76,0 64 7 ) ( 2 2 2 mm AB ab an    B n u q t a n i n g O 3 n u q t a g a n i s b a t a n n o r m a l t e z l a n i s h i n i n g c h i z m a d a g i i f o d a s i h a m y u q o r i d a g i d e k a n i q l a n a d i : . 4 25 10 ) ( 2 3 2 3 3 mm B O Pb n anBO    

N o r m a l t e z l a n i s h l a r v e k t o r l a r i n i i f o d a l o v c h i k e s m a l a r 2 an v a 3n AB v a B O 3 z v e n o l a r g a p a r a l l e l c h i z i q l a r d a j o y l a s h a d i . U l a r n i n g y о ‘ n a l i s h l a r i m o s r a v i s h d a B d a n A g a h a m d a B d a n O 3 g a t o m o n y о ‘ n a l a d i . T a n g e n s i a l t e z l a n i s h l a r v e k t o r l a r i BAa v a  3 BOa n i n g y о ‘ n a l i s h l a r i m o s r a v i s h d a A B v a O 3 B z v e n o l a r g a p e r p e n d i k u l y a r b о ‘ l a d i . U l a r n i n g q i y m a t l a r i h a m d a q a y s i t o m o n g a y о ‘ n a l g a n l i g i n i t e n g l a m a l a r s i s t e m a s i n i b i r g a l i k d a y e c h i b a n i q l a y m i z . 1 . Q u t b d a n y о ‘ n a l g a n d v e k g o r i n i n g o x i r i g a 2 an v e k t o r i n i q о ‘ y i b , v e k t o r o x i r i n 2 n u q t a d a n A B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . 2 . Q u t b  g a 3n v e k t o r n i q о ‘ y i b , n 3 n u q t a d a n O 3 B z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . 3 . A B v a O 3 B z v e n o l a r g a о ‘ t k a z i l g a n p e r p e n d i k u l y a r c h i z i q l a r n i n g k e s i s h g a n n u q t a s i b (  b ) B n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i n i i f o d a l a y d i . D n u q t a n i n g t e z l a n i s h i n i a n i q l a s h u c h u n v e k t o r t e n g l a m a l a r s i s t e m a s i n i t u z a m i z : . ; 0 0 DD D D DB nDB B D a a a a a a a              ( 2 . 2 4 ) Da g o r i z o n t a l c h i z i k d a y o t a d i . nDBa v e k t o r n i n g c h i z m a d a g i i f o d a s i n i y u q o r i d a g i d e k a n i q l a y m i z : , 4 25 10 ) ( 2 2 4 mm DB db a bn a nDB      b u y e r d a db - t e z l i k l a r p l a n i d a n о ‘ l c h a b o l i n a d i g a n k e s m a u z u n l i g i , D B - k i n e m a t i k s x e m a d a g i B D z v e n o u z u n l i g i . D n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i n i a n i q l a s h u c h u n t e n g l a m a l a r s i s t e m a s i ( 2 . 2 4 ) g a k о ‘ r a Ba v e k t o r i f o d a l a y d i g a n b k e s m a o x i r i b n u q t a d a n D B z v e n o g a p a r a l l e l v a D n u q t a d a n B n u q t a g a t o m o n b n 4 k e s m a n i о ‘ l c h a b o l a m i z . A n i q l a n g a n n 4 n u q t a d a n DBa v e k t o r n i n g t a ’ s i r c h i z i g ‘ i n i B D z v e n o g a p e r p e n d i k u l y a r r a v i s h d a y o n a l t i r a m i z . ( 2 . 2 4 ) t e n g l a m a l a r s i s t e m a s i n i n g i k k i n c h i s h a r t i g a k о ‘ r a q u t b  d a n g o r i z o n t a l

c h i z i q о ‘ t k a z a m i z . О ‘ t k a z i l g a n c h i z i q n i n g DBa t a n g e n s i a l t e z l a n i s h v e k t o r i t a ’ s i r c h i z i g ‘ i b i l a n k e s i s h i s h n u q t a s i D n u q t a n i n g a b s o l y u t t e z l a n i s h i n i i f o d a l a y d i . T e z l a n i s h l a r n i n g h a q i q i y q i y m a t l a r i n i a n i q l a s h u c h u n t e z l a n i s h p l a n i d a g i k e s m a u z u n l i k l a r i n i t e z l a n i s h m a s s h t a b i g a k о ‘ p a y t i r a m i z : ; 15,9 832,0 11 ; 32,3 832,0 4 ; 416,0 832,0 5,0 ; 48, 12 832,0 15 ; 16,4 832,0 5 ; 98,9 832,0 12 2 2 3 2 2 2 2 2 3 s m bn a s m n a s m an a s m a a s m d a s m b a a u nDB a nBO a nBA a A a D a B                                         . 4,9 832,0 9 ; 32,8 832,0 10 ; 15,9 832,0 11 2 4 2 3 2 2 3 s m d n a s m bn a s m b n a a DB a BO a BA                      M e x a n i z m n i n g b a r c h a h o l a t l a r i u c h u n t e z l a n i s h l a r n i n g q i y m a t l a r i 3 – i l o v a , 3 - j a d v a l d a k e l t i r i l g a n . Z v e n o l a r n i n g b u r c h a k t e z l a n i s h l a r i n i a n i q l a y m i z . . 4, 25 56, 70 36,0 ; 22, 28 56, 70 4,0 ; 1, 31 56, 70 44,0 2 21 4 4 2 21 2 3 3 2 21 2 2 2                      s BD b n s B O bn s AB b n AB b n l a         B u r c h a k t e z l a n i s h l a r i n i n g y о ‘ n a l i s h l a r i t a n g e n s i a l t e z l a n i s h v e k t o r i y о ‘ n a l i s h i g a k о ‘ r a a n i q l a n a d i .

1 - i l o v a

R i c h a g l i m e x a n i z m n i n g 1 s i k l d a v o m i d a g i v a z i y a t i 2 - i l o v a 1 - s l a y d TEZLIKLAR PLANI 2 - s l a y d

TEZLIKLAR PLANI 3 - s l a y d TEZLIKLAR PLANI 4 - s l a y d

TEZLIKLAR PLANI 5 - s l a y d TEZLANISHLAR PLANImm s m a 2/ 832,0  6 - s l a y d

TEZLANISHLAR PLANI mm sm a 2 / 832,0 7 - s l a y d TEZLANISHLAR PLANI mm s m A 2/ 832,0  8 - s l a y d

TEZLANISHLAR PLANImm s m A 2/ 832,0  3 - i l o v a 1 - j a d v a l K e s m a T e z l i k p l a n i d a g i k e s m a l a r n i n g u z u n l i g i , m m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2 Pa 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 Pb 1 0 1 4 1 5 1 3 7 2 6 1 1 1 5 1 6 1 1 2 Pd 1 0 7 2 8 7 2 6 7 3 9 1 1 , 5 2 2 Ps 1 3 1 4 1 5 1 5 1 2 8 1 0 1 2 1 5 1 4 1 0 8 ab 7 4 2 4 9 1 5 1 6 1 1 2 1 2 1 6 1 4 db 1 0 1 4 1 5 1 3 7 2 6 1 1 1 5 1 6 1 1 2 2 as 2 3 1 , 3 0 , 6 1 , 3 3 5 5 , 3 3 , 6 0 , 6 4 6 4 , 6 2-jadval T e z l i k l a r n i n g h a q i q i y q i y m a t l a r i , m / s e k v A 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 v B A 0 , 6 9 4 0 , 3 9 6 1 , 9 8 2 0 , 3 9 6 0 , 8 9 2 1 , 4 8 6 1 , 5 2 6 1 , 0 9 0 1 , 9 8 2 1 , 1 6 9 1 , 7 6 4 1 , 3 6 7 v B 0 , 9 9 1 1 , 3 0 8 1 , 4 8 6 1 , 2 8 8 0 , 6 0 4 1 , 9 8 2 0 , 5 9 5 1 , 0 9 0 1 , 4 8 6 1 , 5 8 5 1 , 0 9 0 1 , 9 8 2 v D 0 , 9 9 1 0 , 6 9 4 1 , 9 8 2 0 , 7 9 3 0 , 6 9 4 1 , 9 8 2 0 , 5 9 5 0 , 6 9 4 0 , 2 9 7 0 , 0 9 2 1 , 1 3 9 1 , 9 8 2 v S B 1 , 2 8 8 1 , 3 8 7 1 , 4 8 6 1 , 4 8 6 1 , 1 8 9 0 , 7 9 2 0 , 9 9 1 1 , 1 8 9 1 , 4 8 6 1 , 3 8 7 0 , 9 9 1 0 , 7 9 2 v D B 0 , 9 9 1 1 , 5 8 7 1 , 4 8 6 1 , 2 8 8 0 , 6 9 4 1 , 9 8 2 0 , 5 9 5 1 , 0 9 0 1 , 4 8 6 1 , 5 8 5 1 , 0 9 0 1 , 9 8 2 3 - j a d v a l T e z l a n i s h l a r n i n g h a q i q i y q i y m a t l a r i , m / s e k 2 a A 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8 1 2 , 4 8

a B 9 , 5 6 5 , 8 2 7 , 4 8 8 , 3 2 1 1 , 6 1 3 , 3 8 , 3 2 7 , 4 8 9 , 1 8 , 3 2 1 5 , 8 1 9 , 1 a D 3 , 3 2 9 , 1 5 1 4 , 9 6 , 6 8 , 3 2 1 6 , 6 4 4 , 9 9 3 , 7 4 1 3 , 3 1 5 , 8 7 , 4 8 2 , 2 4 n BAa 0 , 8 3 2 0 , 8 3 2 0 , 8 3 2 0 , 8 3 2 1 , 6 6 3 , 3 2 5 , 3 2 1 , 6 6 0 , 8 3 2 2 , 0 6 4 , 9 3 , 3 2nBOa 3 2 , 0 8 4 , 9 7 , 4 8 4 , 9 1 , 6 6 0 , 8 3 2 1 , 6 6 4 , 1 6 6 , 6 5 8 , 3 2 4 , 1 6 0 , 8 3 2 nDBa 3 , 3 2 5 , 4 6 , 6 5 4 , 9 1 , 6 0 0 , 8 3 2 1 , 6 6 4 , 1 6 7 , 4 8 2 , 4 9 4 , 1 5 0 , 8 3 2 BAa 8 , 3 2 4 , 1 6 0 , 8 3 2 5 , 8 2 1 1 , 6 7 , 4 3 , 3 2 1 2 , 4 1 9 , 9 1 8 , 3 1 , 6 1 2 , 4  3 BOa 8 , 3 2 4 , 9 0 , 8 3 2 4 , 9 1 , 6 6 1 3 , 3 8 , 3 2 6 , 6 5 , 8 2 8 , 3 2 4 , 1 6 1 9 , 1 DBa 8 , 3 2 4 , 1 6 0 , 8 3 2 4 , 2 1 0 , 6 1 3 , 3 7 , 4 6 , 6 5 , 8 2 2 , 4 9 1 4 , 9 1 7 , 4 X u l o s a M a z k u r b i t i r u v m a l a k a v i y i s h d a “ K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h ” m a v z u s i n i y o r i t i s h t e x n i k , i l m i y - u s l u b i y v a p e d a g o g i k j i h a t d a n o ’ r g a n i l d i , m a ’ l u m o t l a r u m u m l a s h t i r i l i b , q u y i d a g i x u l o s a l a r g a k e l i n d i . 1. K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h t o ’ g ’ r i s i d a t a y y o r l a n g a n m a ’ l u m o t l a r K H K o ’ q u v c h i l a r n i n g s a v i y a s i g a m o s l a b , k i c h i k m u t a x a s s i s l a r t a y y o r l a s h b o ’ y i c h a D T S t a l a b a l a r i g a m o s o ’ q u v m a t e r i a l i b e l g i l a b o l i n d i . 2 . T a n l a b o l i n g a n o ’ q u v m a t e r i a l i t e x n i k v a p e d a g o g i k j i h a t d a n q a y t a t a h l i l q i l i n i b , u s h b u m a t e r i a l K H K d a “ A m a l i y m e x a n i k a ” f a n i n i o ` q i t i s h d a q o ` l l a n i l i s h i m u m k i n . 3. K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h m e t o d l a r i k e n g y o r i t i l d i . 4. T a d q i q o t n a t i j a s i d a i s h l a b c h i q i l g a n m a v z u K H K d a d a r s s i f a t i d a o ` t i l g a n v a s h u n g a a s o s a n m e t o d i k t a v s i y a l a r t a y y o r l a n g a n . “ K о ‘ n d a l a n g r a n d a l a s h s t a n o g i n i n g r i c h a g l i m e x a n i z m i t e z l i k v a t e z l a n i s h p l a n l a r i n i q u r i s h ” m a v z u s i a s o s i d a t a y y o r l a n g a n b i t i r u v m a l a k a v i y i s h i d a n K H K “ A m a l i y m e x a n i k a ” f a n i o ’ q i t u v c h i l a r i , o ’ q u v

u s t a l a r i f o y d a l a n i s h l a r i m u m k i n . U s h b u b i t i r u v m a l a k a v i y i s h K H K d a t a ’ l i m s a m a r a d o r l i g i n i o s h i r i s h g a x i z m a t q i l a d i d e b h i s o b l a y m i z . F o y d a l a n i l g a n a d a b i y o t l a r r o ’ y x a t i 1 . K a r i m o v I . A . ” O ’ z b e k i s t o n X X I – a s r b o ’ s a g ’ a s i d a : h a v s i z l i k g a t a h d i d , b a r q a r o r l i k s h a r t l a r i v a t a r a q q i y o t k a f o l a r l a r i ” . O ’ z b e k i s t o n 1 9 9 7 y . 2 . K a r i m o v I . A . ” V a t a n s a j d a g o h k a b i m u q a d d a s d i r ” . T . ” O ’ z b e k i s t o n ” 1 9 9 5 y . 3 . K a r i m o v I . A . ” O ’ z b e k i s t o n b u y u k k e l a j a k s a r i ” . T . ” O ’ z b e k i s t o n ” 1 9 9 8 y . 4 . K a r i m o v I . A . ” T a r i x i y x o t i r a s i z k e l a j a k y o ’ q ” T . : ” S h a r q ” 1 9 9 8 y . 5 . O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i K o n s t i t u t s i y a s i . T . : ” O ’ z b e k i s t o m ” 1 9 9 2 y . 6 . I . A . K a r i m o v A s o s i y v a z i f a m i z – v a t a n i m i z t a r a q q i y o t i v a x a l q i m i z f a r o v o n l i g i n i y a n a d a y u k s a l t i r i s h d i r . 2 0 0 9 y i l n i n g a s o s i y y a k u n l a r i v a 2 0 1 0 y i l d a О ‘ z b e k i s t o n n i i j t i m o i y - i q t i s o d i y r i v o j l a n t i r i s h n i n g e n g m u h i m u s t u v o r y о ‘ n a l i s h l a r i g a b a g ‘ i s h l a n g a n V a z i r l a r M a h k a m a s i n i n g m a j l i s i d a g i m a ’ r u z a s i . “ X a l q s о ‘ z i ” g a z e t a s i № 2 1 , 3 0 y a n v a r 2 0 1 0 y i l . 8 . О ‘ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i n i n g “ B a r k a m o l a v l o d y i l i ” d a v l a t d a s t u r i t о ‘ g ‘ r i s i d a g i q a r o r i . T o s h k e n t , 2 7 y a n v a r 2 0 1 0 y i l . “ X X I a s r ” g a z e t a s i № 4 , 2 8 y a n v a r 2 0 1 0 y i l . 9 . О ‘ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i I . A . K a r i m o v “ K i c h i k b i z n e s

v a x u s u s i y t a d b i r k o r l i k y i l i ” d a v l a t d a s t u r i t о ‘ g ‘ r i s i d a g i q a r o r i . T o s h k e n t , 7 f e v r a l 2 0 1 1 y i l “ I s h o n c h ” g a z e t a s i , 2 0 1 1 1 0 f e v r a l . 1 0 . M . T . N o r m u r o d o v , B . X . X i d i r o v a , A . R . S o h i b o v B i t i r u v m a l a k a v i y i s h i v a m a g i s t r l i k d i s s e r t a t s i y a s i . Q a r s h i 2 0 1 1 y i l . 1 1 . K . V . F r o l o v i d r . T e o r i y a m e x a n i z m o v i m a s h i n . M . “ V i s s h a y a s h k o l a ” , 1 9 9 7 g . 1 2 . S . A . P o p o v . K u r s o v o y e p r o y e k t i r o v a n i y e p o t e o r i i m e x a n i z m o v i m e x a n i k e m a s h i n . M . “ V i s s h a y a s h k o l a ” , 1 9 9 6 g . 1 3 . X . X . U s m o n x о ‘ j a y e v . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i . T o s h k e n t , “ О ‘ q i t u v c h i ” , 1 9 9 1 y . 1 4 . J о ‘ r a y e v A . J . , T o j i b o y e v R . N . A m a l i y m e x a n i k a . T . " F a n v a t e x n o l o g i y a " , 2 0 0 7 y . 1 5 . R . X . Q o d i r o v . M e x a n i z m v a m a s h i n a l a r n a z a r i y a s i d a n k u r s a v i y l o y i h a l a s h . T o s h k e n t , “ О ‘ q i t u v c h i ” , 1 9 9 0 y . 1 7 . K . I . Z a b l o n s k i y i d r . P r i k l a d n a y a m e x a n i k a . K i y e v . “ V i s h a s h k o l a ” , 1 9 9 4 g . 1 8 . G . B . I o s i l e v i c h . P r i k l a d n a y a m e x a n i k a , M . “ M a s h i n o s t r o y e n i y e ” , 1 9 8 9 y . 1 9 . w w w . z i y o n e t . u z . 2 0 . w w w . p e d a g o g . u z 2 1 . w w w . r e f . u z

O'xshashlar

So`zanali natyurmort kompozitsiyasini ishlash

Boshlang`ich sinf o`quvchilarini mehnat darslari jarayonida o`zbek xalq amaliy san`atiga bo`lgan qiziqishlarini oshirish

Qashqadaryoda hunarmandchilik (Qarshi va Shahrisabz shaharlari misolida)

Hajmli buyumlarga kompozisiya tuzish va naqsh elementlaridan foydalanish.

Go’sht va go’shtli maxsulotlardan taom tayyorlash texnologiyasi MAVZUSINI O’QITISHDA TA’LIM TEXNOLOGIYASI