O`zbekiston turizmida mavsumiylik muammosi va uni yumshatish yo’nalishlari - Iqtisodiyot - Diplom ishlar

O`zbekiston turizmida mavsumiylik muammosi va uni yumshatish yo’nalishlari

Yuklangan vaqt:

27.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

271.6240234375 KB

Ko'chirib olish

IQTISODIY TA’LIM VA TURIZM KAFEDRASI O`zbekiston turizmida mavsumiylik muammosi va uni yumshatish yo’nalishlariBITIRUV MALAKAVIY ISHI

MUNDARIJA: Kirish……………………………………………….…………...…… Ibob Turizmida mavsumiylik muammosi. 1.1 Turizmida mavsumiylikning shakli va xususiyati………………………….. 1.2 Mavsumiylikning turizmni rivojlantirish va uning samaradorligiga ta’siri, rejalashtirishda uni hisobga olish.................................................................................................... ................................... IIbob. O`zbekiston turizmida mavsumiylik muammosi va uni yumshatish yo’nalishlari 2.1. O`zbekiston turizmida mavsumiylikni ahamiyati……………....... 2.2. O`zbekiston turizmidamavsumiylikni yumshatish chora tadbirlari .….. IIIbob Buxorodaturizmi mavsumiylik muammosi yumshatish yo’nalishlari 3.1. Buxoro turizmini rivojlantirish istiqbollari ……………………....... 3.2. Buxoro turizmida mavsumiylikni yumshatish chora tadbirlari .………… 3.3. Buxoro viloyati ichki turizmi SWOT tahlili va turizmni rivojlantirishga doir amalga oshirilayotgan ishlar ……………………. Xulosa ...................................................................................................... Annatatsiya............................................................................................... Foydalanilgan adabiyotlar ……........................................................ Ilovalar

KIRISH Bugungi juda tezlik bilan taraqqiy etib borayotgan dunyoda insonlar fikri, ularning harakatlari, hayotdan zavq olish yo’llari o’zgarib boryapti. Insonlar bo‘sh vaqtlarini samarali o‘tkazib, dam olishga, sog‘ligini tiklashga, dunyoni, xalqlarning urf - odatlari, qadriyatlarini bilishga intilmoqdalar. Bunday xizmatlarni turizm sohasi ko‘rsatadi. Insoniyat har doim o‘zining harakat doirasini o‘zgartirib, yangi y е rlarni kashf qilishga intilgan. So’nggi asrga k е lib bunday intilishlar kuchaydi va turizmning rivojlanishiga turtki bo‘ldi. Ayrim mamlakatlarda turizm sohasi juda ham barqaror rivojlanib bormoqda va ularning har yillik o‘sish sur’ati 8%-10% gacha boradi. Bu esa mamlakat turizm sohasining yoki milliy turizmning qanchalik darajada mamlakatlar iqtisodiyoti tizimida hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligidan dalolat b е radi. Shunisi qiziqki, milliy turizm rivojlanishi natijasida transport, bozor infratuzilmasi, savdo-sotiq, oziq-ovqat tarmoqlari, qurilish, hunarmandchilik va boshqa xizmat ko‘rsatish tarmoqlari ham rivojlanib boradi. O‘zbekiston yangi 21- asrga shaxdam qadamlar bilan kirib k е ldi. 21- asr- turizm va sayyohlik asri bo‘ladi d е b bashorat qilinmoqda. 21- asrda turizm o‘zining salmoqli hissasi bilan r е spublika budj е tida katta o’rin egallashi kutilmoqda. Bunga r е spublikamizda har tomonlama imkoniyatlar va asoslar y е tarli. Faqat zamonaviy milliy turizmni rivojlantirish strat е giyasini hayotga tatbiq etib, turizm sohasini yuqori pog‘onalarga ko‘tarish imkoniyatini yaratishimiz k е rak. O‘zbekistonda turizm yangi soha hisoblanmaydi, bu soha qadimdan mavjud bo‘lgan, faqat bizning oldimizda turgan vazifa milliy turizmni yangicha strat е giya asosida rivojlantirish va istiqbolini b е lgilashdir. Turizm turistlarga xizmat ko‘rsatishda aloqador bo‘lgan tarmoqlar majlisini qamrab oluvchi o‘ziga xos dam olish sanoati hisoblanadi. Turizm sohasidagi hamkorlik xo‘jalik jamoat ishlab chiqarishga aholining band bo‘lmagan, yoki qisman band bo‘lgan qatlamlarini jalb qilib, m е hnat r е surslaridan to‘liq va oqilona

foydalanish muammosini hal qilishga yordam b е radi. Bu ayniqsa sanoati yaxshi rivojlanmagan mintaqalar uchun muhimdir. “O`zbekistonda milliy turizmni rivojlanish istiqbollari”- bu mavzu bugungi kunning dolzarb masalalaridan biriga aylanmoqda. Fikrimizning isboti sifatida bugungi kunda turizm sohasida katta yutuqlarga erishilayotganligi, tez sur’atlar bilan o’sib borayotganligi, yangidan – yangi mehmonxonalarning barpo etilayotganligi, ishchi o’rinlari sonining ko’payishi, malakali mutaxassislarning ortib borishi, turistlar oqimining yildan – yilga ko’payayotganligini ta’kidlab o’tishimiz joiz deb o’ylayman. Daromad keltirishi bo’yicha turizm neft va avtomobil sohasidan keyin uchinchi o’rinda turadi. Tabiiyki, valyuta oqimini ko’payishiga olib keladi. Shundan kelib chiqqan holda, madaniy yodgorliklardan turizm maqsadida foydalanish masalalarini, ushbu sohadagi ilg’or tajribani o’rganish zaruriyati ushbu bitiruv malakaviy ishning mavzusi dolzarbligini belgilab beradi. Bitiruv malakaviy ishning obyekti: O’zbekiston turizm sohasidagi korxonalar, ishning predmeti esa ushbu korxonalardan turizm maqsadida foydalanish yo’nalishlaridir. Bitiruv malakaviy ishning m aqsadi : O’zbekistonda milliy turizm sohasida bundanda yuqori cho’qqilarga erishishi va mavsumiylkni yumshatishni ta’minlash da O’zbekiston turizm sohasining asosiy maqsadi bo’lib , ish o’rinlari soni, soliq tushumlari, chet el valyutasi oqimini ko’paytirish hisobiga turizmning Yalpi Milliy Mahsulot ga va M illiy Iqtisodiyotni rivojlantirshga katta hissa qo’shishini ta’minlaydigan raqobatbardosh turistik bozorini shakllantirish va rivojlantirish yo`nalishlari borasida tahlillarni amalga oshirish hisoblanadi . Bundan tashqari, turizm infratuzilmasini rivojlantirish, sohaga xalqaro standartlarni joriy etgan holda, O‘zbekiston milliy standartlarini ishlab chiqish, xizmat ko‘rsatish sohasini yanada yaxshilash masalalari oldimizda turibdi. Bitiruv ishning tarkibi. Qo`yilgan maqsad va vazifalar izlanishning mantig`ini aniqlashda va bitiruv malakaviy ish tarkibida o`z aksini topdi . Bitiruv malakaviy ish kirish, 3ta bob, xulosa , foydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat. Kirish qismida mavzuning dolzarbligi, uning o`rganilganlik darajasi, ishning ilmiy tadqiqot ishlari

rejalari bilan bog’liqligi, ob`ekti bayon qilingan. Bitiruv malakaviy ishning birinchi bobidа Turizmda mavsumiylik ahamiyati haqida fikrlar keltirilgan. Ikkinchi bobda Turizmda mavsumiylik qisqacha O`zbekiston bo`yicha tahlil qilingan. Bitiruv ishning uchinchi bobida esa Turizmda mavsumiylik qisqacha Buxoro bo`yicha tahlil qilingan., bu boradagi muammolar, ularni hal etish imkoniyatlari va istiqbollari, barqaror turizm shakllantirishda davlat siyosatining mohiyati, bu siyosatning tarkibi, o`ziga xosligi o`rganilib chiqilgan. O`zbekistonda milliy turizmni rivojlantirish borasida davlat olib borayotgan va qilishi zarur bo`lgan ishlar o`rganilib chiqilgan. Shular asosida xulosalar qilingan. Ishning xulosa va takliflar qismida tadqiqot jarayonida olingan asosiy xulosa va takliflar berilib, so’nggi qismida foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va ilovalarni ko’rishingiz mumkin. Ibob Turizmida mavsumiylik muammosi. 1.1 Turizmida mavsumiylikning shakli va xususiyati Mavsumiylik – turistik oqimlarning unchalik katta bo‘lmagan vaqt oralig‘ida ma’lum joylarda to‘planishi xususiyati. Iqtisodiy nuqtai nazardan mavsumiylik bir xildagi iqlimiy va ijtimoiy omillar ta’siri ostida turistik xizmatlar va tovarlarga turistik bozordagi talab va taklifning har yili tebranib turishidir. Mavsum – turistlar oqimining eng ko‘paygan vaqtidir.

Ikki mavsum mavjud bo‘lganda (yozgi va qishki) ular orasida mavsumlararo vaqt bo‘ladi. Turistlar oqimining eng ko‘paygan vaqti «qizg‘in mavsum», ular deyarli bo‘lmagan vaqt «o‘lik mavsum» deyiladi. Turizmning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri mavsumiylik bo‘lib, u turistik korxonalarning me’yorli ishlashini qiyinlashtiradi, iqtiosdiy, ijtimoiy va tashkiliy- texnik tusdagi noqulay oqibatlarni keltirib chiqaradi. Mavsumiylikka oid noqulay ta’sirlar turistik jarayonning barcha tashkil qiluvchilariga – resurslar, joylashtirish vositalari, oziq-ovqat, transport, shuningdek xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar va turistlarning o‘zlariga ham taalluqilidir. Qisqa turistik mavsum faqat plyajlar, mineral suvlar, qimmatbaho turistik infrastruktura va malakali xodimlarning xizmatlaridan qisman foydalanishga sabab bo‘ladi, xolos. Bu kadrlarning qo‘nimsizligini keltirib chiqaradi, ko‘p xodimlarning o‘z malakasini oshrishga qiziqishini kamaytiradi. Mavsumiylik dam olish joyiga boradigan yo‘llarda transport vositalarining to‘planib qolishiga olib keladi, bunday holda xizmat ko‘rsatish qulayligi va sifati pasayadi, turizmga xizmat ko‘rsatuvchi transport, sanoat va qishloq xo‘jaligi korxonalarining ishidagi bir maromlilik buziladi. Mavsumiylik dam olish joyiga boradigan yo‘llarda transport vositalarining to‘planib qolishiga olib keladi, bunday holda xizmat ko‘rsatish qulayligi va sifati pasayadi, turizmga xizmat ko‘rsatuvchi transport, sanoat va qishloq xo‘jaligi korxonalarining ishidagi bir maromlilik buziladi. Turizmdagi mavsumiylikni belgilab beruvchi boshqa omil ta’tillardan an’anaviy yozda foydalanish hisoblanadi. Ma’lumotlarga qaraganda, ikkita yoz oyi mobaynida (iyul, avgust) Evropa bo‘ylab xorijiy turistlar umumiy sonining taxminan yarmi sayohat qiladi. Avgust oyida Frantsiyada ishlovchilarning 80% ta’tilda bo‘ladi. Mavsumiylikning umumiy strukturasi hozirda ancha aniq belgilab olingan. 1 va 2- choraklardagi oylarga turizmi rivojlangan mamlakatlarda butun yuklanma (nagruzka)larning 2/3 qismi to‘g‘ri keladi.

1.2Mavsumiylikning turizmni rivojlantirish va uning samaradorligiga ta’siri, rejalashtirishda uni hisobga olish Iqtisodiy nuqtai nazardan mavsumiylik bir xildagi iqlimiy va ijtimoiy omillar ta’siri ostida turistik xizmatlar va tovarlarga turistik bozordagi talab va taklifning har yili tebranib turishidir. Mavsum – turistlar oqimining eng ko‘paygan vaqtidir. Ikki mavsum mavjud bo‘lganda (yozgi va qishki) ular orasida mavsumlararo vaqt bo‘ladi. Turistlar oqimining eng ko‘paygan vaqti «qizg‘in mavsum», ular deyarli bo‘lmagan vaqt «o‘lik mavsum» deyiladi. Turizm rivojlanishiga ta`sir etuvchi omillar 2 guruhga bo`linadi. 1. Ichki omillar 2. Tashqi omillar Ichki omillarga umuman turizm bilan bog`liq bo`lgan sohalardagi o`zgarishlar, ya`ni Mehmonxona, Restoran, transport, turizm reklamasi, turfirmalar, turistlarga taqdim etilishi mumkin bo`lgan xizmatlar sifatining darajasi kiradi. Bundagi kamchiliklarni mamlakatning o`zi o`zgartirib, ta`sir eta oladi. Tashqi omillarga esa, mamlakat ta`sir o`tkaza olmaydigan, turizmga uncha aloqasi bo`lmagan, lekin turizmga bevosita tashqaridan ta`sir o`tkaza oladigan omillar kiradi. Masalan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va texnologik omillar kiradi. Mavsumiylikning ta’sirini aniqlash uchun mavsumiylik koeffitsienti qo‘llaniladi, u quyidagi nisbat bilan belgilanadi (5.1.) bu yerda JK 1 , JK 2 – tegishlicha mavsum va mavsumlararo vaqt ichidagi joy-kunlar soni. K m q1,0–1,5 kattaligi bilan oz ifodalangan mavsumiylik, K m q1,5–2,5 – o‘rtacha ifodalangan mavsumiylik, K m q 2,5–5,0 – kuchli ifodalangan mavsumiylik tavsiflanadi. K m qanchalik katta bo‘lsa, turizm korxonalari ishining iqtisodiy ko‘rsatkichlari shunchalik kichik bo‘ladi, kuchli ifodalangan mavsumiylikda bu korxonalar chiqimga uchrashi mumkin.

Turistik korxonalarning iqtisodiy ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sirni kamaytirish maqsadida mavsumiy tebranishlarni cheklash bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqiladi va joriy qilinadi. Mavsumiylik asosan iqlimiy va ijtimoiy tusdagi omillardan kelib chiqib belgilanadi. Iqlimiylik shu bilan bog‘langanki, dunyoning ko‘plab rayonlarida, jumladan O‘zbekistonda ham sayohatlar, dam olish, sport bilan shug‘ullanish uchun ob-havo sharoitlari oylar bo‘yicha bir xil emas. Shuning uchun odamlar yilning ob-havo eng qulay bo‘lgan vaqtlarida ta’til olishga harakat qiladilar. Dengiz, tog‘lar, o‘rmonlarda dam olishda aynan iqlim turistik mavsumning eng maqbul o‘lchamlarini (parametr) belgilab beradi. Turizmning boshqa turlari uchun u borib-kelishlar va turistik resurslardan foydalanish tekisligini cheklovchi muvofiqlashtiruvchi vazifasini o‘taydi. Talablarning bir joyda jamlanishiga ta’tillardan jamoa bo‘lib foydalanish katta ta’sir ko‘rsatadi. Frantsiya va Shveytsariyadagi ba’zi korxonalar yozgi dam olish davrlarida (odatda har yil avgustning o‘rtalaridan boshlab) umuman ishni to‘xtatishadi va butun jamoa ta’tilga chiqib ketadi. Shu narsani nazarda tutish zarurki, maktabdagi yozgi kanikullarning katta qismi ham yoz paytiga to‘g‘ri keladi, bu ham turistlarga xizmat ko‘rsatish bilan bog‘liq muammolarni keskinlashtiradi. Turistlar oqimining bir joyda jamlanishiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar ham (an’anada, moda, taqlid qilish) mavjud. Ularni ko‘pincha irratsional omillar ham deb atashadi, chunki ular na tabiiy-iqlimiy, na ijtimoiy-iqtisodiy sabablar tufayli kelib chiqmagan. Taqlid qilish va moda mavsumiylikka quyidagi tarzda ta’sir etadi. Turistik oqimning yangi ishtirokchilari alohida mamlakatlar va rayonlardagi dam olish sharoitlarini bilmagan holda bu joylarni asosan psixologik sabablarga ko‘ra tanlaydilar. Ular tajribali turistlar yoki mashhur shaxslar dam olishga ketayotgan vaqtni tanlaydilar. Yangi turist sifatida tajribaga ega bo‘lganlaridan keyingina ular o‘zlari uchun eng ma’qul sayohat vaqtini tanlaydilar. Mavsumiylikka oid noqulay ta’sirlar turistik jarayonning barcha tashkil qiluvchilariga – resurslar, joylashtirish vositalari, oziq-ovqat, transport, shuningdek xizmat

ko‘rsatuvchi xodimlar va turistlarning o‘zlariga ham taalluqilidir. Qisqa turistik mavsum faqat plyajlar, mineral suvlar, qimmatbaho turistik infrastruktura va malakali xodimlarning xizmatlaridan qisman foydalanishga sabab bo‘ladi, xolos. Bu kadrlarning qo‘nimsizligini keltirib chiqaradi, ko‘p xodimlarning o‘z malakasini oshrishga qiziqishini kamaytiradi. Xizmat ko‘rsatuvchi xodimlardan yil davomida faqat bir necha oy foydalanish turistik tovarlar va xizmatlarning tannarxidagi shartli-doimiy xarajatlarning ko‘payishiga sabab bo‘ladi. Bu esa moslashuvchan narxlar siyosatini o‘tkazish imkoniyatini kamaytiradi, turistik tashkilotning xalqaro bozordagi harakatini qiyinlashtiradi, uning raqobatbardoshligini yomonlashtiradi. Mavsumiylik dam olish joyiga boradigan yo‘llarda transport vositalarining to‘planib qolishiga olib keladi, bunday holda xizmat ko‘rsatish qulayligi va sifati pasayadi, turizmga xizmat ko‘rsatuvchi transport, sanoat va qishloq xo‘jaligi korxonalarining ishidagi bir maromlilik buziladi. Hukumat organlari va turistik firmalar turizmdagi mavsumiylik omilining salbiy ta’sirini kamaytirishga doimiy ravishda kuch-g‘ayratlarini sarflab keladilar: o‘quv yurtlarida imtihonlarni topshirish muddatlarining o‘zgartirilishi, ta’tillar (asosiy va qo‘shimcha) tuzilishidagi o‘zgarishlar, haq to‘lanadigan ta’tillardan foydalanish vaqtiga nisbatan rasmiy cheklashlar, ta’lim olayotgan yoshlarning kanikullarining davomiyligi va vaqti. Umuman mamlakat bo‘ylab va alohida turistik komplekslarda turistik mavsumning chegararalarini kengaytirish bo‘yicha maxsus dasturlar ishlab chiqiladi va joriy qilinadi. Ular quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi. 1. Turistik bozorni tadqiq qilish natijalari. Bunda asosiy mavsumdan tashqari jalb qilinishi mumkin bo‘lgan potentsial mijozlar soni va tarkibi aniqlanadi (ishbilarmon odamlar, pensionerlar, maxsus qiziqishga ega odamlar va sh.k.); tovarlar v xizmatlar taqdim etishga oid so‘rovlar o‘rganib chiqiladi. Olingan axborotdan mehmonxonalar v restoranlarning moddiy-texnika bazasini yangilash, tegishli tovarlarni etkazib berish, turistlarga xizmat ko‘rsatish sifatini va uni tashkillashtirishni takomillashtirish. 2. Umuman mamlakat, rayonlar va turistik komplekslar bo‘yicha yil davomida turistlarni qabul qilishga tayyorgarlikni oshirish bo‘yicha tadbirlar. Mavsumiy davrni uzaytirish bo‘yicha barcha manfaatdor tashkilotlar o‘rtasida muvofiqlashtirish amalga oshirish nazarda tutiladi; turizm moddiy-texnika

bazasi mavsumlar oralig‘ida ishlashga moslashtiriladi va h.k. 3. Turistlarning mamlakatga va alohida turizm rayonlariga qiziqishini oshirish maqsadida ularni iqtisodiy rag‘batlantirish tizimi. Alohida tovarlar va xizmatlarga narxlar kamaytiriladi, chegirmalar qilinadi, turistik tashkilotlarning mavsum oralig‘idagi vaqtda faolligi uchun mukofotlar, rag‘batlantirishlar beriladi. 4. Mavsumlar oralig‘ida turistlarni jab qilish uchun reklama faoliyatini kengaytirish. Alohida dengiz, tog‘ va balneologik markazlar va ularda yilnig turli davrlarida bo‘lishning foydaliligi tashviq qilinadi. 5. Mavsumdan tashqari vaqtda turistlarni jalb qilish yoki qo‘shimcha mavsum (qishki) tashkil qilish. Turar joy va transportga baholar pasaytirilishi, arzonroq joylashishi ob’ektlarini ko‘proq qurish evaziga yashash fondini kegaytirish. Masalan, bunday tadbirlarni amalga oshirishi Shveytsariya va Avstriya uchun Alp tog‘larida qishki sport evaziga ikkinchi «qizg‘in mavsum»ni tashkil qilish imkonini berdi. BMT ma’lumotlariga qaraganda, qishda dam olishni xohlovchi turistlar soni har yetti yildan keyin ikki barobar ko‘payadi. Turli sport musobaqalari, festivallar, konkurslar, ko‘rgazmalar, ilmiy konferentsiyalar, kongresslar va sh.k.larni tashkil qilish ham turistik mavsumni kengaytirishga ko‘maklashadi. Shuning uchun bunday tadbirlarni iloji boricha turistlar uchun mavsum oralig‘ida o‘tkazgan ma’qul. Mavsumiylikning turistik faoliyatga salbiy ta’sirini kamaytirish bo‘yicha tadbirlarni rejalashtirish uchun keyingi yillarda rejalashtirilayotgan choralarning natijalarini baholash maqsadida turli metodlar va modellar keng qo‘llanilmoqda. Masalan, turistlarning joylashtirish vositalariga bo‘lgan ehtiyojini hisoblab chiqish uchun bir o‘rin-koyka va joylashish punktlaridagi nomerlarga bo‘lgan talab hisoblab chiqiladi. Hisob-kitoblar quyidagi formula bo‘yicha amalga oshiriladi: 1) bir o‘rin-koykaga bo‘lgan o‘rtacha yillik talab ( n 1 s.k ) (5.2) bu yerda N 1 – turistlarning dam olish joyiga yillik o‘rtacha kelishi (bir joyga bir odam hisobida). O‘rtacha statistik ma’lumotlar yoki bashorat qilinayotgan (rejalashtirilayotgan) ma’lumotlar bo‘yicha aniqlanadi; t 1 – turist dam olish joyida bo‘lishining o‘rtacha davomiyligi (kunlarda hisoblanadi); t g – bir yildagi kunlar soni (t g q 365–366 kun); K 1 – dam olish joyi bandligining o‘rtacha yillik koeffitsienti. Haqiqiy (o‘rtacha statistik) yoki bashorat ma’lumotlari bo‘yicha aniqlanadi;

2)mavsum qizigan pallada bir o‘rin-koykaga bo‘lgan talab ( n 2 c.k ) (5.3) u yerda N 2 – mavsum qizigan pallada dam olish joyiga keladigan turistlarning umumiy soni, odam hisobida; t 2 – turistning mavsum qizigan pallada dam olish joyida bo‘lish davomiyligi, kun hisobida; t s – mavsumning umumiy davomiyligi, kun hisobida; K 2 – mavsum qizigan pallada dam olish joyining bandligi koeffitsienti; 3) nomerga bo‘lgan o‘rtacha yillik talab ( n 1 c.n ) (5.4) bu yerda z 1 – nomerning o‘rtacha yillik bandligi odam/nomer; 4) mavsum qizigan pallada nomerlarga bo‘lgan talab ( n 2 c.n ) (5.5) bu yerda z 2 – mavsum qizigan pallada nomerning bandligi, odam/nomer. Keltirilgan metodikani tegishli mintaqada turistlarni joylashtirish vositalarining umumiy sonini rejalashtirishda qo‘llash zarur. Mavsum qizigan pallada talabni hisob-kitob qilish muhim ahamiyat kasb etadi, chunki aynan shu vaqt joylashish vositalariga bo‘lgan maksimal ehtiyojlarni belgilab beradi. IIbob. O`zbekiston turizmida mavsumiylik muammosi va uni yumshatish yo’nalishlari 2.1. O`zbekiston turizmida mavsumiylikni ahamiyati O’zbekiston turizmida mavsumiylikni ahamiyati anchagina pasaygan uning uchun ancha ishlar olib borilmoqda bularga misol qilib turistik erkin iqtisodiy zonalarning ochilayotganini misol qilshimiz mumkin. Qolaversa yaqin kunlarda turistlar uchun ancha qulayliklar yaratilishi kutilmoqda masalan; Ayraportlarda yashil yolaklar tashkil etish ko’zda tutilgan. Agarda shu ish amalga oshiriladigan bo’lsa turistlarning vaqti tejalib ularga qulayliklar yaratiladi. O’zbekistonda asosan madaniy turizm juda yaxshi rivojlangan bo’lib tashrif buyuruvchi turislarning asosiy qismi qariyalar bo’lgani sababli 50 yoshdan oshgan turistlarga vizasiz sayohat qilish ko’zda tutilgan. Shu sababli qanchadan-qancha tarixiy obidalar qaytadan tamirlandi. Hozirgi kunda O’zbekiston Respublikasida turizmning milliy modelini shakllantirish jarayoni amalga oshirilmoqda. Ushbu modelda ta’kidlanishicha mamlakatda rivojlantirilayotgan turistik bozor boshqa har qanday bozorlar kabi

mamlakatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy vaziyatiga ta’sir ko’rsatadi. U mamlakatlar o’rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish hamda investitsiya va kapital oqimini ta’minlash darajalarini aniqlashda muhim vosita bo’lib hisoblanadi. Ma’lumki, bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda, asosan, xususiy va tijorat kompaniyalari turistlarga xizmat ko’rsatadi. Biroq, har qanday sharoitda ham davlat optimal iqtisodiy va huquqiy zaminni yaratgan taqdirdagina turizm rivojlanishi mumkin. Agarda davlat kasbiy tayyogarlik masalalari, tabiiy va madaniy muhitni muhofaza etish, axborot-reklama ishlari va rasmiyatchilikni soddalashtirish kabilar bilan shug’ullanmasa, u holda turizm kutilganidek rivojlanish darajasiga erisha olmaydi. Bunda davlat tomonidan turizmni rivojlantirish, turistik xizmatlar bozorini shakllantirish, iqtisodiy tartibga solish usullari va richaglarini qayta isloh etish, turizmni tashkiliy boshqaruv strukturalarini takomillashtirish, uning eksport salohiyatini oshirish va eng asosiysi, xorijiy investitsiyalarni jalb qilish kabilarga tegishli uslubiy va amaliy yondashuvlarni ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. Respublika turizmidagi iqtisodiy ahvolni tahlil qilish uchun uning rivojlanishidagi ikki bosqichni ajratib ko’rsatish mumkin: 1 bosqich 1986 yildan 1991 yilgacha bo’lgan davr va 2-bosqich 1992 yildan keyingi davrni uz ichiga oladi. Bunday davrlarga bo’lish respublika turizm taraqqiyotidagi ikki eng muhim davrni ajratib olishga imkon beradi. 1-bosqichda turizm respublika kasaba uyushmasiga buysunar, uning bosh organi STREU - O’zbekiston Respublikasi turizm va ekskursiyalar bo’yicha Kengashi edi; bu davr turizm chora-tadbirlarini to’liq xo’jalik xisobi, uz-o’zini qoplash va uz-o’zini moliya bilan ta’minlashga o’tkazish bilan bog’liq bo’ldi. Ikkinchi davr esa O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishishi, “O’zbekturizm” Milliy Kompaniyasining tashkil qilinishi va bozor munosabatlariga o’tish bilan 1991 yilda Respublikada turizm sohasida 87 korxona, muassasa va tashkilotlar mavjud bo’lib, 4234 o’rinlik 11 turizm kompleksi, 2928 o’rinlik 12 turizm bazasi va 599 o’rinlik 2 kemping faoliyat ko’rsatar edi. Respublikada turizmni rivojlantirishda moddiy-texnik baza alohida ahamiyatga ega, u tashkiliy turizmni rivojlantirish va kompleks turizm-ekskursiya xizmati ko’rsatish: joylashtirish, oziq-ovqat bilan ta’minlash, ko’ngil ochish, davolash, ekskursiyalar o’tkazish va hokazolar uchun sharoit yaratib beradi. O’zbekiston Respublikasi turizmida moddiy-texnik bazaning rivojlantirilishi bir necha bosqichdan iborat. Har bir bosqichning muddati va uning sifat tarkibi sobiq Ittifoqning ob’ektiv tarixiy va iqtisodiy shart-sharoitlariga bog’liq bo’ldi. Respublika turizm salohiyatini baholovchi yana bir muhim ko’rsatkich - asosiy fondlarning moddiy elementlarini tashkil qilish va xarid qilishga ketgan pul

xarajatlarining yig’indisidan iborat bo’lgan kapital qo’yilmalar hajmidir. Respublika turizm tizimining o’z moddiy-texnik bazasini rivojlantirishga sarflangan kapital qo’yilmalarning 1986-90 yillardagi umumiy hajmi 17345 ming so’mni tashkil qildi. Bozor munosabatlariga o’tish butun respublika turizm tizimi oldiga anchagina keskin shartlar qo’ydi. Turizm tizimining jami tashkiliy-iqtisodiy strukturasini tubdan qayta tashkil qilish, turizmni boshqarishning markazlashtirilgan mexanizmdan farq qiluvchi amaliy iqtisodiy mexanizmini ishlab chiqish zarur edi SHu maqsadda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yil 28 iyuldagi Farmoniga binoan “O’zbekturizm” Milliy Kompaniyasi tashkil qilindi. Bu kompaniya O’zbekiston Respublikasi kasaba uyushmalari federatsiyasi Kengashi, “Inturtaj” qo’shma korxonasi “Sayyoh-Intur” respublika xo’jalik xisobidagi birlashmasi va sobiq “Goskominturist” korxonalari asosida tashkil qilindi. “O’zbekturizm” Milliy Kompaniyasi bir necha yillik faoliyati davomida milliy va xalqaro turizmni qayta tiklash, moddiy-texnik va me’yoriy bazani mustahkamlash va kengaytirish, yangi turizm marshrutlarini ishlab chiqish, ekskursiya mavzularini yangilash, mavjud turizm baza va kempinglarini takomillashtirish va yangilarini tashkil qilish, qo’shimcha xizmatlar ko’rsatish hajmini oshirish bo’yicha ma’lum miqdordagi ishlarni amalga oshirdi. 1992 yildayoq “O’zbekturizm” Milliy Kompaniyasi tizimida 135 korxona bor bo’lib, ular ichida jami 10 ming o’rinlik 34 mehmonxona, turbazalar, kempinglar, motellar bor edi. Qiymati asosiy fondlarning 1,6 mlrd so’mni tashkil qilar edi, ularning 79 foizi qurilganiga 15-20 yil bo’lgan bino va ishootlar edi. Aamlda barcha mehmonxonalar, turbaza va kempinglar kapital ta’mirlashga va rekonstruktsiyalashga muhtoj edi, ularning 40 foizi kam rentabelli va zarar ko’rayotgan korxonalar edi. 1992 yil davomida respublikada 408 ming kishiga xizmat ko’rsatildi, ulardan 40 ming kishi Hindiston, Pokiston, Turkiya, Janubiy-SHarqiy Osiyodan, 30 foizi yevropadan va 10 foizi SHimoliy va Lotin Amerikasidan kelgan turistlar edi. CHet ellarga 60 ming kishi yuborildi. Ko’rsatilgan xizmatlar hajmi shu yili 1,2 mlrd so’mni, valyuta tushumlari 3,7 mln dollarni, foyda 180 mln so’mni tashkil qildi. 1993 yil oxiriga kelib respublika turizm tizimida huquqiy shaxs maqomiga va mustaqil balansga ega bo’lgan 123 tashkilot bor edi. O’tgan 1993 yilga nisbatan bu ko’rsatkichlarning turbazalardagi o’rinlardan boshqa barchasi kamaydi. O’rinlar soni 256 taga ko’paydi. Tarmoqning rivojlanish ko’rsatkichlari eng yuqori bo’lgan 1988 yilga nisbatan 1993 yilda turizm-ekskursiya korxonalari soni 1,5 baravar, turbazalardagi o’rinlar soni 105

taga ortdi. Respublika hududidagi turizmning moddiy-texnik bazasi g’oyatda notekis taqisimlangan: respublikadagi barcha ishlab chiqarish salohiyatining 40foiz qismi Toshkent shahri va Toshkent viloyatiga, 37foizdan ortiq qismi Samarqand, Buxoro, Xiva va Urganchga, taxminan 16 foizi Farg’ona vodiysiga to’g’ri keladi. Qolgan 7 foiz respublikaning boshqa mintaqalari o’rtasida taqsimlanadi. 1993 yil davomida respublikada 457 ming turistga, shu jumladan 40 ming chet ellik turistlarga va 530 ming ekskursantlarga xizmat ko’rsatildi. Bu ko’rsatkichlar 1992 yilga nisbatan birmuncha ko’p bo’lsa-da, 1988 yilga qaraganda anchagina kamdir. 1994-95 yillar respublika turizmi rivojlanishida murakkab va ziddiyatli davr bo’ldi. Ular respublikada yuz berayotgan iqtisodiy jarayonlarning barcha muammolarini, o’tish davrining barcha qiyinchiliklarini o’z ichiga oldi. Bu yillarda turizm taraqqiyotining asosiy ko’rsatkichlari quyidagichadir: turizm- ekskursiya xizmatlari hajmi birmuncha ortib, ikki yil uchun o’rtacha 237,6 mln so’mni tashkil qildi, asosiy ishlab chiqarish fonlarining qiymati 39 mln so’mdan ortdi, avtotransport hajmi ko’payib, 14,5 ming so’mni tashkil qildi, turizm korxonalarining rentabelligi 34,6 foizga yetdi va 1992 yilga nisbatan 2 baravardan ko’proqqa o’sdi. Rentabellik asosan barcha turdagi turizm xizmatlariga belgilangan narxlarning bir necha baravar oshganligi xisobiga o’sdi, bu esa farovonlikni va turizmni rivojlantirishning samaradorligini ko’rsatmaydi. 1996 yilda respublikada qabul qilingan turistlar soni 550 ming kishiga yetdi, ulardan 165 ming kishi chet ellik turistlardir. Turizm xizmatlari ko’rsatishning valyutadagi (AQSH dollarlarida) hajmi 101,2 mln dollardan 198 mln dollarga ortdi. Valyuta tushumlarini milliy valyutada xisoblaganda turizmning barcha xizmat ko’rsatish sohalarining yalpi ichki maxsulotidagi ulushi 1996 yilga kelib taxminan 9 foizni, valyuta tushumlari esa 67,5 foizni tashkil qildi. Ammo baribir, olinayotgan daromad nuqtai nazaridan qaraganda, turizmning respublika milliy daromadidagi xissasi anchagina kichikligicha qolib kelmoqda. Bunga ishonch xosil qilish uchun dunyodagi yetakchi mamlakatlardan olingan ma’lumotlarni taqqoslab ko’rish yetarli: Ispaniya, Frantsiya, Kanada, AQSH va Italiya mamlakatlarida bir yilda (1995 yil) mos ravishda 54 mln., 43 mln., 39 mln., 37 mln. va 27 mln. kishi mehmon bo’ladi. Valyuta tushumlari mos ravishda 16,2; 16,5; 4,8; 34,5; 11,5 mlrd. dollarni tashkil qiladi.

Bu mamlakatlarda bir turistdan olinadigan daromad mos ravishda 300, 384, 123, 932 va 426 dollarni tashkil qiladi. Hatto Turkiya, Meksika va Gonkong kabi mamlakatlarda ham bu ko’rsatkich 533 doll., 683, 768 dollarni tashkil qiladi. O’zbekiston Respublikasi esa 0,004 mln. turist qabul qilgan, valyuta tushumlari 0,002 mlrd dollarni, bir turistdan olinadigan daromad 36 dollarni tashkil qiladi. O’zbekistonda turizm infratuzilmasiga Sobiq Ittifoq davridanoq asos qo’yilgan edi. Biroq, bu sohadan keladigan daromadlarning qayta taqsimlanish muammosi odatdagidek markaz tomonidan hal etilar edi. 1985-89 yillarda O’zbekistondagi ichki va hududiy turizmning hajmi 1,4-1,6 mln kishini, bunda chet ellik turistlarning miqdori atigi 130-180 ming kishini tashkil etardi xolos. Bu vaqtga kelib, ya’ni 1985 yilda Turkiyada 1,5 mln, 1992 yilda esa 7 mln, 2003 yilda esa 11 mln. atrofida xorijiy turistlar tashrif buyurishdi. 1981 yilda Vengriya 14,2 mln turistlarni qabul qilgan bo’lsa, 1991 yilga kelib bu miqdor 19,1 mlnga yetdi. 1992 yilda O’zbekistonning turistik sohasi chet ellik turistlarga faqatgina 27 ta, 2003 yilda esa 50 dan ortiq xizmat turini taklif etdi. Turkiya, Italiya va Ispaniya kabi mamlakatlarda esa bu ko’rsatkich 250-400 tani tashkil etadi 1 . Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so’ng Prezidentimizning bevosita tashabbuslari bilan turizmni rivojlantirish ustuvor masalaga aylandi. Umuman olganda, O’zbekiston Respublikasida turizm infratuzilmasini rivojlanishini beshta bosqichga bo’lish mumkin. Birinchi bosqich (o’z ichiga 1992 yilni oladi). Ushbu bosqich Respublikamizda milliy turizmning dastlabki shakllantirilishi bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda turizm infratuzilmasida yetakchi hisoblangan «O’zbekturizm» Milliy kompaniyasiga asos solindi. Ikkinchi bosqich (1993-1995 yillar). Bunda turizmning milliy rivojlanish modeli ishlab chiqildi. Ushbu bosqich turistik xizmatlar ko’rsatish hajmining oshib borishi bilan birgalikda yangi turistik yo’nalishlarni ishlab chiqish, xizmat ko’rsatishni yaxshilash, turizmning moddiy-texnik bazasini kengaytirish, boshqaruvning tashkiliy strukturasini takomillashtirish va boshqa shu kabilar bilan bog’liq bo’lgan bir qator muammolarni yuzaga keltirdiki, ularni faqatgina «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi doirasida hal etish imkoni bo’lmay qoldi. Kompaniya turistik operatorlar bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqa qilish maqsadida Germaniya (Frankfurt-Mayn), Buyuk Britaniya (London), AQSH (Nyu-York), Birlashgan Arab amirliklari (SHarja) va Rossiya (Moskva) kabi mamlakatlarda o’zining vakolatxonalarini ochdi. Uchinchi bosqich (1995-1997 yillar). Bunda turistik xizmatlar sohasida xususiylashtirish jarayoni boshlandi. 1996 yilning boshlarida «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi tizimidagi turistik ob’ektlar umumiy miqdorining 90 foiziga yaqini davlat tasarrufidan chiqarildi. 1

To’rtinchi bosqich (o’z ichiga 1998 yilni oladi). Ko’plab mutaxassislarning baholashlaricha, bu bosqichda eksport salohiyatini oshirish, valyuta, turistlar, xususiyroiqtiso va investitsiyalarni barqaror oqimini ta’minlash uchun imkoniyat yaratildi. Respublikada milliy turizmni jahon andozalari darajasida shakllantirish, turizmga bilvosita tegishli bo’lgan xizmat ko’rsatish infratuzilmasini, xususan, turistlarni xorijdan kutib oladigan chegara, bojxona va aeroport xizmatlarini qayta shakllantirish boshlandi. Beshinchi bosqich (1999 yil maydan hozirgi davrgacha). Ushbu bosqichda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Turizmni rivojlantirishning davlat dasturi to’g’risida”gi Farmoni nafaqat mamlakatdagi milliy va xalqaro turizmni tutgan o’rnini mustahkamlash uchun siyosiy asosni shakllantirdi, balki uning iqtisodiy asoslarini mustahkamlash imkoniyatini berdi. Ushbu me’yoriy hujjat asosida turistik korxonalarga qo’shimcha boj imtiyozlari berildi. Bundan tashqari, O’zbekistonning xorijiy mamlakatlardagi diplomatik vakolatxonalarida turizm bo’yicha maslahatchi lavozimi joriy etildi. Ushbu yilning avgust oyida mamlakat Parlamentida «Turizm to’g’risida»gi qonun qabul qilindi va buning natijasida turizm sohasini faoliyat ko’rsatishining huquqiy asoslari yanada takomillashtirildi. O’zbekiston haqli ravishda xorijiy turistlar uchun jozibali mamlakat xisoblanadi. Xitoyni yevropa mamlakatlari bilan bog’lovchi Buyuk ipak yo’li o’tgan shaharlarda o’rta asrlardan boshlab turli davrlarga taalluqli to’rt mingdan ortiq arxitektura yodgorliklari mavjud. O’zbekiston ko’plab xorijlik turistlarni jalb qilish uchun boshqa resurslarga ega: cho’l va qo’riqxonalar, tog’ cho’qqilari va daryolar, mineral suv buloqlari. Ammo hozirgi sayyohlar, hatto ekstremal turizm ishqibozlari ham qulayliklarga o’rganib qolishgan. Agar sayyoh O’zbekistonga tog’ daryosi bo’ylab baydarkada suzish uchun kelgan bo’lsa, bu uning shu daryo qig’og’ida yetib qolishga roziligini anglatmaydi. O’zbekistonning tarixiy, madaniy obidalari bilan tanishish yoki mahalliy ishbilarmonlar bilan hamkorlik o’rnatish uchun keladiganlar yanada ko’proq qulayliklarni hohlashadi. Germaniyaning muvaffaqiyatli ishlayotgan turfirmalaridan birining vaqilini aytishicha: «g’arblik turistlar begonalarning hayotini ko’rishni yoqtirishadi, lekin o’zlarining odatiy hayotlari bilan yashashni istashadi». Ko’pgina xorijlik mehmonlar ularning ehtiyojlari to’liq qondirilmaydigan mamlakatga ozgina muddatga bo’lsada borishni istashmaydi. Haqiqatdan ham, nima uchun ular o’z ta’tillarini turli maishiy muammolarni hal qilishga sarflashlari kerak? Mehmondo’stlik sanoatining vazifasi O’zbekistonga keladigan xorijlik mehmonlar maishiy noqulayliklarga duch kelmasligini ta’minlashdan iborat. 2.2. O`zbekiston turizmida mavsumiylikni yumshatish chora tadbirlari

O'zbekiston Respublikasi jahon sayyohlik bozorida o'z o'rnini mustahkamlab olgan, ammo sezilarli o'sish haqida gap yuritishga erta. Bu Turizm bo'yicha raqobatbardosh mamlakatlar reytingi bilan ham isbotlanadi. Unda dunyodagi (madaniy zaxiralar, arzon infratuzilma, sayyohlik mahsulotlari narxi, xavfsizlik darajasi, xalqaro shaffoflik jihatidan) eng jozibador 140ta sayyohlik maskanlari qayd etilgan. Ushbu ro'yxatda Qozog'iston 85-o'rin, Qirg'iziston 116-o'rin, Tojikiston 119-o'rinni egallagani holda, O'zbekiston bu reytingga kiritilmagan. Butunjahon sayyohlik tashkiloti (UNWTO) ma`lumotlariga ko'ra, turizm jahon tovarlar va xizmatlar eksportida to'rtinchi, daromad keltirishi bo'yicha uchinchi o'rinda turadi. Uning jahon YaIMdagi hissasi 10 foizni tashkil etadi. O'zbekiston, Butunjahon turizm va sayohatlar bo'yicha kengashi (BTSK)ning baholariga ko'ra, sayyohlar kelishi borasida dunyo mamlakatlari orasida 150- o'rinda. Uning hissasiga umumiy sayyohlar oqimining 0,2 foizi (bu boradagi O'zbekiston salohiyati 2,2 foiz) to'g'ri keladi. O‘zbekistonda xalqaro turizmni rivojlantirishning asosiy vazifalaridan biri xorijiy turistlami qadimiy tarixga ega bo'lgan Samarqand, Buxoro, Xiva va Shahrisabz kabi shaharlarimizdagi tarixiy obidalar, me’morchilik, diniy va madaniy yodgorliklar hamda respublikadagi boshqa diqqatga sazovor zamonaviy joylar bilan tanishtirish orqali ularga madaniy-ma’rifiy ozuqa berishdir. Bundan tashqari, xorijlik turistlarni respublikamizning nafaqat tarixiy joylarini, balki go'zal tabiati bilan yaqindan tanishtirish, hordiq chiqarish, davolanish, sport bilan shug'ullanish kabi 20 dan ortiq turistik marshrutlar ham yo‘lga qo'yilgan. Xorijiy davlatlardan O'zbekistonga turistlarni jalb qilishni yanada o'stirish maqsadida “O'zbekturizm’’ Milliy kompaniyasi har yili “ITB” (Berlin), “WTM” (London), “BIT” (Milan), “FITUR” (Madrid) kabi yirik xalqaro turistlik yarmarkalarida ishtirok etib, xorijiy sheriklar bilan faol hamkorlik qilib kelmoqda. Ayni paytda, muntazam ravishda har yili “Toshkent xalqaro turistlik ko‘rgazmasi” uyushtiriladi, unda dunyodagi ko’pgina mamlakatlar turizm tashkilotlarining vakillari mehmon bo'ladilar. O‘zbekistonga turistlar oqimini ko‘paytirish hamda rcspublikamizning xalqaro turistik markazlaridan biri sifatida mavqeyini yuksaltirishda chegaradann,

bojxonadan o‘tish, ruxsatnoma olish va boshqashu xildagi rasmiyatchiliklarni soddalashtirishning ahamiyati katta. Shunday masalalarni birgalikda hal etish maqsadida “O`zbekturizm”Milliy kompaniyasi tegishlivazirliklar va mahkamalar bilan birgalikda yaqindan ish olib bormoqda. Ayni paytdagi turistlar oqimi alohida mintaqalar bo`yicha o`rganiladigan bo`lsa, xalqaro turistik yo`nalishlarning o`rtacha 65 foizi Yevropa hissasiga, 20 foizi Amerikaga, 6.2 foizi Osiyo mamlakatlariga va qolgan 8.8 foizi qismi esa boshqa mintaqalar zimmasiga to`g`ri keladi. Bu sohani yanada takomillashtirish maqsadida men quyidagi yangicha strategiyani taqdim etmoqchiman. Bu strategiya O`zbekistonda xorijiy davlatlar bilan birgalikda tuziladigan assotsatsiyani tashkil etishdan iborat. Bu assotsatsiya tashkilotchisi O`zbekiston bo`lib hisoblanadi. “Interturizm” Assotsatsiyasi Uning maqsadi : O`zbekistonda turizm sohasini yanada takomillashtirish, chiqish turizm hajmini kengaytirish, kadrlar malakasini oshirish, sohada yangi yo`nalishlarni yo`lga qo`yishdan iboratdir. Vazifalari : 1. O`z dasturini ishlab chiqish, bunda assotsatsiya raisi tomonidan aniq bir dastur ishlab chiqiladi, unda assotsatsiyaning ichki qonun qoidalari, viloyatlardagi faoliyati, ishchi xodimlarni tayinlash jarayoni, xodimlar bilan bog`liq munosabatlar taqdim etilgan bo`ladi. 2. Kadrlar malakasini oshirish va qayta o`qishni yo`lga qo`yish; 3. Asosan viloyatlarda turistik salohiyat darajasini oshirish; 4. Xorijiy davlatlar bilan shartnomalar tuzish, bunda assotsatsiyaga a`zo davlatlar bilan ma`lum bir bitimga to`xtalish va ikkala davlat uchun ham maqbul bo`lgan yo`lni tanlash; 5. Marketing faoliyatini amalga oshirish, bunda birinchi navbatda yurtimiz aholisini bu yangi imkoniyatlar bilan tanishtirish, reklamani yo`lga qo`yish va xorijiy davlatlarda ham yurtimiz haqidagi reklamalarni joylashtirish. Yuqorida aytib

o`tilganidek, yurtimizda turistik marketing faoliyati yaxshi yo`lga qo`yilmagan, ayniqsa viloyatlarda. Shu maqsadda avvalo reklama faoliyatini viloyatlarda amalga oshirish zarur, nafaqat internet orqali balki televideniya, bannerlar va hattoki jonli reklamalar tashkil etilishi maqsadga muvofiq. 6. Kirish turizmida yangi yo`nalishlarni ishlab chiqish va uni yo`lga qo`yish. Bugungi kunda yurtimizga keluvchi sayyohlarning 90%i asosan madaniy turizm yo`nalishi bo`yicha tashrif buyurishadi. O`zbekistonda tarixiy obidalar ko`pligi quvonarli hol, ammo biz faqatgina mavjud turistik resurslardan foydalanib kelyapmiz. Yana 10yildan keyin bizning tarixiy obidalarimizga bo`lgan xorijiy turistlarning qiziqishi bugungidek bo`lmasligi mumkin. Shu sababdan keyinchalik sohamiz to`xtab qolmasligi uchun yangicha yo`nalishlar orqali turistlarni jalb etish yo`lini izlab topishimiz kerak. Yurtimizda eko turizm, davolash sog`lomlashtirish turizmi, diniy turizm, dam olish va ko`ngil ochish turizmi ham mavjud. Faqatgina uni yanada rivojlantirish uchun turizm infratuzilmasini takomillashtirishimiz zarur. Agar hozirdanoq infratuzilmani yaxshi yo`lga qo`ya olsak, 10yildan keyin xorijiy turistlarga nafaqat madaniy balki bir nechta yangi yo`nalishli sayohatlarni taklif eta olish qobiliyatimiz oshadi. 7. Nazorat qilish, bunda “O`zbekturizm” tomonidan assotsatsiya raisi etib tayinlangan rais barcha faoliyatni o`z nazoratiga olishi va ular uchun javobgarlikni bo`yniga olishi kerak. Assotsatsiyani tashkil etishda “O`zbekturizm”ning roli juda katta. Bu assotsatsiya davlat korxonasi yoki ma`lum bir jismoniy shaxs tomonidan ochilishi mumkin. Agar jismoniy shaxs tomonidan ochilsa, asosiy mablag`ni kiritadigan o`zi bo`ladi. Agarda davlat korxonasi bo`lsa assotsatsiya davlat byudjeti korxonasiga kiradi. Assotsatsiyaga O`zbekiston hududida faoliyat ko`rsatuvchi turfirmalar va mehmonxonalar xoishiy ravishda a`zo bo`lishi mumkin. Bu bilan ularga qanday foyda degan savol o`z-o`zidan tug`ulishi tabiiy. Demak, bu assotsatsiya bilan shartnoma tuzgan xorijiy davlatlarga kirish va chiqish turizmi yanada yengilroq bo`ladi, ya`ni kiruvchi va chiquvchi turistlar bu assotsatsiya orqali ancha arzonroq, soliqlarsiz, hech qanday rasmiyatchiliksiz, chegirmalar orqali sayohat qiladilar. Turfirma va

mehmonxonalar o`z xizmatlarini ortiqcha soliqlarsiz, to`g`ridan to`g`ri taklif etish imkoniyatiga ega bo`ladi. Assotsatsiyaning eng muhim jihati uning chegirmalarida. Bu chegirmalar nafaqat xorijiy balki o`zimizning fuqarolarni ham jalb eta oladi. Bu esa sayohatchilar soning oshishiga olib keladi va o`z o`zidan turfirma va mehmonxonalar mijozlari oshadi, foyda ko`payadi. Chegirmalar haqida shartnomada ko`rsatilgan bo`lib, bu shartnomaning asosiy bandi hisoblanadi. Bu yerda asosiy rolni turistlar soni egallaydi. Qanchalik son ko`p bo`lsa, shunchalik foyda ko`payadi va faoliyatda rivojlanish bo`ladi. Turfirmalar o`rtasida yangi g`oya, yangi yo`nalish haqida yangilik kiritgan firmalar alohida taqdirlanadi. Bu rag`batlantirishlar turistik korxonalarning yanada ko`proq izlanishiga, yangilik yaratishga bo`lgan qobiliyatini oshiradi. Bu assotsatsiyaning yaratilishi turizm sohasida faoliyat olib boruvchi yosh kadrlarni ish bilan taminlanishiga, malakali, o`z ustida mustaqil ishlovchi kadrlarni yetishib chiqishiga va erkin faoliyat yuritishiga yo`l ochib beradi. Assotsatsiyada faoliyat olib boruvchi kadrlar shartnoma tuzilgan davlatlarda o`z malakalarini oshirish imkoniga ega bo`lishadi, shu bilan birga u davlatdagi kadrlar ham tajriba almashishga tashrif buyurish shart-sharoitlari yaratib beriladi. Har bir ishga qabul qilinadigan kadrlar albatta, 1marta bo`lsa ham sayohatga chiqqan bo`lishi shart. Xalqimizda “tabib tabib emas, boshidan o`tkazgan tabib” degan maqoiliga rioya qilgan holda, turist nimani xoxlayotganini bilish, uni ko`ngliga yo`l topish uchun turpaket taklif etayotgan kadr sayohat qilgan bo`lishi va buni o`z boshidan kechirgan bo`lishi kerak. Iqtisodiy omillar bilan bir qatorda tarixiy-madaniy yodgorliklarning tarkibi va ahamiyati orqali belgilanuvchi omillarni kapital deb xisoblash mumkin. O’zbekistonda 22, 5 mln kishi, 100 dan ortiq millatlar isti q omat qiladi. Aholining 70foiz o’ zbeklar, 10foizga yaqinini ruslar, 5foiz kozoklar, 4foiz tatarlar, 2foiz qoraqalpoqlar tashkil qiladi. Ular turli dinlarga e’tiqod qiladilar. O’zbekistonda turli millatlarning istiqomat qilganligi sababli turistlarning millatlariga nisbatan sog’lom muhit bo’lganligi sababli, turizmni muvaffaqiyatli rivojlantirish uchun ijtimoiy- iqtisodiy, psixologik sharoit mavjuddir. O’zbekistonda turizmni rivojlantirishning iqtisodiy siyosiy imkoniyatlari ham mavjud. Milliy inv e stitsiya dasturida davlat quyidagi iqtisodiy yo’nalishlarni belgilab bergan; engil va to’qimachilik sanoati; qayta ishlov sanoati;

xalqaro turizm va mehmonxona xo’jaligi; Turizm umumiy iqtisodiy o’sishga kam rivojlangan davlatlarning rivojlanishiga ko’maklashadi. YAxshi rivojlanmagan rayonlarda turistik markazlarni ochish ko’pgina davlatlarning asosiy metodi xisoblanadi. Keyingi yillarda k o’p gina mamlakatlarda shaharliklarning fermalarda hordiq chiqarishi odat tusiga kirib qoldi. Bu shunga olib keladiki qishloq aholisi turizm bilan bog’liq ikkinchi ixtisosga ega bo’lish va joylarda turistik majmua q urib ishga tushirish bilan esa turmush sharoitini yaxshilab olish imkoniyatiga ega. O ‘ zbekistonda turizmni rivojlatirish va uni yangi bosqichlarga ko ‘ tarish borasida , avvalo ko ‘ xna madaniy va arxitektura yodgorliklariga boy bo ‘ lgan Samarqand , Buxoro , Xiva , Shahrisabz , Marg ‘ ilon kabi shaharlar muhim ahamiyatga ega . Bu shaharlarda jahon ahlini xayratga soluvchi va lol qoldiruvchi qadimgi tarixiy yodgorliklar beqiyos ko ‘ p . Yer yuzining turli mamlakatlarida istiqomat qiluvchi har bir inson bu shaharlarni o ‘ z ko ‘ zlari bilan ko ‘ rish orzusida Hozirgi kunda O`zbekiston iqtisodiy jihatdan har tomonlama o`sib bormoqda. Buni davriy iqtisodiy ko`rsatkichlarda ham ko`rishimiz mumkin. Mustaqillik yillarida yurtboshimiz tomonidan olib borilgan oqilona siyosat tufayli mamlakatimiz bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich va samarali tarzda o`tib bo`ldi. Aynan, iqtisodiyotning siyosatdan ustun qilib belgilanganligi mamlakatimiz iqtisodiy jihatdan mustaqil ekanligini kafolatlaydi. Turizm – bevosita mijozlarga yuqori darajali xizmat ko`rsatishni talab qiladigan soha. Turizm sanoati mamlakatimiz miqyosida yildan-yilga rivojlanib bormoqda. Ushbu sohaning dunyo miqyosida eng serdaromad ekanligini hisobga olib, O`zbekistondagi turistik imkoniyatning yuqori ekanligidan aytish mumkinki, iqtisodiyotimizda turizmning ulushi ortishi aniq. Ushbu soha serdaromadliligi jihatdan jahonda mashinasozlik va neft-gaz sohasidan keyin uchinchi o`rinda turib, mamlakatimiz YaIM dagi ulushi esa 2 % dan ko`ptoqni tashkil etadi. Ushbu ko`rsatkich yurtimizdagi mavjud imkoniyatlardan kelib chiqib baholanadigan bo`lsa, aytish kerakki bu raqamni yanada yuksaltirish mumkin. O`zbekistonda turizmni har tomonlama rivojlantirish va qo`llab quvvatlash maqsadida mamlakatimiz hukumati tomonidan ko`plab chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning 2016-yil 2- dekabrdagi “O`zbekiston respublikasida turizmni jadal rivojlantirishni ta`minlash chora-tadbirlari to`g`risida”gi PF-4861 – sonli farmonida quyidagi masalalar alohida belgilab o`tilgan - Respublika hududida turizmni rivojlantirishni kompleks amalga oshirish, yangi turdagi maxsus turizm yo`nalishlarini tashkil qilish va ularni sayyohlarga taklif etish; - O`zbekistonda

yangi turdagi joylashtirish vositalarini ko`paytirish. Jumladan, kempinglar, yo`l usti mehmonxonalari kabilar bularga misol bo`la oladi; - Mamlakatimizda o`z faoliyatini yo`lga qo`ygan yoki boshlash arafasida bo`lgan turizm faoliyati sub`ektlariga, xususan mehmonxona biznesi sohasida qo`shimcha imtiyozlar yaratish, tadbirkorlik faoliyatini qo`llab- quvvatlash; - tashrif buyurayotgan sayyohlar uchun qo`shimcha xizmatlar sonini va sifatini oshirish. Asosan, axborot taqdim etish tizimini takomillashtirish va boshqalar. Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, yurtimiz turizmida mavjud qator muammolarni birin-ketin, samarali hal qilish orqali yaqin kelajakda yuksak Turist axborot markazlari xalqaro tajribada qo`llanib kelinayotgan, turizm rivojlangan mamlakatlarda asosiy infrastruktura bo`lib ulgurgan idoralar hisoblanadi. Ularning vazifasi hududga tashrif buyurgan sayyohga turli zarur ma`lumotlarni taqdim etish, ko`mak berish hisoblanadi. Odatda ular faoliyatida bepul xizmatlar ko`rsatiladi. Sababi, turist axborot markazlari hududdagi hokimlik va mutassaddi tashkilotlar tomonidan moliyalashtiriladi. Turist axborot markazlari ma`lumot berish bilan birgalikda mijozlarni jalb qilish vazifasini ham bajaradi. Umumiy qilib aytadigan bo`lsak, zamonaviy turistik axborot markazlari quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi: • sayyohlarga turli axborotlar taqdim etish; • konsultatsiya xizmatlari (sayyohlik tizimida); • axborot-kommunikatsion xizmatlar (internet, wi-fi, aloqa operatorlari); • mehmonxonalar va restoranlarni, avia va poyezd biletlari, konsert dasturlari kabilarga chiptalar band qilish; • taksi va shu kabilarga buyurtma berish; • karta, turistik qo`llanma va broshyuralar taqdim etish; • savdo va xizmat ko`rsatishga oid turli qo`shimcha xizmatlar. Yuqoridagilardan shu narsa aniqki, turisitk axborot markazlarini yaratish orqali mamalakatimizga erkin sayyohlar tashrif buyurishini sezilarli darajada oshirish mumkin. Aytib o`tilganidek, dunyoning deyarli barcha turizm rivojlangan mamlakatlarida turistik axborot markazlari (ТАМ) mavjud bo`lib, ular o`sha mamlakat turizm rivojining asosini tashkil qiladi. Yurtimizda turistik axborotlarini joriy qilish ko`zda tutilar ekan, yaratilgan imkoniyatlar va shart-sharoitlarni hisobga olgan holda quyidagi davlatlarning tajribalarini o`rganib chiqish foydadan holi bo`lmaydi: 1) Avstraliyaning Kuinzland regionida Shu bilan birga, hujjatda qayd etilishicha, 2011−2015 yillarda O'zbekistonda ko'rsatilgan turistik xizmatlar hajmi (109 foiz) va xorijiy tashriflar soni ikki baravar (96,8 foiz) oshgani e`tirof etilgan. Yangi turistik korxonalar soni 27,2 foizga o'sgan. Toshkent, Samarqand va Buxoro O'zbekistonning eng muhim sayyohlik markazlari hisoblanadi. Ushbu maskanlarda mamlakatdagi turizm

infratuzilmalarining 51,7 foizi joylashgan bo'lib, ularning aksariyati xalqaro talablarga mos keladi. IIIbob Buxoroda turizmi mavsumiylik muammosi yumshatish yo’nalishlari 3.1. Buxoro turizmida mavsumiylikni ahamiyati. Buxoro turizmda mavsumiylik anchagina yuqori hsoblanadi. Bu yerda yoz payti juda issiq, qish payti esa soviq hisoblanadi. Asosan bu yerda bahorgi va kuzgi fasillarda turistlar oqimiga guvoh bo’lishimiz mumkin. Biz shu qolgan ikki fasilda turistlarni jalb qilish maqsadida turli xildagi festivallar o’tkazishni ko’zda tutganmiz. Bularga misol qilib “Ipak va ziravorlar” , “Palov sayli” kabi festivallarni o’tkazib kelmoqdqmiz. Joriy yilning 26-28 may kunlari Buxoroda XVI marotaba “Ipak va ziravorlar” festivali o’tkaziladi. Ushbu tadbir O‘zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi va Buxoro viloyati hokimligi tashabbusi bilan tashkil etilmoqda. “Ipak va ziravorlar” an’anaviy festivali doirasida ko‘plab boshqa tadbirlarni ham o‘tkazish rejalashtirilmoqda. Festivalga tashrif buyuradigan xorijiy mehmonlar va yurtimizning turli go‘shalaridan kelgan ziravor mahsulotlari, ipak matolaridan milliy ruhdagi mahsulotlar namoyish etiladi hamda o‘zbek xalqining milliy hunarmandchiligi hisoblangan gilamdo‘zlik, zardo‘zlik, kulolchilik bo‘yicha mahorat darslari olib boriladi. Shu bilan birga, xalq sayli shaklida tashkil etilayotgan madaniy tadbirlarda milliy xalq o‘yinlaridan – qo‘chqor urushtirish, xo‘rozlar jangi, dorbozlik va polvonlar tomoshalari ko‘rsatiladi. “Palov sayli” da barcha viloyatlardan kelgan mahoratli oshpazlar o‘rtasida milliy taomlar tayyorlanib, musobaqalar o‘tkaziladi va festival mehmonlari tomonidan ta’tib ko’rilish, shaxsan baho berish imkoniyati ham mavjud. “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati va “Hunarmand” uyushmasi tomonidan yosh dizaynerlarning milliy matolarimizdan

tayyorlangan liboslar moda ko‘rgazmasi ham tadbir dasturidan o‘rin olgan. Shuningdek, folklor ansambllari chiqishlari, iqtidorli estrada yulduzlari ishtirokida gala konsert tadbirga yanada bayramona ruh bag’ishlashi kutilmoqda. 26-28 may kunlari Qo‘mitamiz hamyurtlarimizni, sayyohlik kompaniyalari va ularning mehmonlarini ushbu festivalda ishtirok etishga taklif etadi. Buxoroda XVI «Ipak va ziravorlar» festivali boshlandi . 26 may kuni Buxoro shahrida XVI «Ipak va ziravorlar» festivali boshlandi. Ushbu O'zbekistonning barcha hududlari, Tojikiston, Turkmaniston, Qirg'iziston, Qozog'iston, Rossiya, Vengriya va Hindiston kabi xorijiy davlatlarning hunarmandlari, xalqaro sayyohlik tashkilotlari, O'zbekistondagi chet el diplomatik korpusi vakillari, turizm masalalari bilan shug'ullanuvchi olimlar, tadbirkorlar, Buxoro viloyati shahar va tumanlari, shuningdek, mamlakatning boshqa viloyatlari folklor-etnografi k dastalari va ko'pdan-ko'p turistlar ishtirok etmoqda, deb xabar bermoqda haqda Buxoro Viloyati hokimligi matbuot xizmati. Shu kuni ertalab festival ishtirokchilari Ark qal`asi oldidagi Registon maydonidan Eski shahar ko'chalari bo'ylab tantanali yurishi bilan boshlashdi. «Ipak va ziravorlar» festivalining ochilish marosimi va badiiy jamoalarning chiqishlari Nodirdevonbegi madrasasi oldidagi maydonda bo'lib o'tdi. Labihovuz majmuasidan Toqi Zargarongacha cho'zilgan rastalarda mahalliy va xorijiy hunarmandlar tayyorlagan xalq amaliy san`ati buyumlari hamda ziravorlarning savdo-yarmarkasi 3 kun davom etadi. Festival doirasida usta hunarmandlarning kulolchilik, miniatyura, mis kandakorligi, kashtachilik, gilambofl ik, zardo'zlik, xattotlik va boshqa san`at turlari bo'yicha mahorat maktabi namoyishlari o'tkaziladi. 26 may oqshomda Ko'kaldosh madrasasida taniqli modelerlar va yosh dizaynerlar tomonidan «O'zbek ipagi — dunyo nigohida» shou-dasturi tashkil etiladi. Festival davomida Poyi Kalon majmuida o'zbek jang san`ati ustalarining ko'rgazmali chiqishlari va milliy kurash musobaqalari, boshqa maydonlarda esa xalq o'yinlari o'tkaziladi. 27 may kuni Gavkushon madrasasida mohir oshpazlarning «Palov sayli» ko'rik-tanlovi

bo'lib o'tadi. Bahouddin Naqshband yodgorlik majmui markazida «Buxoro turistik erkin iqtisodiy hududini yaratish imkoniyatlari va rivojlanish istiqbollari» mavzusida xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya tashkil etiladi. Folklor-etnografi k dastalarining chiqishlari shaharning bir necha maydonida o'tkazilsa, 27 may oqshomida Buxoro san`at kolleji va viloyat musiqali drama teatri xalq cholg'u asboblari orkestri Nodirdevonbegi xonaqosi oldidagi maydonda konsert dasturini namoyish etadi. O'zbek milliy fi lmlari namoyishi nafaqat buxoroliklar, balki chet ellik sayyohlarda ham katta qiziqish uyg'otishi aniq. Bu yil festivalning tantanali yopilish marosimi, g'oliblarni taqdirlash hamda viloyatimiz va respublikamiz poytaxti taniqli san`atkorlari gala- konserti qadimiy Ark qal`asi oldidagi maydonda 5 ming nafar tomoshabin va mehmonlar ishtirokida o'tkaziladi. Xullas, an`anaviy XVI «Ipak va ziravorlar» xalqaro festivali amaliy san`at ustalari hamda turizm sohasi mutaxassislari, minglab buxoroliklar va sayyohlar uchun katta bayramga aylanadi. 28 may kuni Buxoro shahrida 100 minglab ishtirokchini bir joyga jamlay olgan "Ipak va ziravorlar" festivali o'z nihoyasiga yetdi. 3.2. Buxoro turizmida mavsumiylikni yumshatish chora tadbirlari Buxoroda mavsumiylikni yumshatish uchun anch ishlar olib borilmoqda bularga misol qilib Buxoroda turistik erkin iqtisodiy zonasining ochilishini misol qilishimiz mumkin. Hozirgi paytda 7000 dan ortiq erkin iqtisodiy hududlar faoliyati tashkil etilgan bo`lib, ular iqtisodiyotning turli sohalariga ixtisoslashgan. Rivojlangan mamlakatlar ham, rivojlanayotgan mamlakatlarning ham hududlarida, albatta turli maqsadlarni ko`zlab sayyohlikka ixtisoslashgan EIHlar vujudga keltirilmoqda. Bunday EIHlarning barpo etilishidan asosiy maqsad esa iqtisodiy barqarorlikka erishish bo`lib hisoblanadi. Bunda hal etiladigan aniq vazifalar orasidan quyidagilarni alohida ko`rsatish mumkin: maxsus imtiyozlar, barqaror qonuniy baza va tashkiliy muolajalarni soddalashtirish tufayli xorijiy kapitalni va ilg`or texnologiyalarni jalb etish, tayyor mahsulotlar eksportini kengaytirish uchun mehnat taqsimoti afzalliklaridan foydalanish, mamlakat va mintaqa budjetiga valyuta tushumining o`sishi, yangi ish joylarini yaratish, tashkil qilish, boshqarish va moliya sohasida jahon tajribasini o`rganish va amaliyotga joriy etish hisobidan ish kuchi malakasini oshirish. Erkin

iqtisodiy hududlarning turizm sohasiga ixtisoslashtirilgani ilmiy jihatdan o`rganilgan sohalardan biri bo`lib, turizm rivojlanishi uchun amaliy asos bo`lib xizmat qiladi. Jahon iqtisodiyotida EIHlarga nisbatan turizmga ixtisoslashgan EIHlar hozircha kam, ammo keyingi yillarda ko`pgina davlatlarda shunday hududlarni tashkil etish e`lon qilinmoqda. Bunday hududlar Polsha, Rossiya, Ispaniya, Tunis, BAA, Turkmaniston, Tojikiston, Gruziya, Filippin, Eron, Marokash, Xitoy va boshqa ayrim malakatlarda bor. Xususan, Xitoy hamda Rossiya iqtisodiyoti tahlil qilinganda mazkur iqtisodiy zonalarning tashkil etilishi mamlakat iqtisodiy o`sishiga olib kelgan. XITOY. 1979-2014-yillarda Xitoyning aholi jon boshiga YaIMi qariyb 16 marta, ya`ni 195 AQSh doll.dan 3583 AQSh doll.ga o`sdi. Xitoy jahon iqtisodiyotiga integratsiyalasha boshladi hamda Xitoy YaIMi yiliga o`rtacha 10% o`sishga erishdi. 2010-yilga kelib YaIM hajmi bo`yicha Yaponiyani ortda qoldirib, dunyodagi eng katta ikkinchi iqtisodiyotga aylandi. Bu ko`rsatkichni esa bugungi kunga qadar saqlab kelmoqda. Shu davr mobaynida 500 mln.dan ortiq aholi qashshoqlikdan xalos bo`ldi. Tadqiqotlar natijasida ma`lum bo`ldiki, ko`p yillar davomida hukm surgan markaziy rejalashtirilgan iqtisodiyotdan zamonaviy bozor iqtisodiyotiga o`tish maqsadida 1978-yildan boshlab “Ochiq eshiklar” siyosati doirasida ko`plab ishlar amalga oshirildi. Bunda Xitoyda turli shakldagi maxsus iqtisodiy zonalar (EIZ)ni tashkil etish muhim yo`nalishlardan biri bo`lib, EIZlarni tashkil etishdan asosiy maqsadlar quyidagicha edi: - xorijiy kapitalni maksimal darajada jalb qilish, sanoatning ilmiy sig`imli sohalarini yuqori texnologiyalar asosida rivojlantirish; - xalqaro mehnat taqsimotida samarali ishtirok etish, eksport hajmi va xorijiy valyuta tushumini oshirish; - EIZ joylashgan hududlardagi ijtimoiy-iqtisodiy holatni Hong Kong, Singapur va boshqa yangi industrial davlatlaridagi kabi rivojlantirish; - arzon va ortiqcha ishchi kuchi hamda boy xomashyo salohiyatidan to`gri foydalanish; - boshqaruv malakasiga ega bo`lish va milliy kadrlarni tayyorlash. Xitoyda EIZlarning tashkil etilish jarayonini 4 bosqichda kuzatishimiz mumkin: 1970 – yil oxiri 1980 – yillar boshlari, 1980 – yillar, 1990 – yillar, 1990 – yildan hozirgi kungacha davom etayotgan zamonaviy davr. Har bir davrda erkin iqtisodiy hududlar turlicha rivojlanib bordi. Xitoyda 100dan ortiq TEIHlar faoliyati tashkil qilingan bo`lib, ulardan Syuni, Chunmin, Binxay, Kanas, Chegju, Chechjen, Dolyan, Ninxia, Luipai, Guangdon, Shenchjen kabi hududlar o`rganilib, faoliyati keng qamrovda tahlil qilindi. Bunda mazkur hududlarda amalga oshirilayotgan strategik yondashuv, konsepsiya hamda dasturlarni Buxoro sharoitida qo`llash, dastak sifatida foydalanish mumkin. Konsepsiya – bu asosiy ideologik hujjatlardan biri bo`lib, haqqoniy tarzda nima qurayotganimizni baholab, tushuntirib, izohlab berishga yordanm beradi va eng muhimi oxirida qanday natijaga erishishimiz kerakligiga yo`naltiradi. Bu hujjatning ishlab chiqlishida mijoz sifatida yondashuv ham talab qilinadi, masalan tashkil etilgan turistik erkin iqtisodiy hududda dam olish uchun sharoit qanday, moliyaviy jihatdan qay darajda qulay yoki hamyonbop va hokazo. Konsepsiya nafaqat xizmat ko`rsatuvchi, balki xizmat

ko`rsatiluvchi shaxsningg ham manfaatlarini inobatga olgan holda ishlab chiqilishi lozim.[3] Turizmga ixtisoslashgan EIHlarning uzoq muddatga mo`ljallangan dasturini ishlab chiqishda xalqaro turizm rivojining asosiy yo`nalishlari, muammolari va perspektivalarini chuqur o`rganish talab qilinadi. Bundan tashqari, EIH yaratishda xorijiy tajribani o`rganish ham zarur, ammo faqat unga tayanib hududni tashkil etib bo`lmaydi. Mahalliy ehtiyojlar va mahalliy shart-sharoitlarni chuqur o`rganib hisobga olishga to`g`ri keladi. Aks holda, aytgan natijaga erishib bo`lmaydi. Sanoat - savdo va transport-savdo sohasiga ixtisoslashgan EIHlardan farqli ravishda, turizmga ixtisoslashgan EIHlar quyidagi maxsus shart-sharoitlarni talab qiladi: o maxsus turistik moddiy - texnika bazasining mavjudligi; o maxsus turistik infrastrukturaning mavjudligi; o turistik xizmatlarning assortimenti etarli darajada rang-barangligi; o malakali xodimlarning mavjudligi; o turistik xizmatlarga talabning etarli darajada bo`lishi; o transport shaxobchalarining etarli darajada rivojlanganligi va boshqalar. Yuqoridagilarning barchasi ham bugungi kunda mamlakatimizda mavjud emas. Misol sifatida infrastrukturani rivojlantirish, transport, aloqa tizimini yaxshilash hamda salohiyatli kadrlarni tayyorlash kabi vazifalarni TEIH barpo etish bilan birgalikda olib borsak, maqsadga muvofiq bo`ladi. Chunki bunday hududlarning tashkil qilinishi mamlakatimiz iqtisodiy salohiyatining oshishi, rivojlanishi uchun xizmat qiladi. Buning uchun Buxoro hududining turistik obyektlari va rekratsion imkoniyatlari yetarli darajada, faqatgina bugungi kunda ulardan to`laqonli foydalanilmayapti. Sayyohlik erkin iqtisodiy hududlar yaratish bir qator muhim muammolarni: moliya-kredit, ilmiy texnika, ijtimoiy muammolarini hal etish bilan bog`liqdir. Ba`zi mamlakatlarning tajribasi shuni ko`rsatadiki, yaxlit bir konsepsiya darajasida ishlab chiqilmagan erkin sayyohlik hududlari (ESH) g`oyasi sayyohlik erkin iqtisodiy hududlar ishining umumiy samaradorligiga salbiy ta`sir etadi va pirovardida noxush oqibatlarga olib keladi. Iqtisodiyotni zamonaviylashtirish va mamlakatga xorijiy investitsiyalarni jalb etish vositasi bo`lish o`rniga hudud imtiyozlari ayrim davlat guruhlarini yashirin subsidiyalash vositasiga aylanadi, jamg`arilgan kapitallarning chet ellarga chiqib ketishiga sabab bo`ladi. Turizmga ixtisoslashgan EIHlarni yaratishda salohiyatli kadrlarning mavjudligi ham muhim omil hisoblanadi. Yetarli kadrlar bo`lsagina bunday hududlarni yaratish mumkin. Masalan, Janubiy – SHarqiy Osiyo mamlakatlaridagi bunday hududlarida mehnat qiymati va unumdorligi, xodimlar malakasining turli - tumanligi ko`p holda hududga jalb etilayotgan ishlab chiqarish turini belgilaydi. TEIHlarning yana bir muhim omili – alohida valyuta tartibidan iborat bo`lib, bu tartib milliy va chet el valyutalarining erkin muomalada bo`lishini va konvertirlanganligini nazarda tutadi. Turistik EIHni yaratishdan ko`zlangan maqsad - xalqaro turizmning o`sib borayotgan ehtiyojlarini qondirish va mamlakatga kelayotgan turistlar oqimini barqarorlashtirish maqsadida turistik ob`ektlarni qurish va ekspluatatsiya qilishda xorijiy hamkorlarni jalb qilishdan iborat. O`zbekiston uchun erkin iqtisodiy hududlar yaratishda eng perspektivalisi - tranzit (transport), savdo sohasiga ixtisoslashgan EIHlar bilan bir

qatorda xalqaro turizmga ixtisoslashgan EIHlar hisoblanadi. Bundan tashqari, xalqaro turizm bo`yicha bir necha stadionlar va sport assotsiatsiyalariga tayanuvchi erkin hudud yaratish (savdo bo`yicha erkin savdoni ham tashkil etgan holda) bo`yicha ish olib borilmoqda. Toshkentda esa «quruqlikdagi port» maxsus hudud tashkil etish boshlandi. Bunga Yaponiyaning «Sumito korporeyshn» korporatsiyasi bosh bo`lmoqda. O`zbekiston Respublika sayyohlik tizimini jahonning sayyohlik tizimiga qo`shib yuborishdan maqsad, sayyohlikni respublika iqtisodiyotining ustuvor tarmog`iga aylantirishdan iborat bo`lmog`i kerak. 1998 yilda Xalqaro turizm tashkiloti “Buyuk ipak yo`lini tiklash” bo`yicha xalqaro dastur qabul qilgan edi. Bu dastur ham respublikamiz uchun ko`p narsa beradi. Shuni aytish kerakki, Buyuk Ipak yo`lida sayyohlikni amalga oshirish, O`zbekiston va Markaziy Osiyo xalqlari madaniy merosini kompleks tiklash va saqlab qolish ham XTTning maqsadiga aylanib bormoqda. Buyuk ipak yo`lidagi shaharlar Buxoro, Samarqand, Xiva va Qo`qon, Toshkentda erkin sayyohlik hududi tashkil etishga katta umid bilan qaralmoqda. Bu ESHlarning asosiy maqsadi sayyohlik strategiyasini rivojlashtirish uchun chet eldan mamlakatimizga investitsiyalarini jalb qilib, uni asta - sekin jahon sayyohlik tizimiga qo`shib yuborishdir. ESHlar orqali sayyoh sifatida O`zbekistonga kirib keladigan chet ellik fuqarolar erkin mintaqa aeroportlarida pasportlarini ko`rsatib, viza olishlari mumkin bo`ladi. O`z navbatida Vazirlar Mahkamasi sayyohlikni rag`batlantirish maqsadida ESHga kirib kelayotgan chet ellik sayyohlar uchun viza tariflarini qayta ko`rib chiqishi kerak. Mazkur sohaning rivoji uchun O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning 2016 – yil 6-dekabrda qabul qilgan “O`zbekiston respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta`minlash chora-tadbirlari to`g`risida” qarori amaliy asos bo`lib xizmat qiladi. Xulosa qilib aytganda, EIHlar yaratish borasida respublikamizda takliflar anchagina, ammo, EIHlar yaratish borasida bu sanab o`tilgan takliflar joy, soha va tarmoq tanlashda puxta o`ylanilmagan, deb hisoblaymiz. Ko`pgina mamlakatlar EIHlarni oddiy shakllaridan kompleks turiga qarab rivojlantirib borgan. Bu ishni O`zbekistonda ham sodda shakldagi hududlardan boshlash kerak, degan xulosa olib keladi. Keyin esa amaliyotni o`zi yo`l ko`rsatib beradi. Konsepsiyalar va takliflarni ko`paytirishdan unchalik naf yo`q. Masalan, 1991-1998 yillar davomida Rossiyaning “Kaliningrad” EIHni rivojlantirish bo`yicha 30-40 konsepsiya taklif qilingan, ammo natija esa aytarli darajada emas. Xullas, O`zbekistonda EIHlarni ma`lum bir modul asosida tashkil etish maqsadga muvofiqdir, ya`ni yaxshi jihozlangan g`oyani yaratib, so`ngra shu g`oya atrofida o`zlashtirishni olib borish kerak. Bu g`oyani yaratish faoliyati esa 2017-2021 yillar davomida keskin o`zgarishlarga olib kelgan holda boshlanmoqda nazarimizda. Buxoro hududida rekonstruksiya ishlarining boshlanishi, shaharning turistik salohiyatini, jozibadorligini oshirish turistlar qamrovini kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin. Buxoro viloyatida so`nggi 2 yilda turizm rivojlanishining asosiy ko`rsatkichlari Manba: Buxoro viloyati Davlat statistika Qo`mitasi EIHni aniq

bir ishdan, kichik bir faoliyatdan boshlash kerak, obro`li, arziydigan hamkorlar bilan ish boshlash kerak. Bunday faoliyatni boshlash uchun esa mamlakatimizda yetarli sharoitlar yaratib berilgan. Bunday faoliyat joriy qilinsa, o`ylaymizki viloyatimizda turistlar qimi ham, ko`rsatiladigan xizmatlar hajmi ham, ulardan keladigan tushum ham sezilarli darajada ortadi. Bu esa iqtisodiy o`sishga hamda aholi daromadlariga ijobiy ta`sirini ko`rsatmasdan qolmaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘zining Xorazm, Buxoro, Navoiy, Qashqadaryo viloyatlariga tashrifi mobaynida, tadbirkorlar bilan uchrashuvlarda ta’kidlaganidek, xizmat ko‘rsatish va turizm infratuzilmasini rivojlantirish, xususan, yangi mehmonxonalar qurish, ulardagi sharoit va qulayliklarni xalqaro talablarga mos tashkil etish, xizmat ko‘rsatish sifati va samaradorligini yanada oshirishga alohida e’tibor qaratish zarur. Buxoro viloyatida ushbu sohalarda aholining katta qismi tadbirkorlik faoliyatini yuritadi. Viloyatning jami 108 ta mehmonxonalari yurtimiz turizmi rivojida katta ahamiyatga ega bo‘lib, turar joy xizmatlarini ko‘rsatish va sayyohlar oqimi oshirishda muhim o’rin egallamoqda. Joriy yilning 10 aprel kuni Buxoro shahrida O‘zbekiston Respublikasi turizmni rivojlantirish davlat qo‘mitasi va O’zbekiston-Yaponiya markazi Buxoro viloyati bo‘limi hamkorlikda “O‘zbekistonda turizm marketingi-Buxoro hududida turizmning rivojlanishi”mavzusida 3 kunlik o‘quv-seminarlari boshlandi. O‘quv-seminarlari Strategic Consulting Firm Co.LTD korxonasi bosh direktori va prezidenti, professor Fujita Shinobu tomonidan o‘tkazildi. Seminarda Navoiy, Samarqand va Buxoro viloyatlarida turizm sohasida faoliyat yuritayotgan mehmonxona va restoran biznesi xodimlari, oliy ta’lim muassasalari o’qituvchi-professorlari, magistrlar, suvenir savdosi bilan shug’ullanuvchi tadbirkorlar, transport tizimida ishlovchi xodimlar qatnashdilar. Buxoro viloyatining turizm infratuzilmasi darajasi, xodimlar malakasi, turizm imkoniyatlari O‘zbekistonning boshqa viloyatlaridan farqli tomonlari yaponiyalik professor va mutaxassislari tomonidan taqqoslandi va Buxoroning turizm salohiyati har tomonlama yaxshi darajada ekanligi ta’kidlandi. 3 kun davomida o‘tkaziladigan seminarlarda tinglovchilar turizmning umumiy ta’rifi va maqsadi, marketing strategiyasi, Buxoro turizmining strategiyasi, Buxoro turizm turlarining segmantatsiyasi, marketingni rivojlantirish va kengaytirish usullari kabi bilimlarga ega bo‘ldilar.

Turizm sohasini rivojlantirish va turistik xizmatlar ko'lamini kengaytirish yuzasidan amalga oshirilgan ishlar yuzasidan Buxoro viloyatida olib borilayotgan ishlar to'g'risida ma'lumot Bundan tashqari turistik ob'ektlarida mavsum davomida teatr aktyorlarini (tarixiy obrazlarda) tarixiy kiyimlarda jalb qilingan holda milliy liboslar namoyishini shuningdek, sayyohlar oqimini kengaytirish maqsadida madaniy me'rosimiz, milliy xalq o'yinlari va marosimlarimizni qamrab olgan maxsus dastur ishlab chiqildi va tadbir rejalariga muvofiq muayan ishlar amalga oshirildi, jumladan, Akademik xalk badiiy jamoasi bilan San'at kollejida kollej talaba va o'qituvchilari bilan birgalikda mutaxassislari ishtirokidagi “Buxoro shashmaqomi” markazini birinchi bosqich ya'ni “Manzur” ansambli tashkil etildi, “Manzur” ansamblining 40-45 minutlik maqom konsert dasturi tayyorlanib, Buxoro televediniyasi orqali namoyish etilishi yo'lga qo'yildi . Sayyohlar uchun “Ko'kaldosh” madrasasida viloyat musiqali drama teatrining milliy udum va marosim hamda badiiy liboslar namoyishlari mujassamlashgan maxsus teatrlashtirilgan tomosha dasturi asosida ishlar olib borilmoqda. Diqqatga sazovor tarixiy obidalardan biri «Ko'kaldosh» madrasasida viloyat musiqali drama teatri, Buxoro davlat Qo'g'irchoq teatrlari tomonidan sayyoxlar uchun milliy udumlarimiz va marosimlarimizdan «Fotiha», «Nikoh to'yi», «Challari» hamda badiiy liboslar ko'rgazmasi mujassamlashgan maxsus teatrlashtirilgan tomosha dasturlari namoyish etilmoqda. Labi Xovuz majmuasida an'anaga aylangan «Ipak va ziravorlar» turistik festivali o'tkazilmoqda. Festival an'anasiga binoan «Poyi Kalon» majmuasi Toqi zargarondan Labi Xavuz majmuasigacha o'rta-maxsus, oliy o'quv yurtlari talabalari milliy kiymlarda tantanali yurishlari, festival kunlari «Ko'kaldosh», «Nodir Devonbegi» madrasalarida shahar xavaskorlik jamoalari, «Moxi Sitora» va «Nozanin» xalq fol'klor etnografik jamoalarining konsert dasturlari, milliy liboslar, xunarmandlar ko'rgazmalari va yarmarkalar tashkil qilinadi. “Akademik va xalq badiiy jamoalari” tasarrufidagi “Maqom”, “Buxorcha”, “Buxoro go'zallari” ansambllari 1980 yildan buyon O'zbekistonga jumladan Buxoro shahriga turizm yo'li bilan tashrif buyuradigan xorijiy sayyoxlarga, shuningdek, davlat axamiyatiga ega nufuzli delegafiyalar, qabul marosimlarida maxsus dasturlar asosida Devon begi madrasasida qator madaniy xizmatlar ko'rsatib kelmoqda. Maskur dasturlarda Farg'onacha, Xorazmcha va xususan Buxoroning o'ziga xos mumtoz san'ati bilan birga fol'klor na'munalari “Buxorcha” va “Zaboniy” turkum ma'rosim qo'shiqlarga keng o'rin berilib, xorijiy deleg/1tsiyalar va mexmonlarga

Buxoro san'ati va madaniyati xaqidagi taassurotlarini yanada boyitishga yordam beradigan jixatlariga e'tibor qaratilgan. Kuy va qo'shiqlar, musiqa asboblari xaqidagi dastur davomida o'ziga xos tarzda ma'lumotlar berib borilishi konsert saviyasini ko'tarishiga ko'maklashadi. Buxoroda mavsumiylikni yumshatish uchun birinch navbatda uni reklama qila bilishimiz lozimdir. Shundagina turistlar Buxoro haqida iliq tassavurga ega bo’lishadi va tashrif buyirishadi. Bugungi kunda turizm sohasining davlatmandligi reklama faoliyatining sifati va hajmi bilan belgilanadi.Reklama bu shunchaki tovarni sotish emas, balki iste`molchini sotib olishga undash, unga tovar xususiyatlari haqida ma`lumot berish, ishonchini qozonish, firma imijini yaratish va boshqalardan iborat. Reklama marketolog, kopirayter, dizayner, lingvist, rassomlarning birgalikdagi ishi hisoblanadi. Agar reklama bir marketolog tomonidan yaratilsa, albatta bu, iste`molchi didiga mos keladimi yo`qmi buni hech kim bilmaydi, lekin marketolog bu reklamaning boshidan oxirigacha qatnashib o`zining takliflarini beradi, reklamani imkon qadar mukammal qilishga intilishi lozim, aks holda reklama o`z adresatiga yetib bormaydi hamda qilingan xarajatlar havoga uchadi. Reklama yaratildi ham deylik, endigi vazifa uni nima vositasida potensial iste`molchiga yetkazish hisoblanadi. Reklama tarqatish vositalariga: internet, oavlari, sales promotion, public relations, suvinirlar, buklet, tashrif qog`ozlari, press-reliz, direct mail va hokazolar misol bo`ladi. Quyidagi jadvalda reklamaning tasniflash ko`rsatkichi va turlarini ko`rish mumkin. Reklamaning tasniflash ko`rsatkichlari va turlari Tasniflash ko`rsatkichi Reklama turi Reklama obyekti Destinatsion yoki xususiy (mehmonxona, turoperator) Yo`naltirilganligi Imkoniyatlar yoki ehtiyojlarga yo`naltirilgan reklama Reklama murojaatining xususiyati va xarakteri Ma`lumot beruvchi, ishontiruvchi, eslatuvchi Maqsadli auditoriyaga ta`sir usuli Ratsional, hissiy(emotsional) Ma`lum segmentga yo`naltirilganligi Selektiv (tanlangan), ommaga mo`ljallangan Qamrab olinayotgan hudud Mahalliy, mintaqaviy, Umumdavlat, xalqaro Moliyalastirish manbai Alohida turfirma, qo`shma 2.3. Buxoro viloyati ichki turizmi SWOT tahlili SWOT- tahlil usuli asosan k orxanani tahlil qilish uchun qo’llaniladi . Lekin bazida umumiy holatni bilish uchun korxonadan tashqari umumiy soxani ham tahlil qilish mumkin. SWOT-inglizcha 4 ta so`zning bosh harfidan olingan bo`lib, ular quyidagilar. 1. Strength – kuch 2. Weaknegs – kuchsizlik

3. Opportunites - Imkoniyatlar 4. Threats – xavf-xatarlar(tahdidlar) SWOT tahlil ichki va tashqi muhitni birgalikda o’rganishni olib borish imkonini beruvchi keng e’tirof qilingan yondashuv hisoblanadi. SWOT usulini qo’llash orqali korxonaga xos bo’lgan kuchlilik va kamchilik o’rtasida hamda tashqi xavf va imkoniyatlar o’rtasida aloqa yo’llarini o’rnatishga erishiladi. SWOT metodologiyasi avval kuchli va kuchsiz tomonlarni aniqlashni, shuningdek, xavf va imkoniyatlarni va undan so’ng ular o’rtasida korxona strategiyasini aniq ifoda qilish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan aloqa zanjirini o’rnatishni mo’ljallaydi. Kuchli jihatlar: Imkoniyatlarning kengligi. Ma`lumki Buxoro viloyatida hali ochilmagan qirralar juda ko`p. Biz ushbu imkoniyatlarni realizatsiyalab, rivojlantirishimiz zarur. Xunarmandchilik, agroturizm, cho`l turizmi, shuningdek ziyorat turizmida ham rivojlantirilmagan bir qancha turistik jozibador joylar mavjud. Bu bizda ichki va tash O`ziga xos madaniy turizmning rivojlanganligi. Malumki Buxoroda o`ziga xos madaniy turizm rivojlangan bo`lib, tarixiy obidalar va ziyoratgoh joylarning mavjudligi Buxoro shaxrini “Ertaklar shaxri” degan nom chiqargan. Bunga sabab shaxar qadimiylig ini hali ham yo`qotmagan. Odamlarining xushmuomalaligi. Malumki Buxoro aholisi xushmuomalaligi, mehmondo`stligi bilan ajralib turadi. Odamlarni kamsitish, tabaqalash kabi fazilatlarni kamdan kam odamda uchratishimiz mumkin. Bu esa kelgan xorijiy va mahalliy turistlarga xush yoqmasdan qolmaydi. Buyuk ipak yo`lida joylashganligi. Qadimda sharq va g`arbni birlashtirib, o`ziga xos halqaro yo`l bo`lib hisiblangan Buyuk ipak yo`lining Buxoro shaxridan o`tganligi uni yanada mashxur qilib turibti. Xozirda “Buyuk ipak yo`li bo`ylab” tur paketidan foydalanadiganlarning soni ham ko`payib bormoqda. Ziyoratgoh joylarni ko`pligi. Ma`lumki qadimdan Buxoro shaxri islom dinida katta o`rin tutib kelgan. Buxoro sharif shaxarlarining biridir. Unda bir qancha avliyolarning ziyoratgohlari mavjud. Jumladan Bahovuddin Naqshband, Ismoil

Somoniy, Pahlavon Maxmud va hk. Shuningdek 7 pir ziyoratgohlari Buxoro viloyatida joylashganini ham ta`kidlab o`tish mumkin. Kuchsiz jihatlar: Aloxida destinatsiya sifatida turistik portalining mavjud emasligi. Ma`lumki xozircha Buxoro hududi turistik hudud – destinatsiya sifatida o`zining brendi va portali mavjud emas. Bu esa turfirmalar yordamisiz mustaqil keladigan turistlar uchun noqulaylik tug`diradi. Ammo xozirda turistik portalni va brendni yaratish uchun ishlar amalga oshirilmoqda. Ushnu ishlar sifatli darajada amalga oshirilsa, xorijiy turistlar oqimi anchagina oshadi. Iqlimning stabil emasligi ham Buxoro viloyatiga tashrif buyuradigan turistlar oqimiga bevosita ta`sir o`tkazadi. Namlik darajasi past bo`lgani uchun qish oylarida juda sovuq va yoz oylarida juda issiq bo`ladi. Bu esa mavsum bo`lmagan paytlarda turistlarning juda kamchilik miqdorda tashrif buyurishiga olib kelmoqda. Soha bo`yicha kadrlar malakasining yetishmasligi. Ma`lumki xozirda turizm bo`yicha faoliyat olib borayotganlarning ko`pchiligi bu sohada oliy o`quv yurtlarda o`qimagan, mutaxassisligi boshqa bo`lgan kadrlardir. Bu esa xizmat sifatiga anchagina salbiy ta`sir o`tkazmoqda. Lekin yaqin yillar ichida sohada ishlaydiganlarni mutaxassislikga o`qitib, ularni turizm bo`yivha malaka va bilimlarini oshirish bo`yicha ishlar olib borilmoqda. Ko`chalarining doim toza-ozoda tutilmasligi. Afsus bilan aytib otishimiz joyizki, bizni halqimizda o`zimiz yashaydigan ko`cha, uy atroflari tozaligiga mustaqil ravishda e`tibor qaratadigan odamlar kamchilikni tashkil qiladi. To`g`ri mahallalar tomonidan olib boradigan hasharlar, umumhalq hasharlari hududimizni butunlay ifloslanishini oldini olmoqda. Lekin baribir hududimizni doim toza va ozoda turadi deb aytishimiz qiyin. Kelgan turistlar bazi ko`chalardagi axlatlarni va chiqindilarni ko`rib dillari xira tortishi bu bor gap. Yo`llarning sifati zamonaviy talablarga javob bermasligi. Xozirda yo`llarni obodonligi va zamon talabiga javob berishi uchun bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Ammo baribir ko`pgina chekka hududlarda yo`llarimiz zamon talabiga hali ham javob bermaydi.

Yetib kelish narxlari xizmatlar narxlaridan yuqoriligi. O`zbekistonda viza olish sistemasining murakkabligi uchun xorijiy turistlarning O`zbekistonga kelishlari anchagina mashaqqat va mablag` talab qiladi. Albatta bu ishlar davlatimiz tinchligini saqlash uchun amalga oshirilmoqda. Lekin xizmatlarimizni sifati va haqiqiy narxi yetib kelish harajatlarini bazida qoplamasligi mumkin. Qiyinchilik bilan yetib kelgan turist shunga yarasha zavq olmasa, bundan yomoni yo`q. Imkoniyatlar: Yangi bozorga, yangi segmentga chiqish. Xozirda kelayotgan xorijiy va hatto mahalliy turistlarimizning ko`pchiligi 50 yoshdan o`tgan insonlardir. Albatta bizda ham yosh turistlarni jalb qilish uchun bir qancha imkoniyatlar mavjud. Ta`rixiylikni saqlab qolgan xolda yangi atraksion va ko`ngil ochar xizmatlarni taklif etsak, boshqa segmentdagi turistlarni o`zimizga jalb qilish imkoniyati mavjud. Ham ertaklar shaxriga kelib, ham ko`ngil ochar xizmatlardan bahra olib ketish yomon bo`lmaydi deb o`ylayman. Agroturizmni rivojlantirish. Buxoroning ko`pchilik qishloqarida ko`pgina turistik jozibador joylar mavjud. Bundan tashqari bizning mo`tadil iqlimimizning o`simliklari, nematlari ko`pgina davlatlarda mavjud emas. Shuning uchun qishloqlarda meva sayllari, paxta terimi va shunga o`xshash tadbir va marosimlar turistlarga qiziqish olib kelishi tabiiy. Boshqa qadimiy shaxarlarning siyosiy notinchligi. Ma`lumki xozirda ko`pgina tarixiy shaxarlarda notinchlik hukm surmoqda. Masalan: Misr, Falastin, Iroq va hk. Tabiiyki u davlatlarga boradigan turistlar endi o`zlariga boshqa shunga o`xshagan ziyorat yoki madaniy joylarni izlashadi. Buxoro ham ziyorat ham madaniy turizmda anchagina yaxshi joy. Ko`pgina turistlar siyosiy notinch bo`lgan davlatlarga borishdan ko`ra, tinch va madaniy zavq olsa bo`ladigan joyga borishni ma`qul ko`rishadi. Erkin iqtisodiy hududga aylantirish. Yaqin yillar ichida Buxoro hududini ham Erkin iqtisodiy hududga aylantirish bo`yicha ishlar amalga oshirilishni boshlandi. Turistik portal va brend yaratilmoqda. Erkin iqtisodiy hudud yaratilsa, Buxoro hududi anchagina rivojlanishi mumkin.

Cho`l turizmini rivojlantirish. Buxoro hududida ko`pgina cho`l zonalari mavjud. Cho`l turizmiga keluvchi turistlar juda ko`pchilikni tashkil qilmasada, yaxshi tashkil qilinib cho`l poygasiga o`xshagan ishlarni amalga oshirsa qisman turistlarni salmog`i ko`payib qoladi. Ko`pgina ziyoratgoh joylarda marshrutlarni kuchaytirish. Buxoro viloyati hududida juda ko`p avliyolarning ziyoratgohlari mavjud. Ulardan ko`pchiligiga hali marshrut yo`lga qo`yilmagan. Xavflar: Doimiy turoperatorlarning shartnoma tuzishidan vos kechishi. Xozirda ko`pchilik turistlar turfirma va turoperatorlar orqali kelmoqda. Agar turoperatorlar shartnoma tuzishdan voz kechsa, turistlar oqimi keskin kamayib ketishi mumkin. Atrofimizdagi davlatlarda siyosiy notinchlikning mavjudligi. Bizning bazi qo`shni davlatlarimizda siyosiy notinchlik hamon hukm surmoqda. Masalan Afg`onistonda va O`zbekistonni nomidagi oddiygina “iston” qo`shimchasini umumiyligi ham turistlar psixologiyasiga ta`sir qiladi. O`zbekiston deganda ko`pchilikni xotirasiga Afg`oniston davlati keladi. O`zbekistonni tinch davlat ekanini bilsa ham, ichki tuyg`ulari bu yerga kelmaslikga undaydi. Iste’molchilar didining o’zgarishi. Xozirgi kunda zamon rivojlanayotgan paytda ko`pchilik madaniy va diniy turizmga qiziqishi biroz so`nib bormoqda. Agar insonlarning qiziqishlari shunday o`zgarib borsa, kamchilik turistlargina tarixiy obidalar va diniy ziyoratgohlarni ko`rishga keladigan bo`ladi. Zamonaviylashish natijasida tarixiylikning yo`qolishi. Xozirgi zamonda dunyoning har bir hududi rivojlanib, zamonaviylashib bormoqda. Xususan Buxoro viloyatining eski shaxar hududida ham zamonaviy inshootlar barpo etish boshlandi. Bu esa Buxoroni tarixiyligi, “ertakona” shaxarligiga keskin ta`sir qilmoqda. Infratuzilmaning dunyo standardlariga javob bermasligi(yo`llar, ko`chalardagi tozalik va hokazo). Yuqorida kuchsiz jihatlarda aytib o`tganimizdek bizda infratuzilma hali ham dunyo talabiga to`liq javob beradi deb aytolmaymiz. Bazi turistik jozibador joylarga boorish turistlar uchun qiyinchilik tug`diradi. Jayron ekomarkazini bunga misol keltirishimiz mumkin.

Xulosa Ushbu Bitiruv malakaviy ishini yozish jarayonida quyidagilarni bilib olib, xulosa chiqardi m : Eng avvalo turizmni rivojlantirish uchun mamlakatning turizm soxasidagi siyosati va qonunlari shunga mos kerak. Davlatning strategik rejalarini bosqichma- bosqich, o`z vaqtida bajarilishini ta`minlanishi, qonunbuzarlik holatlarini paydo bo`lmasligini nazorat qilib borish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Mana bir necha yildirki mamlakatimiz turizmni rivojlantirish uchun bir qancha ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan ichki turizm ham keying yillarda jadal rivojlanib bormoqda. Ko`pgina turfirmalar xorijiy turistlar o`rniga mahalliy turistlarni jalb qilishga harakat qilishmoqda. Albatta bunga sabab, mahalliy turistlarni jalb qilish xorijiy turistlarni jalbga nisbatan osonroqligi bo`lib hisoblanadi. Mamlakatning faqat xorijiy turistlar kelishiga qarab qolishi unchalik to`g`ri emas deb o`ylayman. Chunki xozir mamlakatimizga kelayotgan xorijiy turistlarning ko`pchiligi turfirma, turoperatorlar orqali kelmoqda. Agar xorijiy turagentlar o`zlari uchun boshqa turistik destinatsiya topishsa, bizni turoperatorlar bilan shartnomani

bekor qilishlari mumkin. Buning natijasida, mamlakatning turizmdan olayotgan daromadi birmuncha kamayishi mumkin. Xususan Buxoro viloyatini ichki turizmini rivojlantirish uchun yangidan yangi xizmatlarni tashkil qilib, ularga taklif qilish lozim deb o`ylayman. Madaniy va ziyorat turizmidan tashqari yana bir qancha turizm shakllari, jumladan, attraksion turizm, agroturizm, sog`lomlashtirish turizmi va boshqa bir qancha yangicha turistik xizmatlar taklifini ko`paytirishimiz maqsadga muvofiq hisoblanadi. Agar ushbu tashkil qilingan turizm turlari ichki turizmga o`zini oqlay olsa, keyinchalik xorijiy turistlarga taklif qilishimiz ham mumkin. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : . 1. O’zbеkistоn Rеspublikаsining “Turizm to’g’risidа” gi qоnuni – O’zbеkistоnning yangi qоnunlаri. Toshkent , 200 0y. 2. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 1995 yil 2 iyundаgi 1162 rаqаmli ”Buyuk Ipаk yo’li”ni qаytа tiklаshdа O’zbеkistоn Rеspublikаsining ishtirоkini аvj оldirish vа rеspublikаdа Хаlqаrо turizmni rivоjlаntirish bоrаsidаgi chоrа – tаdbirlаr to’g’risidаgi” fаrmоni. 3. O’zbеkistоndа turizmni rivоjlаntirishning 2005 yilgаchа bo’lgаn dаvlаt dаsturi O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti I.А. Kаrimоvning 15.04.1999 yildаgi PF – № 2286 fаrmоni. 4. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2006 yil 17 mаydаgi “Хizmаt ko’rsаtish vа sеrvis sоhаsini 2006 – 2010 yillаrdа rivоjlаntirish hаqidа”gi PQ – 325 – sоnli qаrоri. 5. “Mаmlаkаtimizni mоdеrnizаsiya qilish yo’lini izchil dаvоm ettirish –

tаrаqqiyotimizning muhim оmilidir” Prеzidеnt I. A. Kаrimоvning O’zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitusiyasi qаbul qilingаnining 18 yilligigа bаg’ishlаngаn tаntаnаli mаrоsimdаgi mа’ruzаsi, 2010 yil 7 dеkаbr. 6. Safayeva S.R. Servis sohasida dizayn va reklama. O’quv qo’llanma. – Т.: 7. Аliеvа M.T. “Turistik mаmlаkаtlаr iqtisоdiyoti” dаrslik, Toshkent, TDIU 2009 yil, 146 bet. 8. Allaberganov A. A. “Turizm industriyasi” Toshkent. 2004 yil, 210 bet. 9. Kamilova F.K. “Mehmonxona va restoran xo’jaligi marketingi” o’quv qo’llanma Toshkent, 2007 yil, 97 bet. 10. UN WTO Tourism Highlights 201 3 Edition. 11. Kаmilоvа F.K., Tаishеvа I.M., Sаyfutdinоv SH.S. “Turizm industriyasi”. O’quv qo’llаnmа. Tоshkеnt. TDIU 2007 yil 192 bet. 12. Kоmilоvа F.K “Mukаmmаl turizm g’оyasi”. “Iqtisоdiyot vа tа’lim” № 2, 2003 yil 98 bet. 13. NаzаrоvаG. Kоmilоvа F.“O’zbеkistоndа turizm imkоniyatlаrini kеngаytirish. O’zbekiston iqtisоdiy ахbоrоtnоmаsi. Jurnаl.” 2000 y il 49 b et. 14. Saidov A. F. “Turizm tinchlik va farovonlik timsoli” Toshkent, 2007 yil 245 bet 15. “O’zbekistonda turizmni rivojlantirish” maqolalar jamlanmasi, “TURIZM YO’NALISHIDA KADRLAR TAYYORLASHNI TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI” mavzusi. Latipov.Sh.K, Yuldashev.K.Sh. 2010 yil, 260 bet . 16. www.world-tourism.org 17. www.infoman.uz 18. www.Uzreports.uz 19. www.Uzbektourism.uz 20. www.uzbektourism.uz 21. www.dreambukhara.org 22. www.tour.uz 23. www.bukhara.uz

24. www.statistics.uz 25. www.uzbekistonovozi.uz 26. www.Uzreports.uz 27. www.discovenger.uz 28. www.dreambukhara.org 29. www.tun.uz 30. www.onlayn.uz 31. www.tripadvisor.com 32. www.booking.com 33. www.buxdu.uz 34. www.google.ru

O'xshashlar

O’zbekiston turizmi bozorini segmentlash va takomillashtirish yo’llari

Regionda transport xizmatlarini tashkil etish imkoniyatlari

Milliy turizm mahsuloti reklamasini tashkil etish yo’nalishlari

Globallashuv sharoitida aholini ijtimoiy himoyalash tizimini takomillashtirish yo’nalishlari

Iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida mahalliy byudjetlar daromadlarini shakllantirish yo’nalishlari