Turizm sohasida marketing strategiyalarini ishlab chiqishni takomillashtirish - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

Turizm sohasida marketing strategiyalarini ishlab chiqishni takomillashtirish

Yuklangan vaqt:

27.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

248.8779296875 KB

Ko'chirib olish

Turizm sohasida marketing strategiyalarini ishlab chiqishni takomillashtirish MUNDARIJA KIRISH. ...............................................................................................................4 I-Bob. Turizm sohasida marketing strategiyasini rivojlantirishning nazariy asoslari 1.1. Marketing strategiyalari mohiyati va uning turizm sohasida o’ziga xos xysysiyatlari……………………………………………………………. .6 1.2. Turizmda marketing strategiyalarining asosiy ko’rinishlari……………10 1.3. Turistik korxona marketing strategiyalarini tanlash jarayonlari………...16 II bob. Buxoro turistik industriyasi korxonalarida marketing strategiyalarini qo'llash imkoniyatlari 2.1. Buxoro shahrida mavjud turistik tashkilotlar holatinnig tahlili………....21 2.2. " Grand Emir " mehmonxonasi faoliyati umumiy tavsifi va marketing faoliyatining o'ziga xos tomonlari ....................................................................28 2.3. “Grand-Emir” mehmonxonasida xizmatlarni pozitsiyalash strategiyalarining qo‘llash xususiyatlari……………………………………………………………...41 2.4. Turistik firmalar strategiyasini takomillashtirishda diversifikatsiya imkoniyatlaridan foydalanish………………………………………………….45 Xulosa…………………………………………………………………………..50 ANNATASION……………………………………………………………..…52 Adabiyotlar ro’yxati…………………………………………………………..56 1

KIRISH O‘zbekiston Respublikasi Markaziy Osiyo respublikalari orasida nisbatan katta turistik imkoniyatlarga ega bo‘lib, u bu sohada raqobatga bardosh bera oladigan hamda turizmni yanada rivojlantirish uchun potensial imkoniyatlarga ega bo‘lgan mamlakatlardan biri bo‘lib hisoblanadi. Ularda ko‘rsatiladigan xizmatlar jahon standartlari talablariga javob beradigan darajada bo‘lishi lozim. Ammo bu borada bizdagi hozirgi holatni ijobiy baholab bo‘lmaydi. Shuning uchun mavjud mehmonxonalar xizmat kursatish marketingi va samaradorligini oshirish imkoniyatlarini to‘liq ishga solish uchun ularni alohida tadqiq qilishni, ilmiy jihatdan asoslangan taklif va tavsiyalarni ishlab chiqishni taqozo qiladi. Shulardan kelib chiqib, mehmonxonalarda xizmat kursatish marketingi va samaradorligini oshirish yo‘nalishlarini ishlab chiqish zarurligi tadqiqot mavzusining dolzarbligini belgilaydi. Zamonaviy marketing turistik korxonani ko‘plab iste’molchilarning doimiy ravishda o‘zgarib turadigan talablari (ehtiyojlari)ni qondirishga yo‘naltiradi, ya’ni turistik marketing shunday boshqaruv falsafasidirki, unda iste’molchilar muammolarini, talablarini samarali qondirish yo‘li bilan nafaqat tashkilotning, balki turistik resurslar makoni bo‘lgan mamlakatning ham muvaffaqiyat qozonishga olib keladi. Bugungi kunda turizm iqtisodiyotning ajralmas tarmog‘iga aylangan bo‘lib, respublikamizning jahon mamlakatlari integratsiyasida faol ishtirok etishiga imkon tug‘dirmoqda. O‘zbekistonga keluvchi xorijiy fuqarolarning aksariyatini (74%) xususiy maqsadlarda sayohat qiluvchilar tashkil etadi. Biznes maqsadida keluvchilar 14 % bo‘lsa, turistik maqsadda keluvchilar 6 % tashkil etadi. Qolgan 2

6 % boshqa maqsadlarda keluvchilarga to‘g‘ri keladi. O‘zbekistonga keluvchi xorijiy fuqarolarni MDH mamlakatlari, Germaniya, AQSH, Janubiy Koreya, Fransiya, Yaponiya, Turkiya, Buyuk Britaniya kabi mamalakatlar yetkazib beradi. Yuqoridagi ma’lumotlardan kelib chiqqan xolda bitiruv-malakaviy ishimizning asosiy maqsadi – Turistik firmalarda marketing strategiyalarini ishlab chiqishdan iborat. Biti r u v mal a k a vi y i s h i nin g maq s ad i t u r i z m industriyasini rivojlantirishda marketing strategiyalarini tanlash va qo'llash bo‘yicha ilmiy v a a m a liy t a v s i y a l a r i s h l ab c h i q i s h d a n i b o r a t. Qayd q iling a n m aqs ad l a r g a e ri s h i s h u c hun quyid a gi v a zifala r baja r ili s h i m aq s a d qili b o lin g a n: -Turizm sanoatida marketing strategiyalarining ilmiy-nazariy mohiyatini tahlil qilish; - Buxoro shahrida mavjud turistik tashkilotlar statistikasini tahlil qilish va tegishli tavsiyalar ishlab chiqish; - "Grand Emir" mehmonxonasi faoliyati umumiy tavsifi - " Grand Emir" mehmonxonasi marketing faoliyati o'ziga xos tomonlari - “Grand-Emir” mehmonxonasida xizmatlarni pozitsiyalash strategiyalarining qo‘llash xususiyatlari hamda t uristik korxonalar strategiyasini takomillashtirishda diversifikatsiya imkoniyatlaridan foydalanishni o’rganish. Biti r u v ma la k a v i y ish i n i n g o`rg a n i s h ob’ e kti . Tad q i qot ob’ e k t i bo ‘ lib mehmondo'stlik industriyasi korxonalari h i s o b l a n a d i. Biti r u v mal a kavi y i s h i nin g am a li y ahamiy a ti . B i t i r u v m a l a k a vi y i s h i d a be r il g a n ta k lifla r a m a li y j ihatd a n O ‘ zb e k i st o nd a, jumladan Buxoro shahrida t r i z m i n d u s t r i y a s i ni rivojl a n t iri s h g a to‘ s i q bo ‘ layotga n m u a m m o la r n i b a rtar a f e t i s h bo‘ y i c h a ilmi y v a a m a li y i s hla r n i a m a l g a oshi r i s h g a o‘ z inin g m uno s i b his s asi n i qo‘ s h a d i . Biti r u v mal a kavi y i s h i nin g ta r k i bi : k i r i s h , ikki bo b s h u , xulosa l a r, t a v s i y a l ar, annotatsiya v a foydalanilg a n adabiyotlar ro‘yhatidan iborat. I s h ning birinchi bobida marketing strategiyalarini qo’llashning nazariy asoslari bayon qilingan . 3

Ishning ikkinchi bobi Buxoro shahri mehmonxonalari jumladan, “Grand Emir” mehmonxonasi marketing faoliyati tahlil qilingan. Bitiruv malakaviy ish yakunida tegishli xulosalar qilinib, tasiyalar ishlab chiqilgan. 1- Bob. Turizm sohasida marketing strategiyasini rivojlantirishning nazariy asoslari 1.1. Marketing strategiyalari mohiyati va uning turizm sohasida o’ziga xos xysysiyatlari Firma rahbariyati darajasidagi marketing – uning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqishning asosi, bozorda shakllanishning qo‘llanmasi, bozorni o‘rganish asbobi, yangi mahsulot va xizmatlar turini yaratish usuli; sotuvni tashkil etish, mahsulotni bozorga chiqarish (reklama, savdoni qo‘llab-quvvatlash, jamoa munosabatlari) turi, narx siyosatini amalga oshirish usuli hisoblanadi. Turizm sohasida strategik marketingning o‘ziga xos xususiyati quyidagicha aniqlanadi: · ekzogen (tashqi) muhitlarga bog‘liqligi bilan; · turistik mahsulot va uning tarkibiga kiruvchi xizmatlarning jihatlari bilan; · ob’ektning yarim tuzilmaviyligi bilan; · turistik mahsulotni ishlab chiqarish va iste’mol qilish qurilmalari bilan; · hal etilayotgan masalalarning mushkulligi bilan. Bu xizmatlarning sifati va ishonchliligini oshirishni, dunyoda hech bir o‘xshashlikka (analogga) ega bo‘lmagan yangi takliflar yaratishni taqozo etadi. Marketingning barcha bosqichlarida uning maqsadli yo‘nalishlarini, "muammoli sohalar"ning xususiyatlarini aniqlovchi va tez-tez uchrab turadigan muammolarni yechishga turistik faoliyatni tashkil etishning turli masalalariga bag‘ishlangan nashrlarning tarkibiy tahlili imkon berdi. Ularni shartli ravishda (kelib chiqishi va ifodalovchisiga qarab) 3 guruhga bo‘lish mumkin. Turizmning yalpi ko‘rinish – ijtimoiy-madaniy va dam olish turi sifatida tavsiflovchi muammolarning birinchi guruhiga quyidagilar kiradi: 4

- to‘lovga qodir talabning pasayishi va aholini moddiy imkoniyatlariga qarab ijtimoiy ajratish oqibatida, shuningdek, bir zumda foyda olish maqsadini ko‘zlagan "umri bir kunlik" firmalarning layoqatsiz ishi - (sayohatlarni tashkil etishdagi kamchiliklar, ijtimoiy-siyosiy va sanitariya-epidemiologiya sharoiti og‘ir joylarga sayohatlar uyushtirish va boshq.) oqibatida turizm ijtimoiy asosining qisqarishi; · turli ijtimoiy va professional guruhlarning ayrim turistik-rekreatsion talablar hamda turistik xizmatlar ro‘yxatining (mazmuni, shakli, narxi bo‘yicha) to‘g‘ri kelmasligi; - ijtimoiy-madaniy (ijtimoiy, muqaddas joylarni ziyorat qilish, ekologik va boshq.) maqsadlarga yo‘naltirilgan turizm shakllarining rivojlanmaganligi; · aholi turli tabaqalari talablarining oshishi va xizmat (ish) turizmi bozorida marketing izlanishlarining shakllanmaganligi — ular o‘rtasidagi nomutanosiblik; - dam olishni sog‘lomlashtirish shakllarining rivojlanmaganligi (turizm, oilaviy sport bayramlari, musobaqalar va boshq.); · bolalar va o‘smirlar sayohatining qisqarishi; - turistik etikaning pastligi (boshqa xalqning madaniy boyliklari va muqaddas qadamjolariga hurmatsizlik); - turistik xavfsizlikning pastligi (ayniqsa, bolalar va o‘smirlarda), buning oqibatida esa ko‘p jarohatlar kelib chiqadi; - mahalliy va dunyo turizm bozorining tarkibi hamda sifatidan ko‘pchilik turistlarning bexabarligi (bu esa ba’zi turistik firmalarga iste’molchiga yolg‘on ma’lumot berish imkonini beradi). Sohaviy tavsifga ega va turistik firmalarning faoliyati bilan bog‘liq muammolarning ikkinchi guruhi o‘z ichiga quyidagilarni oladi: - turizmni tashkil etish tarmog‘ida malakali mutaxassislarning yetishmasligi (xususan, turizm mahsuloti ishlab chiqarish vositalarining mutaxassislar tomonidan yaxshi egallanmaganligi, sayohatlarni tashkil etish jarayonida aholining turli 5

ijtimoiy guruhlari va turkumlari sayohatlarining asoslarini hisobga olmaslik); · turizm sohasi xizmatchilarining malakaviy etikasi shakllanmaganligi; - turizm sohasi xizmatchilarini jahon talablari darajasiga yetkazib tayyorlash, qayta tayyorgarlikdan o‘tkazish va malakasini oshirish; - turizm xizmatlari bozorida marketing izlanishlarining rivoj-lanmaganligi; · turistik firmalar mahsulotlari va xizmatlariga talabni shakllantirish vositalarining mavjud emasligi; - turistik mahsulot reklamasi sifatining pastligi, uning ma’naviy jihatdan qonun talablariga to‘g‘ri kelmasligi (bu esa oxir-oqibatda mijozning noto‘g‘ri ma’lumot olishiga, ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o‘rtasida tortishuvlar kelib chiqishiga sabab bo‘ladi); - turizm haqidagi xalqaro va mahalliy qonunlar tizimining turistik firmalar tomonidan nazarga olinmasligi, turist huquqlari xususida ma’lumotning yo‘qligi, turistik xizmatlar iste’molchisi va ishlab chiqaruvchisi o‘rtasida o‘zaro me’yoriyhuquqiy munosabatlarning buzilishi natijasida turist huquqlarining poymol etilishi. Hukumat siyosatidagi turizm sohasida yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar uchinchi guruhni tashkil etadi: - resurs egalari va davlat idoralari tomonidan aniq boshqaruv amaliyoti davomida aholini sog‘lomlashtirish, ishsizlik muammosini hal etish va mahalliy byudjetni to‘ldirishda turizmning mohiyatiga yetarlicha baho bermaslik; - ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal etishda turizm imkoniyatlaridan foydalanish uchun sharoit yo‘qligi (yangi ish joylari tashkil etish va ishsizlikni bartaraf etish, valyuta kirimlarini ko‘paytirish, turizm bozorining xo‘jalik sub’ektlariga soliq solish orqali davlat byudjetini to‘ldirish; aholini ruhiy va moddiy sog‘lomlashtirish va boshq.); - O‘zbekiston turizm uchun qulay joyligini aks ettiruvchi reklama faoliyati samarasining pastligi; 6

- turistik faoliyatni yo‘lga qo‘yuvchi me’yoriy-huquqiy asosning rivojlanmaganligi; - turizm sohasiga sarmoyalarning jalb etilishi va turistik sohaning rivojlanishiga turtki bo‘ladigan soliq imtiyozlarining mavjud emasligi. Turizm sohasini davlat tomonidan nomuvofiq idora qilinishining asosiy natijasi deb quyidagilarni hisoblash mumkin: - sport, turizm va dam olish infratuzilmasining rivojlanmaganligi (turistik yo‘nalishlar, dam olish bazalarining yo‘qligi); - turizm sohasini moliyalashtirish mahalliy va chet ellik sarmoyadorlarda qiziqish uyg‘otmasligi va iqtisodiy hamda siyosiy tinchlik oqibatida turizm sohasiga bo‘ladigan chet ellik sarmoyalar miqdorining qisqarishi; - tashqi (xalqaro) turizmning sezilarli darajada yuqoriligi va ichki (milliy) turizmning tangligi; - O‘zbekiston hududlarining betakrorligi, tarixiy-madaniy xususiyatlarining qo‘ldan boy berilishi va turistik nuqtai nazaridan o‘ziga jalb etish darajasining pasayishi (tarixiy-madaniy ahamiyatga ega bo‘lgan nodir tabiiy-landshaft zonalarning buzilishi); - vohaviy turizmni rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqishda hududlarning tarixiy-madaniy imkoniyatlarini hisobga olishning bo‘shligi (malakat, vohaning madaniy o‘zligini namoyon etuvchi milliy va ma’naviy ramzlar); - hududlar rekreatsion imkoniyatlarining sekin (ekstensiv) rivojlanishi va rekreatsion mintaqalarning ekologik himoyasi o‘rtasidagi nomutanosiblik (eng so‘nggi ko‘rinish – turizmning ommaviy rivojlanishi natijasida voha tabiiy zahiralarining buzilishi); - aholini ommaviy ravishda "xizmat ko‘rsatish" bilan band etish natijasida turizmni jadal rivojlantirish jarayoni kechayotgan vohalarda kelib chiqqan munosabatlarning "mijozlashuvi" (turistlar atrofida girdikapalak bo‘lish, hatto mahalliy aholini ham ko‘rishga qurbi yetmaydigan madaniy yodgorliklarning turistlar uchun ko‘rsatilishi); 7

- turistlar dunyoqarashining madaniy kengayishi natijasida turizm (intensiv) tez rivojlanayotgan vohalardagi aholi madaniy boyliklarining o‘zgarishi (madaniy o‘ziga xoslikni tushunmaslik, mahalliy madaniy boyliklar va yodgorliklarga nisbatan hurmatsizlik natijasida kelib chiqadi). Hozirgacha turizm sohasidagi marketing sanoat korxonalari va firmalari faoliyati asosida shakllangan klassik marketingning bo‘sh tarzda moslashtirilgan variantiga ega edi. Bundan tashqari, turistik firmalar o‘zlarining amaliy faoliyati davomida tez-tez marketingning faqat bir strategiyasini ko‘zlaydilar - "shu yerda va bugundan boshlab" eng ko‘p (maksimal) foyda olish. Lekin ishlab chiqarishning sanoat tarmoqlarida bu strategiya hozirga kelib muhim ahamiyatga ega bo‘lmay qoldi. Marketingning zamonaviy sharti shundan iboratki, korxona faoliyatining barcha yo‘nalishlari (ilmiy-texnik, ishlab chiqarish, sotish va boshq.) nafaqat bugungi iste’mol talabini bilish asosida, balki uning o‘zgarishi va istiqbollari asosida tashkil etilishi kerak. Zamonaviy ishlab chiqarish bo‘linmasidagi marketing xizmati – uning "miyasi", firmaning nafaqat bozor, balki ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, ijtimoiy, moliyaviy siyosatining ma’lumot va ko‘rsatmalari manbai hisoblanadi. 1.2. Turizmda marketing strategiyalarining asosiy ko’rinishlari Marketing strategiyasi turizm industriyasidagi korxonalarda paydo bo`ladigan tashqi tomondan keladigan uzoq muddatli ta`sirdan himoyalashga yordam beradi. Biroq aniq marketing strategiyasini tanlash korxona ichki xarakteridan va tashqi ta`sirlar sababli juda qiyindir. Korxonada marketing uchun mas`ul xodim o`z korxonasining maqsadi va biznes strategiyasini tushunmagan holda korxonaning aniq maqsadi va marketing strategiyasini ishlab chiqa olmaydi. Shuningdek, ishlab chiqilgan maqsadga sifatli marketing strategiyasisiz erishib bo`lmaydi. 8

1-rasmda firma marketing strategiyasini shakllantirish sxemasi berilgan. Ushbu chizma marketing strategiyasi jarayonining oddiylashtirilgan ko`rinishi bo`lib, alohida e`ribor uni tashkil etuvchi bo`limlarga qaratilgan, shuning uchun bulardan kelib chiqqan holda o`z kuchli tarafini ko`rsata olishi kerak. Mehmondo`stlik industriyasida strategiyani shakllantirish ko`pgina faktorlarga bog`liq bo`lganligi sababli ushbu mexanik qo`llash usuli qiyinlashtirib ko`rsatilgan. Ushbu faktorlarga raqobat, bozor segmenti, qo`llanilayotgan texnologiya darajasi va boshqalar kiradi 1 -rasm. Marketing strategiyasini shakllantirish sxemasi Tashqi omillar Ichki omillar Bozor Boshqarish uslubi Iqtisod Tovar Siyosat va qonunlar Narxni belgilash iIjtimoiy omillar Kommunikatsiya Raqobat Tarqatish kanallari Madaniyat Moliya Investitsiyalar Nazorat tizimi Ma`lumotlar tizimi Biznes strategiyasi Marketing maqsadi Marketing staregiyasi Personal Tovarni ishlab chiqish Administratsiya Narxni belgilash Agentlar Ilgarilash MAQSADLI BOZOR Manba : Ca йфуддинов Ш.С. Туризмда стратегик маркетинг.59 б. Xizmatlar sohasini boshqarish bo ` yicha Bornmut Universiteti ( Buyuk Britaniya ) professori Stefen Kalver mehmondo ` stlik industriyasidagi strategiya 9

iqtisodda mavjud ikki ko ` rsatkich – mijoz ish faoliyati darajasi va dam olishga mo ` ljallangan mijoz daromadi bilan bog ` liq deb hisoblaydi . Ko ` p hollarda firmalar bozor talabini qondirish uchun o ` z resurslarini to ` g ` ri taqsimlay olishmaydi , shuning uchun bu firmalar , eng avvalo , o ` z kuchi va resurslarini to ` g ` ri baholay olishi kerak . Marketing strategiyasini ishlab chiqishda mehmondo`stlik industriyasi korxonalar quyidagilarni inobatga olishi zarur: 1. Biznes maqsadini aniqlash; 2. Biznes ichki va tashqi muhitini o`rganish; 3. Biznes olib bo rish uchun imkoniyat va mavjud resurslarni ko`rib chiqish; 4. Marketing maqsadini shakllantirish; 5. Ushbu maqsadlarga erishish uchun strategiyani ishlab chiqish; 6. Ma`lumotlar bazasi va information sistema yaratish. Turistik marketingning maqsadli qo‘yilmalari va qismlarini aniqlab beradigan asosiy omillarning tuzilishini ko‘rib chiqamiz: 1. Turizm sohasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri va nisbatan ta’sir etuvchi tashqi omillar quyidagilar: tabiiy zahiralar, siyosiy va iqtisodiy ahvol, aholining ijtimoiy demografik tuzilishidagi o‘zgarishlar, aholining yashash darajasi, yalpi milliy mahsulotning miqdori, aholi asosiy guruhining dam olishdagi qiziqishlari va nimani ko‘proq ma’qul ko‘rishi, odatlar, rusumlar, vohaning ekologik ahvoli va boshqalar. 2. Turizm mahsulotining (va uning tarkibiga kiruvchi xizmatlarning) farqi quyidagicha: u umumiy (kompleks) tavsifga ega, uning qismlari bir-birini to‘ldirib turadi. Shu tufayli ulardan birining sifati past darajada bo‘lishi umumiy taklifning o‘ziga salbiy ta’sir o‘tkazadi. Turistik mahsulot o‘zining ko‘p tarkibliligi, ishlab chiqaruvchilarning ko‘p sub’ektliligi hisobiga yuqori egiluvchanlikka (inersiyalikka) ega. Talabning vaziyatli o‘zgarishlariga qarab uni (mahsuloti) tezkor ravishda yangilash mumkin 10

emas. Turistik mahsulot tarkibidagi xizmatlarni ishlab chiqish va iste’mol qilish vaqt va joy bo‘yicha rejalanadi, ularni yig‘ish, saqlash, istiqbolli iste’molchilarga tovar sifatida ko‘rsatish mumkin emas. Ular asosan nomoddiy bo‘lib, bevosita qabul qilinadi. Mahsulot ishlab chiqarish jarayonidan (ya’ni, unda avval mahsulot ishlab chiqariladi, so‘ngra omborga saqlash uchun yuboriladi va u yerda haridor olgunga qadar saqlanadi) farqli ravishda turizmdagi savdo xizmatlari ishlab chiqarish va ularni ko‘rsatish bilan o‘zaro uzviy tarzda keladi. Turizm mahsulotini olish va uni iste’mol qilish mahsulotning sifat jihatlariga katta talab qo‘yishni taqozo etadigan moddiy va vaqtinchalik harajatlar bilan bo‘shliqni yengib o‘tish (ba’zida ancha katta bo‘ladigan) zarurati bilan bog‘liq. 3. Turizm mahsulotini ishlab chiqarish va iste’mol qilishning o‘ziga xos xususiyati rekreatsion talablar qondirilishi shakllarining o‘zaro ulkan almashinuvi bilan aniqlanadi. Bu ham turistik bozor sub’ektlari orasida, turizm sohasi va aralash sohalar o‘rtasidagi kuchli raqobatni keltirib chiqaradi. 4. Turistik marketing (spesifik) o‘ziga xos ob’ektga ega: turistlar (yakuniy mahsulot iste’molchilari), turizm biznesi bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan vositachilar va tashkilotlar. Ushbu tashkilotlar bir vaqtning o‘zida turistik mahsulotning ham ishlab chiqaruvchisi ham iste’molchisi sifatida namoyon bo‘ladilar. 5. Strategik marketingning maqsad va vazifalari turizm sohasi holatini tavsiflovchi muammo va moyilliklar bilan ham aniqlanadi. Bozor sharoitida faoliyat yuritayotgan firma o`z marketing strategiyasini tuzishi va shakllantirishi turli xil o`zini tutuish qoidalariga asoslanishi mumkin. Strategiyani shakllantirish faoliyatiga ta`sir etuvchi jarayonlar asosiy faktoriga maqsad kiradi, shuningdek, atrof-muhit o`zgarishi darajasi va xarakteriga mos bo`lgan firma olib boradiga faoliyat shartlari hamda turli sohalarda ish olib borib, korxona o`z qoidalari asosida boshqarishi mumkin. O`z marketing strategiyasini tuza turib, korxona o`z imkoniyatlarini, tovarini, bozorni, raqobatlik holatini, iste`molchilarni va faoliyat yo`nalishini baholay oladi. O`tkazilgan tadbirlar 11

asosida korxona kuchi va resurslari tarqatiladi va mos marketing strategiyasi ishlab chiqariladi. “Bozor – tovar” bazasi asosida ishlaydigan strategiyalar o`rtasida 2 guruh ajratiladi: o`sish strategiyasi va konsolidatsiya strategiyasi. O`sih strategiyasi 4 guruhga ajratiladi: bozorga kirish, tovarni rivojlantirish, bozorni rivojlantirish va diversifikatsiya. Bozorga kirish strategiyasi korxona mavjud maqsadli bozor va taklif etilayotgan tovarlar imkoniyatidan to`liqroq foydalanmoqchi bo`lganda amalga oshiradi. Ushbu strategiyani to`yingan bozorda yoki stabil bozor sharoitiga nisbatan ishlatadilar, bunda tovarning hayot siklining to`g`ri fazasida turganini inobatga olish zarur. Biroq raqobatchilar tomonidan kuchli ta`sir ostida bo`lish bozorni intensive o`rganishga va doimiy qidirishga va sotuvga mijozlar sonini oshirishga majburlaydi. U sotuv hajmi oshishi va doimiy mijozlar tomonidan tovarni doimiy iste`mol qilishni va potensial mijozlar uchun sotuvga rag`batlantirishni nazarda tutadi. Turistik firmalar turli xil sotuv shaklidan foydalanishadi, shuningdek, sovg`a va turli moliyaviy rag`batlantirishdan foydalanishadi, masalan, “Radison Hotels International” xalqaro firmalar bilan shartnoma tuzadi, ular ostida esa foizli chegirmalar mavjuddir. Qancha ko`p tunovchilar bo`lsa, shuncha firma uchun chegirma va ustunliklar bor. Tovar hajmini oshirish yangi iste`molchilarni jalb eta oladi yoki mavjud iste`molchilar tomonidan sotib olish chastotasini ko`paytiradi. Iste`molchilarni doimiy mijozga aylantirish doimiy tarzda yangi mijozlarni olib kirishdan ko`ra samaraliroq bo`ladi. Doimiy mijozlar bilan ishlab, ularda korxona ishlab chiqarayotg an tovarga nisbatan ishonchni oshirish yo`li bilan mijozlar o`z yaqin do`stlari, qarindoshlariga shu firma tovari haqida ijobiy ma`lumot beradilar. Bozorni rivojlantirish startegiyasi mavjud xizmat va tovar uchun yangi bozor va yangi xaridor qidirishni inobatga oladi. Bu mahalliy bozordan chet el yoki davlat bozoriga o`tish deb ham nomlash mumkin. Yangi bozor talab, tanlov, xizmatni amalga oshirish uchun analogik yoki yaqin holatni amalga oshiradi. 12

Tovarni rivojlantirish strategiyasi hayot siklini tahlil qilish, innovatsiya va assortiment tizimni shakllantirish bilan chambarchas bog`liqdir. U bozorga yangi va modifikatlashtirilgan mahsulot taqdim etishni nazarga tutadi. Bu strategiya bozorda yaxshi obro`ga ega mahsulotni taklif etgan holda samaralidir. Ushbu strategiyadan foydalanib, firma muvaffaqiyatga erishishi uchun vaqti vaqti bilan kichik o`zgarishlar qilib turishi kerak (masalan, xizmatdan foydalanish sifatini yaxshilash, ochilish vaqtini o`zgartirish, telefon orqali bronlashtirish xizmati, firma imijini yaxshilash). Korxona tomonidan ushbu startegiyadan foydalanish oldin taklif etilmagan xizmatlarni taklif etishni nazarga tutadi. Yangi mahsulotni joriy etishda yangi mijozlarni izlash quyidagi faoliyat yordamida amalga oshirish mumkin: - ma`lum bozor uchun yangi dam olish joylarini butun dunyo bo`ylab tushib borishi; - rekreatsiya uchun yangi shakllarni taklif etish; - narx va hisobni amalga oshirishda yangi usullarning paydo bo`lishi; - yangi qulayliklarni taklif etish; - ma`lum turist kategoriyasi uchun ustunliklar va lgotalarning tushishi; Diversifikatsiya strategiyasi resurslarni qayta guruhlashdan tashkil topadi. Bunda firma o`zi olib borayotgan faoliyatdan umuman boshqa faoliyatni olib borishi bilan bog`liq. Diversifikatsiyani o`z kuchi bilan litsenziya yoki boshqa firmani qo`lga kiritish usuli bilan amalga oshirish mumkin. Bu yoki u strategiyani tanlash korxonanining resurs bilan ta`minlanganligi va uni risk qilishga tayyorligiga bog`liq. Agar firma yetarli resurslarga ega bo`lib, risk qilishni istamasa, u mahsulotni rivojlantirish startegiyasidan foydalanishi mumkin. Agar resurslar yetarli bo`lmasa, bozorni rivojlantirish strategiyasidan foydalanishi mumkin. 1.3.Turistik korxona marketing strategiyalarini tanlash jarayonlari 13

Marketing strategiyasini tanlash jarayoni quyidagilarni o`z ichiga oladi: 1. Joriy strategiyaga oydinlik kiritish; 2. Biznes portfel tahlilini o`tkazish; 3. Firma strategiyasini tanlash va tanlangan strategiyani baholash. Joriy strategiyaga oydinlik kiritish juda muhimdir, chunki tashkilot qay holatda ekanligi va qanday strategiyani qo`llashni aniq bilmay turib hech qanday kelajak haqida gap bo`lishi ham mumkin emas. Joriy strategiyaga oydinlik kiritishda turli sxemalardan foydalanish mumkin. Ulardan biri Tomson va Strikland tomonidan taqdim etilgan. Ular fikricha 5tadan ichki va tashqi factor mavjud, ulardan amalga oshirmoqchi bo`lgan strategiyani ishlab chiqishda foydalanish mumkin. Tashqi faktorlar: 4. Firma faoliyati harakati va ishlab chiqariladigan mahsulot har xillik darajasi, firma diversifikatsiyasi; 5. Firma uncha ko`p bo`lmagan vaqt oldin qo`lga kiritganlari va o`z mulkini sotish qismining umumiy xarakteri va tabiati kiradi; 6. Oxirgi muddatda firmaning ish faoliyati strukturasi va yo`nalishi; 7. Oxirgi vaqtda firma yo`naltirilgan imkoniyatlar; 8. Tashqi tahdidga munosabati. Ichki faktorlar: 9. Firma maqsadi; 10. Resurslarni taqsimlash me`zonlari va ishlab chiqarish mahsulotlariga capital kiritish strukturasi; 11. Boshqaruvchilar tomonidan hamda real amaliyot va amalga oshirilayotgan moliyaviy siyosatga moliyaviy tavakkal qilishga tayyorlik; 12. Kuchni konsentratsiya qilish darajasi va nisbati; 13. Alohida faoliyat olib boruvchi sohalar strategiyasi (marketing, ishlab chiqarish, kadrlar, moliya, o`rganishlar). 14

Biznes portfeli tahlili strategik boshqarishning eng muhim vositasidir. U alohida biznes qismlari o`zaro bog`liqdir va portfel butun sifatida uning qismlarining oddiy hisobidan farq qiladi va uning alohida qismlari holatidan ko`ra ancha muhimdir. Biznes portfelini tahlil qilish bilan biznesning muhim faktorlari bo`lgan tavakkal, pul kelishi, yangilash kabilar me`yorlashtirilishi mumkin. Ishonch bilan aytish mumkinki, biznes portfelini tahlil qilish strategik rejalashtirishning eng muhim asosi bo`lib xizmat qiladi. Shu bilan birga shuni unutmaslik kerakki, biznes portfelini tahlil qilish bu strategic boshqarishning faqat birgina vositasidir, u strategic rejalashtirish o`rnini bosmaydi. Boshqaruv xodimlari potensial boshqaruv strategiyasini o`rganib, qabul qilganlaridan keyingina u aniq strategiyaga aylanadi. 2- Rasm. BCGmodeli( Boston Konsalting Guruhi metodikasi) Tarmoq imkoniyatlariga bo`lgan firma va uning tovarlari holatini aniqlashning eng oddiy metodikasi Boston Konsalting Guruhi tomonidan ishlab chiqilgan. Unga muvofiq firma ulushi yoki uning tovari boshqa xo`jalik faoliyatidan ko`ra o`sish tempi nisbatlari keltiriladi. BCG modeli to’rtta kvadratdan tarkib topadi (rasmga qarang) Bozorning yuqori o’sish sur’atlari/Biznes-tarmoqning bozordagi yuqori bo’lgan nisbiy ulushi; 15

 Bozorning past o’sish sur’atlari. Biznes-tarmoqning bozordagi yuqori bo’lgan nisbiy ulushi;  Bozorning yuqori o’sish sur’atlari/Biznes-tarmoqning bozordagi past bo’lgan nisbiy ulushi;  Bozorning past o’sish sur’atlari/Biznes-tarmoqning bozordagi bo’lgan nisbiy ulushi; BCG modelidagi xar bir kvadrant uchun maxsus nom berilgan. Yulduzlar Ularga odatda bozordagi operastiyalar evaziga yuqori daromadlarga erishuvchi keskin o’sib kelayotgan va bozordagi nisbatan katta ulushga ega bo’lgan yangi biznes sohalari kiradi. Bu biznes-tarmoqlarni etakchilar deb atash o’rinlidir. Lekin bunda asosiy muammo, shu tarmoqqa daromad va sarmoyalar o’rtasidagi to’g’ri balansni aniqlash hisoblanadi, va kelajakda shu sarmoyalarni qaytara olish vakolatini olishdan iborat. Sog’in sigirlar Mazkur biznes-tarmoqlar o’tmishda bozorning nisbatan katta ulushiga ega bo’lishgan. Ammo vaqt o’tishi bilan qaralayotgan tarmoqning o’sishi sezilarli darajada sekinlashib qoldi. Har doimgidek, «sog’iladigan sigirlar»- o’tmishda «yulduzlar» xisoblanib, hozirgi paytda bozorda o’zining raqobatli holatlarni saqlab qolish uchun korxonaga etarli daromad manbai bilan ta’minlab turadi. Naqd pul oqimi bu holatlarda yaxshi tarzda balanslashtirilgan bo’ladi, negaki bunday biznes- tarmoqlarga sarmoyalar uchun eng zarur minimum talab etiladi. Bunday biznes- tarmoq korxona uchun juda katta daromadlar olib kelishi mumkin. Muammo tug’diruvchi bolalar Bunday biznes-tarmoqlar o’sib kelayotgan jabhalarda raqobatchilikni olib borsalarda, lekin bozorda nisbatan kichik ulushga egalik qiladilar. Bu sharoitlar bozordagi o’z ulushini saqlab qolish va shu bozorda yashab qolish maqsadida korxonalar sarmoyalarini ko’paytirish zaruriyatini talab qiladi. Yuqori o’sish sur’atlari katta miqdordagi naqd pul massasini talab qiladi va korxona shu o’sish 16

sur’atlariga tenglashish harakatida bo’ladi. Ammo bunday biznes-tarmoqlar bozordagi o’z ulushi katta bo’lmagani sababli katta qiyinchilik bilan daromad olishga intiladilar. Bu tarmoqlar ko’pincha naqd pul massasining generatorlari emas balki tor ma’noda xaridorlari bo’lib qoladilar va shu yo’sinda bozordagi ulush xajmi ko’paymagunicha faoliyat ko’rsatib olib boradilar. Bunday biznes- tarmoqlarning kelajak juda ham noaniq ravishda namoyon bo’ladi: kelajakda bu tarmoqlar yoki katta daromad keltiradi yoki keltirmasligi ham mumkin. Lekin bir narsa ayon, katta xajmdagi sarmoyalarsiz bunday biznes sohalar «itlar» pog’onasigacha tushib qoladilar. Itlar Mazkur biznes sohalari sekin rivojlanayotgan jabhalarda bozorda nisbatan kichik ulushga egalik qiladilar. Naqd pul oqimi bu tarmoqlarda unchalik sezilarli darajada emas, va ko’pgina xollarda salbiy ko’rsatkichga ham ega. Korxonaning o’z ulushini ko’paytirish uchun qaratilgan har qanday qadami darhol shu jabxalarda etakchilik qilayotgan raqobatchilar tomonidan kutib olinadi. Faqatgina menejerning mahoratigina korxona uchun biznes-tarmoq holatini ushlab tura oladi. BCG modelini qo’llashdan avval bozorning o’sish sur’atlarini va korxonaning shu bozordagi nisbiy ulushi to’g’ri baholash talab etiladi. Bozorning o’sish sur’atlarini baholashda oxirgi 2-3 yildan ortiq bo’lmagan ko’rsatkichlariga qarab ish olib borish tavsiya qilinadi. Korxonaning bozordagi nisbiy ulushi, muayyan biznes-tarmoqdagi korxona sotuv hajmining shu biznesda etakchilik qilayotgan korxonaning sotuv hajmiga nisbatidagi logarifmi bilan ifodalanadi. Agarda korxonaning o’zi shu bozorda etakchilik qilsa, unda undan keyingi turgan korxonaga nisbatan solishtiriladi. Agarda topilgan koeffistient birdan ko’proq bo’lsa, unda bu ko’rsatkich korxonaning etakchiligini tasdiqlab boradi. Aks xolda, ma’lum bir boshqa korxonalar belgilangan biznes-tarmoqda katta raqobatchilik ustunliklariga ega ekanliklari oshkor bo’lib qoladi. 17

Turistik bozorda foaliyat yuritayotgan milliy turistik korxonalarimizning aksariyati turoperatorlik va turagentlik faoliyatlarini chog‘ishtirib ishlashadi. Chunki, mahalliy aholining aksariyatida turizmga bo‘lgan bo‘lgan ehtiyojining mablag‘ bilan ta’minlanmagani va xorijiy turistlarni jalb etish uchun bo‘lgan raqobatning kuchliligi sharoitida korxonalarimiz shunday yo‘l bilan o‘z foydaliliklarini ta’minlay olishayapti. Turistlarning sayohatga jo‘natuvchi firmalarimizni turagentliklar deb ataymiz, ularning aksariyati o‘z mehmonxona fondlariga yoki transport vositalariga egalik qilishmaydi; balki mehmonxona, restoran va transport egalari bilan shartnomalar tuzgan holda turistlarning sayohat qilishlari va dam olishlarini tashkil etish xizmatlarini ko‘rsatishadi. Turistik korxonalar kop’incha o’z faoliyati davomida tez foyda olishga bo’lgan intilishi tufayli bozorni chuqur o’rganish, marketing strategiyalarini tahlil qilish buning uchun mutaxassis yollashni istashmaydi. 18

II bob. Buxoro tristik industriyasi korxonalarida marketing strategiyalarini qo'llash imkoniyatlari 2.1. Buxoro shahrida mavjud turistik tashkilotlar holatinnig tahlili Turi z m h o z irg i v aqtd a x a l q x o‘j a ligini n g m uh i m q i s m i bo‘lib , u m ill i y i q t i so d i y o t nin g b a r c h a ja b h a l a r i g a a m a li y ta ’ si r e t i b k e l m oqd a s h u b i l a n b ir qatorda, uning i jt i m o iy-iq t i so d iy ah a m iya t i tab o ra o rtib bo r m oqda. Tu r i z m ni n g m a h a lli y a h o l i h a m d a x o riji y f u q a rol a rnin g m az k u r m a mlakat ( m intaq a )larni n g ta r ix i , ta r ixi y a rxitek t ur a obe k t l a r l a ri , m a h a lli y a h o linin g urf-oda t l a ri , a n' a n a l a r i bo‘ y i c h a int e l l ek t u a l s a l o hi y a t in i o s hiri s hi , u l a rnin g d a m olish , d a v o l a n i s h i b i l a n bi r qat o rd a m a m laka t iq t i so d iyo t i g a b e vosit a ijo b i y ta’ s i r eti b k el m oqda . S hund a y ekan u s h b u s o h a ni rivo j l a n t iri s h g a k a tta e ’ t i bor be r ib, sohad a gi m a v j u d m u a m m o l a r n i a n i q l a s h v a u l a r n i b a r t a r a f e t i s h l o z i m. Turizmning O'zbekiston YaIM ga bevosita hissasi 2015 – yilda 1 810,7 mlrd. so’mni (YaIM ning 1,1%) tashkil etdi. 2016-yilda ushbu ko’rsatkich 3,2% ga o’sdi. 2016-2026-yillar oralig’ida esa 6,2% oshishi rejalashtirilmoqda hamda 2026- yilga kelib bu ko’rsatkich 3 404,2 mlrd. so’mni tashkil etadi deb taxmin qilishmoqda.( 1- diagramma) 1- diagramma Turizmning YaIM hissasi Travel&tourism,economic impact 2016 Uzbekistan jurnali 19

2015-yilda turizmga bog’liq bo’lgan ish bilan bandlik 141 500 ni tashkil etdi (umumiy bandlikning 0,9%). 2016-yilga kelib ushbu ko’rsatkich 0,8% ga, 2026-yilga kelib esa 4,3% ga o’sib 217 000 kishi bandligi ta’minlanishi ko’zda tutilmoqda (Umumiy bandlikning 0,8%). 2015-yilda turizmga bog’liq bo’lgan ish bilan bandlik bilvosita sanoat bilan aloqador ish joylari bilan birgalikda umumiy bandlikning 2,8% ni tashkil etdi (439 500 ta ish joyi). 2016-yilga kelib ushbu ko’rsatkich 1,3% ga o’sib 445 500 ga yetishi taxmin qilinmoqda. 2026-yilga kelib esa 4,1% ga o’sib 667 000 kishi bandligi ta’minlanishi ko’zda tutilmoqda (Umumiy bandlikning 2,6%). Tashrif buyuruvchilar eksporti 2015-yilda tashrif buyuruvchilar eksporti (xarajatlari) 568,4mlrd.so’mni (umumiy eksportning 1,5%) tashkil etdi. 2016-yilda ushbu ko’rsatkich 2,3% ga o’sishi rejalashtirilmoqda, 2016-2026-yillar oralig’ida esa 6,5% ga o’sishi ko’zda tutilmoqda hamda 2026-yilga kelib tashrif buyuruvchilar eksporti 1 094,8 mlrd. so’mni (umumiy eksportning 1,5%) tashkil etishi taxmin qilinmoqda. 2-diagramma Tashrif buyuruvchilar eksporti va xalqaro turistlar kelishi 2015yil Travel&tourism,economic impact2016 Uzbekistan jurnali 20

Tashrif buyuruvchilar eksporti va xalqaro turistlar kelishi 2016-yilda mamlakat 2 059 000 ta turistni jalb qilishni rejalashtirmoqda. 2026- yilga kelib esa bu ko’rsatkich 4 409 000 tani tashkil etishi taxmin qilinmoqda. 21

Jahonga o‘zining qadimiy yodgorliklari bilan tanilgan Buxoroning turistik salohiyati nihoyatda yuqori. Bu zaminda turizmni yanada rivojlantirish, uning infratuzilmasini takomillashtirish uchun barcha imkoniyatlar yetarli. Ayni paytda viloyatda sayyohlarni yuqori saviyada kutib oladigan 93 ga yaqin mehmonxona faoliyat ko‘rsatmoqda, aeroportning yangi terminali foydalanishga topshirildi, turistik markazlarga eltuvchi yo‘llar rekonstruksiya qilinib, madaniy va tarixiy ob’yektlarda ta’mirlash ishlari jadal olib borilmoqda. Bir so‘z bilan aytganda, shaharning iftixori sanaluvchi aksariyat tarixiy obidalarning to‘liq bir ansambl tarzida ekanligi xorijiy va mahalliy turistlarni doimo o‘ziga jalb etib kelmoqda. Kelayotgan sayyohlar sonining o`sib borishi, ularning Buxoroga qiziqishi natijasida shahrimizda qadimiy hunarmandchilik, noyob kasblar qayta tiklandi. 1991 yilgacha o`zbek xonadoni, tarixi, madaniyati haqida butunlay tushunchaga ega bo`lmagan sayyohlar bugungi kunda yurtimizning uziga xos, ming yillik tarixi, madaniyati tugrisida tasavvurga ega bulib, milliy bayramlarimiz va to`y-marosimlarimizda ishtirok etib, xalqimiz azaliy urf-odatlarining butun dunyoga yoyilishiga hissa qo`shmoqdalar. Bunda har yili o`tkazilayotgan “Ipak va ziravorlar” festivali, “Palov sayli” singari madaniy tadbirlar alohida o`rin egallaydi. O`z navbatida viloyatimiz fuqarolari ham dunyo kezib, xorijiy mamlakatlar bilan do`stona aloqalarni tobora kengaytirmoqdalar 1 . Buxoro viloyatida turizmni rivojlantirishning ishga solinishi lozim bo‘lgan katta imkoniyatlari mavjud bo‘lib, turizmning biznes, konferensiya, madaniy- bilish, ekologik, cho‘l, ekstremal, tibbiy, folklor-etnokrafik turizmi singari ko‘plab turlarini taklif qilish shart-sharoitlari ham mavjud. Hududdagi rekreasion resurslar turistlarni yil mobaynida qabul qilish imkonini bersa-da, xalqaro turizm mavsumi nisbatan qisqa muddat davom etadi. Mavjud imkoniyatlardan to‘liq foydalanish uchun esa, turzim sektoriga ko‘plab malakali kadrlar tayyorlash, sohani yetuk xodimlar bilan muntazam ta’minlab borish talab etiladi. 1 O`zbekturizm MK Buxoro bo`linmasi boshlig` i SH.Mahmudov ning O`zbekiston iqtisodiy axborotnomasi jurnaliga taqdim et gan ma’lumoti . 2014-yil yanvar. 22

Viloyatda ichki turizmni ri v ojlantirishga ham katta ahamiyat berilmoqda, chunki ko`pchilik odamlarda yurtimiz tarixini aks ettiruvchi tarixiy obidalar, shuningdek respublikamiz mustaqillikka erishgandan so`ng barpo etilgan inshootlarni ko`rish, ulardan zavqlanish imkoniyati bo`lmagan. SHuni hisobga olib, jonajon respublikamizning Toshkent, Samarqand, Xiva, SHahrisabz va Buxoro shaharlarini o`z ichiga olgan sayyohlik yo`nalishlari tayyorlandi. Buxoro viloyatida joylashgan pir qadamjolariga respublikamiz va viloyatimiz aholisini ziyoratga olib kelish bo`yicha alohida yo`nalishlar ishlab chiqildi 2 . So‘nggi yillarda Buxoro viloyatida xalqaro va mahalliy turizm oqimining barqaror ravishda oshib borayotganligi kuzatilmoqda. 2014-2015 yillar uchun statistik ma`lumotlarga murojaat qiladigan bo`lsak, sohada faoliyat yuritayotgan tashkilotlar soni ko`pligi nutqai nazaridan etakchilikni Tunash uchun boshpanalar egallaydi. Tunash uchun boshpanalarning hissasi sohada faoliyat yuritayotgan korxonalarning 79 %ini tashkil etadi. 1- jadval Buxoro viloyatida turizm, mehmondorchilik va sog`lomlashtirish tashkilotlarining soni Tashkilotlar soni 201 4 201 5 2016 Turizm va turoperatorlik tashkilotlari soni 34 38 38 Tunash uchun boshpanalar soni 84 97 117 Sanatoriy-kurort tashkilotlarining soni 5 3 1 2 O`zbekturizm MK Buxoro bo`linmasi boshlig`i Sh.Mahmudovning “O`zbekiston iqtisodiy axborotnomasi” jurnaliga taqdim etgan ma’lumoti. 2015-yil yanvar. 23

Manba: Buxoro viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari. Buxoro viloyatida mazkur sohada olinadigan jami daromadning 58 %i Tunash uchun boshpanalarga to`g`ri keladi. Sohada olingan jami daromadlar hisobga olinganda, turistlarga suvenir sotishdan olingan daromad va turistlarga ko`rsatilgan qo`shimcha pulli xizmat ko`rsatish kabilardan olingan daromad - boshqa daromadlar qatoriga kiritilgan. 3-Diagramma. Buxoro viloyatida turizm, mehmondorchilik va sog`lomlashtirish sohasida 2014 yilda olingan jami daromadlarda tashkilot turlarining hissasi Туроператорлик ташкилотларида олинган даромад, минг сўм; 2277992.1; 16% Жами тунаш учун бошпаналарда олинган даромад, минг сўм; 8054112.3; 58%санатория-курорт ташкилотларида олинган даромад, минг сўм; 2637967; 19% дам олишни ташкил этувчи корхоналарда олинган даромад, минг сўм; 15032.7; 0% бошқа даромадлар , минг сўм; 902874; 7% Manba: Buxoro viloyat statistika boshqarmasi ma’lumotlari. Buxoro viloyatida ushbu sohada foydalanilayotgan jami o`rinlarning 89 %i mehmonxonalar va shu kabi tunash boshpanalarga to`g`ri keladi. Turizm va turoperatorlik tashkilotlari turistlarni joylashtirish uchun o`z o`rinlariga ega emas deb hisoblanadi. Milliy turistik mahsulotni rivojlantirishning xususiy sektoriga va O`zbekistonda turizm infratuzilmasi shakllantirish va takomillashtirishga xalqaro i nvestitsiyalarni jalb qilish va joylashtirish turizm industriyasini rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi. Bunda :  turizmda xizmat ko`rsatishning darajasi to`g`risida fikrlarni o`rganish maqsadida turistlar o`rtasida tadqiqotlar o`tkazish; 24

 milliy turistik mahsulotlar va turistik-ekskursiya xizmatlar bozorining hozirgi davrdagi va istiqboldagi holatini o`rganish va tahlil qilishda marketing usullaridan keng foydalanish;  milliy turistik mahsulotni rivojlantirish bo`yicha optimal boshqarishni tashkil qilish;  milliy turistik mahsulotni istiqbolda rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish lozim. Mamlakatimizda turizmni rivojlantirish imkoniyatlari bo`yicha Markaziy Osiyo davlatlari ichida etakchi hisoblanadi. Respublikamiz tarixiy, arxeologik, arxitektura, san`at, musiqa va boshqa turistik resurslarga boy hisoblanadi. Bundan tashqari mamlakatimizning betakror tabiati, tog` va tekislik, daryolari, cho`l va vaholari, ko`p va turli landshaft zonalari asosiy rekreatsiya resurslaridir. Mamlakatimizda yosh tarmoq hisoblangan turizm, kundan kunga rivojlanmoqda. Bu esa, ko`pgina ish o`rinlari ochish imkoniyati mavjudligini bildiradi. 25

Hozirgi vaqtda mamlakatimizda turizmni iqtisodiyotning muhim tarmog`i sifatida shakllantirish uchun hozirgi kundagi qilinadigan xarajatlar albatta kelajakda o`z samarasini beradi. B unda O`zbekistonga keladigan sayyohlarning qancha vaqt turishi yoki davomiyligi ham katta ahamiyatga ega. Shuning uchun turistik resurslarni aniqlash va undan samarali foydalanish turistik infratuzilmani shaklantirish va turistik marshrutlarni kengaytirish, turistik xizmatlarni yaxshilash kabi ko`plab muammolarni hal etishimiz kerak. Albatta, bu resurslar asosida turmahsulotlarni shakllantirish va tayyor turmahsulotlarni iste`molchilarga etkazish bu sohada band bo`lgan turoperatorlarning faoliyatiga ham bog`liq bo`lib, hozirgi kunda mamlakatimizdagi turoperatorlik firmalari asosan jo`natish (shop- tur) bilan shug`ullanishi ular faoliyatidagi samaradorlikni etarli darajada ta`min eta olmayapti. Mamlakatga turistlar oqimini kelishini ko`paytirish iqtisodiyotni rivojlanishiga ijobiy ta`sir etishini hisobga olsak, turoperatorlarning asosiy vazifasi tashqaridan keladigan potensial turistlar uchun barcha imkoniyat va qulayliklarni yaratish va shu orqali ular sonini ko`paytirishga erishishlari lozim. Viloyatda turizmning rivojlanishi undagi mavjud salohiyatni yanada oshirish bilan bog`liqdir. Buxoro viloyatida faoliyat olib borayotgan mehmonxonalar to’g’risidagi ma’lumot keltirilmoqda. O'zbekistonda Toshkent, Xiva, Samarqand va Buxoro viloyatlari turistik hududlar hisoblanadi. Oxirgi 5 yilda ushbu hududlarda turistlar oqimi 20%ga oshdi. Ayni paytda Buxoroda 38 turistik tashkilotlar, 94ta mehmonxonalar mavjud.Bir kunda Buxoro 4500ta turistik sig'imga ega. O'zbekistonda shu jumladan, viloyatda mavjud mehmonxonalar quyidagi jadvalda keltirilgan(2- jadval) 2- Jadal. Mehmonxona va shunga o’xshash joylashtirish vositalarining asosiy ko’rsatgichlari(2015-yil holati bo’yicha shakillantirilgan) 26

Mehmonx ona va shunga o’xshash joylashtiris h vositalarini ng soni Ulardagi joylar birligi Joylashtirilg an tashrif buyuruvchil ar soni Shu jumlada n fuqarolar O’zbekisto n dan MDH davlatlar idan Uzoq xorijiy mamlakatlar dan O’zbekiston Respublikasi 661 34898 1325240 900595 112066 312579 Qoraqalpog’iston Respublikasi 43 1587 31216 25697 865 4654 Andijon Viloyati 24 887 37440 31537 2193 3710 Buxoro Viloyati 97 2932 95574 38953 10041 46580 Jizzax Viloyati 17 643 48161 45976 909 1277 Qashqaaryo Viloyati 37 1410 59936 56405 1150 2381 Navoiy Viloyati 27 1301 59458 56647 1192 1619 Namangan Viloyati 18 1152 38626 36174 979 1473 Samarqand Viloyati 104 4899 140420 75769 13301 51350 Surxandaryo Viloyati 31 1459 47147 39780 1971 5390 Sirdaryo Viloyati 10 183 6971 6338 378 255 Toshkent Viloyati 45 2787 88233 83111 2920 2202 Farg’ona Viloyati 38 1719 43916 35050 3748 5118 Xorazm Viloyati 40 2215 61596 24223 2755 34618 Toshkent Shahri 130 11724 566545 344935 69658 151952 Manba: O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan: O’zbekiston bo’yicha Toshkent shahri va Samarqand viloyatidan keyin Buxoro viloyatidagi mehmonxonalar son jihatdan uchinchi o’rinni eggallaydi. 27

Viloyatda mavjud mehmonxonalarni tahlil qiladigan bo’lsak, bulardan 47 tasi yulduzsiz 27 tasi bir ylduzli, 14 tasi 3 yuulduzli hamda 2 ta to’rt yulduzli mehmonxonalar mavjudligini ko’rishimiz mumkin. 2.2. " Grand Emir " mehmonxonasi faoliyati umumiy tavsifi va marketing faoliyatining o'ziga xos tomonlari Men bitruv makaviy ishimning mavzsidan kelib chiqqan holda bitruvi oldi amaliyotimni “Grand Emir” mehmonxonasida o’tadim. “Grand Emir” mehmonxonasi tashkil topganiga ko’p bo’lmaganiga qaramasdan tez suratlarda o’sib bormoqda. Buning asosiy sabablaridan biri xorijiy hamkorlar bilan aloqalar va ishni yaxshi tashkilashtirilganligida deb hisoblayman. Grand Emir mehmonxonasi yuridik jihatdan “AUTHENTIC TRAVEL” xususiy firmasiga qarashli hisoblanadi. “Grand Emir” mehmonxonasini qurilishi va ish boshlashiga sariflangan mablag’lar shu firma orqali xorijiy hamkor firmadan to’g’ridan –to’g’ri investitsiya jalb qilish hisobiga o’z faoliyatini boshlagan . Xorijiy hamkorlar bilan ishni yaxshi tashkilashtirilgani sababli mehmonxonaning bandlik darajasi doimiy yuqori bo’lib turadi. Agarda shu zayilda sayyohlar oqimi ushlab turulsa mehmonxona qurilishiga sarflangan barcha mablag’larni 1,5-2 yilda qoplar ekan. Mehmonxona faoliyatini boshlaganiga bor yog’i 6 oy bo’lganini ham takidlab o’tishni ham joiz deb bildim. “Grand Emir” mehmonxonasi faoliyati segmentlashgan desam xato qilmayman. Chunki asosan fransuz sayyohlari bilan ishlashadi. “Grand Emir” mehmonxonasi xorijiy sarmoya hisobidan tashkil etilganligi uchun bir qator soliq imtiyozlariga ega bu esa mehmonxonaning kelgusi faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Hozirgi kunda turizm sohaida davlatimiz tomonidan katta e’tibor qaratilmoqda. Xususan davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev tomonlaridan 2016-yil 2- dekabrda chiqarilgan “O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora – tadbirlari to’g’risidagi farmonlari orqali sohada 28

yechimini kutayotgan bir qator dolzarb hisoblangan muamolar o’z yechimini topdi desam yanilishmagan bo’laman. Bu farmonda mehmonxonalar faoliyatiga bir qator yengilliklar berilgani muhim bo’ldi. Jumladan mehmonxonalar xorijiy valyutadagi daromadlarini majburiy davlatda sotish foizi 50% dan 25% ga tushurildi. Bundan tashqari bir qator soliq imtiyozlari taqdim etildi. Grand Emir mehmonxonasining qabul qilish va kuzatish bolimida 3 kishi administrator bo’lib ishlaydi ,1 ta kunduzgi administrator soat 09:00-17:00ga qadar 2 ta tungi administrator 1 sutkadan navbatma navbat ishlashadi. Har bir turistik guruhning turlideri yoki ular o’rniga gidlar bo’ladi . Bularga odatda turoperatorlar va mehmonxonalar tomonidan chegirmalar bo’ladi . Chunki oddiy turistlardan ko’ra ozroq ovoragarchilik ishlari bo’ladi . Misol qilib har bir turistning fikrini, muammolarini, nima xoxlashi, bir mehmonxonaga kirishidan oldin barcha axborotlarni o’rganib chiqishi va turistlarga tunaydigan xonalarni tekshirib chiqishi ham mumkin. Administrator esa o’z ishini bilgan holda turliderga barcha qulayliklarni yaratib berishi , barcha ma’lumotlarni yetqazishi kerak bo’ladi . Odatda administrator turliderning yuragini topsa butun guruhning yuragini topgandek bo’ladi va shu orqali qo’shimcha daromadlarning kelishiga ham sabab bo’ladi . Grand Emir mehmonxonasi B&B ( bad and breakfast) toifadagi mehmonxonalarga kiradi va ertalabgi nonushta xona qiymatiga kiritilgan bo’ladi. Mehmonxonaning restorani 40 kishiga mo`ljallangan bo`lib , nonushta “Shvedskiy stol” tarzida o`tqaziladi. Mexmonxona restorani mijozlar uchun tushlik hamda kechgi paytlarda buyurtma asosida taom tayyorlab berishlari mumkin. Ertalabki nonushtaga odatda quyidagilar beriladi : - Qora va ko’k choy - Qahvaning turli xillari . - Sut – qaynatilgan va sovuq holda - Har xil sharbatlar - Kompotlar 29

- Quymoq : tvorogli , go’shtli, quruq quymoqlar - Sasiska mahsulotlari qovurilgan holda - Sariyog’ - Bulichkalar - Pichenyalar - Tuxum mijoz xohishiga binoan qovurilgan va qaynatilgan holda - Asal - Har xil murabbolar va jemlar - Smetana - Qatiq Mehmonxona restoranida odatda bir offitsant ishlaydi .mijoz ko’paygan hollarda unga yordamchi sifatida yana bir ofitsant biriktiriladi . Ertalabki nonushta uchun ofitsantlar mehmonlar kelguniga qadar shved sttolini tayyorlashlari lozim bo’ladi Mehmonxona uchun nomerlarni oldindan bron qilish qulaydir , qancha barvaqt bo ’ lsa , shuncha yaxshi . Mehmonxonada joy yoki nomerinibron qilishning bir necha usullari mavjud : - Yozma - Og’zaki - Kompyuter orqali 30

Pochta yoki faks orqali mijoz mehmonxonada xat-ariza jo’natadi . Xuddi shunday arizani mehmonxona bron qilish bo’limida rasmiylashtirish mumkin . Arizalar bilab ishlash katta e’tiborni talab qiladi . Bron qilish yoki bronni bekor qilish to’g’risidagi arizalarning barchasi royxatga olinadi . Bron bo’yicha menejerlar buyurtmani vaqtida bekor qilmasalar , xato yuzaga chiqmaguncha , nomer sotilmay qolishi mumkin . Faqat firma blankasidagi ariza , buyurtma qilingan nomer to’langanligini tasdiqlaydi . Nomerni bron qilayotgan tashkilot arizasida albatta , ushbu tashkilot rekvizitlari ko’rsatilishi shart . Arizada quyidagi ma’lumotlar kiritilishi zarur : 1. Nomer soni va kategoriyasi 2. Mehmonxonada yashash muddati 3. Tashrif buyuruvchi F.I.Sh 4. To’lov shakli So’ngra arizalar royxatga olinadi va tasdiqlanadi , yoki rad etiladi . Kompyuter orqali bron qilisshning yana ikki variant mavjud : Mehmonxonada o’zining internet sahifasiga ega yoki mehmonxona internet bron qilish tizimining azosi saosan bookin.com sayti orqali . Taklif etilgan imkoniyatlar kengligi tufayliu (kam harajat evaziga )tizimlar hozirda ommalashib bormoqda . Mijozlarni jalb qilishning bunday usuli samaradorligi oshgani sari, qabul qilingan buyurtmaga javob berish vaqti shuncha kamaymoqda . Tasdiqlashni jo’natish tezligi kelib tushayotganarizalarni qayta ishlash jarayonini avtomatlashganlik darajasi , mehmonxona va agent o’zaro hamkorligining aniqligiga bog’liq . Bu tizimda quyidagicha amalga oshadi : Mijoz internet bron tizimining WEB saytiga kiradi va bron qilish qoidalari bilan tanishadi . So’ngra mehmonxonani tanlaydi . Bo’sh nomer mavjudligiga ishonch hosil qilgach , zaruriy ahborot maydonchalarini to’ldiradi , email orqali buyurtmani tizimga jo’natadi . Telefon yoki kompyuter orqali bronda rezerv qilishning kutilmaganda to’xtab qolish xavfi mavjud , bunday paytda mijoz tasdiq ololmaydi , mehmonxonaga kelganda esa , bo’sh nomer bo’lmasligi mumkin . Arizalar bo’yicha bron bo’limi kelgusida 31

mehmonxonaning to’lishi rejasini tuzishi mumkin ( oylik , kunlik , yillik ) . Kunlik band xonalarni ko’rsatish uchun korxonada kunlik zagruzka qog’ozi mavjud . Bu xonalarning tozalanganligi , bandligi haqida ma’lumot beradi . Shu asosida mehmonxonada rejalashtirilmagan mehmonlar qabul qilinadi va egzel dasturida mehmonlarni oldinda bron asosida qayd qilishadi. Grand Emir mehmonxonsi asosan Booking.com sayti orqali bron qilinadi. Mehmonxona deyarli barcha hamkor tur firma va firmalar web saytida o’z reklama ma’lumotlarini kiritgan bo’lib , keluvchi sayyohlarni jalb qilishga ko’maklashadi . Har kelgan mijozlar uchun korxona o’zining vizitka va broshurkalarini taqdim etadi . Bu kealjakda esa mijozlar ko’pligini ta’minlashga oz bo’lsada turtki bo’ladi Mehmonxona xizmatlari, uning xonalari holati , xodimlarning muomalasi to`g`risida “trip advisor” saytida mijozlarning o`zi xulosa yozishlari mumkin . shuning uchun har bir mehmonxona ushbu saytdan xabardor bo`lib turishlari kerak va o`zxizmatlarini nazoratda tutishlari lozim. Booking.com – bronlash saytida Grand Emir ham kiritilgan bo’lib , bu saytda nafaqat bron qilish balki mehmonxona to’g’risida bir qancha ma’lumotlarni toppish mumkin . Bu saytga kirib qidiruv joyida Bukhara – Grand Emir deb qidiruv bersak yaqqol topiladi . Grand Emir mehmonxonasini topib nomi ustiga bosilganda mehmonxona haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lamiz Mehmonxona sifatini belgilash uchun mijozlar fikrini kiritish so’raladi . Bu baholar mehmonxona nufuzini belgilashda qo’l keladi . Hozirgi kunda Grand Emir mehmonxonasi Booking.com saytida 10 ballik baholash tizimida 7.4 ball bilan baholangan. Davlat standartlari jihatidan Grand Emir mehmonxonasi uch yulduzli hisoblanadi. Grand Emir mehmonxonasiga sayyohlar 12:00 da ro’yxatdan chiqariladi , 14:00 da esa qabul qilinadi . Keyingi mehmon qabul qilishigacha ikki soat vaqt mobaynida mehmon kelishi rejalashtirilgan xonalar umumiy tozalanadi , bu uchun 32

oqsochga 40 daqiqa vaqt beriladi. Oqsoch ish vaqti 8:00 dan boshlanadi . Xonalar ikki xil tartibda tozaladi , ular servis hamda general deb nomlanadi . General tozalashda xona mehmon ketgandan keyin xona butunlaytozalanadi . Jami 30 daqiqa vaqt ajratiladi . Unda avvalo nomerning havosi almashtiriladi , keyinchalik krovatni yig’ishtirib uning choyshablari almashtiriladi , undan so’ng xona ichidagi dush va hojatxona tozalanadi , xona pilisos qilib xona changlar artiladi . Mehmonxona menejeri nomerlarda qanaqa choyshab ishlatilayotganini doimo kuzatib borishi shart . “Grand Emir” mehmonxonasining tashkiliy tuzilmasi 1-rasmda ko‘rsatilgan. Ushbu tuzilmadan quyidagi xulosalarga kelish mumkin: - “Grand Emir” mehmonxonasida direktor faoliyati juda katta ahamiyatga ega, chunki boshqaruvning barcha vakolatlari unda muxassamlashgan; - Mexmonxonada marketing bo‘limi yoki aloxida marketolog lavozimi ko‘zda tutilmagan, shu munosabat bilan marketing vazifalari aniq taqsimlanmagan vash u vazifani mexmonxonaning aministratoriga biriktirilgan; - Mexmonxona faoliyatida ish yurituvchi markaziy o‘rinni egallaydi. Mexmonxona xodimlarini boshqarish, ularni ishga olish va jazolash ham ish yurituvchi qo‘lida. 33

Ushbu rasmdan ko‘rinib turibdiki, “ Grand Emir ” mexmonxonasi boshqaruv tuzilmasi asosan chiziqli bo‘ysunish tamoyillariga bo‘ysunadi. Bunda asosiy xususiyat shundan iboratki, mexmonxonada doimiy ravishda vaqtinchalik shartnoma bilan ishlaydigan xodimlar mavjud. Shu bilan birgalikda ushbu xolat “ Grand Emir ” mexmonxonasi imidjiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin, chunki vaqtinchalik yoki mavsumiy xodimlar xizmatlar sifatiga e’tibor berishi doimiy xodimlarga nisbatan ancha past. Bundan tashqari mavsumiy xodimlarning malakasi ham ijobiy baholanishi qiyin. Mehmonxona ancha samarali faolyat olib boradi.Shu sababli buyerda yangi marketing tizimlaridan foydalangan holda kattagina yutuqlarga erishish munkin . Xususan:  Mavsum paytida turli musobaqalar uyushtirish munkin  Bozorda reklamani kuchaytirish:  Internet  Reklamalar  Broshyuralar 34 rasm . “4- Grand Emir” mexmonxonasining tashkiliy tuzilmasi. Menejer Administrator Administrator Oshpaz Gornichnaya

 Menyuni yangilash  "Grand Emir" atrofida raqobatchilar talaygina shu sababli marketing va reklamaga katta etibor qaratish zarur;  Restaran faolyatini kengaytirish yani ESKI SHAHAR memoriy yodgorliklarga boy,turli festivallar paytida mijozlarni jalb etish kerak;  Ko’rgazmalar,tadbirlar tashkil etish;  PR;  Narxni arzonlashtirmaslik, uning o’rniga imtiyozlar, bonuslar berish;  Narx belgilashga o`zgartirishlar kiritish kerak raqobqtchilardan kelib chiqqan holda albatta;  reklama xabarlarni ommaviy axborot vositalarida tayyorlash joylashtirish;  vaqtinchalik foydalanish uchun yoki sinov uchun namunalarini bepul transfer;  umumiy matbuot va sanoatda maqolalarni notijorat nashr ettirish;  matbuot anjumanlari, va hokazo Tizimda marketingdan samarali foydalanish bilan mahsulot savdosini rivojlantirishh ,mijozlar oqimi oshirish, daromadlarni ham oshirish kuzatiladi.Bundan tashqari savdoni rag`batlantirish zarur va buning uchun o`ziga xos alohida dastur tuzib chiqish zarur.So`rov istemolchialar orasida savdoni rag`batlantirishning eng qulay usuli hissoblanadi . Chunki ularda tandqidiy fikrlar bilan birgalikda yangi g`oya va takliflar ham bo`ladi. Grand Emir mehmonxonasi SWOT tahlili S-Strength W-Weakness - Mehmonxona shahar markazida joylashgan. - Bundan tashqari eng kuchli jihati uning - Mehmonxonada marketing bo`limi mavjud bo’lishiga qaramasdan uning faoliyati ko’zga tashlanmaydi ; - Individual turistlar kelishi kam(10- 35

milliyligida. Mehmonxonada tashqi aloqalar asosan tegishli tur firmalar bilan yo’lga qo’yilgan. Undan tashqari mexmonxona boshqa mehmonxonalar bilan ham aloqasi juda yaxshi. - Mehmonxona bosh asosiy directori asosiy tashqi aloqalar bilan shug’ullanadi. - Chunki shahardagi “Authentic Travel” turkompaniyasi egasi ham shu kishi. - Shu sababli asosiy aloqalar turfirma nomidan amalga oshiriladi - Mexmonxonaga 85% turistik guruhlar kelishadi va ular o’zlariga biriktirilgan turlider yoki firma tomonidan yuborilgan gidlar bilan kelishadi - Asosiy mehmonlari fransuzlar - Xizmat ko’rsatish sifatining yuqoriligi - Mehmonxona tejamkorlikka asoslangan innoatsion texnologiyalarga ega. 15%); - Mehmonxonada sotuvni rag`batlantirishga etibor deyarli yo`q; - Mehmonxona joylashuv o’rni noqulayligi” - Reklama siyosati faqatgina saytlarda; - Mashinalar to`xtash joyi bilan bog`liq muammolar; - Tozalash xizmatidagi ayrim kamchiliklar; - Mehmonxonada mehmonlarga issiq kunda hordiq chiqarish uchun basseyn mavjud emas; - Tashrif buyuruvchi turistlar ko`p hollarda turoperatorlar orqali tashrif buyuradi; O-Opportunities T-Thereats - “Grand Emir” mexmonxonasi 3 yulduzli maqomiga ega; - Mehmonxona xonalari milliy ruhda bezalgan bo’lib, mehmonlarga iliq kayfiyat, milliy atmosfera baxsh etadi. - Mehmonxona 3 qavatli bo’lib, 16 xonadan, juda shinam konferensiya zalidan iborat. - Mexmonxona har bir qavati turistik jozibadorlikka ega bo’lib, 1-qavat madaniy- tarixiy obidalarga, 2- si viloyatlarga uchinchi qavat tarixiy shaxslarga bag’ishlangan. - Har bir xona o’zgacha jozibadorlikka ega bo’lib, bir birini takrorlamaydi. - Mehmonxona 3 yulduzli maqomga ega bo’lishiga qaramasdan xizmat sifatlari ancha yuqori; - Mehmonxona aytib o`tilganidek joylashuvida noqulayliklar mavjud, shahar tarixiy qismidan uzoroqqda joylashgan; - Mehmonxona sig’im jihatdan ko’p sonli guruhli tristlarga mo’ljallanmagan - Mehmonxona oshxonasi faqat nonuushta xizmatlari uchun ixtisoslashgan; - mehmonxonaning saytida juda ham kam ma’lumot berilgan va malumotlar yangilanmagan.Bu potensial xaridorlar qatorini kamaytiradi; "Grand Emir"mexmonxonasi ni o`rganish mobaynida mehmonlar o`rtasida anketa so`rovnamalari o`tkazildi. Natijalar quyidagicha: Mehmonxona haqida qayerdan malumot oldingiz? Degan savolga 50% turistlar ijtimoiy tarmoq orqali; 40%turistlar turoperatorlar orqali; 36

10%turistlar tanishlar,do`stlar orqali deya javob berishdi.Bundan ko`rinadiki reklamada ijtimoiy tarmoqlar salmog`i anchagina yuqori. Shuningdek deyarli 100% mexmonlar B&B servis turidan foydalanishar ekan. Mehmonxona xizmat ko`rsatish sifati juda yuqori baholangan. Turistlar yutuqlar bilan birgalikda kamchilik va takliflarni ham aytib o`tishdi. Xususan mehmonxonadagi internet tizimining sustligi ta'kidlangan. Grand Emir mehmonxonasiga keladigan sayyohlar odatda tur firmalar orqali yoki og’zaki tanlab kelinadi . Booking.com orqali bronlash ham yo’lga qo’yilgan . Berilgan har bir buyurtma registratsiyadan o’tishi kerak . Grand Emir Residence, Bukhara (Uzbekistan) deals Room info Facilities House rules Our guests’ experiences (2) Reserve Grand Emir Residence 3-star hotel 11 HOFIZ TANISH BUXORIY, 200104 Bukhara, Uzbekistan – Excellent location - show map 6 June 2016 One of our bestsellers in Bukhara! Offering a sun terrace and hammam, Grand Emir Residence is located in Bukhara, within 5 km from Bukhara Airport. Guests can enjoy the on-site open air bar. All rooms come with a flat-screen TV. Some rooms feature a seating area to relax in after a busy day. You will find a coffee machine in the room. The rooms are equipped with a private bathroom equipped with a bath or shower. Extras include slippers and free toiletries. You will find a 24-hour front desk at the property. You can play billiards at this hotel, and the area is popular for fishing and hiking. We speak your language! Grand Emir Residence has been welcoming Booking.com guests since 24 Feb 2017. Most popular facilities Free WiFi 37

Free parking Airport shuttle Non-smoking rooms Currency exchange: Need local currency? This property offers currency exchange on site. Guests love it because... 낍 Top location: Highly rated by recent guests (10) Breakfast info Vegetarian, Halal, Asian, Buffet 낍 Free WiFi 낍 Free private parking available on-site 낍 This entire property is non-smoking! Reserve Save so you remember to book Be the first to add this No credit card needed! This property has a bar on site! Conveniently located and perfect for a relaxing drink Availability We Price Match When would you like to stay at Grand Emir Residence? Check-in date Check-in date Check-out date Check-out date Check availability Rooms Adults Children Fits Room type Superior Double or Twin Room Show 38

Fits Room type 2 extra-large double beds prices Just booked in Bukhara: 2 hotels like Grand Emir Residence were just booked Excellent location 946 m from city centre Restaurants and markets  AMSTERDAM Cafe/bar 0 km  BOUKHARA Restaurant 0.1 km  A CAFE Restaurant 0.1 km  KRITI BOZOR Market 0.2 km  CHINOR RESTAURANT Restaurant 0.5 km Natural beauty  ZERAFSHAN River 30 km Parking Free! Free private parking is possible on site (reservation is not needed). Are you missing any information about this area? Yes / No 5 reasons to choose Grand Emir Residence Prices you can't beat! Manage your bookings online 119,180,000 independent reviews The staff speak English Booking is safe Facilities of Grand Emir Residence Great facilities! Review score, 10 Internet  Free! WiFi is available in all areas and is free of charge. Rrasm/ Mehmonxona xizmatlari, uning xonalari holati , xodimlarning muomalasi to`g`risida “trip advisor” saytida mijozlarning o`zi xulosa yozishlari mumkin . 39

shuning uchun har bir mehmonxona ushbu saytdan xabardor bo`lib turishlari kerak va o`zxizmatlarini nazoratda tutishlari lozim. Booking.com – bronlash saytida Grand Emir ham kiritilgan bo’lib , bu saytda nafaqat bron qilish balki mehmonxona to’g’risida bir qancha ma’lumotlarni toppish mumkin . Bu saytga kirib qidiruv joyida Bukhara – Grand Emir deb qidiruv bersak yaqqol topiladi . Grand Emir mehmonxonasini topib nomi ustiga bosilganda mehmonxona haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lamiz Mehmonxona sifatini belgilash uchun mijozlar fikrini kiritish so’raladi . Bu baholar mehmonxona nufuzini belgilashda qo’l keladi . Hozirgi kunda Grand Emir mehmonxonasi Booking.com saytida 10 ballik baholash tizimida 7.4 ball bilan baholangan. Davlat standartlari jihatidan Grand Emir mehmonxonasi uch yulduzli hisoblanadi. Mamlakatimizda mehmonxona marketing faoliyatini takomillashtirish uchun O’zbekistonda avvalo reklama faoliyatidan keng foydalanish yo’llarini o’rganish orqali yangiliklar kiritish kerak bo’ladi bularga misol qilib televidiniya orqali turli chet el kanallarida video roliklar orqali mehmonxona xizmatlarini namoyish etish, gazeta va jurnallarga ma’lumotlar joylashtirish orqali va bundan tashqari internet orqali ijtimoiy tarmoqlarda turli xil mehmonxona zanjirlarining guruhlarini tashkil qilish yo’li bilan bundan tashqari mehmonxonalarda turli xil ko’rinishlar bayramlarni tashkil qilib ularda turistlar uchun kutilmagan surprizlar taqdim qilgan holda mehmonxona faoliyatini marketingini kuchaytirish mumkin. Har bir mehmonxona yagona internet saytlarini tashkil qilgan holda u yerda mehmonxona suratlari va ular haqida malumot yani qachon ochilgan qancha nomerlari 1 kishilik 2 kishilik luks vaho kazolar. Mehmonxona azolari haqida, barcha ko’rsatiladigan xizmatlarini takliflari haqida malumotlar keltirish kerak va saytni nisbatan topish osonroq bo’lishi zarur. Bu mehmonxona uchun juda muhim hisoblanadi ularda saytning umumiy bo’lishi juda katta ahamiyatga ega. Internet saytlarda turli xil mehmonxona reklamalarini joylashtirgan holda ijtimoiy tarmoqlar va boshqa 40

saytlarda mehmonxona haqida reklamalar joylashtirish. Bundan tashqari mehmonxona zanjirlarida 1 ta tarmog’ida tunagan turistlar uchun boshqa viloyatga bormoqchi bo’lsa o’sha viloyatda joylashgan tarmog’iga joylashishi uchun turli xil chegirmalar tashkil qilish ham turistlar sonini ko’paytirish uchun juda katta ahamiyatga ega. M е hmon х ona kor х onasining zamonaviy mark е tingi ya х shi х izmatlar ishlab chiqish, ularga oqilona nar х b е lgilash va maqsadli bozor ist е ’molchilarini yaqinlashtirishdan ham ko’proq narsalarni anglatadi. M е hmon х ona shuningd е k mavjud va pot е nsial mijozlar bilan uzluksiz kommunikasion aloqa o’rnatishi ham k е rak. Shu sababli har bir m е hmon х ona kompaniyasi muqarrar tarzda kommunikasiya manbai hamda х izmatlar haqidagi a х borot bozorlarga chiqarish vositalarining g е n е ratori vazifasini bajara boshlaydi. 2.3. “Grand-Emir” mehmonxonasida xizmatlarni pozitsiyalash strategiyalarining qo‘llash xususiyatlari Turi z m h o z irg i v aqtd a x a l q x o‘j a ligini n g m uh i m q i s m i bo‘lib , u m ill i y i q t i so d i y o t nin g b a r c h a ja b h a l a r i g a a m a li y ta ’ si r e t i b k e l m oqd a s h u b i l a n b ir qatorda, uning i jt i m o iy-iq t i so d iy ah a m iya t i tab o ro o rtib bo r m oqda. Tu r i z m ni n g m a h a lli y a h o l i h a m d a x o riji y f u q o rol a rnin g m az k u r m a mlakat ( m intaq a )larni n g ta r ix i , ta r ixi y a rxitek t ur a obe k t l a r l a ri , m a h a lli y a h o linin g urf-oda t l a ri , a n a n a l a r i bo‘ y i c h a int e l l ek t u a l s a l o hi y a t in i o s hiri s hi , u l a rnin g d a m olish , d a v o l a n i s h i b i l a n bi r qat o rd a m a m laka t iq t i so d iyo t i g a b e vosit a ijo b i y ta’ s i r eti b k el m oqda . S hund a y ekan u s h b u s o h a ni rivo j l a n t iri s h g a k a tta e ’ t i bor be r ib, sohad a gi m a v j u d m u a m m o l a r n i a n i q l a s h v a u l a r n i b a r t a r a f e t i s h l o z i m. Turistik firma maqsadli segmentni (yoki segmentlarni) tanlab olgach, har bir segmentda qanday pozitsiyani egallash kerakligini hal qilishi kerak. Bu qarorning ahamiyati shundaki, u marketing dasturini ishlab chiqishda asos vazifasini o’taydi. Pozitsiyalash firmaning maqsadli xaridorlar tomonidan qanday qabul qilinishini belgilaydi. Unga quyidagicha ta'rif berish mumkin: 41

Pozitsiyalash — tovarning imidjini xaridorning ongida raqobatchi tovarlardan farqli ravishda munosib o'rin egallaydigan tarzda ishlab chiqish va yaratishdir. «Grand Emir» mexmonxonasida marketing strategiyasini ishlab chiqish uchun maqsadli bozorni tanlash va pozitsiyalashtirish strategiyasi iste'molchilar bilan aloqalarni o'rnatish, yangi tovarlarni ishlab chiqish, siljitish va boshqalar uchun asos hisoblanadi. Shunday qilib, pozitsiyalash strategiyasi differensiyalash strategiyasini amalga oshirish vositasidir. Odatda bu bosqichda quyidagi savollar vujudga keladi: — xaridorlar ko'proq ijobiy nazar bilan qaraydigan (xaqiqiy yoki his qilinadigan) xususiyatlar va foydalar qanday? — raqobatlashuvchi turistik firmalarning ushbu xususiyatlar va foydalarga nisbatan pozitsiyalari qanday qabul qilinmoqda? — Muayyan segmentda potensial xaridorlarning istak-xohishlarini va raqobatchilar tomonidan egallab bo'lingan pozitsiyalarni hisobga olgan holda qanday pozitsiyani egallagan ma'qul? — tanlab olingan pozitsiyani egallash va himoya qilish uchun qanday marketing vositalari eng yaxshi mos keladi? Differensiatsiyalangan marketing strategiyasi yuqori investitsiya, ishlab chiqarish va boshqarish xarajatlarini talab qiladi, shuning uchun u yirik turistik firmalar uchun zarurdir. Turistik xizmatlar differensiatsiyasi turli bozorga chiqishning keyingi imkoniyatidir. Bu birinchi navbatda xizmatlarni taqsimlashda diversifikatsiya strategiyasini olib borishga asoslanadi. Konsentratsiyalangan marketing strategiyasi turistik firmalardan bozorning foydali segmentiga, ya'ni bitta yoki bir nechta segmentiga e'tiborni qaratishni talab qiladi. Bu bozor segmentiga turistik firma bitta yoki bir necha 42

turistik mahsulot bilan hamda maqsadli marketing dasturi bilan yondashadi. O’z mazmuniga ko'ra bu strategiya bozor chuqurchasi konsepsiyasiga mos keladi, ya'ni shunday bozor segmentida ishlash kerakki, turistik mahsulot ushbu turfirma va uning yetkazib berish imkoniyatlari uchun ko'proq mos keluvchi bo'lib hisoblanadi. Konsentrlangan marketing strategiyasi ko'proq kichik va o'rta turistik firmalar uchun mos keladi, chunki bozorning barcha segmentlarida ishlash uchun hamda katta yetarli moliyaviy vositalarning bo'lishi talab etilmaydi. Bozorni pozitsiyalashtirish — bu alohida bozor segmentlarida turistik mahsulot pozitsiyasini aniglash texnologiyasidir. Pozitsiyalashtirishning maqsadi - mavjud va shakllanayotgan fikrlarni tadqiq qilish, xaridorlar yoki ularning guruhini mahsulot parametrlariga bo'lgan munosabatini baholash tahlilidan, maqsadli bozorni ushbu segmentida mahsulotni raqobatli afzalligini ta'minlashda shunday tovar pozitsiyasini marketing chora —tadbirlarini o'tkazish yo'li bilan tuzishdan iborat. Mahsulotni samarali pozitsiyalashtirish uchun talab va taklifning muhim tavsifnomalarini, xarid to'g'risida qaror qabul qilishda mo'ljal bo'lib hisoblanuvchi omillar ta'sirini o'rnatish va o'rganish zarur. Aniglovchi omillar esa turistik mahsulot sifati, sifat darajasi, ishonchliligi, energohajmi, dizayni va tovar raqobatbardoshligining boshqa ko'rsatkichlari bo'lishi mumkin. Bozorni pozitsiyalashtirishni to’g'ri tashkil etishning marketing rejasi va kompleksini samarali ishlab chiqish shart — sharoiti bo'lib hisoblanadi. Turistik bozor sig'imini o'rganish asosida ishlab chiqarish quvvatlarini shakllantirish uchun va turistik mahsulot sotish bo’yicha taqsimlash tarmog'i tuzilishi uchun asos bo'lib hisoblanuvchi uning o'sish dinamikasi baholanadi. Shuni hisobga olish kerakki, bozor sig'imi yetarli bo'lishi kerak, ya'ni bozor faoliyati natijalarini qo'llash, bozorda ishlash bilan bog'lik harajatlarni qoplab, rejalashtirilgan foydani olishga kafolat berish kerak. 43

Segmentning jalb etuvchanligi tuzilishini tadqiq etish raqobat darajasini o'rganishi, mavjud turmahsulotlar raqobatdoshligini, xaridorlarga munosabatini, taklif etilayotgan va mavjud tovarlarga bo'lgan segment ehtiyojining barqarorligini, mavjud xaridor ehtiyojlarini qondiruvchi mutlaq yangi turmahsulotni bozorga kiritish zarurligi va imkoniyatini o'z ichiga oladi. O'zlashtirilayotgan segment maqsadlariga erishish uchun zarur bo'lgan tashkilot maqsad va resurslarini aniqlash strategik muhim ahamiyatga ega bo'lib, turfirmaning uzoq muddatli maqsadlariga mos xolda joriy maqsadlari bilan amalga oshirish, hamda shunga mos holda magsadli bozorda ishlash uchun potensial imkoniy resurslarni yetarli yoki yo’qligini aniqlash uchun zarurdir. Buning uchun tavakkalchilikni hisoblash maqsadga muvofiq. Tashkilotning tavakkalchiligini hisoblash uchun maxsus marketing, konsalting kompaniyalarini taklif qilish mumkin. Bundan tashqari el ektron marketing strategi yalaridan maqsadli foydalanish : - on-line tartibida elektron biznesni joriy etish hisobiga sotuvlar hajmini oshirish; -an’anaviy usular bilan sotuvlar hajmini oshirish maqsadida tovar va xizmatlarning tarmoq reklamasi; - biznes yuritish xarajatlarini qisqartirish; - kompaniyaning ijobiy zamonaviy imidjini, qiyofasini yaratish. Xulosa sifatida elektron marketingning yutuqlarini keltiramiz:  Jahon bozoriga chiqish. Kompaniyalarning elektron marketingdan foydalanishi mahalliy va ichki bozordan jahon bozoriga bir vaqtning o'zida chiqishi va cheksiz imkoniyatlarning kengayishini beradi.  Internetda hamma narsa inobatga olinishi ya'ni kompaniya faoliyat olib boryaptimi yoqmi va qaysi turdagi mahsulotga xaridor talabi ko'proq, bular hammasi internet orqali yuzaga keladi.  Mablag'ni tejash, ya'ni bunda korxonalar reklama uchun ortiqcha pul to'lashmaydi. 44

 Tezlik ya'ni biznes jarayonlarining tezlashuvi.  Ma'lumotlarning juda tez almashinuvi - xaridorlar o'ziga tegishli bo'lgan ma'lumotlarni internetga qidiruv berish orqali o'zlaring mahsulotlari va qaysi mahsulotlarni oldindan buyurtma qilish kerakligi haqidagi ma'lumotlarni kunning xoxlagan paytida tekshira oladi  Raqobatni keltirib chiqaradi. Mahsulot ishlab chiqarish borasidagi katta va kichik korxonalar bir biriga nisbatan raqobatchi boladi, bu esa xaridor uchun qulay salanadi. Yuqorida bayon etilgan elektron marketing faoliyati imkoniyat lar i dan kelib chiqqan holda, endigi vazifa zamonaviy axborot texnologiyalari imkoniyatlaridan foydalanib, elektron marketing faoliyati keng imkoniyatlaridan to`g`ri foydalanishni yo`lga qo`yishdan iboratdir. 2.4 Turistik firmalar strategiyasini takomillashtirishda diversifikatsiya imkoniyatlaridan foydalanish Turistik-mexmonxona majmualari strategiyasini takomillashtirishda diversifikatsiya imkoniyatlaridan foydalanish. Diversifikatsiya korxonasi bu alohida biznes turlarining majmuasi bo’lganligi uchun diversifikatsiya korxonasining strategiyasini yaratishda birlik biznes bilan shug‘ullanadigan firma strategiyasiga qaraganda ko‘proq axborotni tahlil etishga to’g‘ri keladi. «Grand Emir» mexmonxonasi uchun diversifikatsiya strategiyasini qo’llash katta imkoniyatlar ochib beradi. Bir xil biznes bilan shug‘ullanadigan firmalar rahbariyati bitta tarmoq muhitini o‘rganishlariga to’g‘ri kelsa, diversifikatsiya korxonalari rahbariyati o‘z biznes turlarining hamma tarmoqlari muhitini o‘rganishlari shart. Diversifikatsiya korxonasining rahbariyati strategik harakatlarning ko‘p tarmoqli rejasini 45

yaratishlariga to’g‘ri keladi. Ushbu tarmoqlarda raqobat darajasini va iqtisodiy sharoitlarni tahlil etish asosiy o‘rin tutadi. Diversifikatsiya korxonasining strategiyasi quyidagilarni o‘zida aks ettiradi: 1. Korxonani ma’lum tarmoqqa yo‘naltirish to‘g‘risida qaror. Bunda boshqa korxonani qo‘lga kiritish, maqsadli tarmoqqa kirish uchun qo‘shma korxona yaratish, kompaniya tarkibida kelajakda mustaqil rivojlanishi mumkin bulgan korxona yaratishlar asosiy strategik variantlar bo’lishi mumkin. 2. Diversifikatsiya korxonasining uzoq muddatli buyurtmalar portfelini yaratish rejasini tuzish, mavjud raqobat mavqeini mustahkamlash; kelajak boshqaruv rejalariga mos kelmaydigan biznes turlaridan voz kechish; yangi biznes turlarini uzlashtirish. Konsentratsiyadan diversifikatsiyaga o‘tish. «Grand Emir» mexmonxonasiga qarashli ko‘p korxonalar o‘z faoliyatini mahalliy va regional bozorlarda birlik biznesdan boshlaydilar. Korxonalarning boshlang‘ich davrida mahsulot nomenklaturasi va kapital ba’zasi cheklangan hamda raqobat mavqei past bo’ladi. Yosh korxonalar mahsulot sotilishi hajmini ko’paytirish, bozor segmentini kengaytirish va ikkilanuvchi xaridorlarni jalb etishga asosiy e’tiborni qaratadilar, korxona mahsulotlari narxi, sifati, xizmati, foydasi asta-sekin iste’molchilar ehtiyojiga maksimal moslanib boradi. Keyingi davrda esa korxona o‘z bozorlarini territorial kengaytirishga harakat qiladi. Mahalliy, regional, bozorlardan milliy bozorga chiqishga harakat qiladi, lekin yuqori raqobat, resurslar tanqisligi yoki boshqa sabablar orqali korxona regional yoki milliy bozorda to‘xtab ham qolishi mumkin. Korxona bozorlarni kengaytirish orqali foydani ko‘paytirish imkonidan to‘liq foydalangandan keyingina diversifikatsiyaga ehtiyoj tug‘iladi. Firma raqobatchilarga hujum qilib, foydani ko‘paytirishga harakat qilib 46

ko‘rishi mumkin, lekin bu chora ham kutilgan natijani bermasa, unda «qanday diversifikatsiya turini va qaysi masshtabda amalga oshirish lozim?» degan savol tug‘iladi. Korxona o‘ziga yaqin yoki butunlay yot sohaga diversifikatsiyalanishi mumkin. Korxona foyda va yalpi tushumning kichik qismi (10%ni) yoki ko‘p qismi (50%ni) diversifikatsiyalashi mumkin. Korxona bir yoki bir necha katta bizneslarga, yoki bir-qancha mayda biznes sohalariga kirishi mumkin. Diversifikatsiya amalga oshirilgandan keyin o‘z jozibadorligini yuqotgan bizneslardan voz kechish qaroriga kelguncha bir-muncha vaqt o’tadi. «Grand Emir» mehmonxonasining imkoniyatlari asosiy bozorlarda qisqarishni boshlamay turib diversifikatsiya korxonaning asosiy strategiyasiga aylanmasligi lozim. Diversifikatsiyaga o‘tish qaroriga kelingandan so’ng alternativ strategiyalardan biri tanlanadi. Bunda asosan quyidagi 5 ta strategik diversifikatsiya variantlari mavjud: 1. Yangi tarmoqlarga kirish strategiyasi, yangi korxona va qo‘shma korxona yaratish yoki sotib olish. 2. Turdosh biznesga diversifikatsiya strategiyasi. 3. Noturdosh biznesga diversifikatsiya strategiyasi. 4. Voz kechish, qisqartirish, yo‘q qilish strategiyasi. 5. Korxonani yangilash strategiyasi. Birinchi uch yunalish diversifikatsiyani boshlaydi, keyingi ikki yo‘nalish korxona mavqeini va diversifikatsiyalangan korxona faoliyatini yaxshilashga qaratilgan . «Grand Emir» mexmonxonasi turdosh diversifikatsiya strategiyalarini qo’llashi asosiy faoliyat bilan chambarchas bogdiqdir. Masalan, oshxona va bufetlar uchun xarid qilinadigan oziq-ovqat mahsulotlari asosan bozordan 47

kelishilgan narxlarda olib keliniladi. Narxlar o‘zgarishi va bozor kon’yunkturasi beqarorligi sabali turistik firmalar va mehmonxonalar joriy faoliyatda zarar ko‘rishi tabiiydir. Har-xil bizneslar bir-biriga yaqin bo‘lsa strategik muvofiqlik mavjud bo‘ladi. Xuddi shunday, tayyorlov faoliyati hozirgi korxonaga yaqin, chunki tashkilotning mutasaddi shaxslari doimiy ravishda mahsulot xarid qilish va uni tarqatish bilan shug‘ullanib kelganlar. Turdosh divesrsifikatsiya quyidagi imkoniyatlarni yaratib beradi: 1- malaka va tajribani bir biznesdan ikkinchisiga o‘tkazish mumkin, ya’ni xodimlaming tajribaci oziq-ovqat mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va sotishda kerak bo’ladi; 2- harajatlarni pasaytirish imkoni tugiladi, chunki bo‘sh mablag‘lar qisqa muddat ichida aylanishi ta’minlanadi. Diversifikatsiya korxonasi strategik muvofiqlikdan ishlab chiqarishning bogliqliklaridan foydalanib yuqoriroq mehnat unumdorligiga va harajatlarni pasaytirishga erishadi. Biznes diversifikatsiyasi yaxshi tanlanganda masshtab effekti ro‘y beradi, yani birlik biznesga qaraganda korporativ biznesda manyovr qilish imkoniyati ko‘proq, shuning uchun harajatlar pasayadi. Strategik muvofiqlik yaqin bozorlardan foydalanish, ishlab chiqarish muvofiqligi, firmaning raqobatbardoshligini oshiradi. Noturdosh diversifikatsiya strategiyalari: Noturdosh diversifikatsiya yaxshi foyda beruvchi biznesning hamma sohalariga kirishni nazarda tutadi. «Grand Emir» mexmonxonasi uchun noturdosh difersifikatsiyani tanlash juda mushkul, chunki uning missiyasi va strategik maqsadlari o‘zgarib ketishi va kelajakda unga xavf tug‘dirishi mumkin. 48

Quyidagi sharoitlarda noturdosh diversifikatsiya korxonalami o‘ziga jalb etadi: 1- Aktivlari aniq baholanmagan korxonalarni sotib olish orqali boshqa soxaga kirib borish. Ushbu korxonalami bozor narxidan arzon sotib olish miimkin. 2- Moliyaviy yetishmovchilikni his etayotgan korxonalar. 3- Porloq kelajakka ega lekin vaqtinchalik kapital tanqisligiga uchragan korxonalar. «Grand Emir» mexmonxonasi yuqoridagi imkoniyatlargi ega emas, chunki uning moliyaviy holati boshqa koroxnalarni o‘z tassarrufiga o’tkazishga imkon bermaydi. Bundan tashqari noturdosh diversifikatsining ijobiy va salbiy tomonlari mavjud. Noturdosh diversifikatsiya bir-necha moliyaviy nuqtai-nazardan jozibadorlikka ega : 1. tadbirkolik tavakkalchiligi bir-necha so h alarga taqsimlanishi korxonani birlik biznesga bog’ l anib qolishdan saqlaydi; 2. moliyaviy resurslar istiqbolli, yaxshi foyda beradigan sohalarga investitsiya qilinadi; 3. korxonaning foydaliligi stabillashadi, qaysiki bir soxadagi muvaffaqiyatsizliklar boshqa sohadagi muvaffaqiyatlar bilan yopilsa; 4. kelajakni yaxshi ko’ra biluvchi rahbarlar yashirin foyda potensiali yuqori bo’lgan korxonalami sotib olsalar, ularning aksiya narxlari kelajakda yuqori bo’ladi; «Agar yangi biznesda muammolar paydo bo’lsa nima qilamiz?» - degan savolga javob salbiy bo’lsa, demak biznes katta tavakkalchilik bilan bog’lik. Biznesni qanday boshqarishni bilmasangiz uni sotib olmaslik lozim. Bir yoki bir- 49

necha strategik xatolar (tarmoqni jozibadorligini noto'g'ri baholash, yangi biznesdagi muammolar, yangi sotib olingan korxona imkoniyatlarini haddan ziyod optimistik baholash) korporativ daromadlarni keskin pasayishiga va bosh korxona aksiya narxlarining keskin pasayishiga olib keladi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, «Grand Emir» mehmonxonasi uchun eng qulay va har tomonlama mos strategik yo‘nalish - bu turdosh diversifikatsiya stategiyasini qo’llashdir, shu sababli bizlar kompaniya rahbariyatiga turdosh strategiyalarning barcha yo‘nalishlarini qo’llashni tavsiya etamiz. Xulosa Hozirgi kunga kelib, bozor sharoitlarining o‘zgarishi bilan bog‘liq qarorlarni tezkorlik bilan hal qilish maqsadida muhim strategik ma’lumotlarni kompyuter tizimlari orqali bosh kompaniyaga tezlik bilan yetkazish holatlari ko‘zatilmokda. Bozorning ko‘proq ulushiga egalik qilish yoki uni kengaytirish yangi mahsulotlar ishlab chiqish, iste’molchining yangi talablarini shakllantirish, mahsulotdan foydalanishning yangi sohalariga kirib borish orqali amalga oshiriladi. Amalga oshirilgan nazariy va amaliy izlanishlar natijasida bitiruv malakaviy ishda quyidagi xulosalarga kelingan: 1. Marketing strategiyasi mexmonxonaning marketing faoliyatini eng muhim qismi hisoblanib, unda uzoq muddatli maqsadlar, hamda ularga erishish yo‘llari aks ettiradi. 2. Mehmonxonada marketing strategiyalari o‘ziga xos jihatlarga ega bo‘lib, joylashuvi va boshqa omillariga bog‘liq bo‘ladi. Shu munosabat bilan mexmonxona biznesida strategiyaning turlari va shakllari xilma-xil bo‘lishi mumkin. Ayniqsa, hozirgi sharoitda O‘zbekistonning rivojlanish istiqbollarini hisobga olgan holda marketing strategiyasini tanlash mehmonxona biznesi uchun eng muhim vazifaga aylanmoqda. 50

3. «Grand Emir» mexmonxonasi Buxoro shaxridagi sifatli xizmat ko‘rsatuvchi mehmonxonalardan biri hisoblanadi. Unlagi barcha xonalar jahon standartlarga mos ravishda jihozlangan va mehmonlarga barcha turdagi xizmatlar ko‘rsatiladi. Mehmonlarning qabul qilinishi natijasining tahlili shuni ko‘rsatdiki, nomer fondidan faydalanish oylar bo‘yicha notekis bo‘lgan. 4. «Grand Emir» mexmonxonasida marketing strategiyasini ishlab chiqish holati o‘rganilganda ma’lum bo‘ldiki mexmonxonada ushbu yo‘nalishga e’tibor yetarli emas. Korxona rahbari tomonidan joriy rejalar amalga oshirilib kelmoqda. 5. Buxoro shahridagi ko’pchilik mehmonxonalarda marketing bo’limlari mavjud emasligi ko’zga tashlanyapti. Bu esa o’z navbatida mutaxassis kadrlarning bo’lmaganligi sababli marketing strategiyalarini qo’llash imkoniyatlarini cheklab qo’yyayati. Yuqoridagilarga asoslanib bitiruv malakaviy ishimizda «Grand Emir» mexmonxonasi uchun marketing strategiyasini rivojlantirish bo‘yicha bir qancha takliflar ishlab chiqilgan. Ushbu takliflarning asosiysi mexmonxonada strategiyani rejalashtirishni tashkil etishdir. Avvalambor mehmonxona rahbariyati marketing strategiyasi amaliyotini chuqur o‘rganishi, hamda o‘ziga qabul qilishi lozim. Zamonaviy boshqaruvchi korxona o‘z maqsadlariga erishishi uchun qanday tashqi omillarni nazoratda ushlab turishi lozimligini bilishi kerak. Agarda buni umumlashtirgan holda aytadigan bo‘lsak: korxona tashqi muhitning muhim makroomillarini (demografik, iqtisodiy, texnologik, siyosiy-huquqiy va ijtimoiy madaniy), shuningdek mikroomillari (iste’molchilar, raqobatchilar, taqsimlash kanallari, yetkazib beruvchilar)ni nazorat qilib borishi lozim. Marketing strategiyasi uzoq vaqtga mo‘ljallangan yoki qisqa vaqtga mo‘ljallangan maqsadlar bilan ham bog‘liq bo‘lishi kerak. Shuning natijasida bir tomondan uzoq muddatga mo‘ljallangan maqsadlarga erishish uchun, ikki tomondan esa qisqa muddatga mo‘ljallangan maqsadlarni yanada aniqroq rejalashtirish uchun asos yaratiladi. 51

Marketing strategiyasini tez – tez qayta ko‘rib chiqish lozim. Lozim topilganda, bozor yo‘nalishlariga va turistik mahsulot evolyutsiyasidagi har qanday o‘zgarishlarga qarab tegishli o‘zgartirishlar kiritiladi. Marketing bo’limi vazifasini duch kelgan xodim emas malakali mutaxassis boshqarishi kerak. 52

ANNOTATION OF THE BACHELOR'S GRADUATION QUALIFICATION THESIS OF THE STUDENT OF 3-1TUR-13 GROUP STUDENT TO’YEV ULUG’BEK Topic: The improvement of the tourism industry to develop marketing strategies. By the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Mirziyayev attention to the development of the tourism industry, tourism opportunities and benefits created in the private entrepreneurs engaged in international TV channels carried by the country's tourist potential default and documentary films, and tourism of the Republic of Uzbekistan The State Committee of the Ministry of Foreign Affairs of overseas missions carried out by the campaign within the framework of the international tourism exhibitions and presentations are gradually bearing fruit. Tourism industry marketing to sleep at the end of the nineteenth century, and travel bureaus, along with England and later the European continent began to be used in practice. Tourism marketing system will be taken into account and study application in Europe in the 1950s. The Second World War, luxury consumer sector of the tourism industry, together with the development and industrialization in Europe after the war began to disperse. Consumers purchase options for increased tourism and a network of international property won a deterioration of the balance of supply and demand. Since 1936, Europe has to be paid wage workers, specialists in holiday tourism activities in attendance. LODGING institutions change caused by an increase in new quarters networks. The number of people who travel the fastest rising every year. In particular, a number of new hotels are being built, and existing hotels are being renovated and high-quality services to tourists visiting the country will be shown. To improve the quality of services rendered to the country, foreign visitors 53

continue to work uninterrupted. This shows that the development of hotels in the country, activities, and services. The concept of marketing on a global scale, a few years olderimportant. Increased competition in the tourism services to customer requirementsThe growth of many of the country's tourism companies to adjust to the changing external environment for the marketing application. Other areas of tourism marketing principles more fully and sharp character. This means that trade policy is an important opportunity for tourists, as well as the consumer-customer problems on the basis of its formation. Created in the sphere of tourism products in a timely manner to find ways to stimulate the production and sales of tourism products. Signs of the tourist product specific tourism marketinga significant impact. If there is no single concept of marketing,Tourism marketing is also the only rule. Marketing should be mainly focused on the following: terms of the psychological and social factors to identify opportunities to better meet the needs of the people and the financial report is the most efficient way to locate tourist organizations, tourist services open or hidden requirements. This type of entrepreneur needs to rest areas or other diverse groups, family visits, frequent routes. Technology in the field of tourism strategic marketing development and introduction of objective and subjective factors that prevail there. These are high- priced marketing programs, tourism marketing events that are not ready to allocate funds to justify itself, because this process is not always immediately and directly benefits promised by the management of the company does not marketing negative attitude, a new journey and the amount of knowledge Download seeks to develop a foreign experience in the production or marketing of the journey as a result of mechanical replacement cases of lower marketing programs. The priority in the field of tourism marketing strategy to use its complexity and funksiyaligidadir. In addition, the marketing technologies to be related to the situation in the tourist market has its own importance. Today, the success of the tour a sustainable long- 54

term prospects of the market and determine the desired macro and micro environment for the work of developing the conditions. The purpose of tourism marketing and customer service that they bring benefits to meet the needs of the work. President of the famous "Sheraton" hotel network, said: “Our goal is to meet the needs of the customer service and benefit improvements. In this context, the marketing task for express service: how all of you can be more successful? In response to the question “. According to the World Tourism Organization (WTO), the concept of tourism is not only economic event, but at the same time also the social, cultural, environmental and political events. This is according to the marketing, use of all the factors mentioned high level. At the same time it is more tourist firms, clients also represent the interests of the consumer. The tourism sector has been a complex system, it is the only one with the economy, politics, ecology, and culture to achieve a positive outcome of the marketing for various organizations and enterprises need to coordinate marketing. Other areas of tourism marketing principles to have a more complete and accurate description. They are an important factor in trade policy, as well as the consumer will be based on consumers' problems. "The needs and fulfill them" - this phrase describes the principles of tourism marketing at a sufficient level. Follow the concept of marketing to meet the requirements of target markets mean. At the same time the status of tourist attention of the firm's main target market is always to learn to identify and meet the needs of our customers for an array of marketing activities should be aimed at. In this approach, the company demands the highest level of profit. However, the principle of marketing is not an empty promise, but in practice it is important to apply. Generally, the use of the marketing activities of the tour advertised. In reality, however, we can say that everything goes back to the creation of advertising or marketing services. This in itself does not solve the problem of the principle of marketing activity of the company. 55

Marketing researches close ties with customers, with special attention to expand their functions. Long-term relationship with customers, new customers can arouse the interest of the service the company will be marketing costs relatively cheaper. For example, a new client does not follow that there is 6 times the cost of sales to buyers. If the customer needs to focus his attention for more than 25 times the cost to the company. The quality of the tourism offer high service quality of integrated communications. In practice, all employees of the company as a customer to contact the vendor of the program. They have become a part of the tourism product offered. This market research for tourism should be a part of the company's philosophy for all employees. Marketing research must be carried out by all the staff. This makes marketing of tourism requires a new approach for the management of the company. His theoretical and methodological framework for the relationship between the principle of marketing. 56

Adabiyotlar ro’yxati. 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T., O’zbekiston, 2003. 36-b 2. Oʻzbekiston Respublikasining “Turizm toʻgʻrisida” Qonuni -Oʻzbеkistonning yangi qonunlari. - T.: Adolat, 2000, b.131-140 b. 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekturizm” MKsining tashkil topishi” to’g’risidagi farmoni № PF-447. 1992.27.07 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2016 yil yakunlari va 2017 yil iqtisodiy va ijtimoiy dasturi eng muhim yo`nalishlari va ustivor vazifalariga bag`ishlangan majlisidagi ma`ruzasi. Xalq so`zi 2017 yil 16-yanvar. 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2016-yil 2- dekabrdagi Turizmni rivojlantirish Davlat qo`mitasini tashkil etish to`g`risidagi 2666sonli farmoni. 6. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida bartaraf etishning yo’llari va choralari. T., O’zbekiston, 2008. – 56 b. 7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning BMT Jahon Sayyohlik Tashkiloti Ijroiya Kengashi 99-Sessiyasining ochilish marosimidagi nutqi. 02.10.2014. 8. Bosh maqsadimiz - mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o'zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo'l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2015 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2016 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma'ruzasi. 16.01.2016. 9. Alieva M.T., Norchayev A.N. Turizm menejmenti. O‘quv qo‘llanma. -T.: “TDIU” 2010. -168 bet. 10. Аliеvа M.T. Turistik mаmlаkаtlаr iqtisоdiyoti, dаrslik, T., TDIU, 2009. 63-b. 57

11. Александрова А.Ю. Международный туризм. Учебник.- М: Аспект Пресс, 2004.- 470 стр. Александрова А.Ю. Международный туризм (учебник). М.: Аспект Пресс, 2002. -470 с. 12. Бабаскин С.Я. Инновационный проект: методы отбора инструмента анализа рисков. Издательство «Дело» АНХ, 2009. - 240 с. 13. Баумгартен Л.В. Стратегический менеджмент в туризме. Учебное пособие. М.: Академия, 2007. – 346 с. 14. Биско И.А. Организация обслуживания туристов. Tourism Sеrvicе Organization. Учебное пособие. по англ. языку. - М.:КНОРУС, 2010. 192 с. 15. Биржаков М.Б. Введение в туризм. -С.Пб.: Издательский Торговый Дом «Герда», 2006. 192 с. 16. Биржаков М.Б. Экономика туристской отрасли: Краткий курс лекций. СПб.,Невский фонд, 2007. – 92 b . 17. Биржаков М.Б., Пшенко К.А. Международные туристкое право, законодательство государств – участников СНГ в сфере туризма. СПб.,Невский фонд, 2008. – 232 b . 18. Быстров С.А. Туризм: макроэкономика и микроэкономика. М., Герда, 2007 – 464 b . 19. Богданов Е.И., Богомолова Е.С., Орловская В.П. Экономика отрасли туризм. Учебник. М.: Инфра-М, 2014. – 312 с. 20. Воскресенский В.Ю. Международный туризм. М., Юнити-Дана, 2008. – 463 b. 21. Clayton W. Barrows Tom Powers Dennis Reynolds. Introduction to management in the hospitality industry. United States of America, 2012. 22. Дурович А.П., Бондаренко Г.А., Сергеева Т.М. и др. Организация туризма. Учебное пособие. 2-е изд. испр. – Мн.: Новое знание, 2005.-640 стр. 23. Друкер П. Бизнес и инновации. М.: ООО «И.Д.Вильямс», 2007. 58

24. Гадеудина Е.Д. Использование метода экспертной оценки для определения целесообразности развития инфраструктуры туристического региона в районах Сахалинской области. Известия ИГЭА. 2009. № 1 (63) 25. Гончаренко Л.П, Арутюнов Ю.А. Инновационная политика. Учебник. М.: КНОРУС, 2010 . 26. Замедлина Е.А. Экономика отрасли: туризм. М., Альфа-М, ИНФРА-М, 2009 – 205 b . 27. Mamatqulov X.M. Turizm infratuzilmasi. O‘quv qo‘llanma. –T.: «O‘zbekiston faylafuslar jamiyati» nashriyoti, 2011.-273b. 28. Tuxliyev I.S., Hayitboyev R., Safarov B.Sh., Tursunova G.R. Turizm, Darslik, Toshkent, 2014. - 389 b. 29. Mamatqulov X. M. Mehmonxona va turistik komplekslarda xizmatlarni tashkil etish. O‘quv qo‘llanma. -S.: SamISI, 2012.-340b. 30. Tuxliyev I.S., Bektemirov A.B., Usmanova Z.I.. Turizmda strategik marketing. O‘quv qo‘llanma. -S.: SamISI, 2010. -144b. 31. Tuxliyev I.S., Qudratov G‘.H., Pardayev M.Q. Turizmni rejalashtirish. Darslik. – T.: «Iqtisod-moliya» nashriyoti. 2010.-263b. 32. Peter Mason. Tourism Impacts, Planning and Management /2nd ed. Typeset by Newgen Imaging Systems (P) Ltd, Chennai, India 2009 33. David Weaver (Author), Laura Lawton. Tourism Management / 1th ed. USA, Willey 2013. 34. Stephen Robbins, Stephen P.; Coulter, Mary. Management / 6 th ed. Australia Group Pty Ltd., 2012. 35. Квартальнов В.А. Туризм. Учебник.–М., Финансы и статиститка 2004.- 320 стр. 36. Shodmonov Sh.Sh., Yusupov R.A. Zamonaviy bozor iqtisodiyoti nazariyasi va amaliyoti. – T.: TDIU, 2007. 73-b. 37. UN WTO Tourism Highlights 201 5 Edition. 38. Инновационный тип развития экономики. Учебник. / Под общей 59

редакцией А.Н. Фоломьева. – М.: РАГС, 2008. 39. Котлер Ф. и др. Маркетинг. Гостеприимство. Туризм. Учебник. М.- ЮНИТИ, 2004. – 760 с. 40. Новиков В.С. Инновации в туризме. Учебное пособие. М.: Академия, 2010. – 207 с. 41. Стерхова С.А. Инновационный продукт: инструменты маркетинга. Издательство «Дело» АНХ, 2008. – 296 с. 42. Кусков А.С. Основы туризма. М., КноРус, 2008 – 400 b . 43. K озырев В. M ., Зорин И. В., Сурин А. И. и др. M енеджмент туризма. Экономика туризма. Учебник. - M : Финансы и статистика, 2004. 120-b. 44. Самойленко А. А. География туризма: Учебное пособие. – Ростов на Дону: Феникс. 2006. 93-b. 45. Памятка для иностранного путешественника. НК «Узбектуризм», 2016. 1-6 b. 46. Travel and tourism. Economic impact 2016. Uzbekistan. World travel and tourism council, UK 47. Юванен Е., Шмидт Ю.Оценка рекреационно-туристской привлекательности территории. Тихоокеанский государственный экономический университет, г. Владивосток, 2014. 48. Щедловская М.В. Влияние инфраструктуры на формирование и развитие привлекательности и конкурентоспособности туристской дестинации (на примере Наро–Фоминского муниципального района). М, 2013. 42.Тухлиев Н., Таксанов А. Экономика большого туризма. – Т.: “Ў збекист о н Миллий Эн ц иклопедияси ”, 2001 й. 43б. 43 . Тухлиев Н., Абдуллаева Т. Экологический туризм: сущность, тенденции и стратегия развития. –Т.: Ўзбекистон Миллий Энцтиклопедияси, 2006 й. 44. Тухлиев Н., Абдуллаева Т. Основы безопасности в туризме. –Т.: Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, 2008 й. 45.Тухлиев Н., Абдуллаева Т. Менеджмент и организация бизнеса в туризме 60

Узбекистана. – Т.:Ўзбекистон Миллий Енциклопедияси, 2006 й. 49. Kаmilоvа F.K., Tаishеvа I.M., SаyfutdinоvSH.S. Turizmindustriyasi. O’quvqo’llаnmа. T.,TDIU, 2007. 98-b. 50. www.uzbektourism.uz 51. www.welcomeuzbekistan.uz 52. www.wto.org 53. www.infoman.uz 54. www.prezident.uz 55. www.stat.uz 56. www.wikipedia.org 57. www.elar.urfu.ru 58. www.uza.uz 59. www.orexca.com 60. http://www.mail.tdiu.uz – TDIU elektron kutubxonasi 61. http://www.el.tfi.uz – TMI elektron kutubxonasi 62. http://www.sies.uz – SamISI elektron kutubxonasi 63. http://lex.uz– O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi 64. www.ziyonet.uz –ta’lim portali 65. www.uzbekturism.uz – O‘zbekturizm MK rasmiy sayti 61

O'xshashlar

Ishlab chiqarish korxonalarida sifatni boshqarish tizimini takomillashtirish

O’zbekistonda milliy turizm sohasida bundanda yuqori cho’qqilarga erishishi va iqtisodiy o’sishini ta’minlash

Milliy turizm mahsuloti reklamasini tashkil etish yo’nalishlari

O’zbekiston turizmi bozorini segmentlash va takomillashtirish yo’llari

O’zbekistonda xalqaro turizmi bozorini rivojlantirish yo’llari