logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Adabiyot
  4. XX asr 20 yillarining oxiri va 40 yillarning boshida, totalitar boshqarishning ma’muriy – buyruqbozlik usuli o’rnatilgan

XX asr 20 yillarining oxiri va 40 yillarning boshida, totalitar boshqarishning ma’muriy – buyruqbozlik usuli o’rnatilgan

Yuklangan vaqt:

24.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

384 KB
Ko'chirib olish
M U N D A R I J A B e t K i r i s h … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 3 - 1 0 I - B O B S o v e t m u s t a b i d t u z u m i n i n g o ’ r n a t i l i s h i v a u n i n g T u r k i s t o n x a l q l a r i m i l l i y m a d a n i y a t i g a t a ’ s i r i . 1 . 1 . O ’ z b e k i s t o n x a l q i m a d a n i y a t i n i n g o g ’ i r s h a r o i t d a g i t a r a q q i y o t i … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . 1 1 - 1 7 1 . 2 . X X a s r 2 0 y i l l a r n i n g i k k i n c h i y a r m i v a 5 0 y i l l a r b o s h l a r i d a O ’ z b e k i s t o n d a x a l q t a ’ l i m i h a m d a f a n s o h a s i d a g i s o v e t s i y o s a t i … … … … … … … … … … … … … … … … … … … . 1 8 - 2 6 I I - B O B . O ’ z b e k i s t o n d a 1 9 5 0 - 1 9 8 0 y i l l a r d a g i m a ’ n a v i y , m a d a n i y q a r a m l i k v a u n i n g o q i b a t l a r i . Q a t a g ’ o n l i k n i n g y a n g i t o ’ l q i n i . 2 . 1 . R e s p u b l i k a m i z m a d a n i y – m a ’ n a v i y h a y o t i g a “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” g ’ o y a s i n i n g s i n g d i r i l i s h i … … … . 2 7 - 4 7 2 . 2 . X X a s r n i n g 8 0 - y i l l a r i d a O ’ z b e k i s t o n m a d a n i y h a y o t i d a y u z b e r g a n o ’ z g a r i s h l a r … … … … … … … … … … … 4 8 - 5 4 2 . 3 . O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i t a r k i b i g a k i r u v c h i x a l q l a r n i n g X X a s r n i n g 5 0 - 8 0 y i l l a r i d a m a d a n i y a t d a g i z i d d i y a t l a r … . . . 5 5 - 5 8 X u l o s a … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … … 5 9 - 6 1 Foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ………………………… 62-641 K I R I S H M a v z u n i n g d o l z a r b l i g i . O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i m u s t a q i l - l i k k a e r i s h g a c h , b i z y a q i n – y a q i n g a c h a h u k m r o n b o ’ l g a n n o i n s o n i y k o m m u n i s t i k g ’ o y a a s o r a t i d a n q u t i l i b , o ’ t m i s h i m i z n i x o l i s o n a b a h o l a s h , x a l q i m i z t o m o n i d a n a s r l a r d a v o m i d a y a r a t i l g a n m i l l i y – m a d a n i y q a d r i y a t l a r n i , y u r t i m i z r a v n a q i , i s t i q l o l i v a i s t i q b o l i u c h u n k u r a s h g a n l a r n i m u b o r a k n o m l a r i n i q a y t a t i k l a s h i m k o n i g a e g a b o ’ l d i k . “ H o y o t i m i z d a q a n d a y o ’ z g a r i s h l a r r o ’ y b e r g a n i n i b a h o l a s h u c h u n , - d e y d i R e s p u b l i k a m i z P r e z i d e n t i I . A . K a r i m o v , - b i z g a s o d i q I t t i f o q d a n , e s k i m u s t a b i d t u z u m d a n q a n d a y t a r i x i y m e r o s q o l g a n i n i y a n a b i r k a r r a e s l a s h i m i z z a r u r … N o i n s o n i y g ’ o y a h u k m r o n b o ’ l g a n m u s t a b i d t u z u m o ’ z i n i n g b o r m a f k u r a v i y k u c h i n i , o m m a v i y a x b o r o t v o s i t a l a r i n i b u t u n m a o r i f t i z i m i n i i s h g a s o l i b o d a m l a r o n g i n i k e n g m i q y o s d a z a x a r l a r e d i . U l a r n i n g m i l l i y v a d i n i y t u y g ’ u l a r i n i q o ’ p o l r a v i s h d a k a m s i t a r , t a r i x i y h a q i q a t n i b u z u b k o ’ r s a t a r e d i . O ’ z o n a t i l i n i , m i l l i y a n ’ a n a v a m a d a n i y a t i n i , o ’ z t a r i x i n i b i l m a s l i k k o ’ p l a b o d a m l a r n i n g s h a x s i y f o j e a s i g a a y l a n i b q o l g a n e d i . ” 1 T o t a l i t a r t u z u m t a z y i q i d a n q u t u l i s h u c h u n m i l l i y o ’ z l i k n i a n g l a s h k i s h i l a r n i e s k i t a f a k k u r q o l i p l a r i d a n x a l o s q i l i s h l o z i m b o ’ l d i . B u o ’ l k a n i j t i m o i y – t a r i x i y a x a m i y a t g a e g a v a z i f a e n g a v v a l o t a r i x c h i o l i m l a r z i m m a s i g a t u s h a d i , c h u n k i : “ M a ’ n a v i y a t i n i t i k l a s h i , t u g ’ i l i b o ’ s g a n y u r t i d a o ’ z i n i b o s h q a l a r d a n k a m s e z m a y , b o s h i n i b a l a n k o ’ t a r i b y u r i s h i u c h u n i n s o n g a , a l b a t t , t a r i x i y x o t i r a k e r a k … J a m i y a t n i n g h a r b i r a ’ z o s i o ’ z o ’ t m i s h i n i y a x s h i b i l s a , b u n d a y o d a m l a r n i y o ’ l d a n u r i s h , h a r x i l a q i d a l a r t a s i r i g a o l i s h m u m k i n e m a s . T a r i x s a b o q l a r i i n s o n n i h u s h y o r l i k k a o ’ r g a t a d i , i r o d a s i n i m u s t a x k a m l a y d i ” . 2 T a r i x i y x o t i r a e s a o ’ t m i s h n i o b y e k t i v b a h o l a y d i g a n , o q n i o q , _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . K a r i m o v I . A . O ` z b e k i s t o n X X I a s r g a i n t i l m o q d a . – T . : O ` z b e k i s t o n , 2 0 0 0 . 5 b . 2 2 . K a r i m o v I . A . T a r i x i y x o t i r a s i z k e l a j a k y o ` q / / B i z o ` z k e l a j a g i m i z n i o ` z q o ` l i m i z b i l a n q u r a m i z . T . 7 . - T . : O ` z b e k i s t o n , 1 9 9 9 . 1 3 8 – 1 3 9 b . q o r a n i q o r a , d e b k o ` r s a t i b b e r a o l a d i g a n , h e c h q a n d a y g ` o y a v i y t a z y i q s i z x a l q , m i l l a t m a n f a a t l a r i g a x i z m a t q i l a o l a d i g a n t a d q i q o t l a r , f i k r l a r v a i l m i y - n a z a r i y q a r a s h l a r o r q a l i s h a k l l a n a d i . I . A . K a r i m o v t a r i x c h i – o l i m l a r v a j u r n a l i s t l a r b i l a n u c h r a s h g a n v a q t i d a ( 1 9 9 8 y i l ) “ b i z s h a k l l a n t i r a y o t g a n j a m i y a t i m i z m a f k u r a s i h a m t a r i x b u l o q l a r i d a n o z i q l a n a d i ” , m u t a x a s s i s l a r i m i z o ’ z a r o b a h s l a s h g a n v a t u r l i i l m i y q a r a s h l a r i s u r g a n h o l d a “ d a v l a t i m i z , m i l l a t i m i z n i n g h a q q o n i y i l m i y t a r i x i n i y a r a t i s h l a r i l o z i m ” , 1 d e b u q t i r d i . Y u r t b o s h i m i z n i n g u s h b u k o ’ r s a t m a s i b i z t a d q i q e t a y o t g a n d a v r l a r g a h a m t a a l l u q l i d i r . D a r v o q i y , s h o ’ r o l a r d a v r i t a r i x i , a y n i q s a i j t i m o i y – t a r i x i y j a r a y o n l a r t a ’ s i r i b o i s s h a k i l l a n g a n y a n g i u s u l d a g i m a k t a b l a r , t i z i m i , i l m , f a n , t e x n i k a , a d a b i y o t v a s a n ’ a t – m a d a n i y a t t u r l i b a h s l a r n i , y o n d a s h i s h l a r n i k e l t i r i b c h i q a r m o q d a . U l a r n i n g b a ’ z i l a r i , k o ’ p i n c h a z i m d a n , “ s o t s i a l i s t i k m a d a n i y a t ” y o q l a n s a , b a ’ z i l a r i e s a s h o ’ r o l a r d a v r i d a g i y u t u q l a r b u t u n l a y i n k o r e t i l d i . B u g u n k o m m u n i s t i k g ’ o y a , s h o ’ r o l a r d a v l a t i g ’ a y r i i n s o n i y , g ’ a y r i m i l l i y v a g ’ a y r i m a d a n i y m a q s a d l a r n i o ’ z o l d i g a q o ’ y g a n i h a m m a g a m a ’ l u m . A m m o o ’ t m i s h n i o b ’ e k t i v b a h o l a s h u c h u n u s h b u u m u m i y x u l o s a y e t a r l i e m a s . A y r i m k i s h i l a r o n g i d a s a q l a n i b k e l a y o t g a n e s k i t u s h u n c h a l a r n i b a t a m o m s i q i b c h i q a r i s h , u l a r d a t o ’ g ’ r i t a r i x i y x o t i r a n i s h a k l l a n t i r i s h u c h u n u c h u n h a r b i r d a v r d a r o ’ y b e r g a n f o j e a l a r n i n g b o r k o ’ l a m i n i , n a t i j a l a r i n i , m o h i y a t i v a q o l d i r g a n a s o r a t l a r i n i a n i q t a h l i l l a r d a o c h i b b e r i s h h a m z a r u r d i r . M a v z u n i n g o ’ r g a n i l i s h d a r a j a s i . M a v z u k o ’ p l a b t a d q i q o t l a r n i n g d i q q a t i n i o ’ z i d a j a l b e t i b k e l a d i . U l a r n i i k k i g u r u h g a a j r a t i s h m u m k i n . B i r i n c h i g u r u h g a f a y l a s u f l a r , i j t i m o o i y – m a d a n i y h a y o t n i n g n a z a r i y m a s a l a l a r i b i l a n s h u g ’ u l l a n u v c h i m a d a n i y a t s h u n o s l a r k i r a d i . B u b o r a d a T . N . Q o r i N i y o z i y , A . K . V a l i y e v , F . I s m o i l o v , G ’ . N . N a j i m o v , M . Q o r a x o n o v , X . P . P o ’ l a t o v , 3 S . S h . S h e r m u h a m m e d o v , K . B . B u r o n o v , T . J u r g e n o v , V . N . M i n e e v , G . U v a r o v , I . S h t e r n , R . K . Q u r b o n o v , U . X . Q o r a b o y e v k a b i t a d q i q o t c h i l a r n i n g i s m l a r i n i k e l t i r i s h m u m k i n . U s h b u o l i m l a r z a m o n a v i y o ’ z b e k – m a d a n i y a t i s h a k l l a n i s h i n i n g i c h k i x u s u s i y a t l a r i n i , m a d a n i y a t n i n g j a m i y a t , d a v l a t v a s h a x s h a y o t i d a g i o ’ r n i n i , m i l l i y m a d a n i y a t i n i n g u m u m i n s o n i y m a d a n i y a t b i l a n b o g ’ l i q l i k q o n u n l a r i n i t a d q i q e t a d i l a r . S h u b i l a n b i r g a u l a r n i n g i z l a n i s h l a r i d a o ’ s h a d a v r d a k e n g y o y i l g a n m a r k s c h a – l e n i n c h a m a d a n i y a t n a z a r i y a s i n i n g t a ’ s i r i h a m b o r l i g i n i i n k o r q i l i b b o ’ l m a y d i . H a t t o o ’ l k a m i z d a 8 0 - y i l l a r n i n g o ’ r t a l a r i d a t o t a l i t a r t u z u m g a q a r s h i m i l l i y o z o d l i k h a r a k a t i b o s h l a n g a n , h a t t o r e s b u b l i k a m i z m u s t a q i l l i k h a q i d a D e k l a r a t s i y a q a b u l q i l i n g a n d a v r d a ( 1 9 9 0 y i l 2 0 i y u n ) h a m a y r i m t a d q i q o t c h i l a r t a r i x i y – m a d a n i y j a r a y o n l a r n i e s k i c h a , k o m m u n i s t i k m a f k u r a n u q t a i n a z a r i d a n t a h l i l e t i s h d a d a v o m e t d i l a r . M a s a l a n V . N . M i k e e v , 1 9 9 0 y i l c h o p e t t i r g a n m o n o g r a f i y a s i d a 1 9 1 7 - 1 9 4 1 y i l l a r d a g i O ’ z b e k i s t o n d a g i t a r i x i y – m a d a n i y o ’ z g a r i s h l a r “ U l u g ’ O k t y a b r s o t s i a l i s t i k r e v a l y u t s i y a n i n g s h a r o f a t i t u f a y l i e d i ” 1 d e b y o z a d i . U n i n g f i k r i g a k o ’ r a , s o v e t h o k i m i y a t i o l i b b o r g a n m a d a n i y – m a ’ r i f i y i s h l a r , s i n f i y k u r a s h , i l m i y – a t e i s t i k t a r g ’ i b o t o ’ z b e k x o t i n – q i z l a r i n i o z o d l i k k a c h i q i s h i n i t a ’ m i n l a d i . 2 1 9 9 1 y i l c h o p e t i l g a n U . H . Q o r a b o y e v n i n g “ X a l q a n ’ a n a v i y i j o d i : q a y t a t i k l a s h v a r i v o j l a n t i r i s h m u a m m o l a r i ” m o n o g r a f i y a s i d a 3 0 - 4 0 y i l l a r d a “ t a q i q l a s h t a r t i b i ” a v j o l g a n i q a y d e t i l s a d a x a l q i j o d i j u m l a d a n , b a d i i y h a v a s k o r l i k n i n g r i v o j l a n i s h i s o s a n “ X X a s r b o s h l a r i d a n o k t y a b r r e v o l y u t s i y a s i d a n k e y i n b o s h l a n d i ” d e b k o ’ r s a t i l a d i . 3 I k k i n c h i g u r u h g a m a v z u n i t a r i x i y n a z a r d a n t a d q i q e t g a n o l i m l a r k i r a d i . U l a r n i n g b i r g u r u h i 2 0 y i l l a r o x i r i 4 0 y i l l a r b o s h i d a g i o ’ z b e k _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . М и н е е в В . Н . С т а н о в л е н и е и р а з в и т и е к у л ъ т у р н о – п р о с в е т и т е л ъ н о й р а б о т ы с р е д и ж е н щ и н У з б е к и с т а н а . - Т . : Ф а н , 1 9 9 0 . – с 3 . 2 . Қ а р а н г : Ў ш а ж о й д а . – с . 1 2 3 - 1 2 4 . 4 3 . К а р а б а е в У . Х . Т р а д и ц и о н н о е н а р о д н о е т в о р ч е с т в о : п р о б л е м қ в о з р о т д е н и я и р а з в и ч и я . - Т . : Ф а н , 1 9 9 1 . - с . 7 - 8 . m a d a n i y a t i n i u m u m i y i j t i m o i y – t a r i x i y j a r a y o n l a r n i n g t a r k i b i y q i s m i s i f a t i d a q a r a s a , i k k i n c h i g u r u h i e s a m a o r i f , a d a b i y o t , s a v o d s i z l i k n i t u g a t i s h , m i l l i y k i n o , m u s i q a , o p e r a , b a l e t , t a s v i r i y s a n ’ a t r i v o j l a n i s h i n i n g x u s u s i y y o ’ n a l i s h l a r i n i t a d q i q e t a d i l a r . U s h b u t a d q i q o t c h i l a r q a t o r i g a R . X . A m i n o v a , S h . S h . A b d u l l a y e v , X . A b d u l l a y e v , G . A b d u r a x m a n o v , K . A . A k i l o v , D . B . B a r a k a y e v , M . A . G u l y a m o v a , U . X . K a m o l o v , I . K . Q o d i r o v , R . A . K a r i m o v , V . Y a . N e p o m n i n , N . O y d i n o v , R . G . R o b i c h , C . R a d j a b o v , R . A . R a h m a n o v , S . S . S o d i q o v , I . Y . T u r s u n o v , R . S h a r a f u t d i n o v a , F . S h a r i p o v , J . X a s a n b a y e v , H . H a m i d o v , G . I . J e l t o v a l a r n i k i r i t i s h m u m k i n . 1 U s h b u o l i m l a r n i n g a s a r l a r i X X a s r n i n g b i r i n c h i y a r m i d a O ’ z b e k i s t o n d a m a o r i f , u m u m i y t a ’ l i m , o ’ r t a m a x s u s v a o l i y t a ’ l i m l a r n i n g s h a k l l a n i s h i j a r a y o n l a r i , a d a b i y o t v a s a n ’ a t d a g i o ’ z g a r i s h l a r , m a d a n i y – m a ’ r i f i y t a d q i q e t i l g a n . U l a r d a i l g a r i s u r i l g a n i l m i y – n a z a r i y q a r a s h l a r , o ’ s h a d a v r d a g i m u r a k k a b j a r a y o n l a r n i t a h l i l q i l i s h u s u l i b i z u c h u n h a m q i m m a t l i d i r . S h u b i l a n b i r g a m u s t a b i d t u z u m m u a l l i f l a r g a b o r t a r i x i y h a q i q a t n i a y t i s h g a i m k o n b e r m a g a n i h a m k u z a t i l a d i . H a t t o m u s t a q i l l i k a e r i s h g a c h h a m a y r i m r i m t a d q i q o t c h i l a r m u v a f a q q i y a t l a r n i b o ’ r t i r i b k o ’ r s a t i s h g a , t o t a l i t a r d a v r n i n g d a x s h a t l a r i n i b o r i c h a o c h i b b e r i s h n i c h e t l a b o ’ t i s h g a i n t i l a d i l a r . M a s a l a n , N . O y d i n o v y o z a d i : “ A s r i m i z n i n g 2 0 - 3 0 y i l l a r i d a O ’ z b e k i s t o n t a s v i r i y s a n ’ a t i a l o h i d a u s l u b i y i z l a n i s h l a r e v a z i g a r i v o j t o p a b o s h l a d i . ” 2 “ S h u d a v r d a x a l q i m i z h a y o t i n i n g r a n g – b a r a n g q i r r a l a r i n i o ’ z i d a a k s e t t i r g a n y a n g i e s t e t i k d u n y o n i k a s h f e t i s h b o s h l a n d i . ” 3 B a h o l a n g k i , u s h a y i l l a r i m i l l i y – m a ’ n a v i y s a n ’ a t t u r l a r i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . H a m i d o v H . O ’ z b e k a n ’ a n a v i y q o ’ s h i q c h i l i k m a d a n i y a t i t a r i x i . - T . : O ’ q i t u v c h i , 1 9 9 6 ; O y d i n o v N . O ’ z b e k i s t o n t a s v i r i y s a n ’ a t i t a r i x i d a n l a v h a l a r . – T . : O ’ q i t u v c h i , 1 9 9 7 ; Х у ш б е к о в А ю И з и с т о р и и к у л ъ т у р н о г о с т р о и т е л ъ с т в а в г о д қ п е р в о й п я т и л е т к и . – С а м а р қ а н д 1 9 5 9 . 5 2 . O y d i n o v N . O ’ z b e k i s t o n t a s v i r i y s a n ’ a t i t a r i x i d a n l a v h a l a r . – T . : O ’ q i t u v c h i , 1 9 9 7 . 5 5 b . 3 . O ’ s h a j o y d a . – 5 4 b ( k i t o b y o z i s h v a b e z a t i s h s a n ’ a t i , b e s h i k c h i l i k , g a n c h v a b . ) b i l a n s h u g ’ u l l a n g a n k a t t a t a j r i b a l i i j o d r o k o r l a r e s k i l i k t a r a f d o r l a r i s h i o r i o s t i d a t a ’ q i b g a o l i n g a n , s u r g u n v a q a t a g ’ o n q i l i n g a n . K e y i n g i y i l l a r d a m a v z u m i z g a o i d t a r i x c h i – o l i m l a r n i n g b i r q a t o r a s a r l a r i n a s h r e t i l d i k i , u l a r m u a m m o n i n g q a n c h a l i k d o l z a r b b o ’ l i b q o l a y o t g a n i d a n d a r a k b e r a d i . D . A l i m o v a , B . A h m e d o v , X . Z i y a y e v , A . X . C h o r i y e v , B . V . H a s a n o v , V . A . G e n t s h k e , A . A . G o l o v a n o v , M . I . I n a t o v , I . T u r s u n o v , H . U z o q o v , Q . E r g a s h e v , R . S h a r i p o v , R . S h a m s u t d i n o v , X . S o d i q o v , P . R a v s h a n o v k a b i t a r i x c h i o l i m l a r i m i z c h o p e t t i r g a n m o n o g r a f i k t a d q i q o t l a r , m a q o l a l a r 1 s h u r o l a r t a r i x c h i l i g i g a t a n d i d i y m u n o s a b a t d a b o ’ l i s h , o ’ r g a n i l a y o t g a n d a v r d a g i i j t i m o i y t a r i x i y v a m a d a n i y j a r a y o n l a r n i m i l l i y i s t i q l o l g ’ o y a s i n u q t a i n a z a r i d a n b a h o l a s h z a r u r l i g i n i k o ’ r s a t a d i . T a d q i q o t n i n g d a v r i y c h e g a r a s i . 2 0 y i l l a r n i n g o x i r l a r i g a k e l i b e s a m a m l a k a t d a S t a l i n c h a m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k b o s h q a r i s h i o ` r n a t i l a d i . S h u y i l l a r d a n t o i k k i n c h i j a h o n u r u s h i g a c h a b o ` l g a n d a v r x a l q i m i z t a r i x i d a b i r t o m o n d a n t o t a l b o s h q a r i s h , m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k u s u l i n i n g o ` r n a t i l i s h i , o m m a v i y q a t a g ` o n l a r n i n g u y u s h t i r i l i s h i , m a d a n i y - i j o d i y j a r a y o n l a r v a x a l q t a ’ l i m i u s t i d a n t o r s i n f i y y o n d a s h u v l a r n i n g s h a k l l a n i s h i , i k k i n c h i t o m o n d a n x a l q i m i z n i n g z a m o n a v i y i l m , f a n , t e x n i k a n i e g a l l a s h g a , j a h o n s i v i l i z a t s i y a s i y u t u q l a r i d a n b a h r a m a n d b o ` l i b , y a n g i h a y o t q u r i s h g a i n t i l i s h i j o ` s h u r g a n d a v r b o ` l d i . U s h b u d a v r d a g i z i d d i y a t l i j a r a y o n l a r d a s o v e t d a v r i a y n a n s h u d a v r d a s o t s i a l i s t i k m a d a n i y a t n i q a r o r t o p t i r i s h m a q s a d i d a j u d a k e n g g ’ o y a v i y v a m a f k u r a v i y k u r a s h l a r b o r d i . S o v e t m a d a n i y a t i n i n g g ’ o y a v i y n a z a r i y a s o s l a r i v u j u d g a k e l d i . M a d a n i y a t n i n g k e l g u s i r i v o j l a n i s h i n i b e l g i l a b b e r d i . 6 B i t i r u v m a l a k a v i y i s h i n i n g m a q s a d i v a v a z i f a l a r i : X X a s r 2 0 y i l l a r i n i n g o x i r i v a 4 0 y i l l a r n i n g b o s h i d a , t o t a l i t a r b o s h q a r i s h n i n g m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k u s u l i o ’ r n a t i l g a n v a a v j i g a c h i q q a n d a v r i d a O ’ z b e k i s t o n d a m a d a n i y a t n i n g r i v o j l a n i s h j a r a y o n l a r i n i o ’ r g a n i s h i l m i y i s h i m n i n g m a q s a d i d i r . U s h b u m a q s a d g a q o ’ y i d a g i v a z i f a l a r n i : O ’ z b e k i s t o n d a u m u m i y t a ’ l i m t i z i m a r i n i n g s h a k l l a n i s h i n i v a u l a r n i n g m a ’ m u r i y - b u y r u q b o z l i k b o s h q a r i s h i s h a r o i t i d a g i a h v o l i n i ; - o l i y , o ’ r t a m a x s u s v a k a s b t a ’ l i m i n i n g m a d a n i y a t n i n g r i v o j l a n i s h i g a t a ’ s i r e t i s h j a r a y o n l a r i n i ; - m a k t a b d a n t a s h q a r i t a ’ l i m n i n g a h o l i s a v o d s i z l i g i n i v a c h a l a s a v o d l i k n i t u g a t i s h d a g i o ’ r n i n i ; - i l m , f a n n i n g m u s t a b i d t u z u m t a z y i q i g a q a r a m a y k i s h i l a r n i n g d u n y o q a r a s h i n i r i v o j l a n t i r i s h d a g i v a x a l q x o ’ j a l i g i m u a m m o l a r i n i h a l e t i s h d a g i v a z i f a l a r i n i ; - a d a b i y o t v a s a n ’ a t n i n g m a d a n i y a t n i n g r i v o j l a n i s h i g a t a ’ s i r i n i v a u s h b u j a r a y o n l a r d a e r k i n i j o d b i l a n m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k b o s h q a r i s h i o ’ r t a s i d a g i z i d d i y a t l a r n i ; - m a d a n i y – m a ’ r i f i y i s h l a r n i n g x a l q m a d a n i y a t i v a i j o d i n i n g r i v o j l a n i s h i j a r a y o n l a r i g a t a ’ s i r i n i t a d q i q e t i s h o r q a l i e r i s h i l a d i . B i t i r u v m a l a k a v i y i s h i n i n g m e t o d o l o g i k v a i l m i y – n a z a r i y a s o s l a r i n i O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i I . A . K a r i m o v n i n g t a r i x i y x o t i r a n i s h a k l l a n t i r i s h , o ’ z b e k x a l q i n i n g t a r i x i y – m a d a n i y m e r o s i n i o ’ r g a n i s h , m i l l i y m a ’ n a v i y q a d r i y a t l a r n i t i k l a s h h a q i d a g i f u n d a m e n t a l a h a m i y a t g a e g a a s a r l a r i , f i k r – m u l o h a z a l a r i , k o ’ r s a t m a l a r i v a f a r m o n l a r i t a s h k i l e t a d i . O ’ z b e k t a r i x c h i – o l i m l a r i n i n g m u s t a b i d t u z u m h u k m r o n l i k q i l g a n v a o m m a v i y q a t a g ’ o n l a r u y u s h t i r g a n d a v r t a r i x i n i o ’ r g a n i s h j a r a y o n i d a c h i q a r g a n i l m i y – n a z a r i y x u l o s a l a r i , m i l l i y m a d a n i y r i v o j l a n i s h i n i n g i j t i m o i y t a r i x i y x u s u s i y a t l a r i h a q i d a g i f i k r l a r i i l m i y 7 i s h u c h u n k o n s e p s u a l a h a m i y a t g a e g a . I l m i y i s h d a f a l s a f a n i n g m i l l i y v a u m u m i n s o n i y m a d a n i y a t l a r n i n g u z v i y b o g ’ l i q l i g i , x a l q m a d a n i y a t i , s a n ’ a t i , i j o d i n i n g t a d r i j i y r i v o j l a n i s h i q o n u n l a r i g a b u y s u n i s h i h a q i d a g i h u l o s a l a r g a h a m t a y a n i l d i . B i t i r u v m a l a k a v i y i s h i n i n g i l m i y y a n g i l i g i : 1 . O ’ z b e k t a r i x s h u i n o s l i g i d a h a l i t o ’ l a o ‘ r g a n i l m a g a n , t o t a l i t a r b o s h q a r i s h n i n g m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k u s u l i o ’ r n a t i l g a n , X X a s r 2 0 y i l l a r i n i n g o x i r i v a m u s t a b i d t u z u m h u k m r o n l i g i a v j o l g a n 4 0 y i l l a r n i n g b o s h i d a m a d a n i y a t n i n g a h v o l i , r i v o j l a n i s h j a r a y o n l a r i , i j t i m o i y – t a r i x i y o ’ z g a r i s h l a r g a t a ’ s i r i m a s a l a l a r i O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i n i y a r a t i s h k o n s e p s i y a s i n u q t a y i n a z a r i d a n t a d q i q e t i l g a n . 2 . M u s t a b i d t u z u m o ’ z h u k m r o n l i g i n i o ’ r g a n i s h g a i n t i l i s h i g a q a r a m a y O ’ z b e k i s t o n d a j a h o n s i v i l i z a t s i y a s i y u t u q l a r i g a m u n o s i b h i s s a q o ’ s h g a n i l m , f a n , a d a b i y o t v a s a n ’ a t a s a r l a r i y a r a t i l g a n i , m i l l i y m a d a n i y a t i m i z n i n g y i r i k n a m o y o n d a l a r i y e t i s h i b c h i q q a n i , u l a r n i n g i j o d i y i z l a n i s h l a r i t u f a y l i j a h o n x a l q l a r i o ’ z b e k x a l q i n i n g m a d a n i y a t i b i l a n y a q i n d a n t a n i s h i s h g a m u v a f f a q b o ’ l g a n i o c h i b b e r i l g a n . 3 . T a d q i q e t i l g a n d a v r d a O ’ z b e k i s t o n d a o l i y , o ’ r t a m a x s u s v a k a s b t a ’ l i m i t o ’ l a s h a k l l a n g a n i , u n d a y e t i s h i b c h i q q a n m u t a x a s s i s k a d r l a r m i l l i y m a d a n i y a t n i n g s o b i q S S S R x a l q l a r i b i l a n h a m k o r l i k d a r i v o j l a n t i r i s h g a o ` l k a n h i s s a q o ’ s h g a n i , y o s h l a r i m i z o r a s i d a i l m , f a n , t e x n i k a n i e g a l l a s h g a q i z i q i s h k e s k i n o s h g a n i k o ’ r s a t i l g a n . B u y u t u q l a r s h o ’ r o l a r s a l t a n a t i n i n g e m a s , e n g a v v a l o o ’ z b e k x a l q i n i n g h o h i s h i v a o r z u u m i d l a r i n i n g n a t i j a s i s i f a t i d a q a r a l g a n . 4 . M u s t a b i d t u z u m o ’ s h a d a v r i c h i d a a l i f b o n i , y o z u v n i u c h m a r t a o ’ z g a r t i r d i . B u k i s h i l a r o ’ r t a s i d a s a v o d s i z l i k v a c h a l a s o v o d l i k n i k e n g y o y i l i s h i g a s a b a b b o ’ l d i . B i r o q x a l q i m i z o ’ z i n i n g m i l l i y m a d a n i y a t i d a n v a t a r i x i y – m a d a n i y a n ’ a n a l a r i d a n v o z k e c h m a d i , o ’ z i n i n g m u l o q o t t i l i n i , n u t q m a d a n i y a t i n i s a q l a b q o l d i , z a r u r b o ’ l g a n i d a u n i u m u m i n s o n i y b e l g i l a r b i l a n b o y i t d i . D e m a k , h a r b i r 8 x a l q d a s h u n d a y t a r i x i y – m a d a n i y p a r a d i g m a l a r m a v j u d b o ’ l a r e k a n k i , u l a r n i e n g g ’ a y r i i n s o n i y v a g ’ a y r i m a d a n i y – t u z u m l a r h a m b a t a m o m y o ’ q q i l a o l m a y d i . 5 . A d a b i y o t , s a n ’ a t , m a d a n i y – m a ’ r i f i y i s h l a r , x a l q i j o d i y o t i m a d a n i y a t n i n g e n g m u h i m t a r k i b i y q i s m l a r i s i f a t i d a i j t i m o i y m u n o s a b a t l a r n i n g v a y o s h a v l o d n i n g s h a k l l a n i s h i g a t a ’ s i r e t a d i . S h u n i n g u c h u n h a m m u s t a b i d s h o ’ r o l a r h u k u m a t i v a k o m m u n i s t i k p a r t i y a u s h b u s o h a l a r u s t i d a n o ’ z i n i n g y a k k a h u k m r o n l i g i n i o ’ r n a t i s h g a i n t i l g a n . I l m i y i s h d a u s h b u h u k m r o n l i k n i n g s a l b i y o q i b a t l a r i , m i l l i y m a d a n i y a t n i n g t o ’ l a q o n l i r i v o j l a n i s h i g a a k s t a ’ s i r i k e n g m a n b a l a r , m i s o l l a r a s o s i d a o c h i b b o r i l g a n . U n d a , t o t a l i t a r b o s h q a r i s h , m u s t a b i d t i z u m i j t i m o i y – t a r i x i y j a r a y o n l a r g a q a n c h a l i k o ’ z b o s h i m c h a l i k b i l a n a r a l a s h m a s i n x a l q o ’ z m a d a n i y a t i n i y a r a t i s h i s t a g i d a n , e r k i n i j o d q i l i s h v a d e m o k r a t i y a d a y a s h a s h u m i d l a r i d a n v o z k e c h m a y d i , d e g a n f i k r i l g a r i s u r i l g a n . E r k i n i j o d q i l i s h , d e m o k r a t i y a d a y a s h a s h n i n g a s l m o h i y a t i e s a “ i n s o n q a d r – q i m m a t i , h u r m a t i h a m m a n a r s a d a n u l u g ’ , d e g a n a q i d a d a n i b o r a t ” . 1 B i t i r u v m a l a k a v i y i s h i n i n g a m a l i y a h a m i y a t i s h u n d a k i , u n i n g n a t i j a l a r i d a n o ’ r t a m a k t a b l a r , o l i y v a o ’ r t a m a x s u s o ’ q u v y u r t l a r i d a o ’ q i t i l a d i g a n O ’ z b e k i s t o n t a r i x i , m a d a n i y a t s h u n o s l i k , m a ’ n a v i y a s o s l a r i k a b i f a n l a r d a f o y d a l a n i s h m u m k i n . X u d d i s h u n i n g d e k u l a r d a n d a r s l i k l a r , o ’ q u v r e j a l a r i v a u s l u b i y q o ’ l l a n m a l a r t a y y o r l a s h d a f o y d a l a n s a h a m b o ’ l a d i . I l m i y i s h n i n g i l m i y – n a z a r i y x u l o s a l a r i v a u n d a q o ’ l l a n i l g a n t a d q i q o t u s u l l a r i n a v b a t d a g i i l m i y i z l a n i s h l a r g a a s o s q i l i b o l i n i s h i m u m k i n . Y o s h l a r d a t a r i x i y x o t i r a n i , m i l l i y m a d a n i y a t g a , a j d o d l a r i m i z q o l d i r i l g a n t a r i x i y – m a d a n i y b o y l i k l a r g a h u r m a t r u h i n i s h a k l l a n t i r i s h d a , i l m i y i s h d a i s h l a b c h i q i l g a n t a v s i y a l a r d a n f o y d a l a n i s h m u h i m a h a m i y a t g a e g a d i r . 9 B i t i r u v m a l a k a v i y i s h n i n g x a j m i v a t u z i l i s h i K i r i s h , i k k i b o b , b e s h b o ’ l i m , x u l o s a v a a d a b i y o t l a r r u y x a t i d a n i b o r a t . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . K a r i m o v I . A . Y u k s a k m a ’ n a v i y a t s i z k e l a j a k y o ’ q \ \ Y a n g i c h a f i k r l a s h v a i s h l a s h – d a v r t a l a b i . T . : O ’ z b e k i s t o n , 1 9 9 7 . 1 4 8 b . I B O B . S o v e t m u s t a b i d t u z u m i – c h o r i z i m m u s t a m l a k a c h i l i k s i y o s a t i n i n g v o r i s i v a d a v o m c h i s i . 1 - § . O ’ z b e k x a l q i m a d a n i y a t i t a r i x i g a q i s q a c h a s h a r q . O g ’ i r m a d a n i y a t d a g i t a r a q q i y o t . M a d a n i y a t i m i z t a r i x i m a m l a k a t i m i z d a , x o n a d o n i m i z d a a s r l a r d a v o m i d a y a s h a b k e l a y o t g a n q a d i m i y q a d r i y a t l a r d a o ’ z a k s i n i t o p g a n . U l a r g o ’ z a l l i k n i h i s q i l i s h m u h i t i n i y a r a t g a n , x a l q i m i z n i n g b u y u k t a r i x i n i o ’ z i d a a k s e t t i r g a n b o ’ l i b , o ’ s i b k e l a y o t g a n a v l o d o n g i g a t a r i x i y i d r o k u r u g ’ l a r i n i q a d a b , q a l b i g a e s a V a t a n g a m u h a b b a t g ’ o y a l a r i n i s i n g d i r i b , u l a r n i y u k s a k m a ’ n a v i y r u h d a t a r b i y a l a b k e l g a n . S h u n i n g u c h u n h a m k e y i n g i 1 3 0 y i l d a n o r t i q d a v r m o b a y n i d a m a d a n i y a t i m i z b o s h d a n k e c h i r g a n f o j i a l a r n i b u t u n t e r a n l i g i b i l a n t a s a v v u r q i l i s h q i y i n . L e k i n b u f o j e a l a r o ’ z t a r i x c h i l a r i n i d a v o m e t m o q d a , o ’ z t a r i x i n i y o z i l i s h i n i t a l a b e t m o q d a . T a r i x d a n s h u n a r s a m a ’ l u m k i , m u s t a m l a k a c h i l i k e n g a v v a l o b o s i b o l i n g a n x a l q m i l l a t n i m a ’ n a v i y q a s h s h o q l i k k a d u c h o r e t i s h y o ’ l i d a n b o r g a n l a r . B u n d a y y o ’ l i s t i l o c h i l a r n i n g t a r i x s i n o v i d a n o ’ t g a n , s i n a l g a n , a y n i p a y t d a u l a r n i n g m a ’ l u m s i y o s a t l a r i n i y a s h i r i b t u r u v c h i y o ’ l d i r . B u j i h a t d a n O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i I s l o m K a r i m o v n i n g q u y i d a g i m u l o h a z a l a r i d i q q a t g a s a z o v o r d i r . “ X o h o ’ t m i s h d a , x o h b u g u n b o ’ l s i n , b o s h q a m i l l a t , d a v l a t n i o ’ z i g a q a r a m q i l i s h n i y a t i d a h a r a k a t q i l g a n , q i l a y o t g a n k u c h l a r d o i m o b i r s i y o s a t n i y u r i t g a n l a r , y u r i t a d i l a r : y a ’ n i q a r a m x a l q n i n g m a ’ n a v i y , m a d a n i y , t a r i x i y m e r o s i n i y o ’ q q i l i s h u n d a n j u d o e t i s h m i s o l k e r a k m i ?10 S o v e t d a v r i d a o ’ z b e k m i l l a t i t a r i x i n i b u z i b k o ’ r s a t i s h d a n , u n i c h a l k a s h t i r i b y o r i t i s h d a n , b a ’ z i s a h i f a l a r n i u m u m a n k o ’ r s a t m a s l i k d a n m a q s a d n i m a e d i ? С h o r R щ s s i y a n i n g S x o b e l e v d e g a n g e n e r a l i s h u n d a y d e b y o z g a n e d i : “ M i l l a t n i y o ’ q q i l i s h u c h u n u n i q u r i s h s h a r t e m a s , u n i n g m a d a n i y a t i n i , s a n ’ a t i n i , t i l i n i y o ’ q q i l s a n g b a s , t e z o r a d a o ’ z i t a n a z z u l g a u c h r a y d i . ” X o ’ s h , s h u g a p l a r n i t a r i x c h i l a r i m i z b i l a d i m i ? A f s u s k i , k o ’ p o l i m l a r i m i z o n g i d a e s k i t u z u m a s o r a t l a r i m a h k a m q o l g a n . U l a r h o z i r m u s t a q i l l i k s h a r o i t i d a h a m k i m d a n d i r q o ’ r q i b , c h o ` c h i b g a p i r a d i l a r . 1 N a z a r i m i z d a , n i q o b l a n g a n m u s t a m l a k a c h i l i k s i y o s a t i n i n g t u b m o h i y a t i n i b u n d a n a n i q v a l o ’ n d a q i l i b t u s h u n t i r i b b e r i s h n i n g i m k o n i b o ’ l m a s a k e r a k . R o s s i y a m u s t a m l a k a c h i l a r i v a k o m m u n i s t i k m a f k u r a “ a l l o m a ” l a r n i n g b o y o ’ z b e k m a d a n i y a t i n i k i s h i l a r i j t i m o i y o n g i d a n s h u u r i d a n s i q i b c h i q a r i s h g a u n d a g a n n a r s a n i m a d a ? N i m a u c h u n u l a r o ’ z b e k m i l l i y – m a d a n i y b o y l i k l a r i n i y u r t i m i z d a n z o ’ r a v o n l a r c h a o l i b k e t i s h g a h a r a k a t q i l d i l a r ? B u n i t u s h u n i s h u c h u n t a r i x g a n a z a r t a s h l a b , e ’ t i b o r i n i q u y i d a g i m u h i m n u q t a l a r g a q a r a t i s h l o z i m . M a ’ l u m k i T u r o n , T u r k i s t o n o ’ l k a s i q a d i m d a n j a h o n s i v i l i z a t s i y a s i n i n g a s o s i y b e s h i k l a r i d a n b o ’ l g a n , b u n d a q a d i m s h u n o s o l i m l a r i m i z n i n g i l m i y i z l a n i s h l a r i , u l a r q o ’ l g a k i r i t g a n n a t i j a l a r g u v o h l i k b e r a d i . D a r h a q i q a t , A f r o s i y o b , V a r a x s h a , B o l a l i k t e p a , F a y o z t e p a , S o p o l l i t e p a , A y r i t o m s a r o y l a r n i n g h a s h a m a t l i d e v o r b e z a k l a r i v a u l a r n i n g b e t a k r o r l i g i o ’ t m i s h m e ’ m o r l a r i n i n g n o z i k d i d i , y u k s a k b i l i m i n i n a m o y o n e t i s h b a r o b a r i d a o ` l k a m i z h u k m d o r l a r i n i n g q a d i m g i d a v r l a r d a g i h a y o t v a t u r m u s h t a r z i j u d a d a b d a b a l i b o ’ l i b , u l a r b e h i s o b b o y l i k k a e g a b o ’ l g a n l a r i n i k o ’ r s a t a d i . S h u n i a l o h i d a q a y d q i l i s h l o z i m k i , M a r k a z i y O s i y o q a d i m - q a d i m d a n U r a r t u , M i s r , Y u n o n i s t o n , B o b i l , R i m k a b i Y a q i n S h a r q v a G ’ a r b d a v l a t l a r i b i l a n o ’ z a r o s a v d o – s o t i q i s h l a r i n i o l i b b o r g a n . T u r o n d a n o ’ t g a n “ B u y u k i p a k y o ’ l i ” e s a S h a r q i y O s i y o v a H i n d i s t o n n i 11 O ’ r t a Y e r d e n g i z i m a m l a k a t l a r i b i l a n b o g ’ l a r e d i . B u y o ’ l u s t i d a n S i a n , D u n x u a n , Y o r k e n t , S a m a r q a n d , B u x o r o , T e r m i z , M a r v k a b i j a h o n s i v i l i z a t s i y a s i g a o ` l k a n h i s s a q o ’ s h g a n s h a h a r l a r j o y l a s h g a n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . K a r i m o v I . A . “Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q” – Toshkent,. “Sharq”, 1998 yil, 24 bet. b o ’ l i b , s a v d o g a r l a r s o t i l a d i g a n m o l l a r q a t o r i d a t u r i s h m a d a n i y a t , s a n ’ a t v a f a n s o h a l a r i b o ’ y i c h a y a n g i l i k l a r n i h a m k e l t i r g a n l a r . C h u n o n c h i , X i t o y g a S u g ’ d i y o n a d a n g a z l a m a , g i l a m , b e z a k b u y u m l a r i v a q i m m a t b a h o t o s h l a r , B a q t r i y a d a n t u y a l a r , F a r g ’ o n a d a n a r g ’ u m o t l a r , B a d a x s h o n d a n l a ’ l , H i n d i s t o n d a n X i t o y g a k u m u s h v a f i l s u y a g i d a n i s h l a n g a n b u y u m l a r v a z i r a v o r l a r v a b o s h q a m a h s u l o t l a r o l i b b o r i l g a n . A l b a t t a , h u d u d l a r i m i z d a n m i l l i y – m a d a n i y b o y l i k l a r n i n g t a s h i b k e t i l i s h i t u r l i b o q i n c h i l i k , i s t i l o c h i l i k y u r i s h l a r i d a v r i d a j u d a a v j o l d i . B i r o q e ’ t i r o f e t i s h j o i z k i , t u r l i s a v d o – s o t i q j a r a y o n l a r i , m a d a n i y a l o q a l a r d a v r i d a h a m k o ’ p l a b m a d a n i y b o y l i k l a r i m i z b e g o n a y u r t l a r d a q o l i b k e t g a n . O ’ z b e k x a l q i m i l l i y – m a d a n i y b o y l i k l a r i n i n g t a l o n – t a r o j q i l i n i s h i , x u s u s a n a r a b i s t i l o s i d a v r i d a a v j i g a c h i q d i . U s h b u h u d u d d a a z a l d a n y a s h a b k e l g a n x a l q l a r m a f k u r a s i v a u n i n g a s o s i n i t a s h k i l e t g a n d i n i y a q i d a l a r n i n g b e k o r q i l i n i s h i v a u l a r o ’ r n i g a y a n g i d i n - i s l o m n i n g m a j b u r a n j o r i y e t i l i s h i o ` l k a d a g i i j t i m o i y – s i y o s i y , m a d a n i y – m a f k u r a v i y v a z i y a t n i t u b d a n o ’ z g a r t i r i b y u b o r d i . B o s q i n c h i l a r o ’ l k a d a a m a l d a b o ’ l i b k e l g a n m a h a l l i y y o z u v l a r n i , x u s u s a n x o r a z m i y y o z u v i n i b e k o r q i l g a n l a r . X o r a z m d a g i i l m t a r g ’ u b o t i b i l a n s h u g ’ u l l a n a d i g a n z i y o l i l a r n i q a t t i q t a ’ q i b o s t i g a o l g a n l a r . C h u n o n c h i Q u t a y b a x a t t o t l a r n i y o ’ q o t g a n , r u h o n i y l a r n i q a t l e t t i r i b , u l a r n i n g k i t o b l a r i v a o ` r a m a x a t y o z u v l a r i n i o ’ t d a y o n d i r g a n , n a t i j a d a x o r a z m l i k l a r y a l p i s a v o d s i z l i k k a m a h k u m e t i l g a n l a r . B e r u n i y v a N a r s h a n i y k a b i a l l o m a l a r n i n g g u v o h l i k b e r i s h l a r i c h a , a r a b i s t i l o c h i l a r i x a l q q a h a m m o d d i y z a r a r y e t k a z d i , m i l l i y h o k i m i y a t t u g a t i l d i , s h a h a r l a r , q a d i m g i m a d a n i y a t y o d g o r l i k l a r i , m a v j u d 12 y o z u v l a r , k i t o b l a r y o n d i r i l i b , m u h t a s h a m m e ’ m o r i y v a s a n ’ a t n a m u n a l a r i y a k s o n q i l i n d i . ( 1 ) I X a s r n i n g i k k i n c h i y a r m i d a n a h v o l b i r m u n c h a y a x s h i l a n a b o r d i . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . B e r u n i y “ Q a d i m g i x a l q l a r d a n q o l g a n y o d g o r l i k l a r ” . A b u B a k r M u h a m m a d I b n J a f a r N a x s h a b i y “ B u x o r o t a r i x i ” T o s h k e n t , “ M e ’ r o s ” , 1 9 9 1 y i l S o m o n i y l a r d a n s o ’ n g k e y i n g i a s r l a r d a o ` l k a d a Q o r a x o n i y l a r , G ’ a z n a v i y l a r , X o r a z m s h o h l a r d a v l a t l a r i v u j u d g a k e l d i . S h u b i l a n b i r g a Y a q i n v a O ’ r t a S h a r q s h a k l l a n g a n y o s h m u s u l m o n d a v l a t l a r i o ’ r t a s i d a i q t i s o d i y – m a d a n i y a l o q a l a r j o n l a n d i , m a d a n i y a t n a m u n a l a r i n i a y r i b o s h l a s h , o ’ z a r o m a ’ n a v i y t a ’ s i r k u c h a y d i . M a z k u r m a d a n i y d a v r y u k s a l i s h i n i n g y o r q i n s i y m o l a r i b o ’ l m i s h F a r o b i y , A b u A l i I b n S i n o , B e r u n i y , R u d a k i y , M a h m u d Q o s h g ’ a r i y , Y u s u f X o s X o j i b k a b i d a h o l a r m a r k a z i y O s i y o m a d a n i y a t i n i n g r i v o j l a n i s h d a j u d a k a t t a v a s e z i l a r l i r o l o ’ y n a d i l a r . A r a b x a l i f a s i M a ’ m u n o ’ z v a q t i d a M a r k a z i y O s i y o l i k a l l o m a l a r n i x a l i f a l i k m a r k a z i b o ’ l g a n B o g ’ d o d d a g i m a s h h u r a k a d e m i y a s i g a o l i b k e t g a n i d a , u l a r b u i l m – f a n v a m a ’ d a n i y a t o l i y d a r g o h i n i n g k o ’ r k i b o ’ l g a n e d i l a r . Q a y d e t i s h l o z i m k i , b u u l u g ’ m a ’ n a v i y a t d a r g ’ a l a r i o r a s i d a M u h a m m a d X o r a z m i y , A h m a d F a r g ’ o n i y , J a v h a r i y , I b n M a n s u r M a r v a r i d i y k a b i y i r i k a l l o m a l a r h a m b o r e d i . O ` r t a O s i y o x a l q l a r i , x u s u s a n o ` z b e k l a r o r a s i d a n y e t i l i b c h i q q a n b u m u t a f a k k i r l a r n i n g n o m l a r i j a h o n m a d a n i y a t i t a r i x i s a h i f a l a r i g a o l t i n s a t r l a r b i l a n b i t i l g a n d i r . B u y e r d a a r a b , f o r s v a t u r k i y t i l l a r d a ( b i t i l g a n ) m u a y y a n t i z i m g a s o l i n g a n i j o d i y j a r a y o n y o ` l g a q o ` y i l d i . B u d a v r m a d a n i y a t i o ` z i n i n g k u c h l i v a t a n p a r v a r l i k k a d a ’ v a t e t i s h i , a q l - z a k o v a t n i e ’ z o z l a s h i b i l a n u m u m i n s o n i y q a d r i y a t l a r y u k s a k l i g i g a k o ` t a r i l a o l d i . Q a d i m g i F o r s , H i n d , A r a b , Y u n o n m a d a n i y q a d r i y a t l a r i n e g i z i d a a d a b i y o t l a r d a “ m u s u l m o n m a d a n i y a t i ” d e b n o m o l g a n y a n g i m a d a n i y q a t l a m v u j u d g a k e l d i . V a t a n i m i z m a d a n i y a t i t a r i x i d a g i b u u y g ’ o n i s h d a v r i , b i r i n c h i n a v b a t d a q a r a m l i k d a n q u t i l i s h , m u s t a q i l m a f k u r a , m u s t a q i l i j o d , m u s t a q i l m a ’ n a v i y a t s a m a r a s i b o ’ l d i . 13 S h u n i q a y d e t i s h l o z i m k i , u y g ’ o n i s h d a v r i n i n g i l k b o s q i c h i I X - X I I a s r l a r d a o ’ z b e k m i l l i y m a d a n i y a t i j u d a c h u q u r l a b r i v o j t o p d i , o ` s h a d a v r a l l o m a l a r i n i n g j a h o n s i v i l i z a t s i y a s i g a q o ’ s h g a n h i s s a s i c h e k s i z b o ’ l d i . B i r o q X I I I a s r b o s h l a r i d a O ’ r t a O s i y o g a m o ` g ’ u l i s t i l o c h i l a r i n i n g b o s t i r i b k e l i s h i o ’ l k a n i n g b o y m a d a n i y m e ’ r o s i n i y a k s o n q i l d i , b o s h l a n g a n u y g ’ o n i s h d a v r i m a d a n i y a t i r i v o j i n i i z d a n c h i q a r d i . B o s h q a b a r c h a i s t i l o c h i l a r k a b i m o ` g ` u l b o s q i n c h i l a r i o ’ l k a m a d a n i y v a m a ’ n a v i y h a y o t i b o s h i g a b i t g a n b a l o b o ’ l d i . K u t u b x o n a l a r t a l a n i b , k i t o b l a r o y o q o s t i q i l i n d i . M u q a d d a s k i t o b l a r s a q l a n g a n s a n d i q l a r o t l a r u c h u n o x u r x i z m a t i n i o ’ t a y d i g a n b o ’ l d i . I l k y u l d u z l a r i b o ’ l m i s h m u l l a l a r , s h a y x l a r q u l l a r q a t o r i n u f u z l i m o ` g ` u l h a r b i y l a r i g a x i z m a t k o r q i l i b b e r i l d i . K o ’ p g i n a m o ’ t a b a r q i z l a r e s h a k v a x a c h i r b o q i s h g a m a j b u r q i l i n d i . M u s u l m o n d u n y o s i n i n g m a r k a z l a r i d a n b i r i b o ’ l g a n B u x o r o b o s q i n c h i m o ` g ` u l l a r n i n g d a s t l a b k i h a m m a s i d a n s o ’ n g k o ’ p d a h s h a t l a r n i b o s h d a n k e c h i r d i . M a d a n i y a t v a s a n ’ a t n i n g b a r c h a t u r l a r i i s t i l o c h i l i k d a v r i d a k a t t a z a r b a g a u c h r a d i . Y a k s o n e t i l g a n o b i d a l a r , m a d a n i y i n s h o o t l a r , t a l a b k e t i l g a n z a r g a r l i k b u y u m l a r i , y o ’ q q i l i n g a n y o z m a m a d a n i y a t i m i z b u l a r n i n g b a r i s i x a l q i m i z m a ’ n a v i y h a y o t i n i n g k e y i n g i b o s q i c h l a r i d a o ’ z i n i n g a y a n c h l i t a ’ s i r i n i k o ’ r s a t d i . “ O ’ z l a r i n i n g s a n ’ a t l a r i v a a x l o q l a r i , n o z i k t a b i a t l a r i i l m – m a ` r i f a t l a r i b i l a n d o n g t a r a t g a n . M o v a r a u n n a h r a h o l i s i b a x t s i z l i k k a u c h r a b m a s x a r a e t i l d i . B u y u k b i r e l s h a m o l d a y t a r q a b k e t d i . ” X u s u s a n q o c h o q b u x o r o l i k l a r d a n b i r i X u r o s o n g a k e l i b o ` z v a t a n i n i n g a h v o l i n i q u y i d a g i b a y t d a k e l t i r g a n e d i : O m a d a n d u k u n a n d u s u h t o n d u x u s h t a n d u b u r d a n d u r a f t a n d ( k e l d i l a r u , y e m i r d i l a r u , y o n d i r d i l a r u , u l d i r d i l a r u , t a l a d i l a r u , k e t d i l a r ) 1 M a r k a z i y O s i y o A m i r T e m u r h o k i m i y a t i o s t i d a b i r l a s h t i r i l i b , m o ` g ` u l i s t i l o c h i l a r i o ’ l k a d a n h a y d a b c h i q a r i l g a n d a n s o ’ n g X I V a s r n i n g o ’ r t a l a r i d a n e ’ t i b o r a n b u y e r d a m a d a n i y a t y a n a d a y u k s a l a 14 b o s h l a d i . T e m u r o l i m l a r , s a n ’ a t k o r l a r , i l m – f i d o i y l a r i n i o ’ z i g a y a q i n t u t a r d i . U u l a m o v a f o z i l l a r g a i z z a t – i k r o m k o ’ r s a t i b , u l a r n i h a r _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . H e r m o n v a n b e r i . “ B u x o r o y o h i d M o v a r a u n n a h r t a r i x i ” . T o s h k e n t . 1 9 9 0 y i l , 2 3 - 2 4 b e t l a r . q a n d a y k i s h i l a r d a n m u q a d d a s b i l a r d i . A m i r T e m u r n i n g M o v a r a u n n a h r d a k u t u b x o n a c h i l i k i s h i n i r i v o j l a n t i r i s h g a d u n y o d a g i e n g y a x s h i , q i m m a t l i q o ’ l y o z m a l a r n i m a m l a k a t k u t u b x o n a l a r i d a s a q l a s h y o ’ l i d a n q i l g a n s a ’ y – h a r a k a t l a r i , a y n i q s a d i q q a t g a s a z o v o r d i r , x u s u s a n , u n i n g s h a x s a n o ’ z i S a m a r q a n d d a k u t u b x o n a t a s h k i l q i l i s h g a b o s h – q o s h b o ’ l d i . Q o ’ l y o z m a l a r n i k o ’ c h i r i s h v a k i t o b t a y y o r l a s h u s t a x o n a l a r i d a m i l l i y k i t o b s a n ’ a t i n i n g e n g y a x s h i u s t a l a r i n i t o ’ p l a g a n . T e m u r i y s h a h z o d a l a r d a n S h o h r u h , B o y g u n q u r v a X u s a y n B o y q a r o l a r n i n g k u t u b x o n l a r i h a m n o y o b v a r a n g – b a r a n g a d a b i y – b a d i i y , i l m i y k i t o b l a r g a b o y l i g i j i h a t i d a n T e m u r n i n g S a m a r q a n d d a g i s u l o l a v i y k u t u b x o n a s i d a n q o l i s h m a s e d i . B i r g i n a U l u g ’ b e k r a s a d x o n a s i q o s h i d a b o y k u t u b x o n a t a s h k i l e t i l i b u n d a f a n n i n g d e y a r l i b a r c h a s o h a l a r i g a t e g i s h l i q a r i y b 1 5 m i n g k i t o b s a q l a n g a n . 1 A m m o , a f s u s k i , U l u g ’ b e k n i n g o ’ l d i r i l i s h i d a n s o ’ n g T e m u r i y l a r n i n g s u l o l a v i y k u t u b x o n a s i o ’ z a r o f e o d a l u r u s h l a r n a t i j a s i d a a s t a – s e k i n t a l o n – t a r o j q i l i n d i v a d u n y o b o ’ y l a b s o c h i l i b k e t d i . O ’ z b e k i s t o n n i n g T e m u r i y l a r d a v r i d a n k e y i n g i t a r i x i o n g g a t a h l i k a l i k e c h d i , o ’ l k a i j t i m o i y t u r m u s h d a n o c h o r l i k b u y e r d a y a s h a g a n x a l q l a r h a y o t i n i b e l g i l o v c h i x u s u s i y a t g a a y l a n d i . B i r o q b u n d a y q i y i n c h i l i k l a r g a q a r a m a s d a n , o ’ z b e k m i l l i y m a d a n i y a t i r i v o j t o p d i , u n i n g y a n g i d a n – y a n g i y o ’ n a l i s h l a r i p a y d o b o ’ l a b o s h l a d i , o ’ z b e k t i l i d a y a r a t i l g a n a s a r l a r k o ’ p a y a b o r d i . Z a h r i d d i n M u h a m m a d B o b u r , A b d u l l a i b n M u h a m m a d i b n A l i N a s r u l l o h i y , T u r d i , A b u l g ’ o z i x o n , M u s h f i q i y S a i d a N a s a f i y k a b i a d i b v a s h o i r l a r I b n B o b o 15 S a m a r q a n d i y M u h a m m a d A m i r a l - M u n a j j i m a l - B u x o r i y , A b u Y o q i b i b n N a s r D o n i s h B u x o r i y k a b i m u n a j j i m l a r n i n g f a o l i y a t k o ’ r s a t g a n l i g i O ’ z b e k i s t o n h u d u d i d a i l m – f a n v a m a d a n i y a t t a r a q q i y e t g a n l i g i d a n d a l o l a t b e r a d i . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . M u h a m m a d j o n o v A . “ T e m u r v a T e m u r i y l a r s a l t a n a t i ” . T o s h k e n t 1 9 9 4 y i l , 1 1 8 - b e t l a r . O ` r t a O s i y o n i n g C h o r R o s s i y a s i t o m o n i d a n b o s i b o l i n i s h i m a ’ n a v i y - m a d a n i y s o h a d a h a m m u r a k k a b j a r a y o n l a r n i k e l t i r i b c h i q a r d i . C h o r i z m m a d a n i y a t s i y o s a t i n i n g m a r k a z i y y o ` n a l i s h i O ` r t a O s i y o x a l q l a r i n i m a ’ n a v i y j i h a t d a n a s o r a t g a s o l i s h g a i s l o m d i n i n i n g t a ’ s i r i n i s u s a y t i r i b , m i l l i y o ` z l i k n i a n g l a s h n i b a r t a r a f e t i s h g a q a r a t i l g a n e d i . 1 S h u b i l a n b i r g a C h o r m a ’ m u r i y a t i n i n g i n t i l i s h l a r i g a z i d r a v i s h d a o ` l k a n i n g m a ’ n a v i y h a y o t i g a m a d a n i y t a r a q q i y o t i g a o b ’ e k t i v r a v i s h d a y o r d a m b e r u v c h i y a n g i i j t i m o i y - m a d a n i y h o d i s a l a r k i r i b k e l d i . T u r k i s t o n , B u x o r o v a X i v a g a r u s t e a t r g r u p p a l a r i n i n g u l a r q a t o r i d a V . M . S a m a r i n k a b i b u y u k r u s s a h n a u s t a l a r i n i n g k e l i s h i m a s h h u r r u s y o z u v c h i l a r i a s a r l a r i n i n g o ` z b e k t i l i g a t a r j i m a q i l i n i s h i , o m m a v i y k u t u b x o n a l a r n i n g o c h i l i s h i , g a z e t a , t e l e g r a f , g r a m m a f o n , f o t o g r a f i y a , k i n o m o t o g r a f i y a , b o s m a x o n a l a r n i n g p a y d o b o ` l i s h i m a h a l l i y x a l q l a r h a y o t i g a y a n g i l i k l a r k i r i t a b o s h l a d i . 2 U m u m a n o l g a n d a i k k i m u s t a b i d t u z u m d a v r i d a s i y o s i y v a m a f k u r a v i y j i h a t d a n n i h o y a t d a o g ` i r s h a r o i t d a o ` z b e k m i l l i y m a d a n i y a t i m a ’ l u m d a r a j a d a r i v o j l a n d i , a y r i m s o h a l a r d a e s a y u q o r i n a t i j a l a r g a e g a b o ` l d i , l e k i n u n g a b u s i y o s i y t u z u m l a r n i n g y e t k a z g a n t a l o f a t l a r i c h e k s i z b o ` l d i v a f o j e a l a r g a o l i b k e l d i . 16 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . A l i m o v a D . A . “ T a r i x s h a h i d l i g i v a s a b o q l a r i : C h o r i z m v a s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a O ` z b e k i s t o n m i l l i y b o y l i k l a r i n i n i n g o ` z l a s h t i r i l i s h i ” T o s h k e n t , “ S h a r q ” , 2 0 0 1 y i l 3 3 3 - 3 3 5 b e t l a r . 2 . A l i m o v a D . A . “ T a r i x s h a h i d l i g i v a s a b o q l a r i ” T o s h k e n t , “ S h a r q ” , 2 0 0 1 y i l 3 3 4 - 3 5 3 b e t l a r . § 2 . O ’ z b e k i s t o n d a x a l q t a ’ l i m i h a m d a f a n s o h a s i d a s o v e t s i y o s a t i v a m i l l i y z i y o l i l a r ( 2 0 - y i l l a r i k k i n c h i y a r m i 5 0 - y i l l a r b o s h l a r i ) . O ’ z b e k i s t o n v a b u t u n O ’ r t a O s i y o m a h a l l i y x a l q l a r i o k t y a b r t o ’ n t a r i l i s h i d a n s o ’ n g g i o ’ n y i l l i k d a o ’ z b o s h i d a n n i h o y a t d a o g ’ i r j a b r u s i t a m l a r , z u l m v a m u s i b a t l a r n i k e c h i r d i . M a ’ l u m k i m i n t a q a n i n g a k s a r i y a t m a h a l l i y z i y o l i l a r i m i l l i y d e m o k r a t i k r u h d a 1 9 1 7 y i l n o y a b r d a t a ’ s i s e t i l g a n m u x t o r i y a t n i k e l a j a k k a b o ’ l g a n y u k s a k i s h o n c h v a o r z u – u m i d b i l a n q o ’ l l a b – q u v v a t l a d i l a r h a m d a m i l l i y d a v l a t m u s t a q i l l i g i u c h u n k u c h l a r n i s b a t i n i n g t e n g s i z b o ’ l i s h i g a q a r a m a s d a n m a r d o n a v o r k u r a s h o l i b b o r d i l a r 1 . B i r o q m a g ’ l u b b o ’ l i s h d i . C h u n k i b o l s h e v i z m s i y o s a t i g a m i l l i y z i y o l i l a r n i h o k i m i y a t t e p a s i g a k e l i s h y o k i m u s t a q i l i s h y u r i t i s h i a l s o t o ’ g ’ r i k e l m a s e d i . S h u d a v r d a n b o s h l a b b u s i y o s a t u s t u v o r y o ’ n a l i s h g a a y l a n d i . Y a n g i h o k i m i y a t v a y a n g i i j t i m o i y t u z u m n i n g q a r o r t o p i s h i j a r a y o n i m i l l i y v a t a n p a r v a r , s i y o s i y h a m d a i j t i m o i y t a s h k i l o t l a r e m i g r a t s i y a , o p p o z i t s i o n r u h d a g i m i n g – m i n g l a b z i y o l i l a r n i n g q u v g ’ i n v a b a d a r g ’ a q i l i s h t a z y i q i v o s i t a s i d a a m a l g a o s h i r i l d i . M u s u l m o n r u h o n i y l a r i , m a h a l l i y a h o l i n i n g o ’ z i g a t o ’ q q a t l a m i h a m d a a n ’ a n a v i y o ’ q u v m u a s s a s a l a r i b o ’ l i s h i m a k t a b l a r , m a d r a s a l a r , m a s j i d l a r v a b o s h q a l a r h a m y a n g i h o k i m i y a t v a y a n g i i j t i m o i y t u z u m n i n g k o ’ z l a g a n , s i y o s i y y o ’ n a l t i r i l g a n i s k a n j a s i d a n c h e t d a q o l m a d i l a r 2 . Y a n g i h o k i m i y a t g a s o d i q m u n o s a b a t d a b o ’ l g a n v a h a t t o u n i f a o l q o ’ l l a b – q u v v a t l a g a n , l e k i n m a h a l l i y a h o l i n i n g e n g m u h i m m i l l i y 17 m a n f a a t l a r i n i i l o j i b o r i c h a h i m o y a q i l i s h g a h a r a k a t q i l g a n s i y o s i y f a o l z i y o l i l a r n i n g a n c h a g i n a q i s m i h a m q a t a g ’ o n q i l i b y u b o r i l d i . B u n i n g u c h u n t u r l i h a v o i s a b a b l a r , u y d i r m a “ x a t o l a r ” t o ’ q i l i b , _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . J a d i d c h i l i k : “ I s l o h a t , y a n g i l a n i s h , m u s t a q i l l i k v a t a r a q q i y o t u c h u n k u r a s h ” . D a v r i y t u p l a m 1 . T o s h k e n t , “ U n i v e r s i t e t ” , 1 9 9 9 y i l . 1 5 2 - 1 7 3 b e t l a r . 2 . z a k i y V a l i d i y “ U y u s h m a g a n m i l l a t ” . T u p l a m , T o s h k e n t , 1 9 9 2 y i l , 1 - s o n . 2 1 - 2 2 b e t l a r . o ’ z b e k z i y o l i l a r i n i n g b o ’ y n i g a a y b s i f a t i d a q o ’ y i l d i . M a s a l a n , X a l q m a o r i f i k o m i s s a r i R a h i m I n o g ’ o m o v n o m i b i l a n b o g ’ l i q v a “ i n o g ’ o m c h i l i k ” n o m i n i o l g a n g u r u h o ’ z m i l l a t i n i , m a o r i f v a m a d a n i y a t s o h a l a r i d a g i h u q u q i n i h i m o y a q i l g a n i , m i l l i y k a d r l a r n i n g d a v l a t b o s h q a r u v i d a i s h t i r o k t a l a b q i l g a n i u c h u n r e a k s i o n m i l l a t c h i l a r s i f a t i d a a y b l a n d i l a r . “ 1 8 - l a r g u r u h i ” , “ q o s i m o v c h i l a r ” d e b n o m o l g a n m a v q e h u d d i s h u l a r j u m l a s i d a n d i r . Y a n a b o s h q a b i r m i s o l t a r i q a s i d a , d a v l a t v a s a v d o – s a n o a t b o s h q a r u v a p p a r a t i n i , e n g a v v a l o i s h y u r i t i s h f a o l i y a t i n i o ’ z b e k l a s h t i r i s h b o ’ y i c h a M a r k a z i y K o m i s s i y a t a s h k i l e t i s h h a q i d a g i O ’ z b e k i s t o n I j r o i y a Q o ’ m i t a s i P r e z i d e n t i m i z n i n g 1 9 2 8 y i l y a n v a r q a r o r i d a n 1 i l h o m l a n g a n X a l q M a o r i f i K o m i s s a r l i g i n i n g f a o l v a k i l i T . T o j i b o y e v n i n g 1 9 9 3 y i l y o z g a n k i t o b i o m m a v i y m u t o a l a d a n o l i b t a s h l a n g a n l i g i n i k u r i s h m u m k i n . M u a l l i f j u m l a d a n s h u n d a y y o z a d i : “ O ’ z b e k i s t o n s h a r o i t i d a o ’ z b e k t i l i n i n g d a v l a t t i l i b o ’ l g a n l i g i v a j i d a n , r e s p u b l i k a d a b a r c h a i q t i s o d i y v a s i y o s i y f a o l i y a t j a r a y o n l a r i s h u t i l d a a m a l g a o s h i r i l a y o t g a n i s a b a b l i t i l n i n g k o ’ p c h i l i k a h o l i i s t i m o l i d a b o ’ l i s h i t u f a y l i a n i q v a t o ’ l a a y o n k i , b u t i l , o z c h i l i k m i l l a t l a r n i t a s h k i l q i l u v c h i m a k t a b l a r n i n g b a r c h a s i d a o ’ t i l i s h i s h a r t d i r . ” K e y i n c h a l i k T . T o j i b o y e v o ’ z i n i n g u s h b u f i k r l a r i u c h u n “ b u r j u a m i l l a t c h i s i s i f a t i d a ” a y i b l a n i b q a t a g ’ o n q i l i n d i . B u s i y o s a t 3 0 - y i l l a r d a n i h o y a t d a k e s k i n l a s h d i . q a t a g ’ o n l a r b i l a n b i r g a m a d a n i y , x u s u s a n , m a o r i f s o h a s i d a m i l l i y k a d r l a r n i k a m s i t i s h s i y o s a t i o l i b b o r i l d i . H o k i m i y a t o r g a n l a r i s o v e t 18 m a k t a b l a r i t a r m o q l a r i v a b o s h q a o ’ q u v m u a s s a s a l a r n i t a s h k i l e t i s h , a y n i q s a , m a h a l l i y m i l l a t y o s h l a r i v a b o l a l a r u c h u n j u d a k a m m i q d o r d a m a b l a g ’ a j r a t i b k e l d i l a r . I t t i f o q m a r k a z i y h o k i m i y a t n i m a h a l l i y a h o l i n i n g i j y i m o i y , s h u j u m l a d a n , m a o r i f v a f a n ( s o h a s i d a ) b o r a s i d a g i m u a m m o l a r n i k e n g t a r z d a h a l q i l i s h g a x a y r i h o h l i k b i l d i r m a d i . B u n g a _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . T u r k i s t o n C h o r R o s s i y a s i m u s t a m l a k a c h i l i k d a v r i d a . T o s h k e n t , “ S h a r q ” 2 0 0 0 y i l . m i l l a t f a r z a n d l a r i n i n g , a y n i q s a q i s h l o q b o l a l a r i n i n g o ’ q i s h g a k a m j a l b e t i s h h o l a t i y o r q i n m i s o l b o ’ l a o l a d i . M a h a l l i y a h o l i v a k i l l a r i t e x n i k u m v a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i t a l a b a l a r i u m u m i y m i q d o r i n i n g m a s a l a n O ’ r t a O s i y o d a v l a t u n i v e r s i t e t i v a O ’ z b e k i s t o n d a v l a t u n i v e r s i t e t i t a l a b a l a r i n i n g u c h d a n b i r q i s m i d a n h a m k a m r o g ’ i n i t a s h k i l e t g a n t i b b i y o t v a i n d u s t r i a l i n s t i t u t l a r i d a g i a h v o l e s a b u n d a n h a m b a t t a r r o q b o ’ l g a n . F a q a t q i s h l o q x o ’ j a l i g i s o h a s i b o ’ y i c h a o ’ q u v y u r t l a r i d a m a h a l l i y m i l l a t y o s h l a r i , o ’ q u v c h i l a r u m u m i y m i q d o r i n i n g y a r i m i g i n a t a s h k i l e t g a n x o l o s . Y a n a s h u n i h a m t a ’ k i d l a b o ’ t i s h l o z i m k i , m a h a l l i y m i l l a t o ’ q u v c h i l a r i v a t a l a b a l a r i u l a r g a t e g i s h l i b o ’ l m a g a n s a b a b l a r g a k o ’ r a , s h u j u m l a d a n , d a v l a t t o m o n i d a n o z i q – o v q a t u c h u n b e r i l a d i g a n m a b l a g ’ n i n g b e k o r q i l i n i s h i n a t i j a s i d a b o s h q a m i l l a t l a r g a m a n s u b o ’ q u v c h i l a r g a q a r a g a n d a i k k i b a r o b a r q i s m i o ’ t o l m a y q o l g a n . 1 S h u b i l a n b i r g a m a h a l l i y m u t a x a s s i s l a r n i o ’ r t a m a x s u s v a a y n i q s a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i g a j a l b q i l i s h g a y e t a r l i e ’ t i b o r b e r i l m a g a n e d i . O ’ r t a O s i y o d a g i e n g k a t t a o l i y d a r g o h h i s o b l a n g a n O ’ r t a O s i y o d a v l a t u n v e r s i t e t i n i n g t a s h k i l t o p g a n i g a 2 0 y i l g a y a q i n v a q t o ’ t g a n b o ’ l s a d a , 1 9 7 p r o f e s s o r – o ’ q i t u v c h i n i n g t a r k i b i d a 1 3 6 r u s , 3 u k r a i n , 1 9 y a h u d i y v a h a t t o b i r a m e r i k a l i k o ’ q u v c h i b o ’ l g a n h o l d a , m a h a l l i y m i l l a t l a r d a n f a q a t 1 8 o ’ z b e k , 2 q o z o q v a 1 q i r g ’ i z v a k i l i b o ’ l g a n . M a z k u r u n v e r s i t e t i n i n g 9 0 n a f a r i l m i y d a r a j a g a e g a b o ’ l g a n o ’ q i t u v c h i l a r i o r a s i d a f a q a t T . Q o r i - N i y o z o v – p r o f e s s o r i 6 n a f a r d o t s e n t – Z o h i r o v , I s l o m o v , M u q i m o v , R u s t a m o v , S a r i m s o q o v , S h a m s i y e v v a d o t s e n t v a z i f a s i n i b a j a r u v c h i S . A z i m o v l a r b o r e d i x o l o s . 19 T o s h M i n i n g 2 4 9 o ’ q i t u v c h i l a r i d a n a t i g i 4 6 n a f a r i m a h a l l i y a h o l i v a k i l l a r i d a n e d i . 1 I t t i f o q s i y o s i y r a h b a r i y a t i r e s p u b l i k a d a r u s t i l i n i n g m a j b u r i y o ’ r g a n i s h h a q i d a g i q a r o r i ( 1 9 3 8 y i l 1 3 f e v r a l ) d a a y n i q s a x a l q m a o r i f i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ’ z b e k i s t o n S o v e t m u s t a b i d t u z u m i d a v r i d a . T o s h k e n t “ S h a r q ” 2 0 0 0 y i l s o h a s i d a r u s l a s h t i r i s h j a r a y o n i n i k e s k i n k u c h a y t i r i s h g a o i d o ’ z q a t ’ i y a t i n i o c h i q – o y d i n i f o d a e t d i . A y n a n , o ’ z m a q s a d i g a e r i s h i s h u c h u n 1 9 4 0 y i l i I t t i f o q m a r k a z i n i n g q a r o r i b i l a n r e s p u b l i k a d a l o t i n a l i f b o s i d a n k i r i l l i t s a g a o ’ t i l d i . B u y o ’ l d a m i l l i y z i y o l i v a k i l l a r i n i n g h e c h q a n d a y e ’ t i r o z i n a z a r g a o l i n m a d i . B u n i n g u s t i g a 1 9 3 7 - 1 9 3 8 y i l l a r d a g i o m m a v i y q a t a g ’ o n l a r d a n s o ’ n g b o l s h e v i s t i k s o v e t t u z u m i n i n g t i l s i y o s a t i b o b i d a o l i b b o r a y o t g a n t a d b i r l a r i g a q a r s h i k a y f i y a t d a g i l a r h a m c h u r q e t m a s l i k k a m a j b u r b o ’ l d i l a r . B u n d a n f o y d a l a n g a n h o k i m y a t v a k i l l a r i I t t i f o q m a r k a z i s i y o s a t i n i a m a l g a o s h i r i s h d a h a t t o z o ’ r t a s h a b b u s k o r l i k b i l a n f a o l i y a t k o ’ r s a t d i l a r . 1 9 3 9 y i l d a X a l q m a o r i f i K o m i s s a r l i g i h i s o b o t n o m a l a r i d a O ’ z b e k i s t o n a l l o m a l a r i n i n g a y r i m a s a r l a r i d a s o v e t h o k i m i y a t i n i n g s i y o s i y , i j t i m o i y , i q t i s o d i y y u t u q l a r i g a b e r i l g a n t a n q i d i y b a h o l a r s i f a t i d a t a ’ k i d l a b o ’ t i l a d i k i “ b i r q a t o r n a s h r g a t a y y o r i s h l a r d a z a r a r l i g ’ o y a l a r n i n g m a v j u d b o ’ l g a n l i g i t u f a y l i u l a r y o ’ q o t i b y u b o r i l d i . ” 1 Q o r a q a l p o g ’ i s t o n n i n g O ’ z b e k i s t o n n i n g t a r k i b i g a k i r g a n i d a n s a l k a m b i r y i l o ’ t g a c h , A v t a n o m X K S v a v i l o y a t p a r t i y a k o m i t e t i t o m o n i d a n 1 9 3 8 y i l m a r t i d a “ Q A S S R X a l q M a o r i f i K o m i s s a r l i g i t i z i m i d a z a r a r k u n a n d a l i k o q i b a t l a r i n i b a r t a r a f e t i s h b o ’ y i c h a t a d b i r l a r h a q i d a ” q a r o r q a b u l q i l i n d i . M a z k u r q a r o r d a “ x a l q d u s h m a n l a r i x o r i j i y d a v l a t l a r j o s u s l a r i , b u r j u a m i l l a t c h i l a r i A l i y e v , A l i m o v , R i z a y e v , K u m n e v , K v a c h e v , A h m e d o v l a r o ’ z l a r i n i n g x a l q m a o r i f i ” K o m i s - s a r l i g i d a g i g u m a s h t a l a r i T o ’ r a y e v S , T o ’ r a y e v T , S u l l y e v v a b o s h q a l a r v o s i t a s i d a x a l q m a o r i f i s o h a s i g a k a t t a z a r a r y e t k a z d i l a r . B u x a l q d u s h m a n l a r i “ q o r a q a l p o q x a l q i n i b u y u k r u s x a l q i m a d a n i y a t i d a n20 a j r a t i b o l m o q c h i b o ’ l d i l a r , u l a r m a k t a b l a r d a m a h a l l i y a h o l i f a r z a n d l a r i r u s t i l i n i o ’ r g a n i s h i m k o n i y a t i d a n m a h r u m e t d i l a r , u l a r m a k t a b y o s h i g a y e t g a n b o l a l a r n i n g k o ’ p c h i l i g i n i s a b o q s i z q i l i b q o ’ y d i l a r ” . 1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . D . A l i m o v a , M . I s h o q o v , F . Q o s i m o v , D . Z i y o y e v a “ O ’ z b e k i s t o n t a r i x i n i n g d o l z a r b m u a m m o l a r i g a y a n g i c h i z g i l a r ” . D a v r i y t o ’ p l a m i № 2 T o s h k e n t , “ S h a r q ” , 1 9 9 9 y i l 1 6 9 - 1 7 0 b e t l a r . K o ’ r i n i b t u r i b d i k i , 3 0 - y i l l a r o x i r i d a h u k u m a t m a k t a b v a o ’ q u v y u r t l a r i d a o ’ t k a z i l a d i g a n f a n l a r t u r i h a q i d a g i k o ’ r s a t m a l a r i d a h a m d a r u s t i l i n i n g O ’ z b e k i s t o n x a l q t a ’ l i m i t i z i m i d a a s o s i y t a y a n c h b o ’ l i b q o l i s h i u c h u n b o r i m k o n i y a t l a r i n i i s h g a s o l g a n . S h u b i l a n b i r g a O ’ z b e k i s t o n d a j a m i y a t r i v o j l a n i s h i n i n g t a q o z o s i , q o l a v e r s a , m a f k u r a v i y n u q t a i n a z a r d a n h a m u m u m t a ’ l i m m a k t a b l a r i s o h a s i o ’ r t a v a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i n i k e n g a y t i r i b , i q t i s o d , f a n v a m a d a n i y a t n i n g s o h a l a r i u c h u n m a h a l l i y a h o l i o r a s i d a n m u t a x a s s i s l a r y e t i s h t i r i s h g a m a j b u r i y z a r u r a t t u g ’ i l g a n . B u o ’ r i n d a c h u q u r m a m n u n i y a t v a e h t i r o m b i l a n t a ’ k i d l a b o ’ t i s h l o z i m k i , s o v e t h u k u m a t i n i n g d a s t l a b k i o ’ n y i l l i k l a r i d a o ’ z l a r i n i n g m i l l i y v a t a n p a r v a r l i k v a i n s o n p a r v a r l i k g ’ o y a l a r i , i j o d l a r i b i l a n s u b ’ y e k t i v x a r a k t e r g a e g a b o ’ l g a n j i d d i y q i y i n c h i l i k l a r n i b a r t a r a f e t i s h g a q o d i r . O ’ z b e k i s t o n m a h a l l i y a h o l i s i n i n g k o ’ p m i l l a t l i z i y o l i l a r i n a m o y o n d a - l a r M . A b d u r a s h i d x o n o v , 1 A . A v l o n o v , C . A b d u l g ’ a f f o r o v , K . A v e z o v , A . A l i m o v , O y b e k . T . Q o r i - N i y o z i y , A . N u r u m b e t o v , A . S h u k u r i y v a b o s h q a l a r m a k t a b l a r , o ’ q u v y u r t l a r i , i l m i y m u a s s a s a l a r t a s h k i l e t i s h v a m a h a l l i y m i l l a t y o s h l a r i n i j a l b e t i s h h a m d a o ’ q u v d a s t u r l a r i , d a r s l i k l a r , o ’ q u v q o ’ l l a n m a l a r i v a b o s h q a u s l u b i y a d a b i y o t l a r y a r a t i s h g a u l k a n h i s s a q o ’ s h g a n l a r . Z e r o , 2 0 - y i l l a r n i n g o x i r i 3 0 - y i l l a r d a f a o l i y a t k o ’ r s a t g a n m i l l i y m a d a n i y a t n a m o y o n d a l a r i n i n g s a ’ y - h a r a k a t l a r i v a t a s h a b b u s l a r i b i l a n r e s p u b l i k a d a b i r q a t o r o ’ q u v y u r t l a r i ( O ’ z . D . U , D a v l a t p e d a g o g i k a i n s t i t u t l a r i , v i l o y a t m a r k a z i v a Q o ’ q o n s h a h r i d a o ’ q u v c h i l a r i n s t i t u t l a r i ) t a s h k i l e t i l d i . 21 O ’ z b e k m a d a n i y q u r i l i s h i l m i y t a d q i q o t i n s t i t u t i q a y t a t a s h k i l e t i l i b , u n i n g n e g i z i d a i k k i t a t a s h k i l m u s t a q i l i n s t i t u t i O ’ z b e k t i l i v a a d a b i y o t i i l m i y i n s t i t u t i v a o ’ z b e k d a s t u r – u s l u b i y i n s t i t u t i ( 1 9 3 3 y i l , o k t y a b r ) , O ’ z b e k e k s p e r i m e n t a l t i b b i y o t i n s t i t u t l a r i ( 1 9 3 4 y i l a v g u s t ) _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . D . A l i m o v a , M . I s ’ h o q o v a v a b o s h q a l a r . ” O ’ z b e k i s t o n t a r i x i n i n g d o l z a r b m u a m m o l a r i g a y a n g i c h i z g i l a r ” T o s h k e n t , D a v r i y t o ’ p l a m № 2 “ S h a r q ” , 1 9 9 9 y i l 1 7 1 - b e t . t a s h k i l e t i l d i . S h u b i l a n b i r g a i d o r a l a r v a t a s h k i l o t l a r h a m d a b o s h q a m u a s s a s a l a r d a o ’ z b e k t i l i o ’ q i t i l i s h i n i n g m u k a m m a l l a s h t i r i s h n i v a y a x s h i l a n i s h i b o ’ y i c h a m u h i m c h o r a – t a d b i r l a r q a b u l q i l i n d i . B u e s a x a l q m a o r i f i v a f a n s o h a s i n i n g r i v o j l a n i s h i d a m a h a l l i y a h o l i z i y o l i l a r i n i n g i s h t i r o k e t i s h u c h u n m u h i m z a m i n y a r a t i s h g a i m k o n i y a t e s h i k l a r i n i o c h i b b e r d i v a n a f a q a t O ’ b e k i s t o n d a , b a l k i b u t u n O ’ r t a O s i y o d a m i l l i y q a d r i y a t l a r n i s a q l a b q o l i s h g a o m i l y a r a t d i . T o s h k e n t v a S a m a r q a n d n i n g x a l q – x o ’ j a l i g i u c h u n m u t a x a s s i s l a r t a y y o r l a s h d a y i r i k m a k t a b l a r g a a y l a n g a n l i g i a l o h i d a x u s u s i y a t b a x s h e t g a n , b i n o b a r i n , B u x o r o d a g i “ M i r a r a b ” m a d r a s a s i b u t u n O ’ r t a O s i y o d a y a g o n a d i n i y m u s u l m o n o ’ q u v y u r t i g a a y l a n i b q o l d i . 3 0 - y i l l a r O ’ z b e k i s t o n d a m i l l i y z i y o l i l a r n i n g s a ’ y – h a r a k a t l a r i b i l a n o ’ r t a m a x s u s m a k t a b l a r i v a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i u c h u n k o ’ p g i n a f a n s o h a l a r i g a o i d q i m m a t l i v a n o y o b d a r s l i k l a r , o ’ q u v q o ’ l l a n m a l a r i y o z i s h , y o ’ l g a q o ’ y i l d i . “ O ’ q i t u v c h i ” ( у ч и т е л ъ ) n a s h r i y o t i t a s h k i l e t i l d i v a 1 9 3 8 y i l d a n b o s h l a b Q o r a q a l p o g ’ i s t o n d a o ’ q u v c h i l a r v a o ’ q i t u v c h i l a r u c h u n o ’ q u v a d a b i y o t l a r i a y n a n r e s p u b l i k a n i n g o ’ z i d a n a s h r e t i l a b o s h l a n d i . I k k i n c h i j a h o n u r u s h i n i n g b o s h l a n i s h i a r a f a s i d a v a b u t u n u r u s h d a v o m i d a h a m d a u n d a n k e y i n g i b i r n e c h a y i l l a r d a v o m i d a m u a y y a n s a b a b l a r g a k o ’ r a O ’ z b e k i s t o n m a d a n i y h a y o t i v a m a o r i f t a r m o q l a r i s o h a s i d a j i d d i y s i l j i s h l a r d e y a r l i k o ’ z g a t a s h l a n m a d i y o h u d u y o k i b u t a d b i r l a r a m a l g a o s h i r i l g a n b o ’ l s a - d a , u l a r n i n g m u k a m m a l i n t i x o s i g a y e t k a z i s h b o r a s i d a m a ’ l u m q i y i n c h i l i k l a r g a d u c h o r q i l i n d i . 22 1 9 4 4 - 1 9 4 5 o ’ q u v y i l l a r i d a 1 6 0 m i n g g a y a q i n m a k t a b y o s h i d a g i b o l a l a r o ’ q i s h g a j a l b e t i l m a y q o l d i . O ’ q u v j a r a y o n i d a m a k t a b d a n k e t i b q o l g a n y o k i q a t n a s h m a g a n o ’ q u v c h i l a r n i n g u m u m i y s o n i 1 3 7 , 5 m i n g g a y e t d i . S h u n d a y q i l i b , 3 0 0 m i n g g a y a q i n y o k i m a k t a b y o s h i d a g i b o l a l a r n i n g 3 0 f o i z i m a k t a b g a j a l b e t i l m a y q o l d i . K o ’ p g i n a m a k t a b l a r d a d a v o m a t f a q a t 4 0 - 5 0 f o i z g i n a t a s h k i l e t g a n , b a ’ z i t u m a n l a r d a m a k t a b l a r u m u m a n y o p i b t a s h l a n g a n . 1 4 0 - y i l l a r n i n g o x i r i v a 5 0 - y i l l a r n i n g b o s h i z i y o l i l a r u c h u n y a n g i q a t a g ’ o n l a r , u l u g ’ d a v l a t c h i l i k – s h o v u n i s t i k q u v g ’ i n l a r h a m d a t a h q i r l a r g i r d o b i d a v r i b o ’ l d i . ( T a r i x c h i l a r n i n g h i s o b – k i t o b l a r i g a q a r a g a n d a , 1 9 2 4 y i l d a n 1 9 5 3 y i l g a q a d a r ( u r u s h y i l l a r i b u n d a n m u s t a s n o ) s o b i q i t t i f o q d a n 2 0 m i l i o n d a n o r t i q k i s h i b u q a t a g ’ o n l a r q u r b o n i b o ’ l d i ) . 2 S h u n i n g u c h u n h a m p a r t i y a – s o v e t o r g a n l a r i m a h a l l i y a h o l i n i n g m i l l i y o i l a v i y – m a i s h i y a n ’ a n a l a r v a u r f - o d a t l a r i n i h i s o b g a o l g a n h o l d a m a h a l l i y a h o l i v a k i l l a r i i s h i n i y o ’ l g a q o ’ y i s h b o r a s i d a g i o ’ z l a r i n i n g u q u v s i z l i k v a l o q a y d l i k a y b l a n i b a h o l i - n i n g o ’ z i g a t o ’ n k a b q o ’ y a q o l d i l a r . M a s a l a n m a h a l l i y m i l l a t g a m a n s u b q i z l a r n i n g m a k t a b l a r d a n b a d a r g ’ a e t i l i s h i s a b a b l a r i n i m i l l i y v a t a s h k i l i y m u a m m o l a r d a e m a s , b a l k i “ b o y – f e o d a l h a m d a m a i s h i y b i d ’ a t l a r t a s i r i n i n g o q i b a t l a r i ” d a d e b u q t i r d i l a r . X a l q m a o r i f i v a o l i y m a k t a b t i z i m i d a r e s p u b l i k a m i q y o s i d a 1 9 3 2 y i l d a n b o s h l a n i b 2 0 y i l d a v o m e t g a n q i s h l o q j o y l a r i d a b o s h l a n g ’ i c h m a j b u r i y u m u m t a ’ l i m , s h a h a r l a r d a e s a y e t t i y i l l i k t a ’ l i m t a d b i r i n i n g a m a l g a o s h i r i l i s h i x a l q m a o r i f i v a o l i y m a k t a b t i z i m i d a g i e n g m u h i m s i l j i s h l a r d a n b i r i b o ’ l d i . F a q a t 1 9 5 7 y i l n i n g s e n t a b r i g a k e l i b O ` z b e k i s t o n h u k u m a t i “ T o s h k e n t s h a h r i d a h a m d a v i l o y a t m a r k a z l a r i d a y e t t i y i l l i k t a ’ l i m d a n ” o ` r t a t a ’ l i m ( o ` n y i l l i k ) t i z i m g a o ` t i s h i n i b e s h y i l l i k n i n g o x i r i g a k e l i b y a k u n l a s h v a b u n i n g u c h u n b a r c h a s h a r t - s h a r o i t l a r n i y a r a t i b k e y i n g i b e s h y i l l i k d a j o r i y e t i l i s h i g a e r i s h i s h q i s h l o q j o y l a r i d a e s a 1 9 5 2 / 1 9 5 3 o ` q u v y i l i d a n b o s h l a b y e t t i y i l l i k m a j b u r i y t a ’ l i m n i k i r i t i s h h a q i d a 23 q a r o r q a b u l q i l i n d i . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . D . A l i m o v a . ” O ’ z b e k i s t o n t a r i x i n i n g d o l z a r b m u a m m o l a r i g a y a n g i c h i z g i l a r ” T o s h k e n t , D a v r i y t o ’ p l a m № 2 “ S h a r q ” , 1 9 9 9 y i l 1 7 1 - b e t . 2 . D . A . A l i m o v a , A . A . P a l o v a n o v “ O ’ z b e k i s t o n m u s t a b i t s o v e t t u z u m i d a v r i d a s i y o s i y v a m a f k u r a v i y t a ’ z y i q o q i b a t l a r i ” ( 1 9 1 7 - 1 9 9 0 y i l l a r ) T o s h k e n t . “ O ’ z b e k i s t o n ” , 2 0 0 0 y i l 4 8 - 4 9 b e t l a r . I j t i m o i y – g u m a n i t a r f a n l a r i c h i d a 4 0 - y i l l a r d a v a 5 0 – y i l l a r n i n g b o s h l a r i d a t o l a l i t a r t a r t i b n i n g t a z y i q i h a m d a u l u g ’ d a v l a t c h i l i k k a m s i t i l i s h i g a e n g k o ’ p u c h r a g a n s o h a l a r d a n v a f i l o l o g i y a f a n l a r i n i k o ’ r s a t i b o ’ t i s h a y n i m u d d a o b o ’ l u r e d i . S h u n i n g u c h u n h a m m a z k u r s a b a b l a r g a k o ’ r a u s h b u f a n s o h a l a r i a n i q c h e g a r a l a b q o ’ y i l g a n d o i r a d a r i v o j t o p d i . 3 0 - y i l l a r o x i r i d a t a n i q l i o ’ z b e k o l i m i t a r i x c h i P o ’ l a t S o l i y e v a d a b i y o t c h i v a f a y l a s u f A b d u r a u f F i t r a t v a q a t o r o l i m l a r n i n g q a t a g ’ o n q i l i n i s h i d a n s o ’ n g O ’ z b e k i s t o n d a n t a r i x i y – s i y o s i y t a d q i q o t l a r e n d i b u y u r t m a a s o s i d a b e l g i l a n g a n m a v z u l a r g a b a g ’ i s h l a n i b s i n f i y x u s u s i y a t k a s b e t a b o s h l a d i h a m d a h u k m d o r m a f k u r a q o b i g ’ i g a o ’ r a l a s h i b q o l d i . 1 B u n d a , a l b a t t a O ’ z b e k i s t o n g a k o ’ c h i r i b k e l t i r i l g a n r e s p u b l i k a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i d a v a i l m i y m u a s s a s a l a r i d a i s h l a b o ’ z a s a r l a r i n i n a s h r e t t i r g a n y i r i k t a r i x c h i o l i m l a r n i n g m a ’ l u m d a r a j a d a t a ’ s i r i b o ’ l d i . U l a r n i n g b e v o s i t a i s h t i r o k i d a S t a l i n c h i l i k r u h i b i l a n s u g ’ o r i l g a n “ V K L ( b ) t a r i x i q i s q a k u r s i ” g a m o s l a s h t i r i l g a n “ O ’ z b e k i s t o n x a l q l a r i t a r i x i ” k a b i t a r i x i y a s a r l a r n i n g y o z i l i s h i g a a s o s s o l i n d i . M a z k u r a s a r n i n g t u z a t i l g a n i k k i j i l d i k e y i n r o q 1 9 4 7 v a 1 9 5 0 y i l l a r d a n a s h r d a n c h i q d i . O ’ z b e k i s t o n O ’ r t a O s i y o n i n g b o s h q a r e s p u b l i k a l a r i d a i j t i m o i y - g u m a n i t a r f a n l a r v a m a d a n i y a t n i n g r i v o j l a n i s h i f a o l i y a t i d a V K L ( b ) n i n g 1 9 4 6 y i l 1 4 - a v g u s t d a g i “ З в е з д а ” v a “ Л е н и г р а д ” j u r n a l l a r i h a q i d a , 1 9 4 6 y i l 2 6 - a v g u s t d a g i “ D r a m m a t i k t e a t r l a r v a u l a r n i n g f a o l i y a t i n i n g y a x s h i l a n i s h i b o ’ y i c h a t a d b i r l a r h a q i d a ” g i 1 q a r o r l a r i d a n k e l i b c h i q i b a m a l g a o s h i r i l g a n q a t o r m a f k u r a v i y k o m p a n i y a l a r n i n g 24 o ’ t k a z i l i s h i j a r a y o n i n a t i j a s i d a k e s k i n o ’ z g a r i s h l a r q i l i n i b , j i d d i y b u r i l i s h l a r y a s a l d i . B u q a r o r l a r O ’ O D U v a O ’ z D U d a r g o h l a r i d a t a y y o r l a n a y o t g a n t a r i x c h i l a r n i n g y o s h a v l o d i i l m i y v a m a f k u r a v i y _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . D . A l i m o v a v a b o s h q a l a r “ O ’ z b e k i s t o n t a r i x i n i n g d o l z a r b m u a m m o l a r i g a y a n g i c h i z g i l a r ” D a v r i y t o ’ p l a m № 2 , T o s h k e n t “ S h a r q ” , 1 9 9 9 y i l , 1 7 8 - b e t d u n y o q a r a s h l a r i g a j i d d i y t a ’ s i r k o ’ r s a t d i . L e k i n a y r i m o ’ z b e k t a r i x c h i s i o l i m l a r i n i n g 5 0 - y i l l a r n i n g b o s h l a r i d a m i l l i y l i k v a m i l l i y t a r i x c h i l i k k a q a r s h i o c h i q c h i q i s h l a r i b e j i z a m a l g a o s h m a g a n . B i r o q t a r i x , a d a b i y o t s o h a s i d a i j o d e t g a n o l i m l a r i m i z m e h n a t i n i b i r a t o ’ l a y o ’ q q a c h i q a r i b y u b o r i s h h a m i n s o f d a n b o ’ l m a s a k e r a k . Z e r o x a l q m a o r i f i , i l m – f a n , m a d a n i y a t x u s u s a n 2 0 - 5 0 y i l l a r t a r i x i h a m V a t a n i m i z t a r i x i n i n g o ’ z v i y q i s m i d i r . B i n o b a r i n o ’ t m i s h t a r i x i m i z g a t o ’ g ’ r i b a h o b e r i s h , u n i h a q q o n i y a k s e t t i r i s h , u n g a x o l i s o n a y o n d a s h i s h h a r b i r t a r i x c h i n i n g m u q a d d a s b u r c h i d i r . 25 I I - B O B . R e s p u b l i k a d a 1 9 5 0 - 1 9 8 0 y i l l a r d a g i m a ’ n a v i y a t , m a d a n i y q a r a m l i k v a u n i n g o q i b a t l a r i . Q a t a g ’ o n l i k n i n g y a n g i t o ’ l q i n i . 1 § . R e s p u b l i k a m i z m a d a n i y – m a ’ n a v i y h a y o t i g a “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z i m ” g ’ o y a s i n i n g s i n g d i r i l i s h i . I k k i n c h i j a h o n u r u s h i n i g ’ a l a b a b i l a n t u g a l l a g a n S S S R o ’ z i n i y a n a d a m a g ’ r u r t u t a b o s h l a d i . O l i y s i y o s i y r a h b a r i y a t f a s h i z m u s t i d a n q o z o n i l g a n b u g ’ a l a b a n i “ s o t s i a l i z m n i n g i m p e r i a l i z m – k o p i t a l i z m u s t i d a n q o z o n g a n g ’ a l a b a s i ” , m a r k s i z m – l e n i n i z m – s t a l i n i z m 1 g ’ o y a s i n i n g “ m a r d o n a v o r t a n t a n a s i ” , k o m m u n i s t i k m a f k u r a n i n g y e n g i l m a s k u c h i s i f a t i d a i z o h l a d i l a r . S o v e t q o ’ s h i n l a r i f a s h i s t l a r d a n o z o d q i l g a n b i r q a t o r Y e v r o p a m a m l a k a t l a r i d a ( B o l g a r i y a , V e n g r i y a , R u m i n i y a , C h e x o s l o v a k i y a v a b o s h q a l a r ) “ S o v e t l a r g a ” y a n g i h u k u m a t l a r t a s h k i l q i l i n i b , u l a r s o t s i a l i s t i k y o ’ l d a n b o r a b o s h a l a d i l a r . B u j a r a y o n n i k o m m u n i s t i k m a f k u r a r a h n a m o l a r i s o t s i a l i z m n i n g j a h o n m i q y o s i d a g ’ a l a b a s i , “ s o t s i a l i z m n i n g b i r n e c h a m a m l a k a t l a r d a b i r d a n i g a g ’ a l a b a q i l i s h i ” , “ s o t s i a l i s t i k s i s t e m a n i n g y u z a g a k e l i s h i ” d e b b a h o l a d i l a r . U r u s h d a n k e y i n g i y i l l a r d a n b o s h l a b k o m m u n i s t i k m a f k u r a o ’ z i n i n g x a l q a r o v a i c h k i m i q y o s i d a g i b a r c h a t a r g ’ i b o t - t a s h v i q o t , o m m a v i y – s i y o s i y i s h l a r o l i b b o r u v c h i u l k a n m e x a n i z m n i a n a s h u g ’ o y a n i x a l q o m m a s i o n g i g a s i n g d i r i s h g a s a f a r b a r q i l d i . N a t i j a d a u r u s h t u f a y l i b i r o z b o ’ l s a d a s u s a y g a n g ’ o y a v i y s i y o s i y t a z y i q l a r , c h e k l a s h l a r y a n a a v j o l a b o s h l a d i . S h u n i s i h a y r a t l a n a r l i k i h a r b i r t a r i x i y b o s q i c h d a k o m m u n i s t i k g ’ o y a f u r u s h l a r y a n g i – y a n g i a q i d a l a r n i o ’ y l a b t o p a r d i l a r . 26 5 0 - y i l l a r n i n g o x i r l a r i d a S S S R d a s o t s i a l i z m n i n g t o ’ l a v a u z i l - k e s i l g ’ a l a b a q i l g a n l i g i n i K P S S X X I s y e z d i ( 1 9 5 9 y i l y a n v a r - f e v r a l ) t a n t a n a l i r a v i s h d a e ’ l o n q i l i n d i . S h u b i l a n b i r g a s i y o s i y r a h b a r i y a t _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . С т а л и н н и н г х а қ и қ и й и с м и – Ж у г а ш в и л и К о б а ю А в т о р х о н о в А . “ К р е м л ъ с а л т а н а т и ” Т о ш к е н т . 1 9 9 3 й и л б 1 5 б е т . “ 8 0 - y i l l a r d a s o v e t x a l q i k o m m u n i z m d a y a s h a y d i ” d e b v a ’ d a b e r d i . H a t t o b o ’ l a j a k k o m m u n i z m k i s h i s i n i n g “ A h l o q k o d e k s i ” h a m i s h l a b c h i q i l d i . B a r c h a m a d a n i y – m a ’ r i f i y , o m m a v i y – s i y o s i y , i s h l a r x a l q o m m a s i n i “ A h l o q k o d e k s i ” r u h i d a q a y t a t a r b i y a l a s h g a s a f a r b a r q i l i n d i . B i r o q m u s t a b i d t u z u m o ’ z m o h i y a t i g a k o ’ r a u n i t a r y ( q o ’ s h m a ) d a v l a t b o ’ l g a n l i g i u c h u n h a m b u n d a y “ E r k i n j a m i y a t n i y a r a t a o l i s h m u m k i n e m a s d i ” . 6 0 - y i l l a r d a y o q j a m i y a t t a r a q q i y o t i d a k u n d a n - k u n g a s e k i n l a s h i s h m e x a n i z m i t o b o r a k u c h a y i b , i j t i m o i y – i q t i s o d i y s o h a l a r d a h a m b e q a r o r r i v o j l a n i s h k o ’ z g a t a s h l a n d i v a S S S R d a 8 0 - y i l l a r g a k e l i b “ v a ’ d a q i l i n g a n k o m m u n i z m ” b o ’ l m a s l i g i y a q q o l s e z i l i b q o l d i . S h u b o i s d a n h a m m a r k a z s i y o s i y r a h b a r i y a t i s o v e t x a l q l a r i n i k o m m u n i z m d a y a s h a s h i g a i s h o n t i r g a n N . X u r i s h c h e v g a b a r c h a a y b n i q o ’ y i b , “ K o m m u n i z m g a e r i s h i s h u c h u n y a n a b i r b o s q i c h – “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” b o s h q i c h i n i b o s i b o ’ t i s h z a r u r l i g i , b u s i z k o m m u n i z m g a o ’ t i b b o ’ l m a s l i g i ” a y t i b o ’ t i l d i . S h u a s o s d a “ k o m m u n i z m g ’ o y a s i ” o ’ r n i g a n a v b a t d a g i a q i d a – “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” g ’ o y a s i s o v e t j a m i y a t i n i n g i j t i m o i y – s i y o s i y h a y o t i g a s u n ’ i y r a v i s h d a k i r i t i l d i . B u p a r t i y a n i n g n a v b a t d a g i g ’ o y a v i y – s i y o s i y o ’ y i n i x a l q o m m a s i n i e ’ t i b o r i n i m u s t a b i d t u z u m n i n g i l l a t l a r i o q i b a t i d a y u z a g a k e l g a n j a m i y a t t a r a q q i y o t i g a b o ’ l a y o t g a n m u h i m m u a m m o l a r d a n c h a l g ’ i t i s h e d i . 1 6 0 - 8 0 y i l l a r d a p a r t i y a “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m g a ” e r i s h i s h u c h u n o ’ z i n i n g b a r c h a i m k o n i y a t l a r i n i i s h g a s o l d i , O m m a v i y a x b o r o t , t a r g ’ i b o t – t a s h v i q o t b o s m a l a r i x a l q o m m a s i o n g i g a , r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m “ b o s q i c h i d a s o t s i a l i z m o ’ z i n i n g e n g y u q o r i ” f a z a s i g a e r i s h a d i , b u d a v r d a s a n ’ a t , q i s h l o q x o ’ j a l i g i , f a n v a t e x n i k a , m a d a n i y a t 27 – m a ’ r i f a t i m k o n d a r a j a s i d a r i v o j l a n a d i , x a l q n i n g t u r m u s h d a r a j a s i m u n t a z a m o l i b b o r a d i , s o v e t k i s h i l a r n i n g y a n g i “ s o t s i a l i s t i k _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i . “ O ’ z b e k i s t o n s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” 2 - k i t o b , “ S h a r q ” , T o s h k e n t . 2 0 0 0 y i l 5 7 0 b e t . t u r m u s h t a r z i ” s h a k l l a n a d i , d e g a n s o x t a , a m a l g a o s h i r i b b o ’ l m a y d i g a n , g ’ o y a l a r n i s i n g d i r i s h g a h a r a k a t q i l d i . 1 9 4 6 - 1 9 8 5 y i l l a r o r a l i g ’ i d a M a r k a z i d e o l o g l a r i t o m o n i d a n o ’ y l a b t o p i l g a n a n a s h u x a y o l i y v a n o i l m i y a q i d a l a r g i r d o b i d a , b u t u n m a m l a k a t d a b o ’ l g a n i d e k , O ’ z b e k i s t o n d a h a m m a o r i f o l i y t a ’ l i m , i l m – f a n , s a n ’ a t o ’ t a s i y o s i y l a s h g a n h o l d a r i v o j l a n i s h g a m a j b u r q i l i n d i . Y a n a e n g m u h i m i s h u n d a k i , b u d a v r d a b a r c h a m i l l i y r e s p u b l i k a l a r v a m i l l a t l a r m a d a n i y a t i n i o ’ z i g a m u j a s s a m l a s h t i r g a n y a g o n a “ s o v e t m a d a n i y a t i ” y a r a t i l g a n l i g i n i n g e ’ t i r o f e t i l i s h i S S S R g a b i r l a s h t i r i l g a n b a r c h a x a l q l a r m a ’ n a v i y a t i n i n g b u n d a n k e y i n g i y o ’ n a l i s h i n i b e l g i l a b b e r d i . U s h b u d a v r a m a d a n i y a t g a x o s , u n i n g r i v o j l a n i s h i u c h u n m u h i m o m i l b o ’ l g a n . E r k i n l i k d e m o k r a t i y a 1 b a t a m o m y o ’ q q i l i n d i . M a d a n i y a t , a y n i q s a m i l l i y m a d a n i y a t n i n g “ r i v o j i ” m a x s u s q a l b i g a s o l i n d i . S i y o s i y o ’ l c h o v l a r g a , k o m m u n i s t i k m e z o n g a j a v o b b e r m a g a n h a r q a n d a y a s a r y o ’ q q a c h i q a r i l d i , u n i n g m u a l l i f i j a m i y a t g a y a r o q s i z s h a x s s i f a t i d a “ c h e t g a s u r i b ” q o ’ y i l d i . A y n i p a y t d a , 1 9 4 6 - 1 9 8 3 y i l l a r n i o ’ z b e k m a d a n i y a t i t o ’ l i q t u s h k u n l i k d a v r i d e y i s h h a m x a t o b o ’ l u r e d i . C h u n k i b u d a v r d a m a f k u r a v i y t a z y i q l a r q o l i p g a s o l i s h l a r k u c h a y g a n b o ’ l s a d a m a d a n i y a t m a ’ l u m d a r a j a d a r i v o j l a n d i . B u y i l l a r d a y a r a t i l g a n i j o b i y i s h l a r , o m m a o r a s i d a o l i b b o r i l g a n m a d a n i y – m a ’ r i f i y t a d b i r l a r o ’ t a s i y o s i y l a s h g a n v a m u s t a b i d t u z u m u c h u n x i z m a t q i l g a n b o ’ l s a h a m , u b a r i b i r o ’ z b e k x a l q i n i n g s h u d a v r d a g i m i l l i y m a d a n i y a t i b o ’ l i b q o l d i , x a l q n i n g m a d a n i y – m a ’ r i f i y s a v i y a s i n i o s h i r i s h g a x i z m a t q i l d i . X u s u s a n , m a o r i f o l i y t a ’ l i m m u a s s a s a l a r i g a t e g i s h l i d i r . 28 R e s p u b l i k a x a l q u r u s h i d a n k e y i n g i y i l l a r d a b i r q a t o r j i d d i y q i y i n c h i l i k l a r n i y e n g i b o ’ t i s h g a t o ’ g ’ r i k e l d i . U r u s h y i l l a r i d a t a ’ l i m t i z i m i g a e ’ t i b o r b e r i l m a d i . A n a s h u “ o d a t ” u r u s h d a n k e y i n g i d a s t l a b k i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . “ D e m o k r a t i y a ” l o t i n c h a s o ’ z b o ’ l i b , u n i n g l u g ’ a v i y “ x a l q h o k i m i y a t i ” d e g a n i . A z i z x o ’ j a y e v A . “ D a v l a t c h i l i k v a m a ’ n a v i y a t ” T o s h k e n t , 1 9 9 7 , 6 8 - b e t . y i l l a r d a h a m d a v o m e t d i . U r u s h d a v r i d a u r u s h g a j a l b e t i l m a g a n m a k t a b y o s h i d a g i b o l a l a r n i u r u s h d a n k e y i n g i d a s t l a b k i y i l l a r d a t a ’ l i m t i z i m i g a t o r t i s h j u d a m u h i m m a s a l a b o ’ l i b q o l d i . B u n d a n t a s h q a r i , u r u s h y i l l a r i d a t a ’ l i m s i f a t i h a m j u d a p a s a y i b k e t g a n b o ’ l i b , 2 0 - y i l l a r d a g i q o l o q u s l u b l a r d a o l i b b o r i l d i . B u e s a o ’ q u v c h i l a r n i o ’ q i s h d a n b e z d i r a r , o ’ q i s h n i t a s h l a s h v a s i n f d a n q o l i s h h o l l a r i k o ’ p a y m o q d a e d i . M a s a l a n , 1 9 4 5 - 1 9 4 6 o ’ q u v y i l l a r i d a O ’ z b e k i s t o n m a k t a b l a r i d a g i o ’ q u v c h i l a r s o n i r e j a d a g i 1 m l n . 1 0 m i n g k i s h i o ’ r n i g a 8 2 3 m i n g k i s h i d a n i b o r a t b o ’ l d i . S i n f d a q o l g a n o ’ q u v c h i l a r s o n i h a m k o ’ p b o ’ l i b , 1 9 4 6 y i l d a u b a r c h a o ’ q u v c h i l a r n i n g 3 7 % i n i t a s h k i l e t a r d i . A y n i q s a q i z b o l a l a r n i m a k t a b g a j a l b q i l i s h , u l a r n i o ’ q i s h n i t u g a t g u n c h a u s h l a b t u r i s h a l o h i d a m u a m m o s i f a t i d a k o ’ n d a l a n g b o ’ l i b t u r d i . O ’ q i t u v c h i x o d i m l a r m a s a l a n u r u s h d a n k e y i n g i y i l l a r d a g i e n g j i d d i y m u a m m o l a r d a n b i r i e d i . C h u n k i m a l a k a l i o ’ q i t u v c h i l a r a s o s a n u r u s h g a y u b o r i l g a n u l a r n i n g k o ’ p c h i l i g i h a l o k b o ’ l g a n d i . X u s u s a n 1 9 4 7 y i l d a R e s p u b l i k a m a k t a b l a r i d a m a v j u d b o ’ l g a n k a m c h i l i k l a r b e r i l a y o t g a n b i l i m l a r f a n – t e x n i k a t a r a q q i y o t i d a r a j a s i g a t o ’ g ’ r i k e l m a s d i . S h u n i n g u c h u n h a m 1 9 5 9 y i l m a r t d a O ’ z b e k i s t o n o l i y s o v e t i “ M a m l a k a t n i n g h a y o t b i l a n a l o q a s i n i m u s t a h k a m l a s h g a v a r e s p u b l i k a d a x a l q t a ’ l i m i t i z i m i n i n g y a n a d a r i v o j l a n i s h i t o ’ g ’ r i s i d a g i ” y a n g i q o n u n q a b u l q i l i n d i . A m m o , s o v e t m u s t a b i d t u z u m i g a x o s b o ’ l g a n b o s h l a n g a n i s h n i o x i r i g a y e t k a z m a s l i k o d a t i b u g a l h a m m u a m m o n i h a l q i l i s h y o ’ l i d a t o ’ g ’ a n o q b o ’ l i b x i z m a t q i l d i , o q i b a t d a 29 x a l q t a ’ l i m i d a a h v o l o ’ z g a r m a d i . 6 0 - y i l l a r O ’ z b e k i s t o n d a “ r i v o j l a n g a n s o t s i o l i z m ” b o s q i c h i d e b e ’ l o n q i l i n d i . J a m i y a t m a m l a k a t r a h b a r i y a t i d a n i j t i m o i y – i q t i s o d i y v a m a d a n i y – m a ’ r i f i y s o h a l a r d a j i d d i y s i f a t o ’ z g a r i s h l a r i n i a m a l g a o s h i r i s h n i k u t m o q d a e d i . B i r o q a m a l d a u n d a y b o ’ l m a d i . L e k i n u n i n g o ’ r n i g a s i y o s i y r a h b a r i y a t a q i d a p a r a s t l i k n i o m m a v i y – s i y o s i y i s h l a r n i a v j o l d i r d i . X a l q t a ’ l i m i t i z i m i h a m a n a s h u “ g i r d o b g a ” t a s h l a n d i . R a s m i y h o k i m i y a t s o x t a p r a l e t o r b a y n a l m i n a l l i g i n i a m a l d a k u c h a y t i r i s h m a q s a d i d a m a k t a b l a r d a r u s t i l i v a a d a b i y o t i n i k e n g r o q o ` q i t i s h g a u r g ` u b e r d i . C h u n o n c h i “ X u r u s h c h e v n i n g t o p s h i r i g ` i g a k o ` r a S u d l o v r a h b a r l i g i d a m a f k u r a v i y m a h k a m a S S S R n i n g u r u s h b o ` l m a g a n m i l l a t l a r n i o ` r i s l a r g a q o ` s h i b y u b o r i s h g a t a y y o r l a s h b o ` y i c h a m u f a s s a l d a s t u r t a y y o r l a d i l a r . B u d a s t u r d a t o ` g ` r i d a n - t o ` g ` r i z o ` r a v o n l i k b e l g i l a r i y o ` q m a s x a r a o m u z v a m u l o y i m q i l i b : “ M i l l a t l a r n i n g g u l l a b y a s h n a s h i v a y a q i n l a s h u v i ” d e b a t a l a d i . B i r o q “ g u l l a b y a s h n a s h ” d e g a n b o s h q a m i l l a t l a r g a o ` r i s m a d a n i y a t i n i s i n g d i r i s h , a n g l a s h l a r , y a q i n l a s h i s h ” d e g a n d a e s a “ q o ` s h i l i b k e t i s h ” t u s h u n i l a r e d i . D a s t u r n i n g o ` z a g i – y a g o n a k o m m u n i s t i k m i l l a t n i y a r a t i s h n i n g d a s t l a b k i s h a r t i b o ` l g a n o ` r i s b o ` l m a g a n m i l l a t l a r u c h u n t i l i n i o n a t i l i g a a y l a n t i r i s h d a n i b o r a t e d i . 1 N a t i j a d a 6 0 - y i l l a r d a O ` z b e k i s t o n t a r i x i , o ` z b e k t i l i v a a d a b i y o t i , c h e t t i l l a r i , m u s i q a v a q o ` s h i q c h i l i k d a r s l a r i h a j m i k e s k i n q i s q a r d i v a u l a r o ` q u v r e j a s i d a b e l g i l a n g a n i d a n h a f t a s i g a 1 6 , 5 s o a t g a k a m a y i b k e t d i . M a s a l a n , o ` q u v c h i l a r “ X I X a s r n i n g i k k i n c h i y a r m i X X a s r b o s h l a r i d a o ’ z b e k a d a b i y – b a d i i y m u h i t i ” , “ M i l l i y m a d a n i y j a r a y o n l a r ” t o ’ g ’ r i s i d a g i m a v z u l a r d a d a r s o ’ t i s h i l o z i m b o ’ l g a n s o a t l a r d a r u s m a d a n i y a t i n i n g “ p r o g r e s s i v ” a h a m i y a t i n i k o ’ r s a t i b b e r i s h g a m a j b u r b o ’ l d i l a r . N i h o y a t d a b o y v a k o ’ h n a o ’ z b e k x a l q i t a r i x i n i o ’ r g a n i s h g a 5 2 s o a t 30 a j r a t i l g a n h o l d a b o s h l a n g ’ i c h m a k t a b l a r d a r u s t i l i v a a d a b i y o t i p r e d m e t l a r i u c h u n 1 6 0 0 s o a t a j r a t i l d i . 2 7 0 - 8 0 y i l l a r d a O ’ z b e k i s t o n m a k t a b l a r i d a a h v o l s i f a t j i h a t i d a n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . A v t o r j o n o v A . “ K r e m l s a l t a n a t i ” . “ C h u l p o n ” , T o s h k e n t . 1 9 9 3 y i l , 4 6 - b e t . 2 . Н ъ с ы т о в Р . « С о ц и а л ъ н о е р и з в и т е с е л а Ў з б е к и с т о н а » ( 1 9 6 5 - 1 9 8 5 ) Т о ш к е н т 1 9 9 4 . С . 2 7 - 2 8 . o ’ z g a r m a y q o l a v e r d i . M a k t a b l a r j a h o n t a j r i b a l a r i d a n , z a m o n a v i y t e x n i k a v a o ’ q i t i s h v o s i t a l a r i d a n f o y d a l a n m a d i . T o ’ g ’ r i b u i s h l a r d a m a k t a b l a r , o ’ q u v c h i l a r s o n i y i l d a n – y i l g a o r t i b b o r d i , s o n k o ’ r s a t k i c h l a r i k i s h i n i h a y r a t g a s o l a r d a r a j a d a o r t d i . M a s a l a n , O ’ z b e k i s t o n d a 1 9 4 5 - 1 9 4 6 o ’ q u v y i l i d a j a m i 4 5 2 5 m a k t a b b o ’ l i b , q a r i y b 9 9 8 m i n g o ’ q u v c h i o ’ q i g a n b o ’ l s a , 1 9 7 0 - 1 9 7 1 o ’ q u v y i l i d a r e s p u b l i k a n i n g u m u m i y u m u m t a ’ l i m m a k t a b l a r i s o n i 7 0 1 2 t a g a , u l a r n i n g o ’ q u v c h i l a r i e s a 3 m l n 1 6 4 m i n g k i s h i g a y e t d i . B i r o q u l a r n i n g s i f a t d a r a j a s i ( a y n i q s a q i s h l o q m a k t a b l a r i ) a n c h a p a s t e d i . C h u n k i k o ’ k l a r g a k o ’ t a r i b m a q t a l g a n “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” b o s q i c h i h a m 2 0 - 3 0 y i l l a r d a s h a k l l a n g a n “ q o l d i q p r i n s i p i ” n i n g i j t i m o i y o q i b a t l a r i n i y o ’ q o t a o l m a g a n e d i . 1 9 7 0 - 1 9 8 0 y i l l a r d a x a l q t a ’ l i m i u c h u n d a v l a t t o m o n i d a n a j r a t i l g a n m a b l a g ’ 1 1 % d a n 8 % g a k a m a y i b k e t d i . R e s p u b l i k a n i n g b a r c h a v i l o y a t l a r i d a g i m a k t a b l a r n i n g 2 0 - 6 0 % z a r u r o ’ q u v q u r o l l a r i , a s b o b – a n j o m l a r b i l a n j i h o z l a n m a y q o l a b e r d i , 5 0 % d a n o r t i q m a k t a b l a r d a i s s i q o v q a t b u f e t l a r i t a s h k i l e t i l m a d i . K u n i u z a y t i r i l g a n g u r u h l a r i s h i a y n i q s a o ’ l d a – j o ’ l d a q o l d i . 7 0 - 8 0 y i l l a r d a 1 - 8 s i n f o ’ q u v c h i l a r i n i n g a t i g i 8 - 9 % i n i b u n d a y g u r u h l a r d a j a l b e t i l g a n e d i x o l o s . 1 U m u m t a ’ l i m m a k t a b l a r n i n g f a o l i y a t i “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” g ’ o y a s i n i o ’ q u v c h i l a r g a s i n g d i r i s h , u l a r n i “ k o m m u n i s t i k r u h d a ” t a r b i y a l a s h d a n i b o r a t b o ’ l d i , “ K o m m u n i s t i k t a r b i y a ” d a n k o ’ z l a n g a n m a q s a d e s a y o s h l a r n i “ p r o l e t o r i n t e r n a t s i a n a l i z m ” g a “ k a t t a o g ’ a g a ” s o d i q l i k , s i n f i y l i k , p a r t i y a v i y l i k r u h i d a t a r b i y a l a s h d a n i b o r a t e d i . 31 M i l l i y l i k e s a o ’ z b e k m a k t a b l a r i m a z m u n i d a n c h i q a r i l a b o s h l a n d i . M a k t a b l a r d a g i t a r b i y a Y e v r o p a t a r i x i m i s o l i d a o l i b b o r i l d i . Y e v r o p a m a d a n i y a t i , t a r i x i a m a l d a b a y n a l m i l a l l i k n a m u n a s i s i f a t i d a t a l q i n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . Э р а г а ш е в Н . « Р а з в а т и е о б ш е о б р а з о в а т е л ъ н о е ш к о л ы в Ў з б е к и с т о н е » 7 0 - е - 9 0 е г и : п р о б л е м ы и т е н д е н ц и й . Т а ш к е н т 1 9 9 6 с - 2 0 e t i l d i . N a t i j a d a o ’ z b e k o ’ q u v c h i l a r i d a m i l l i y o ’ z l i k n i a n g l a s h , u r f - o d a t , m i l l i y a n ’ a n a l a r g a s o d i q l i k k a y f i y a t i d a n a j r a l i s h h o l l a r i r o ’ y b e r a b o s h l a d i . M a k t a b o ’ q u v c h i l a r i n i n g o ’ q u v r e j a s i d a g i s o a t l a r i n i u z a y t i r a o l m a s l i g i o d a t i y h o l b o ’ l i b q o l d i . B u u l a r n i n g p a x t a v a q i s h l o q x o ’ j a l i k i s h l a r i g a k o ’ p r o q j a l b q i l i n i s h i b i l a n i z o h l a n a d i . O ’ q u v y i l i n i n g 3 - 4 o y i a n a s h u n d a y m a j b u r i y t a d b i r l a r b i l a n b a n d b o ’ l i s h g a k e t a r e d i . B u e s a o ’ z b e k o ’ q u v c h i s i n i j a h o n s t a n d a r t l a r i d a n o r t d a q o l d i r i b , z a m o n a v i y f a n s o h a l a r i n i o ’ z g a r t i r i s h g a i m k o n b e r m a s d i . I k k i n c h i j a h o n u r u s h i d a g i k a t t a y o ’ q o t i s h l a r o l i y m a ’ l u m o t n i x o d i m l a r n i n g s o n v a s i f a t j i h a t d a n k a m a y i b k e t i s h i g a o l i b k e l d i . B u e s a o ’ z n a v b a t i d a u r u s h d a n k e y i n g i y i l l a r d a n o q o l i y t a ’ l i m n i r i v o j l a n t i r i s h z a r u r e k a n l i g i n i t a q o z o e t a r d i . 1 9 5 0 y i l d a r e s p u b l i k a x a l q x o ’ j a l i g i u c h u n k a d r l a r t a y y o r l a s h d a 2 6 t a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i , s h u n i n g d e k , 2 t a u n i v e r s i t e t f a o l i y a t k o ’ r s a t a d i . S h u b i l a n b i r g a 9 2 t a t e x n i k u m , o ’ r t a m a x s u s t a ’ l i m t i z i m i d a i s h o l i b b o r d i . 1 9 5 0 - 1 9 5 3 y i l l a r d a r e s p u b l i k a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i d a 1 6 , 6 0 0 , o ’ r t a m a x s u s b i l i m y u r t l a r i d a 1 9 m i n g m u t a x a s s i s t a y y o r l a n d i . B i r o q o ’ z b e k q i s h l o q l a r i v a s h a h a r l a r i d a g i o g ’ i r i q t i s o d i y a h v o l m a h a l l i y a h o l i y o s h l a r i n i o l i y m a k t a b l a r d a o ’ q i s h g a i m k o n b e r m a s , u l a r d a n y u q o r i m a l a k a l i m u t a x a s s i s x o d i m l a r t a y y o r l a s h i g a t o ’ s q i n l i k q i l a r d i . X u s u s a n , 1 9 5 0 - 1 9 5 3 y i l l a r d a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i n i b i t i r g a n l a r n i n g a t i g i 3 0 % i n i , o ’ r t a m a x s u s o ’ q u v y u r t l a r i b i t i r u v c h i l a r i n i n g e s a 3 3 % i n i o ’ z b e k l a r t a s h k i l q i l d i x o l o s . 132 O ’ z b e k m i l l a t i g a m a n s u b y o s h l a r n i o l i y v a o ’ r t a m a x s u s t a ’ l i m m a s k a n l a r i g a b u n c h a l i k k a m j a l b e t i l i s h i n i n g y a n a b o s h q a o ’ z g a o ’ z i g a x o s s a b a b l a r i h a m b o r e d i , a l b a t t a . B u l a r d a n b i r i n c h i s i , o ’ q u v y u r t l a r i g a k i r u v c h i y o s h l a r o ’ r t a m a k t a b l a r d a o m m a v i y – s i y o s i y t a d b i r l a r g a , q i s h l o q x o ’ j a l i g i v a b o s h q a i s h l a r g a ( a y n i q s a q i s h l o q _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . С о в е т с к а я и н т е л л и г е н ц и я Ў з б е к и с т а н а К н - I I – Т . 1 9 7 9 . с - 8 9 . y o s h l a r i ) a s o s s i z r a v i s h d a k o ’ p l a b j a l b q i l i n i s h i o q i b a t i d a u l a r o l i y o ’ q u v y u r t l a r i g a k i r a o l i s h l a r i u c h u n t a l a b q i l i n a d i g a n b i l i m n i o l i s h i m k o n i y a t i g a e g a b o ’ l m a s d i l a r . 6 0 y i l l a r d a n b o s h l a b o l i y o ’ q u v y u r t l a r i q o s h i d a m a x s u s t a y y o r l o v k u r s l a r i n i n g t a s h k i l q i l i n i s h i v a u l a r g a a s o s a n q i s h l o q y o s h l a r i d a n j a l b q i l i n i s h i b u n g a y a q q o l m i s o l b o ’ l a o l a d i . Y a n a m u h i m s a b a b l a r d a n b i r i , o l i y o ’ q u v y u r t l a r i g a k i r i s h u c h u n s i n o v s i f a t i d a x o r i j i y t i l l a r d a n i m t i h o n q o ’ y i l i s h i v a t a l a b a l a r g a r u s t i l i d a ( 8 0 - y i l l a r d a n b o s h l a b ) d a r s o ’ t i l i s h i e d i . N a t i j a d a r e s p u b l i k a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i d a q i s h l o q y o s h l a r i s a l m o g ’ i k a m a y i b k e t d i . C h u n k i q i s h l o q m a k t a b l a r i d a n a t a r i x i y t i l l a r , n a r u s t i l i ( b u s o h a o ’ q i t u v c h i l a r i n i n g y e t i s h m a s l i g i y o k i u l a r n i n g q i s h l o q m a k t a b l a r i d a i s h l a s h n i x o h l a m a s l i k l a r i n a t i j a s i d a ) y e t a r l i d a r a j a d a , a y r i m m a k t a b l a r d a e s a u m u m a n o ’ q i t i l m a s e d i . B u h o l o l i y m a k t a b l a r d a s h a h a r l i k y o s h l a r n i n g k o ’ p a y i b b o r i s h i g a q i s h l o q l a r d a e s a o l i y m a ’ l u m o t l i m u t a x a s s i s l a r m u a m m o s i n i n g y u z a g a k e l i s h i g a o l i b k e l d i . A y n i p a y t d a a y t i l i s h i l o z i m k i , r e s p u b l i k a d a y i l d a n – y i l g a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i s o n i h a m o r t i b b o r d i . Y a n g i i n s t i t u t l a r – A n d i j o n m e d i t s i n a i n s t i t u t i , T o s h k e n t d a f i z k u l t u r a v a e l e k t r o t e x n i k a i n s t i t u t l a r i o c h i l d i . 1 9 5 9 y i l d a r e s p u b l i k a o l i y v a o ’ r t a m a x s u s t a ’ l i m v a z i r l i g i t i z i m i d a 3 1 t a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i m a v j u d b o ’ l i b , u l a r d a 8 8 m i n g k i s h i t a ’ l i m o l g a n b o ’ l s a , 1 9 8 5 y i l g a k e l i b o l i y o ’ q u v y u r t l a r i s o n i 4 2 t a g a , t a l a b a l a r s o n i e s a 2 8 5 , 5 m i n g k i s h i n i t a s h k i l q i l d i . S h u n i n g d e k r e s p u b l i k a d a g i 2 4 9 o ’ r t a m a x s u s b i l i m y u r t l a r i d a 2 8 1 , 7 m i n g o ’ q u v c h i b i l i m o l a d i . B i r o q b u l a r m i q d o r k o ’ r s a t k i c h l a r d a g i a y r i m s i l j i s h l a r e d i . 33 L e k i n m a s a l a n i n g a s o s i y j i h a t i o l i y t a ’ l i m m u a s s a s a l a r i n i s i f a t i c h i q a y o t g a n m u t a x a s s i s l a r n i n g s i f a t i v a s a v i y a s i m a s a l a s i d a k o ’ p l a b m u a m m o l a r m a v j u d e d i . S o t s i a l i z m n i n g a f z a l l i g i n i “ k o ’ z - k o ` z ” q i l i s h m a q s a d i d a a s o s i y e ` t i b o r o l i y m a ’ l u m o t l i m u t a x a s s i s l a r t a y y o r l a s h n i n g s o n k o ’ r s a t k i c h l a r i g a q a r a t i l d i . B u e s a m u t a x a s s i s l a r n i n g j a h o n t a l a b l a r i d a n j i d d i y o r t d a q o l i s h g a x a l q x o ’ j a l i g i u c h u n k e r a k s i z m u t a x a s s i s l a r n i n g t a y y o r l a n i s h i g a m a b l a g ’ l a r n i n g b e h u d a s a r f l a n i s h i g a , m u t a x a s s i s l a r d a n i s h l a b c h i q a r i s h d a s a m a r a s i z f o y d a l a n i s h g a o l i b k e l d i . S h u b i l a n b i r g a , o l i y v a o ’ r t a m a x s u s t a ’ l i m t i z i m i d a o ’ q u v t a r b i y a v i y i s h l a r n i m a f k u r a v i y a n d o z a l a r g a s o l i s h k u c h a y d i ; M u t a x a s s i s l i k b o ’ y i c h a a s o s i y f a n l a r n i o ’ q i t i s h n i t a k o m i l l a s h t i r i s h o ’ r n i g a b a r c h a o l i y o ’ q u v y u r t l a r i d a k o m m u n i s t i k m a f k u r a n i n g s h a k l l a n t i r u v c h i K P S S t a r i x i m a r k s i z m – l e n i n i z m f a l s a f a s i , s i y o s i y i q t i s o d i y i l m i y k o m m u n i z m , j a m i y a t s h u n o s l i k f a n l a r i n i o ’ q i t i s h n i y a n a d a y a x s h i l a s h t o ’ g ’ r i s i d a t a d b i r l a r i s h l a b c h i q i l d i v a a m a l g a o s h i r i l d i . O ’ q u v j a r a y o n i u c h u n m u h i m b o ’ l g a n d e m o k r a t i k v a i j o d i y j i h a t l a r i n k o r e t i l d i . N a t i j a d a o l i y t a ’ l i m t i z i m i d a m a ’ s u l i y a t s i z , t a s h a b b u s s i z , l o q a y d , “ O ’ r t a m i y o n a m u t a x a s s i s l a r t a y y o r l a s h m e x a n i z m i ” y u z a g a k e l d i . M a r k a z i y h u k u m a t s i y o s i y r a h b a r i y a t n i x a l q x o ’ j a l i g i n i n g b a r c h a t a r m o q l a r i n i , h a t t o i l m – f a n n i h a m m u s t a b i d t u z u m n i m u s t a h k a m l a s h v a u n i t a k o m i l l a s h t i r i s h u c h u n s a f a r b a r q i l d i . 1 I t t i f o q x a l q x o ’ j a l i g i m a j m u i d a b a r c h a m i l l i y r e s p u b l i k a l a r n i n g a l o h i d a v a z i f a s i b e l g i l a b b e r i l g a n d e k , h a r b i r r e s p u b l i k a n i n g i l m – f a n i g a h a m a l o h i d a y o ’ n a l i s h l a r k o ’ r s a t i l d i , u l a r r e s p u b l i k a n i n g i t t i f o q m i q y o s i d a v a z i f a s i d a n k e l i b c h i q q a n e d i . J u m l a d a n u r u s h y i l l a r i d a t a s h k i l e t i l g a n O ’ z b e k i s t o n S S R f a n l a r a k a d e m i y a s i z i m m a s i g a q i s h l o q x o ’ j a l i g i t a r m o q l a r i n i n g , e n g a v v a l o p a x t a c h i l i k n i n g m a h s u l d o r l i g i n i o s h i r i s h u n i m e x a n i z a t s i y a l a s h , g ’ o ’ z a n i p a r v a r i s h q i l i s h 34 a g r o m e x a n i k a s i n i , u r u g ’ c h i l i k n i y a x s h i l a s h , c h o r v a m o l l a r i n i n g z o t i n i y a x s h i l a s h s u v r e s u r s l a r i d a n r a t s i o n a l f o y d a l a n i s h k a b i m u h i m v a d o l z a r b m u a m m o l a r n i h a l q i l i s h v a z i f a s i y u k l a n d i . R e s p u b l i k a o l i m l a r i x a l q x o ’ j a l i g i u c h u n k a t t a a h a m i y a t g a e g a b o ’ l g a n 2 3 0 d a n k o ’ p r o q m a v z u n i i s h l a b c h i q i s h b i l a n s h u g ’ u l l a n d i l a r . S h u n i n g d e k f a n v a t e x n i k a y u t u q l a r i n i s a n o a t v a q i s h l o q x o ’ j a l i k i s h l a b c h i q a r i s h i g a j a l b q i l i s h i s h l a r i y o ’ l g a q o ’ y i l d i . M a s a l a n , i p a k c h i l i k s a n o a t i i l m i y - t a d q i q o t i n s t i t u t x o d i m l a r i t o m o n i d a n k a s h f e t i l g a n . P i l l a d a n i p a k o l i s h n i t e z l a s h t i r a d i g a n a v t o m a t i k s t a n o k q i s q a m u d d a t l a r d a o ’ z l a s h t i r i l d i v a i s h l a b c h i q a r i s h g a j o r i y q i l i n d i . S h u a s o s d a p i l l a d a n i p a k o l i s h d a i s h l a t i l i b k e l g a n q o ` l m e h n a t i m a s h i n a ( t e x n i k a ) b i l a n a l m a s h t i r i s h v a z i f a s i j a h o n d a b i r i n c h i b o ` l i b O ` z b e k i s t o n o l i m l a r i t o m o n i d a n h a l e t i l d i . 5 0 - 6 0 y i l l a r d a O ` z b e k i s t o n d a y a d r o f i z i k a s i k i m y o , o ` s i m l i k x o m a s h y o s i v a p a x t a s u v p r o b l e m a l a r i h a m d a g i d r o t e x n i k a , n e f t v a g a z , o ` l k a m e d i t s i n a s i , a s t r o n o m i y a , b i o x i m i y a , k i b e r n e t i k a , e l e k t r o t e x n i k a s e y s m o l o g i y a , f a l s a f a v a h u q u q , s a n ’ a t s h u n o s l i k , a r x e o l o g i y a , Q o r a q a l p o g ` i s t o n k o m p l e k s i l m i y t a d q i q o t i n s t i t u t i k a b i k a t t a i l m i y t a d q i q o t d a r g o h l a r t a s h k i l q i l i n d i . 1 9 5 9 y i l d a O ` z b e k i s t o n d a b i r i n c h i a t o m r e a k t o r i i s h g a t u s h i r i l d i . B u i n s t i t u t l a r d a i l m i y t a d q i q o t l a r b i l a n b i r q a t o r d a i l m i y k a d r l a r t a y y o r l a s h h a m y o ` l g a q o ` y i l d i . A s p i r a n t l a r s o n i y i l d a n - y i l g a o s h i b b o r d i . B i r g i n a F a n l a r A k a d e m i y a s i d a u l a r n i n g s o n i 1 9 5 8 y i l d a 3 7 0 b o ` l g a n b o ` l s a , 1 9 7 3 y i l g a k e l i b 8 3 9 k i s h i g a y e t d i . B i r o q f a n d o k t o r l a r i t a y y o r l a s h 1 9 5 6 y i l d a r e s p u b l i k a d a D o k t o r o n t u r a t i z i m i n i n g b e k o r q i l i n i s h i n a t i j a s i d a y u q o r i m a l a k a l i i l m i y k a d r l a r t a y y o r l a s h d a j i d d i y q i y i n c h i l i k l a r t u g ` d i r d i . O ` z b e k i s t o n o l i m l a r i n i n g h i s o b l a s h m a t e m a t i k a s i v a t e x n i k a s i , r a d i o t e x n i k a , q a t t i q j i s m l a r f i z i k a s i v a c h a l a o ’ t k a z g i c h l a r s o h a s i d a g i t a d q i q o t l a r n i m u h i m n a t i j a l a r g a e g a b o ’ l d i . 35 Y a d r o f i z i k a s i p r o b l e m a l a r i n i , k o s m i k n u r l a r n i , s a m o v i y j i s m l a r n i e h t i m o l l i k n a z a r i y a s i v a m a t e m a t i k s t a t i s t i k a n i o ’ r g a n i s h d a , g e o f i z i k a n i n g t u r l i s o h a l a r i d a O ’ z b e k i s t o n o l i m l a r i k a t t a y u t u q l a r g a e r i s h d i l a r . A k a d e m i y a o l i m l a r i g e o l o g i y a f a n i n i n g n a z a r i y m a s a l a l a r i n i h a l e t i s h g a m a ’ l u m d a r a j a d a h i s s a q o ` s h d i l a r . Y e r b a g ’ r i d a y o n i l g ’ i v a m e t a l l q a z i l m a l a r p a y d o b o ’ l i s h i v a j o y l a n i s h n i n g q o n u n i y a t l a r i n i o c h i b b e r i s h d a g e o l o g l a r e r i s h g a n y u t u q l a r , g a z l i h u d u d d a t a b i i y g a z n i n g k a t t a k o n l a r i n i , C h o t q o l – Q u r a m a t i z m a t o g ’ l a r i d a , S h i m o l i y N u r o t a t i z m a l a r i d a v a s h u k a b i j o y l a r d a r a n g l i v a n o d i r m e t a l l a r k o n l a r i n i t o p i s h u c h u n a s o s b o ’ l d i . 7 0 - 8 0 y i l l a r d a m i n e r a l o g i y a v a g e o x i m i y a , m a t e m a t i k a , a l k a l o i d l a r k i m y o s i ( n a z a r i y ) v a b o s h q a f a n l a r s o h a s i d a g i t a d q i q o t l a r m u v a f f a q i y a t l i d a v o m e t t i r i l d i . A k a d e m i y a o l i m l a r i t o m o n i d a n u r u g ’ c h i l i k c h i g i t n i e k i s h d a n o l d i n t u k l a r i n i b a t a m o m t o z a l a b b e r a d i g a n m a s h i n a y a r a t i l g a n l i g i , o ’ g ’ i t l a r n i n g y a n a t u r l a r i n i i s h l a b c h i q a r i s h y o ` l g a q o ’ y i l g a n l i g i v a m a h a l l i y x o m a s h y o d a n f o y d a l a n i b , s e m e n t n i n g h a r x i l t u r l a r i n i h o s i l q i l i s h u s u l l a r i n i i s h l a b c h i q i l g a n l i g i q i m m a t l i s a m a r a l a r b e r a d i . B u y i l l a r d a O ’ z b e k i s t o n d a i l m i y – t a d q i q o t m u a s s a s a l a r i n i n g s o n i h a m o r t i b b o r d i . U l a r 1 9 6 0 y i l d a 6 4 t a g a , 1 9 7 0 y i l d a 9 0 t a g a y e t d i , 8 0 - y i l l a r o ’ r t a l a r i d a e s a u l a r s o n i 1 0 0 t a d a n o r t d i . U l a r d a f a n n i n g t u r l i s o h a l r i b o ’ y i c h a t a d q i q o t l a r o l i b b o r i l d i , y u q o r i m a l a k a l i , j a h o n t a n o l g a n o l i m l a r y e t i s h i b c h i q d i . B i r o q m u s t a b i d t u z u m i l l a t l a r i f a n t a r a q q i y o t i g a o ’ z i n i n g s a l b i y t a ’ s i r i n i o ’ t k a z m a y q o ’ y m a d i . B u n a r s a e r k i n l i k , i j o d i y m u h i t y a r a t i s h o ’ r n i g a , m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k u s u l i n i q o ’ l l a s h d a f a n g a h a m y u q o r i d a n t u r i b k o ’ r s a t m a b e r i s h d a , a y n i q s a o l i m l a r t o m o n i d a n y a r a t i l g a n y a n g i l i k l a r n i i s h l a b c h i q a r i s h g a o ’ z v a q t i d a q i l i n m a s l i k d a y a q q o l k o ’ r i n a d i . Q a n c h a - q a n c h a , k a t t a i q t i s o d i y s a m a r a l a r b e r a d i g a n 36 i l m i y k a s h f i y o t l a r a m a l i y o t b i l a n i l m i y m u a s s a s a l a r o ’ r t a s i d a o ’ z v i y b o g ’ l i q l i k b o ’ l m a g a n l i g i d a n i s h l a b c h i q a r i s h g a j o r i y q i l i n m a d i . A y n i q s a b u d a v r d a i j t i m o i y – g u m a n i t a r f a n l a r g a n i s b a t a n “ Z o ’ r a v o n l i k ” u l a r n i k o m m u n i s t i k m a f k u r a “ a n d o z a s i g a ” s o l i s h y a n a d a k u c h a y d i . O ’ z b e k x a l q i n i n g b o y o ’ t m i s h i t a r i x i n i , m i l l i y m a d a n i y a t i n i v a q a d r i y a t l a r i n i k a m s i t i s h u l a r n i s o h t a l a s h t i r i s h a y n a n s h u y i l l a r d a a v j o l g a n e d i . Q a d i m i y t a r i x i m i z n i o ’ r g a n i s h , “ o ’ t m i s h g a s a j d a q i l i s h ” d e b q a r a l a r d i . I j t i m o i y – g u m a n i t a r f a n o l i m l a r i g a “ r i v o j l a n g a s o t s i a l i z m d a v r i n i , u n i n g t a r i x i y a h a m i y a t i n i ” , “ a f z a l l i k l a r i n i ” u r g a n i s h h a q i d a m a x s u s “ k o ’ r s a t m a ” b e r i l d i . N a t i j a d a b u y i l l a r d a i j t i m o i y – g u m a n i t a r f a n o l i m l a r i t o m o n i d a n “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m n i ” m a d h e t u v c h i k o ’ p l a b i l m i y - o m m a b o p a s a r l a r y a r a t i l d i . L e k i n , b a r c h a o l i m l a r h a m p a r t i y a 1 “ k u r s a t m a l a r i ” g a a m a l q i l a v e r m a s , v i j d o n a m r i b i l a n i s h t u t a d i g a n l a r h a m y o ’ q e m a s d i . O ’ z b e k i s t o n d a a r x e o l o g i y a i l m i n i n g o t a s i Y a x y o G ’ u l o m o v a n a s h u n d a y o l i m l a r t o i f a s i d a n e d i . T a r i x i y y o d g o r l i k s i f a t i d a h i s o b g a o l i n g a n t e p a l i k l a r n i n g p a x t a m a y d o n l a r i g a a y l a n t i r i l i s h i g a , a j d o d l a r i - m i z y a r a t g a n m a d a n i y v a m e ’ m o r i y o b i d a l a r n i n g q a r o v s i z l i k o q i b a t i d a v a y r o n a g a a y l a n i s h i g a q a r s h i t u r i b r e s p u b l i k a s i y o s i y r a h b a r i y a t i g a x a l q i m i z n i n g m a d a n i y – m a ’ n a v i y b o y l i g i n i a s r a b – a v a y l a s h z a r u r l i g i n i o c h i q a y t g a n o l i m e d i . 2 1 9 4 6 - 1 9 8 5 y i l l a r o r a s i d a o ’ z b e k a d a b i y o t i o ’ z t a r a q q i y o t i n i n g m u r a k k a b v a t u r l i b o s q i c h l a r d a n i b o r a t d a v r n i b o s i b u t d i . B u l a r i k k i n c h i j a h o n u r u s h i d a n k e y i n g i t i k l a n i s h y i l l a r i n i ( 1 9 5 6 - 1 9 6 4 ) : S t a l i n s h a x s i n i n g F o s h e t i l i s h i v a X u r s h e v g a “ i l i q l i k ” y i l l a r i n i ( 1 9 5 6 - 1 9 6 4 ) : “ R i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m g ‘ o y a s i ” o l g ’ a s u r i l g a n y i l l a r n i ( 1 9 6 4 - 1 9 8 5 ) o ’ z i c h i g a o l g a n v a h a r u c h a l a b o s q i c h s h u y i l l a r d a r o ’ y b e r g a n i j t i m o i y v o q i a l a r g a k o ’ r a n o m l a n g a n b o ’ l i b , o ’ z b e k a d a b i y o t i n i n g t a r a q q i y o t y o ’ l i v a t a m o i l l a r i h a m s h u d a v r d a t u r l i c h a k o ’ r i n i s h g a e g a b o ’ l d i . 37 O ’ z b e k i s t o n a d i b l a r i u r u s h d a n k e y i n g i m a m l a k a t n i n g x a q i q i y a h v o l i n i y a x l i t b i l g a n l i k l a r i u c h u n h a m a y r i m s h a r t l a r n i n g l i r i k she’ r l ar i da m a’ yusona ohangl ar , yozuvchi l ar ni ng ocher k va hi koyal ar i da m am l akat kechi r ayot gan qi yi nchi l i k t asvi r i yo’ q em as edi . Par t i ya 1946- 1948 yi l l ar- _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . P a r t i y a – l o t i n c h a s o ’ z b o ’ l i b , q i s m m a ’ n o s i n i a n g l a t a d i . S . N a s i r x o ’ j a y e v . “ S i y o s a t s h u n o s l i k f a n i b o ’ y i c h a q i s q a c h a l u g ’ a t – m a ’ l u m o t n o m a ” . T o s h k e n t . “ O ’ q t u v c h i ” 1 9 9 7 y i l , 3 4 b e t . 2 . K a r i m o b I . A . “ T a r i x i y x o t i r a s i z k e l a j a k y o ’ q ” “ S h a r q ” . T o s h k e n t , 1 9 9 8 y i l , 2 7 - 2 8 b e t l a r . d a s a n ’ a t v a a d a b i y o t g a o i d n e c h a q a r o r l a r q a b u l q i l i b y o z u v c h i l a r g a v o q i y l i k d a g i i j o b i y k o ’ r i n i s h l a r , k i s h i l a r n i n g x u r s a n d c h i l i k h o l a t l a r i v a k a y f i y a t l a r i h a q i d a a s a r l a r y o z i s h s o v e t v o e y l i g i u c h u n t i n i q b o ’ l m a g a n n u q s o n l a r v a q i y i n c h i l i k t a s v i r i d a n q o c h i s h , h a y o t n i “ g u l g u n ” r a n g l a r b i l a n a k s e t t i r i s h v a z i f a s i t o p s h i r i l d i . U r u s h d a n k e y i n g i y i l l a r d a O ’ z b e k i s t o n y o z u v c h i l a r i u y u s h m a s i g a r a h b a r l i k q i l g a n o ’ z l o v o z i m i g a p a r t i y a d a ’ v a t i g a “ l a b b a y ” d e b j a v o b b e r g a n O y b e k 5 0 - y i l l a r a r a f a s i d a “ O l t i n v o d i y d a n s h a b a d a l a r ” r a m a n i n i y o z d i . B u a s a r u r u s h t u f a y l i x o ’ j a l i g i i z d a n c h i q q a n k o l x o z h a y o t i n i n g a y r i m m a n z a r a l a r i n i a k s e t t i r d i . A m m o r o m a n n a s h r e t i l a – e t i l m a s , t a n i q l i m u n o q q i d V . Z o h i d o v n i n g “ S h a r q y u l d u z i ” j u r n a l i ( 1 9 5 0 y i l 1 1 - s o n ) v a “ Q i z i l O ’ z b e k i s t o n ” ( 1 9 5 0 y i l 1 0 , 1 5 , 1 7 d e k a b r s o n l a r i ) g a z i t a s i d a t a n q i d i y m a q o l a l a r i e ’ l o n q i l i n d i . M u n a q q i d u s h a d a v r n i n g m a f k u r a v i y t a l a b l a r i d a n k e l i b c h i q q a n h o l d a a s a r d a p a r t i y a n i n g “ D o h i y o n a r a h b a r l i k n o m i ” y e t a r l i k o ’ r s a t i l m a g a n i n i , i l g ’ o r q i z l a r n i n g o z g i n a u g ’ i t u c h u n t a l a s h i s h l a r i t a s v i r l a n g a n e p i z o d d a ” r e a l h a y o t q i y s h i q o y n a d a k u r s a t i l g a n l i g i n i q a t t i q t a n q i d q i l a d i . O ’ s h a k e z l a r d a s o v e t l a r m a m l a k a t i b o ’ y l a b y a n g i q a t o g ’ o n p a l l a s i b o s h l a n g a n b o ’ l i b S h a y x z o d a M i r z a k a l o n , I s m o i l i y , S h u h r a t , S a i d A h m a d , S h u k u r u l l o s i n g a r i y o z u v c h i l a r n i “ t e m i r p a r d a ” o r q a s i g a t a s h l a s h g a V . Z o h i d o v n i n g “ O l t i n v o d i y d a n s h a b a d a l a r ” r o m a n i n i h a r t a m o n l a m a y a r o q s i z g a c h i q a r g a n m a q o l a l a r i O y b e k t a q d i r i g a f o j i a l i r o l o ’ y n a s h i t a b i y e d i . 38 4 0 - y i l l a r o x i r i 5 0 - y i l l a r b o s h l a r i s t a l i n i z m d a v r i d a m u s t a b i d t u z u m i o ’ z x a l q i g a q a r s h i o ’ t q a z g a n o m m a v i y q a t a g ’ o n l a r i n i n g n a v b a t d a g i b o s q i c h i b o ’ l d i . B u q a t a g ’ o n l a r S S S R d a 1 9 3 3 y i l d a n 1 9 5 3 y i l g a c h a 3 . 7 7 8 . 2 3 4 k i s h i g a d a h l d o r b o ’ l d i . U l a r h u q u q o r g a n l a r i t o m o n i d a n “ a k s i l i n q i l o b c h i ” v a “ x a l q d u s h m a n i ” s i f a t i d a a y i b l a n g a n e d i l a r , u l a r d a n 7 8 6 . 0 9 8 k i s h i o t i b t a s h l a n d i . 1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . “ И з в е с т и я ” 1 9 9 0 , 1 4 ф е в р ф л я . M u s t a b i d t u z u m i n i n g q o n l i s u r u r c h i s i u s h a d a v r d a O ’ z b e k i s t o n b o ’ y l a b s u p u r i b o ’ t d i . 1 9 3 7 y i l d a n 1 9 5 3 y i l g a c h a r e s p u b l i k a N K V D “ u c h l i g i ” t o m o n i d a n 1 0 0 m i n g k i s h i q u l o q q o l i n d i v a t u r l i m u d d a t l a r g a o z o d l i k d a n m a h r u m q i l i n d i , u l a r d a n 1 5 m i n g n a f a r i o t i b t a s h l a n a d i . 1 S t a l i n i z m q u r b o n n l a r i o r a s i d a r u r l i d a r a j a d a g i r a h b a r x o d i m l a r , a d a b i y o t v a f a n a r b o b l a r i o ’ q i t u v c h i l a r v a j u r n a l i s t l a r , i s h c h i l a r v a d e h q o n l a r , t u r l i q a t l a m l a r v a m i l l a t l a r v a k i l l a r i b o r e d i . B u d a x s h a t l i h o l a t n i t a ’ r i f l a b O ’ z b e k i s t o n R e s p u b l i k a s i P r e z i d e n t i I . K a r i m o v T o s h k e n t d a g i “ S h a h i d l a r x o t i r a s i ” y o d g o r l i k m a j m u a s i n i n g o c h i l i s h i g a b a g ’ i s h l a n g a n m a r o s i m d a s o ’ z l a g a n n u t q i d a “ z o ’ l i m v a z u r a v o n l i k k a q o ’ r i l g a n m u s t a b i d , b e s h a f q a t t u z u m d a v r i d a o ’ z l i g i n i , m i l l a t q a d r – q i m m a t i n i t e r a n a n g l a g a n , i j t i m o i y – s i y o s i y o n g g i y u k s a k x a l q n i o ’ y g ’ o t i s h g a , x a l q n i b o s h q a r i s h g a q o d i r b o ’ l g a n m a ’ r i f a t v a m a ’ n a v i y a t y o ’ l i d a f i d o y i l i k k o ’ r s a t g a n b a r c h a a q l – z a k o v a t s o h i b l a r i n i n g ” 2 q a n c h a – q a n c h a l a r i j i s m o n i y y o ’ q q i l i n d i . “ M a n a s h u l a r q a t o r i d a s i y o s a t d a n m u t l o q a o ’ z o q l i k d a b o ’ l g a n , m i n g – m i n g l a b o d d i y d e h q o n l a r , h u n a r m a n d k o s i b l a r i s h c h i – x i z m a t c h i l a r n i n g b e g u n o h q u r b o n b o ’ l i b k e t g a n i t a s a v v u r g a h a m s i g ’ m a y d i g a n a y a n c h l i b i r h o l d e r . ” 3 d e b k o m m u n i s t i k r e j i m q a t o g ’ o n l a r i n i n g a s l m o h i y a t i n i o c h i b b e r g a n d i . U r u s h d a n k e y i n g i d a v r d a A b d u l l a Q a h h o r n i n g “ Q u s h c h i n o r – c h i r o q l a r i ” , R a h m a t F a y z i y e v n i n g “ C h u l g a b a h o r k e l d i ” , P a r d a 39 T u r s u n n i n g “ O ’ q t u v c h i ” , I b r o h i m R a h i m n i n g “ H a y o t b u l o q l a r i ” , O y b e k n i n g “ N u r q i d i r i b ” q i s s a s i v a r o m o n l a r i y a r a t i l g a n i n i v a o ’ z b e k a d a b i y o t i d a b u n d a y “ m o ’ l h o s i l ” i l k m a r o t a b a b o ’ l g a n l i g i n i a o l h i d a q a y d e t i s h j o i z d i r . T o ’ g ’ r i b a a s a r l a r n i n g b i r o r t a s i n i “ O ’ t g a n k u n l a r ” ( A b d u l l a Q o d i r i y ) y o h u d “ N a v o i y ” ( O y b e k ) b i l a n y o n m a – y o n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . “ П р а в д а В о с т о к а ” 1 9 9 1 , 1 5 с е н т я б р я . 2 . “ X a l q s o ’ z i ” 2 0 0 0 y i l , 1 3 m a y . 3 . O ’ s h a j o y d a . q o ’ y i s h m u m k i n e m a s . L e k i n y a q i n – y a q i n g a c h a o ’ z b e k a d a b i y o t i n i n g n o c h o r s o h a s i b o ’ l i b k e l g a n y i r i k n a s r d a m i q d o r o ’ z g a r i s h l a r i b o ’ l a y o t g a n i n i n g o ’ z i y o q i j o b i y h o d i s a e d i . S h e ’ r i y a t d a e s a G ’ o f u r G ’ u l o m n i n g “ V a t a n ” , “ S o g ’ i n c h ” , O y b e k n i n g “ R a m s a ” s i n g a r i m a g ’ z i t o ’ q s h e ’ r l a r i m a y d o n g a k e l d i k i , u l a r h a m , o ’ z n a v b a t i d a , s h e ’ r i y a t i m i z n i n g e r t a s i g a u m i d o ’ y g ’ o t m a y q o ’ y m a s d i . A n a s h u n d a y s h a r o i t d a k o m m u n i s t i k p a r t i y a s i n i n g X X s e ’ z d i o ’ t k a z i l i b , u n g a S t a l i n s h a x s n i n g f o s h e t i l i s h i s o v e t l a r m a m l a k a t i t a r i x i g a “ X r u s h c h e v g a i l i q l i k y i l l a r i ” d e b k i r g a n y a n g i d a v r b o s h l a n d i . B u d a v r n i n g o ’ z i g a x o s x u s u s i y a t i s h u n d a k o ’ r i n d i k i N . S . X r u s h c h e v , S t a l i n s h a x s i g a s i g ` i n i s h d a v r i i l l a t l a r i n i f o s h e t i b g i n a q o l m a y , m a m l a k a t d a b i r o z b o ` l s a - d a , d e m o k r a t i k n o r m a l a r t i k l a n i s h i , i n s o n h u q u q l a r i m u h o f a z a l a n i s h i v a b o s h q a i j t i m o i y m u h i m h o d i s a l a r r o ` y b e r i s h i g a k a f o l a t b e r d i . Q a t a g ` o n e t i l g a n y o z u v c h i l a r n i n g t i r i k q o l g a n l a r i o z o d l i k k a c h a q i r i l i b , u l a r b o s h i g a t u s h g a n k u l f a t l a r h a m m a t b u o t s a h i f a l a r i d a y o r i t i l a b o s h l a d i . 5 0 - y i l l a r n i n g i k k i n c h i y a r m i d a s h e ’ r i y a t d a “ Q o r a q a l p o q d a f t a r i ” t u r k u m i n i n g S h a y h z o d a , Z u l f i y a , S h u k r u l l o , M . B o b o y e v q a l a m i g a m a n s u b s h e ’ r l a r n i n g y u z a g a k e l i s h i , n a s r d a “ Q u y o s h q o r a y m a s ” r o m a n i ( O y b e k ) d r a m a t u r g i y a d a “ S h o h i s u z a n a ” ( A b d u l l a Q a h h o r ) , “ Y u r a k s i r l a r i ” ( B . R a m o n o v ) p e s s a l a r i n i n g p a y d o b o ’ l i s h i b i l a n o ’ z b e k a d a b i y o t i t a r a q q i y o t i t a r i x i d a y a n g i d a v r b o s h l a n d i . B u a s a r l a r d a i n s o n , u n i n g r u h i y o l a m i , i n s o n i y l i k m o h i y a t i , 40 q u v o n c h i v a q a y g ’ u – a l a m l a r i b u t u n m u r a k k a b l i g i b i l a n i f o d a l a n a b o s h l a n d i . A b d u l l a Q a h h o r n i n g “ S i n c h a l a k ” , A s q a d M u h t o r n i n g “ Q o r a q o l p o q q i s s a s i ” , P i r i m q u l q o d i r o v n i n g “ U c h y u l d u z ” , O . Y o q u b o v n i n g “ M u q a d d a s ” k a b i q i s s a v a r o m a n l a r i d a o ’ z g a r i b b o r a y o t g a n s o v e t j a m i y a t i d a g i y a n g i h a y o t i y t a m o y i l l a r o ’ z i f o d a s i n i t o p d i . X r u s h c h e v g a i l i q l i k y i l l a r i d a s o v e t j a m i y a t i d a p a y d o b o ’ l g a n o ’ z g a r i s h l a r o ’ z b e k a d a b i y o t i v a s a n ’ a t b o b l a r i n i s o t s i a l i s t i k “ r i a l i z m ” s a r i b o r i s h g a u n d a g i O y b e k s o v e t d a v r i o ’ z b e k a d a b i y o t i d a g i b i r i n c h i b o ’ l i b a m i r T e m u r v a Z a x r i d d i n M u h a m m a d B o b u r g a b a g ’ i s h l a n g a n d o s t o n l a r n i y o z i s h g a k i r i s h d i . A f s u s k i , b u h a r i k k a l a a s a r t u g a l l a n m a y q o l d i . A m m o , h a t t o a d i b v a f o t i d a n k e y i n u n i n g 2 0 j i l d l i k “ M u k a m m a l a s a r l a r i t o ’ p l a m i ” n i n g s u n g g i j i l d i d a ( 1 9 8 5 y ) h a m k o m m u n i s t i k m a f k u r a b u t u g a l l a n m a y q o l g a n a s a r n i b o s i b c h q a r i s h g a y o ’ l q o ’ y i l m a d i . S o v e t j a m i y a t i d a o ’ t a q i y i n c h i l i k b i l a n b o ’ l a y o t g a n b a ’ z i i j t i m o i y o ’ z g a r i s h l a r t a ’ s i r i d a A b d u l l a Q a h h o r 1 9 6 7 y i l “ T a v a l l u d i n i n g 6 0 - y i l l i g i g a b a g ’ i s h l a n g a n y u b l i y k e c h a s i d a n u t u q s o ’ z l a b , “ M e n p a r t i y a n i n g o d d i y s o l d a t i e m a s , b a l k i o n g l i a ’ z o s i m a n ” d e g a n s o ’ z l a r n i a y t d i ” . A s l i d a h a r b i r i n s o n n i n g f u q a r o l i k h u q u q l a r i z a m i r i d a y o t g a n b u h a q i q i y k o m m u n i s t i k p a r t i y a n i n g O ’ z b e k i s t o n d a g i r a h b a r l a r i n a z a r i d a p a r t i y a g a q a r s h i i s y o n s h a k k o k l i k e d i . S h u n i n g u c h u n h a m u l a r A . Q a h h o r g a b o ’ l g a n m u n o s a b a t l a r i n i k e s k i n r a v i s h d a o ’ z g a r t i r a d i l a r . U n i n g a s a r l a r i n i n a s h r v a t a r g ’ i b e t i l m a y q o ’ y i l d i . U s h a k e z l a r d a b o s m a d a n c h i q q a n “ Y o s h l a r b i l a n s u h b a t ” k i t o b i e s a t a q i q l a n d i . 1 U m u m a n s i y o s i y t a ’ q i b v a t a h d i d y a n a p a r t i y a n i n g s a n ’ a t v a a d a b i y o t i g a b o ’ l g a n s i y o s a t i n i n g a s o s i y b e l g i l a r i d a n b i r i s i f a t i d a q a y t a t i k l a n d i . 2 0 - y i l l a r a r a f a s i d a v a k e y i n h a m y a s h a g a n s h o i r l a r n i n g a s o s a n , o k t y a b r v a p a r t i y a o l q i s h l o v l i s h e ’ r l a r i d a n i b o r a t . “ T i r i k s a t r l a r ” a l m a n a x i d a C h u l p o n n i n g – x a f l i n o m l i t i l g a o l i n g a n i u c h u n u 41 k i t o b d u k o n l a r i d a n y i g ’ i s h t i r i l i b o l i n d i . “ O ’ z b e g i m ” q a s i d a s i n i y o z g a n i v a b u t u n x a l q i n i n g m i l l i y o ’ y g ’ o n i s h g a t u r t k i b o ’ l g a n i u c h u n E r k i n V o h i d o v n i t a h d i d v a t a z y i q l a r o s t i d a q o l d i . “ M e n e n d i k i m g a s u y a n g a n m a n b i r i n c h i m u h a b b a t i m ” d e g a n s a t r l a r i b i l a n g u y o p a r t i y a n i n g u l u g ’ v o r r o l i d a n k o ’ z y u m g a n i u c h u n A . O r i p o v n i n g _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i “ O ’ z b e k i s t o n s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” . T o s h k e n t 2 0 0 0 y i l 5 8 0 b e t . “ B i r i n c h i m u h a b b a t i m ” s h e ’ r i s i y o s i y x a t o d a n i b o r a t d e b t o p i l d i . U n i n g u s h a d a v r “ r u h i g a ” t o ’ g ’ r i k e l m a g a n “ J a n n a t g a y o ’ l ” d r a m a t i k d o s t o n i , b u t u n u m r i d a v o m i d a s i y o s i y n a z o r a t o s t i d a y a s h a g a n a d i b M a q s u d S h a y x z o d a n i n g s o ’ n g g i “ A b u R a y x o n B e r u n i y ” t a r i x i y t r a g i d e y a s i s i r l i r a v s h d a q o ’ l y o z m a h o l i d a “ y o ’ q o l d i ” . T o ’ g ’ r i A . O r i p o v n i n g a s a r i k e y i n c h a l i k q a y t a r i b b e r i l d i . A m m o S h a y x z o d a n i n g y o ’ q o l g a n a s a r i h a n u z g a c h a t i p i l g a n e m a s . S o v e t j a m i y a t i d a g i i j o d k o r n i h a q i q a t e t u v c h i a n a s h u n d a y v o q i a l a d a b i y o t v a s a n ’ a t n i n g s h u d a v r d a g i t a r a q q i y o t i g a m o n i y l i k q i l m a y q o l m a g a n a l b a t t a . 6 0 - y i l l a r n i n g b o s h l a r i g a k e l i b o ’ z b e k y o z u v c h i l a r i s o t s i a l i s t i k r e a l i z m “ o c h i q s i s t e m a g a a y l a n g a n d a g i n a b a d i y b a q u v v a t a s a r l a r b e r i s h g a i s h o n g a n e d i l a r . S h u n i n g u c h u n h a m a d a b i y o t i m i z n i n g i s t e ’ d o d l i v a k i l l a r i M . M . B r e j n e v t o m o n i d a n “ o l g ’ a s u r i l g a n - r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” g ’ o y a s i n i b a d i y a s a r l a r i q a t o r i g a s i n g d i r i s h g a o r t i q c h a e x t i y o j s e z m a d i l a r . F a q a t S h . R a s h i d o v v a V . Z o h i d o v n i n g p u b l i s t i k c h i q i s h l a r i d a g i n a b u “ g ’ o y a ” o ’ z a k s i n i t o p d i . S h u n i n g d e k , A s q a d M u x d o r n i n g ” A m u ” v a I b r o h i m R a h i m n i n g “ O q i b a t r o m a n l a r i d a g i A f g ’ o n i s t o n v o q e a l a r i v a R o s s i y a n i n g n o q o r a t o p r o q z o n a s i d a g i y e r l a r n i n g o ’ z b e k m e l i o r a t o r l a r i t o m o n i d a n o ’ z l a s h t i r i l i s h i t a s v i r l a n g a n l a v h a l a r b u g ’ o y a n i n g b e v o s i t a a k s – s a d o s i e s h i t i l i b t u r d i . 42 6 0 y i l l a r n i n g i k k i n c h i y a r m i 7 0 - y i l l a r d a y a r a t i l g a n o ’ z b e k a d a b i y o t i n i n g e n g y a x s h i n a m u n a l a r i m a v j u d t u z u m g a n i s b a t a n m u x o l i f a t m a q o l i d a m a y d o n g a k e l g a n . S h u n i n g u c h u n h a m b u d a v r d a a k s a r a s a r l a r h a l i o ’ z q i m m a t i n i y o ’ q o t g a n e m a s . O ’ z b e k i s t o n s a n ’ a t i u r u s h d a n k e y i n g i y i l l a r d a o ’ z i n i n g m u r a k k a b v a z i d d i y a t l i d a v r n i b o s i b o ’ t d i . A y n i q s a , b u t e a t r s a n ’ a t i d a y a q q o l n a m o y o n b o ’ l d i . S o t s i a l i s t i k “ r e a l i z m u s l u b i n i n g t o b o r o m u s t a x k a m o ’ r g a n i b b o o r i s h t e a t r s a h n a s i n i n g m i l l i y a n ’ a n a v i y a s o s l a r d a r i v o j l a - n i s h g a i m k o n b e r m a d i . T o ’ g ’ r i , b u y i l l a r d a “ T o h i r v a Z u h r a ” , “ F a r h o d v a S h i r i n ” , “ A l p o m i s h ” , “ R a v s h a n v a Z u l x u m o r ” , “ O s h i q G ’ a r i b v a S h o h s a n a m ” , “ N a v o i y A s t r a o b o d d a ” , “ M u q i m i y ” k a b i m i l l i y – t a r i x i y a s a r l a r s a h n a y u z i n i k o ’ r d i . L e k i n b u l a r “ p a r t i y a v i y l i k ” , s i n f i y l i k k a m o s l a s h t i r i l g a n E z u v c h i s i n f y a q q o l k o ’ r s a t g a n h o l d a n a m o y i s h e t i l d i 1 L e k i n s h u l a r b i l a n b i r q a t o r d a “ O l t i n d e v o r ” , “ T o s h b o l t a o s h i ” , “ K e l i n l a r q u z g ’ o l o n i ” v a b o s h q a b i r q a t o r m i l l i y r u h d a g i s a h n a a s a r l a r i h a m y a r a t i l d i , u l a r x a l q e ’ t i b o r i g a s a z o v o r b o ’ l d i . S a n ’ a t d a g i “ I j t i m o i y b u y u r t m a ” a m a l i y a t i a y n i q s a o ’ z b e k t e a t r t a r a q q i y o t i d a t u r g ’ u n l i k h o l a t i n i y u z a g a k e l t i r d i . B u a y n i q s a , O ’ z b e k i s t o n N P M Q n i n g 1 9 8 3 y i l d a q a b u l q i l i n g a n , “ T e a t r s a n ’ a t i n i n g a h v o l i v a u n i y a n a d a t a k o m i l l a s h t i r i s h h a m d a r e s p u b l i k a m e h n a t k a s h l a r i n i n g k o m m u n i s t i k r u h d a t a r b i y a l a s h d a u n i r o l i n i o s h i r i s h t a d b i r l a r i t o ` g ` r i s i d a ” g i q a r o r i d a a n i q i f o d a l a n d i . Q a r o r g a b i n o a n t e a t r s a n ’ a t i x o d i m l a r i , d r a m a t u r g l a r , r e j i s s o r l a r z i m m a s i g a e n g a v v a l o i n q i l o b i y s o v e t t u r m u s h t a r z i n i u l u g ` l o v c h i a s a r l a r s o n i n i k o ` p a y t i r i s h g a u s t u v o r a h a m i y a t b e r i s h v a z i f a s i y u k l a n d i . M i l l i y t a r i x i y m a v z u l a r g a e ’ t a b o r b e r i s h e s a “ b u r j u a m a f k u r a s i g a s a j d a q i l i s h ” d e b b a h o l a n a d i . “ I j t i m o i y b u y u r t m a ” n a t i j a s i d a o ’ z b e k t e a t r s a h n a l a r i d a N . P o g o d i n n i n g “ Q o r a Q u s h l a r ” , A . O s t r o v e s k i y n i n g “ S o ’ n g g i Q u r b o n ” , M . G o r k i y n i n g “ D u s h m a n l a r ” , A . G o l s t o y n i n g “ S h o h f e o d o r I v a n o v i c h ” , A . A r b u z o v n i n g “ Y o m o n o ’ y i n l a r ” k a b i a s a r l a r n i q o ’ y i l a 43 b o s h l a d i . L e k i n b u a s a r l a r o ’ z b e k m i l l i y t u r m u s h t a r z i d a n u z o q b o ’ l g a n l i g i u c h u n m a h a l l i y t o m a s h a b i n t o m o n i d a n q a b u l q i l i n m a d i . N a t i j a d a , x a l q n i n g t e a t r s a n ’ a t i d a n b e z i s h i k u c h a y d i . F a q a t x a l q q a y a q i n , m i l l i y r u h d a g i s a h n a a s a r l a i g i n a o ’ z i n i t o m o s h a b i n i n i t o p a o l d i , b a y n a l m i l a l v a s i y o s i y r u h d a g i a s a r l a r g a e g a p a r t i y a t a s h k i l o t l a r i n i n g “ k o ’ r s a t m a s i ” v a “ t o p s h i r i g ’ i ” b i l a n t a s h k i l o t l a r m u a s s a s a l a r v a k o r x o - _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i 2 k i t o b “ O ’ z b e k i s t o n s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” . T o s h k e n t . 2 0 0 0 y i l , 5 8 1 b e t . n a l a r k a s a b a u y u s h m a l a r i h i s o b i d a n i s h c h i v a x i z m a t c h i l a r n i n g j a m o a b o ’ l i b t e a t r g a t u s h i s h l a r i t a s h k i l q i l i n i b s h u y o ’ l b i l a n u l a r n i m o l i y a v i y j i h a t d a n q o ’ l l a b – q u v v a t l a s h o d a t t u s i g a k i r d i . O ’ z b e k m a ’ n a v i y m a d a n i y a t i n i n g m u h i m t a r m o g ’ i b o ’ l g a n q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i u r u s h d a n k e y i n g i y i l l a r d a o ’ z i g a x o s y o ’ n a l i s h d a r i v o j l a n d i . B u d a v r d a s a n ’ a t k o r l a r n i n g y a n g i – y a n g i a v l o d l a r i v o y a g a y e t d i . U l a r m i l l i y l i k k a q a r s h i b a y n a l m i l a l l i k n i q o ’ y i s h i g a q a r a m a y , o ’ z b e k m i l l i y a n ’ a n a v i y q u s h i q c h i l i k s a n ’ a t i r i v o j i g a k a t t a x i s s a q o ’ s h d i l a r . B i r o q , h u k u m r o n m a f k u r a q o ’ s h i q c h i l i k ( i m k o n i y a t i b i l a n ) s a n ’ a t i d a m i l l i y r u h n i y o ’ q q i l i s h g a b o r i m k o n i y a t l a r i b i l a n h a r a k a t q i l d i . O ’ z b e k b a s t a k o r l a r i o ’ z i j o d l a r i d a z a m o n a v i y q o ’ s h i q l a r y a r a t i s h y o ’ l i b i l a n u l a r d a m i l l i y l i k u s l u b l a r i n i s a q l a b q o l i s h g a i n t i l d i l a r , b i r o q b u n g a e r i s h a o l m a d i l a r . M a s a l a n : M . B u r x o n o v , S . Y u d a k o v , M . L e v i e v l a r n i n g “ l e k i n ” , “ K o m m u n i s t i k p a r t i y a ” h a m d a “ s o t s i a l i s t i k v a t a n ” g a b a g ’ i s h l a n g a n a s a r l a r i o ’ z t i n g l o v c h i l a r i n i t o a o l m a d i . 5 0 - 6 0 y i l l a r d a o ’ z b e k q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i n i n g r i v o j i 1 9 5 1 y i l 8 a p r e l d a r e s p u b l i k a h u k u m a t i t o m o n i d a n q a b u l q i l i n g a n , “ O ’ z b e k i s t o n d a m u s i q a s a n ’ a t i n i n g a h v o l i v a u n i y a n a d a r i v o j l a n t i r i s h t o ’ g ’ r i s i d a ” g i q a r o r b i l a n b e v o s i t a b o g ’ l i q b o ’ l d i . U n d a r u s m u m t o z v a s o v e t m u s i q a s i n i n g u s t u v o r s u r a t d a r i v o j l a n t i r i s h m a s a l a s i q o ’ y i l d i k i b u n a r s a o ’ z b e k q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i d a u n i n g a n ’ a n a v i y m i l l i y 44 t u r l a r i d a n a s t a – s e k i n v o z k e c h i b , z a m o n a v i y j a n r l a r g a a l o h i d a e ’ t i b o r b e r i s h n i t a ’ m i n l a b b e r d i . N a t i j a d a r e s p u b l i k a t a s h k i l o t l a r i v a x o ’ j a l i k l a r i d a “ y u q o r i ” n i n g t o p s h i r i g ’ I b i l a n x o r j a m o a l a r i h a m d a t u r l i y e v r o p a j a n r l a r g a a s o s l a n g a n g u r u h l a r p a y d o b o ’ l a b o s h l a d i . B u l a r q o s h i d a 1 9 4 6 - 1 9 5 5 y i l l a r 7 0 0 g a y a q i n “ Z a m o n a v i y q o ’ s h i q ” a s a r l a r i , a y n i q s a x o r q o ’ s h i q l a r i p a y d o b o ’ l d i . 1 H a r b i r o ’ z b e k q i s h l o g ’ i d a x o r j a m o a l a r i n i t a s h k i l e t i s h u c h u n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ И с т о р и я У з б е к с к о й С С Р . Т . I V - Т , 1 9 6 8 . С . 2 1 4 . m a x s u s t o p s h i r i q n i n g b e r i l i s h i “ s o v e t t u r m u s h t a r z i ” n i u l u g ’ l a s h s o t s i a l i z m x a y r i h o x l a r i n i k o ’ p a t t i r i s h , “ r i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m ” g ’ o y a s i n i i j t i m o i y z a r u r i y e h t i y o j l a r g a a y l a n t i r i s h g a b o ’ l g a n m a j b u r i y h a r a k a t d a n b o ’ l a k n a r s a e m a s d i . Y a r a t i l g a n b u a s a r l a r s o n j i h a t d a n j u d a k a t t a r a q a m l a r b o ’ l s a - d a , b i r o q u l a r d a g i m a z m u n n i n g n o m u t a n o s i b l i g i , m i l l i y r u h g a t o ’ g ’ r i k e l m a s l i g i , b u n d a y a s a r l a r x a l q n i n g e h t i y o j i n i q o n d i r a o l m a s l i g i y a q q o l s e z i l d i . O ’ z b e k a n ’ a n a v i y q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i Y u n u s R a j a b i y n o m i b i l a n b e v o s i t a b o g ’ l i q d i r . B u o ’ l k a n s a n a t k o r O . H o s h i m o v b i l a n h a m k o r l i k d a “ N o d i r a ” , Q o ’ c h q o r T u r d i y e v m u s i q a l i d r a m m a l a r i n i “ F a b r i k a a l l a s i ” , “ T o n g n a v o s i ” , “ B a h o r k e l d i ” , “ O f a r i n ’ k a b i 1 0 0 d a n o r t i q q o ’ s h i q l a r n i y a r a t d i . U n i n g i j o d i y f a o l i y a t i d a , a y n i q s a m a q o m l a r m u h i m u r i n t ut adi . U 5 j i l dl i “O’ zbek xal q m usi qasi ” t o’ pl am i ni “Shashm aqom ”ni ng 6 j i l di ni nashr et t ir di . Uni ng “Musi qa m er osi m i z g a b i r n a z a r ” a s a r i m a z k u r k i t o b l a r g a i z o h t a r z i d a y o z i l g a n e d i . O ’ z b e k q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i d a O t a v a l i N u r i d d i n o v , N a b i j o n X a s a n o v , K o m i l j o n J a b b o r o v , F a h r i d d i n S o d i q o v , S a i d j o n K o l o n o v k a b i b a s t a k o r l a r n i n g a s a r l a r i h a m u r i n t u t a d i . U l a r n i n g m i l l i y m u m t o z s a n ’ a t i z a m o n a v i y l i k b i l a n o ’ y g ’ u n l a s h g a n l i g i u c h u n h a m x a l q e ’ z o z i d a b o ’ l i b k e l m o q d a . O ’ z b e k q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i d a g i b u y u t u q l a r h e c h b i r m u a m m o s i z q o ’ l g a k i r i t i l d i , d e g a n x u l o s a n i b e r m a y d i . R i v o j l a n g a n s o t s i a l i z m g ’ o y a s i 6 0 - y i l l a r n i n g o ’ r t a l a r i d a n b o s h l a b o ’ z b e k q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i n i t o ’ l i q o ’ z 45 i s k a n j a s i g a o l d i . Q o ’ s h i q c h i l i k s a n ’ a t i s o v e t m a d a n i y a t i d a g i “ s h a k l a n m i l l i y , m a z m u n a n s o t s i a l i z m ” t a m o i l l a r i g a m a j b u r a n b u y s u n d i r i l d i . K i n o , r a d i o , t e l e v i d e n i y a m e h n a t k a s h l a r i n i “ K o m m u n i s t i k ” r u h d a t a r b i y a l a s h d a , x a l q o n g i g a r u s m a d a n i y a t i n i s i n g d i r i s h d a k a t t a r o l o ’ y n a d i . M u s t a b i d t u z u m n i n g s i y o s i y l a s h g a n o m m a v i y a x b o r o t l a r i m u n t a z a m r a v i s h d a r e s p u b l i k a m a t b u o t i o r q a l i x a l q o m m a s i g a y e t k a z i b b e r i l d i . S h u n i n g d e k s o v e t m o t b u o t i “ s o t s i a l i s t i k m a d a n i y a t n i n g ” f a o l t a r g ’ i b o t c h i s i , s i y o s i y t a s h v i q o t c h i s i s i f a t i d a p a r t i y a n i n g “ o ’ t k i r ” m a f k u r a v i y “ q u r o l i g a ” a y l a n d i . B u v a z i f a n i r e s p u b l i k a d a m i l l i o n – m i l l i o n n u s x a d a c h i q a r i l i b , x a l q o r a s i d a a r z o n n a r x d a t a r q a t i l a y o t g a n 1 3 0 d a n o r t i q n o m d a g i g a z i t a l a r v a 6 0 g a y a q i n n o m d a g i j u r n a l l a r b a j a r d i . 1 9 4 6 - 1 9 8 5 y i l l a r d a g i O ’ z b e k i s t o n m a d a n i y a t i n i n g r i v o j t o p i s h i g a m a d a n i y a t v a s a n ’ a t s o h a s i n i m o d d i y – i q t i s o d i y j i h a t d a n t a ’ m i n l a s h d a y o ’ l q o ’ y i l g a n j i d d i y x a t o l a r h a m s a l b i y t a ’ s i r k u r s a t d i . X u s u s a n , 1 9 4 0 y i l d a n b o s h l a b s u r u n k a l i r a v i s h d a m a z k u r s o h a u c h u n d a v l a t b u y u d j e t i d a n m a b l a g ’ a j r a t i s h k a m a y i b b o r d i : 1 9 4 0 y i l i R e s p u b l i k a a h o l i t a l a b – e h t i y o j l a r i u c h u n i j t i m o i y – m a d a n i y t a d b i r l a r r e s p u b l i k a b y u d j e t i u m u m i y x a r a k a t l a r q i s m i n i n g 6 7 , 9 % n i t a s h k i l e t g a n b o ’ l s a b u r a q a m 1 9 7 0 y i l d a 4 9 , 9 % n i t a s h k i l e t d i , 1 9 7 5 y i l d a 4 8 , 6 % n i , 1 9 8 0 y i l g a k e l l i b 4 6 , 9 % n i t a s h k i l e t d i . 1 F a n v a m a d a n i y a t u c h u n a j r a t i l g a n m a b l a g ’ n i n g m u n t a z a m k a m a y i b b o r i s h g a s a b a b d a v l a t n i n g b u s o h a u c h u n m a b l a g ’ a j r a t i s h n i i s t a m a g a n l i g i d a n e m a s , b a l k i s o v e t d a v l a t i i q t i s o d i y a h o l i n i t o b o r a y o m o n l a s h i b b o r a y o t g a n l i g i d a n i k k i n c h i y a r m i g a k e l i b k e s k i n t u s o l a b o s h l a d i . S h u n d a y b o ’ l s a - d a m u s t a b i d t u z u m o ’ z i n i n g m a f k u r a v i y c h e k l a s h l a r i d a n , k o m m u n i s t i k g ’ o y a g a z i d b o ’ l g a n q a r a s h l a r g a m u r o s a s i z b o ’ l i s h d a n v o z k e c h m a d i . A k s i n c h a , i j t i m o i y – i q t i s o d i y t u r g ’ u n l i k y i l l a r i d a s i y o s i y a q i d a p a r a s l i k y a n a d a k u c h a y d i . B u y i l l a r d a n a m o z o ’ q i s h , i s l o m f a r z l a r i g a r i o y a q i l i s h , m u s u l m o n c h i l i k n i n g 46 b a r c h a k u r i n i s h l a r i y a n a b i r k a r r a “ e s k i l i k s a r q i t i ” s i f a t i d a q o r a l a n d i . ( B u n d a y h o l , a y n i q s a , 8 0 y i l l a r n i ) I I § Q a y t a q u r i s h y i l l a r i d a O ’ z b e k i s t o n m a d a n i y a t i . 8 0 - y i l l a r o ’ r t a l a r i g a k e l i b S S S R d a t a n g l i k h o l a t i k e s k i n k u c h a y d i , u m a m l a k a t h a y o t i n i n g b a r c h a s o h a l a r i n i q a m r a b o l a d i . B o s h i b e r k m u r a k k a b v a z i y a t d a n c h i q i b , y o ’ l i n i q i y i n c h i l i k b i l a n i z l a s h b o s h l a n d i . N i h o y a t 1 9 8 5 y i l n i n g b a h o r i d a Q P S S M Q n i n g a p r e l p l e n u m i s o v e t j a m i y a t i n i t u b d a n q a y t a q u r i s h , u n i n g b a r c h a s o h a l a r i n i c h u q u r i s l o h q i l i s h y o ’ l i n i e ’ l o n q i l d i . “ Q a y t a q u r i s h ” s o v e t j a m i y a t i n i r i v o j l a n t i r i s h n i n g o b ’ e k t i v e h t i y o j i u n d a y a s h o v c h i m i l l a t l a r v a x a l q l a r m a n f a a t l a r i t a q o z a e t g a n h a y o t i y z a r u r a t s i f a t i d a t a r i f l a n d i . 8 0 y i l l a r n i n g o ’ r t a l a r i d a n b o s h l a n g a n “ q a y t a q u r i s h ” m a d a n i y a t s o h a s i n i h a m q a m r a b o l d i . M a m l a k a t s i y i y r a h b a r i y a t i n i n g m a d a n i y a t s o h a s i n i “ q a y t a q u r i s h ” a s l i d a m a ’ n a i y j a b h a d a m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k t i z m i n i r i v o j l a n i s h i n i n g e k s t e n s i v y o ’ l i y a r o q s i z b o ’ l i b q o l g a n l i g i d a n d a l o l a t e d i . H a q i q a t d a n h a m s h u n d a y e d i . C h u n o n c h i u z o q y i l l a r d a v o m i d a m u x t a b i d t u z u m n i n g m i l l i y r e s p u b l i k a l a r m a d a n i y a t i n i i n k o r e t i b , b u t u n m a m a l a k a t d a y a g o n a “ s o t s i o l i s t i k m a d a n i y a t ” n i s h a k i l l a n t i r i s h b o r a s i d a o l i b b o r g a n g ’ a y r i i l m i y s i y o s a t i m a d a n i y a t d a h a m i j t i m o i y , i q t i s o d i y s o h a l a r d a b o ’ l g a n i d e k t u s h k u n l i k , t u r g ’ u n l i k m e h a n i z i m i n i y u z a g a k e l t i r d i . S i y o s i y r a h b a r i y a t n i n g t a ’ s i r i b i l a n a y t g a n d a u n i n g “ r i v o j l a n i s h n i s u n ’ i y r a v i s h d a j a d a l l a s h t i r i s h ” l o z i m e d i . L e k i n s h u n i h a m a l o h i d a t a ’ k i d l a s h , l o z i m k i , m a d a n i y a t r i v o j i , m a ’ n a v i y j a r a y o n l a r j a m i y a t n i n g o ’ z i g a x o s i c h k i , t a b i y q o n u n l a r i 47 a s o s i d a r u y b e r a d i , u n i s u n ’ i y j a d a l l a s h t i r i s h u c h u n k o ’ r – k o ’ r o n a a r a l a s h u v s a l b i y o q i b a t l a r g a h a m o l i b k e l i s h i m u m k i n . Y a n a s h u n i t a n o l i s h k e r a k k i , q a y t a q u r i s h O ’ z b e k i s t o n d a m i l l i y m a d a n i y a t n i , a y n i q s a , m i l l i y q a d r i y a t l a r n i t i k l a s h v a r i v o j l a n t i r i s h , x a l q n i n g o ’ z l i g i n i a n g l a s h , j a r a y o n i n i t e z l a s h t i r i s h y o ’ l i d a m a ’ l u m q a d a m b o ’ l d i . M a d a n i y a t d a g i “ q a y t a q u r i s h ” h u k u m r o n m a f k u r a n i n g o ’ z s i y o s i y b a r q a r o r l i g i n i c h i k l a s h y o ’ l i d a g i n a v b a t d a g i u r i n i s h i e d i , x o l o s . U n i n g m a q s a d i m a d a n i y a t d a g i s h a k i l l a n i b b o ’ l g a n s e k i n l a s h t i r i s h m e x a n i z m i n i n g “ k o ’ z g a t a s h l a n i b ” t u r g a n a y r i m “ q u s u r l a r n i ” t a ’ m i r l a s h d a n b o s h q a n a r s a e m a s d i . B u n a r s a a y n i q s a x a l q t a ’ l i m i v a o l i y t a ’ l i m t i z i m i d a y a q q o l k o ’ z g a t a s h l a n i b q o l d i . 1 1 9 8 5 - 1 9 9 0 y i l l a r x z a l q t a ’ l i m i t i z i m i d a g i a y r i m s i l j i s h l a r m a ’ m u r i y – b u y r u q b o z l i k t i z i m i n i n g z o ’ r b e r i b q i l g a n h a r a k a t i b i l a n t a f s i f l a n a d i . L e k i n b u d a v r d a t a ’ l i m v a t a r b i y a s o h a s i d a z i d d i y a t l i h o l a t l a r y a n a d a k e s k i n l a s h d i . M a k t a b , o ’ r t a m a x s u s v a o l i y t a ’ l i m t i z i m i m o d d i y j i h a t d a n y e t a r l i d a r a j a d a t a ’ m i n l a s h a d i . 8 0 y i l l a r n i n g o ’ r t a l a r i d a n b o s h l a n g a n x a l q m a o r i f i d a g i i s l o h a t l a r m a j o z i y a h a m i y a t g a e g a b o ’ l i b , m a v j u d m u a m m o n i h a l q i l i s h d a n k o ’ r a u n i k e n g x a l q k o ’ z u n g i d a n y a s h i r i b “ b u y a b - b e j a b ” k o ’ r s a t i s h m a q u l r o q k o ’ r i n d i . A s l i d a , i s l o h a t d a n k o ’ z l a n g a n m a q s a d “ s o v e t t a ’ l i m t i z i m i ” n i x a l q a r o d a r a j a d a k o ’ t a r i s h , m u t a x a s s i s v a o ’ q u v c h i l a r b i l a n s a v i y a s i s i f a t i n i o s h i r i s h , t a ’ l i m n i d e m o k r a t l a s h t i r i s h v a i n s o n p a r v a r l a s h t i r i s h d a n i b o r a t e d i . A m m o k o ’ z l a n g a n m a q s a d g a e r i s h i b b o ’ l m a y d i . B u n i n g s a b a b i i s l o h o t n i n g o ’ s i b b o r a y o t g a n k o m m u n i s t i k “ t a ’ l i m g a ” m u s t a b i d j a m i y a t n i n g t a f a k k u r i g a a s o s l a n g a n l i g i b o ’ l d i . U l a r d a n t a s h q a r i i s l o h o t n i q u r u q v a ’ d a l a r g a a s o s l a n i b o ’ t k a z i b b o ’ l m a s d i , u k u c h l i m o d d i y b a z a g a e g a b o ’ l i s h i k e r a k e d i . L e k i n u m o d d i y j i h a t d a n t a ’ m i n l a n m a d i , s h u n i n g u c h u n h a m u k u t i l g a n n a t i j a b e r m a d i . 48 M a s a l a n , x a l q t a ’ l i m i s o h a s i d a b e l g i l a n g a n i s l o h o t l a r n i a m a l g a o s h i r i s h m a q s a d i d a O ’ z b e k i s t o n S S R m a o r i f v a z i r l i g i r e s p u b l i k a d a g i t a b i i y o ’ s i s h n i e ’ t i b o r g a o l g a n h o l d a y u q o r i s a v i y a d a g i t a ’ l i m t i z i m i n i y a r a t i s h m a q s a d i d a 1 9 8 5 - 1 9 9 0 y i l l a r g a m o ’ l j a l l a b t u z i l g a n i s t i q b o l l i r e j a d a 3 6 9 3 m i n g o ’ q u v c h i g a m o ’ l j a l l a n g a n y a n g i m a k t a b l a r q u r i s h n i _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i 2 - k i t o b “ O ’ z b e k i s t o n s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” . T o s h k e n t . ; 2 0 0 0 y i l 6 4 8 b e t . k o ’ z d a t u t i l g a n e d i . L e k i n m a r k a z i s l o h o t n i t a ’ m i n l a s h u c h u n y e t a r l i m a b l a g ’ g a e g a b o ’ l m a g a n l i g i s a b a b l i O ’ b e k i s t o n d a y a n g i m a k t a b l a r q u r i s h n i 9 2 0 m i n g o ’ r i n g a t u s h i r d a . O ’ q i t u v c h i k a d r l a r t a y y o r l a s h d a h a m n o m u t a n o s i b l i k y u z a g a k e l g a n e d i . 1 9 8 5 y i l d a r e s p u b l i k a m a k t a b l a r i d a i s h l a y o t g a n o ’ q i t u i v c h i l a r s o n i 2 6 8 , 4 m i n g k i s h i n i t a s h k i l q i l g a n h o l d a b u r a q a m 1 9 9 0 y i l g a k e l g a n d a 2 4 3 , 9 m i n g n a f a r g a t u s h i b q o l d i . B u n i n g s a b a b i , b i r i n c h i d a n a h o l i o ’ r t a s i d a a s o s i y z i y o t a r q a t u v c h i g a n i s b a t a n e ’ t i b o r s i z l i k b o ’ l s a , i k k i n c h i d a n o ’ q i t u v c h i l a r n i i j t i m o i y h i m o y a l a s h d a g i y o ’ l q o ’ y o l g a n x a t o l a r a t a l d i . 1 9 9 1 y i l d a F A t a r k i b i d a s u v m u a m m o l a r i i n s t i t u t l a r i t a s h k i l e t i l d i . F a n b i l a n i s h l a b c h i q a r i s h n i y a q i n l a s h t i r i s h m a q s a d i d a b a ’ z i i n s t i t u t l a t q o s h i d a i s h l a b c h i q a r i s h b i r l a s h m a l a r i , m a r k a z l a r i t a s h k i l e t i l d i . A y n i q s a a s t r a n o m i y a s o h a s i d a k a t t a i s h l a r a m a l g a o s h i r i l d i . 8 0 - y i l l a r n i n g o ’ r t a l a r i d a n b o s h l a b a s t r a n o m i y a i n s t i t u t i o l i m l a r i f r a n s u z o l i m l a r i b i l a n h a m k o r l i k d a Q u y o s h n i n g g l o b a l t e b r a t i s h i n i t a d q i q e t i s h s o h a s i d a k e n g k u l a m l i i s h l a r o l i b b o r i l d i . Q u y o s h f a o l i y a t i n i t e k s h i r i s h s o h a s i d a Y u . S o l o n i m , I . S a t t o r o v , Z . Q o r a b o y e v a , S h . E g a m b e r d i y e v k a b i l a r n i n g x i z m a t i k a t t a b o ’ l d i . 1 9 8 6 y i l d a e s a y u k s a k e n e r g i y a l i a s t r o f i z i k a b o ’ l i m i t a s h k i l q i l i n d i . , u n d a g a m m a – a s t r o n o m i y a s o h a s i d a t a d q i q o t l a r o ’ t k a z i s h i s h l a r i b o s h l a b y u b o r i l d i . S h u n i n g d e k b i o l o g i y a , k i b r n i t i k a , y a d r o f i z i k a v a m e d i t s i n a f a n l a r i s o h a l a r i d a h a m b i r q a t o r m u h i m v a d o l z a r b m u a m m o l a r u s t i d a i l m i y i z l a n i s h l a r o l i b b o r i l d i . 49 I j t i m o i y g u m a n i t a r f a n l a r s o h a s i d a “ q a y t a q u r i s h ” o ’ y g ’ o n i s h v a h u r f i k r l i l i k b o ’ l i b x i z m a t q i l d i . ( M a v z u l a r n i o ’ r g a n i s h d a q i s m a n b o ’ l s a d a i m k o n y a r a t i l d i . ) F a l s a f a , t a r i x , a y n i q s a v a t a n t a r i x i n i o ’ r g a n i s h u n i n g u s l u b i y a t i g a , o q d o g ’ l a r i n i d o i r m a s a l a l a r f a o l m u h o k a m a e t i l a b o s h l a n d i . I j t i m o i y g u m a n i t a r f a n l a r d a j a m i y a t v a s h a x s m a s a l a l a r i , m a d a n i y m e r o s , t i l m u a m m o l a r i k a b i m a s a l a l a r n i h a l e t i s h g a i n t i l i s h y u z a g a k e l d i . B u m a s a l a l a r g a b a g ’ i s h l a n g a n i l m i y a y n i q s a , p u b l i s t i k m a q o l a l a r , g a z e t a v a j u r n a l l a r s a h i f a l a r i d a m u n t a z a m b o s i l i b t u r a d i . B i r o q k o m m u n i s t i k m a f k u r a y a k k a h o k i m l i g i s h a r o i t i d a m a z k u r m a s a l a l a r n i t o ’ l i q h a l e t i s h m u m k i n e m a s d i . M u s t a b i d t u z u m m i l l i y o ’ z l i k n i a n g l a s h j a r a y o n i g a t i s h – t i r n o g ’ I b i l a n q a r s h i l i k k u r s a t a r , j a m i y a t d a g i m a v j u d z i d d i y a t l a r , a s l i d a m u s t a b i d s o v e t t u z u m i , k o m m u n i s t i k m a f k u r a y a k k a h o k i m l i g i t u f a y l i y u z a g a k e l a y o t g a n l i g i n i y a s h i r i s h g a , n i q o b l a s h g a u r i n a r e d i . “ Q a y t a Q u r i s h ” y i l l a r i d a o ’ z b e k z i y o l i l a r i n i s a y – h a r a k a t l a r i b i l a n m i l l i y – m a d a n i y m e r o s i n i t i k l a s h , t a r i x i y – m a d a n i y y o d g o r l i k l a r n i q a y t a r i s h m u h u m m a s a l a l a r d a n b i r i g a a y l a n d i . S h u m a ’ n o d a 8 0 - y i l l a r n i n g i k k i n c h i y a r m i d a O ` z b e k i s t o n d a “ M e r o s ” d a s t u r i a m a l g a o s h i r i l a b o s h l a d i . B u h a r a k a t r e s p u b l i k a b o ` y l a b k e n g y o y i l d i . J u m l a d a n , O ` z b e k i s t o n t a r i x v a m a d a n i y a t y o d g o r l i k l a r i n i s a q l a s h T o s h k e n t v i l o y a t i k e n g a s h i h u z u r i d a t u z i l g a n y a n g i t a s h k i l o t – “ B o b u r j a m u i y a t i ” , 1 9 8 9 y i l d a b i r i n c h i j a m o a t e k s p e d i t s i y a s i s i f a t i d a t a s h k i l e t i l g a n “ B o b u r y o ` l i ” i l m i y m a ’ r i f i y u y u s h m a , 1 a y n i s h u p a y t l a r d a F a r g ’ o n a d a f a o l y a t k o ’ r s a t g a n , “ F a r g ’ o n a m a d a n i y a t i n i t i k l a s h ” , T o s h k e n t s h a h r i d a g i 2 5 4 - o ’ r t a m a k t a b g a v u j u d g a k e l g a n “ M a d a n i y m e r o s g a i x l o s ” m a r k a z l a r i x a l q i m i z d a , a y n i q s a , y o s h l a r d a m i l l i y g ’ u r u r , f a x r – i f t i x o r , y u k s a k m a ’ n a v i y – a x l o q i y f a z i l a t l a r n i t a r k i b t o p t i r i s h d a m u h i m r o l o ’ y n a d i . 2 “ Q a y t a q u t i s h ” b u n d a y m a r k a z 1 Toshkent xaqiqati. 1990 yil,19 dekabr. 2 “Yosh Lelinchi” 1991, 27 aprel. 50 t a s h k i l o t v a u y u s h m a l a r O ’ z b e k i s t o n n i n g b a r c h a x u d u d l a r i d a t a s h k i l e t i l g a n e d i . “ Q a y t a q u r i s h ” y i l l a r i d a t a r i x i y v a m a d a n i y y o d g o r l i k l a r n i s a q l a s h , m u h o f a z a e t i s h a y n i q s a m u z i y l a r f a o l i y a t i n i n g y a x s h i l a s h m u a m m o s i e n g m u h u m m a s a l a l a r d a n b i r i s i f a t i d a k o ’ p t a r t i b i d a t u r d i . M a ’ l u m k i m u z e y l a r x a l q m i l l i y o ’ z l i g i n i a n g l a s h d a m u h i m a h a m i y a t k a s b e t a d i . B i r o q “ q a y t a q u r i s h ” y i l l a r i d a h a m i l g a r i d a v r d a b o ’ l g a n i k a b i r e s p u b l i k a m u z i y l a r i a s o s i y e ’ t i b o r i i n q i l o b i y – s i y o s i y , “ s o t s i a l i z m n i n g a f z a l l i k l a r i n i ” t a r g ’ i b q i l i s h g a q a r a t d i . A g a r 1 9 8 5 y i l d a O ’ z b e k i s t o n d a 4 6 m u z e y f a o l i y a t k o ’ r s a t g a n b o ’ l s a , 1 9 8 9 y i l g a k e l i b u l a r s o n i 5 8 t a g a y e t d i . L e k i n y u q o r i d a q a y d q i l i n g a n i d e k , u l a r a s o s a n h a l i h u k u m r o n b o ’ l i b t u r g a n k o m m u n i s t i k m a f k u r a n i n g “ t a r g ’ i b o t c h i l a r i ” s i f a t i d a f a o l i y a t k u r s a t a r e d i . A m m o s h u n d a y s h a r o i t d a h a m t a r i x i y m a d a n i y y o d g o r l i k l a r n i n g s a q l a s h m a s a l a s i g a b o ’ l g a n k o m m u n i s t i k m u n o s a b a t o ’ z g a r m a d i , y o d g r l i k l a r n i h i s o b g a o l i s h , m u h o f a z a q i l i s h , t a ’ m i r l s h v a u l a r d a n f o y d a l a n i s h d e k m u h i m v a m u r a k k a b j a r a y o n g a e ’ t i b o r s i z l i k b i l a n q a r q l d i . 8 y i l l a r n i n g i k k i n c h i y a r m i d a O ’ z b e k i s t o n d a x i s o b g a o l g a n h o l d a u l a r d a n 6 4 6 6 t a s i g i n a ( 7 0 % 0 d a v l a t m u h o f a z a s i g a o ’ t k a z i l d i x o l o s . 1 Y a n a s h u n i s i t a j j u b l i k i , m i l l i y m a ’ n a v i y a t n i n g a s o s i b o ’ l g a n y o d g o r l i k l a r n i s a q l a s h g a d a v l a t t o m o n i d a n a r z i m a g a n m a b l a g ’ a j r a t d i l a r , u h a m b o ’ l s a y i l d a n – y i l g a k a m a y i b b o r a r d i . X X a s r n i n g b o s h l a r i d a n a d a b i y o t m u a y y a n m a ’ n o d a j a m i y a t h a y o t i n i n g b a r o m e t r i b o ’ l i b k e l g a n . B u h o l q a y t a q u r i s h y i l l a r i d a a y n i q s a y a q q o l k o ’ z g a t a s h l a n d i . A g a r o ’ z b e k a d a b i y o t i n o m o y o n d a l a r i s i y o s i y – i j t i m o i y m u z u m n i n g “ q o s h q o v o g ’ i ” g a q a r a m a y , u r u s h d a v r i d a n e ’ t i b o r a n t a r i x i y m a v z u l a r g a k a t t a e ’ t i b o r b e r g a n v a b u s o h a d a O y b e k , M i r k a r i m O s i m , S h a y x z o d a k a b i y o z u v c h i l a r f a o l i y a t k o ’ r s a t g a n b o ’ l s a l a r , q a y t a 51 q u r i s h y i l l a r i d a t a r i x i y m a v z u l a r g a e ’ t i b o r y a n a d a k u c h a y d i . J u m l a d a n M i r m u h s i n s h u y i l l a r d a “ T e m u r M a l i k ” r o m a n i n i e ’ l o n q i l d i ” . M u h a m m a d A l i “ S a r b a d o r l a r ” r o m a n i n i A z i m S u y u n s h u n o m d a g i d r a m a t i л d o s t o n i n i y a r a t d i . S h u t a r i q a , t a r i x i y m a v z u l a r d a o ’ z b e k a d a b i y o t i n i n g y a n g i a v l o d i h a m q o ’ l o ’ r a b o s h l a d i . Q a y t a q u r i s h h a m t a r i x i y m a v z u d a i j o d e t u v c h i y o z u v c h i l a r u c h u n q a n c h a l i k k e n g i m k o n i y a t y a r a t g a n i g a q a r a m a y , b i r t o m o n d a n , O y d e k , M . O s i m , M . S h a y x z o d a s i n g a r i o ’ z b e k x a l q i t a r i x i n i p u x t a b i l g a n y o z u v c h i l a r n i n g b u d a v r d a y e t i b k e l g a n l i g i , i k k i n c h i t o m o n d a n T . Q o d i r o v v a O . Y o q u b o v s i n g a r i y o z u v c h i l a r n i n g b o s h q a y u m u s h l a r i b i l a n b a n d b o ’ l i b b u m a v z u d a g i a s a r y a r a t i l g a n l i k l a r i s e z i l d i . Y o z u v c h i l a r g a r c h a n d q i s q a v a q t d a v o m e t g a n b o ’ l s a - d a s o v e t j a m i y a t i n i h a y o t i d a b u r i l i s h y a s a g a n q a y t a q u r i s h d a v r i i m k o n i y a t l a r i d a n s h u m a ’ n o d a y e t a r l i f o y d a l a n a o l m a d i l a r . A m m o s h u b i l a n b i r g a q a y t a q u r i s h d a v r i b e r g a n i k k i n c h i m u h i m i m t i y o z o s h k o r a l i k e d i . K o m m u n i s t i k m a f k u r a h u k u m r o n l i k q i l g a n y i l l a r d a j a m i y a t d a k e c h a y o t g a n h a y o t i y x o d i s a l a r n i f a q a t s h a r q l o v c h i y o x u d i j o b i y b u y o q x o l o s , Y o z u v c h i l a r b u x o d i s a l a r g a t e r a n n a z a r t a s h l a s h v a b a d i y t a x l i l e t i s h i m k o n i y a t i g a e g a b o ’ l m a i l a r . S h u n i n g n a t i j a s i d a s o v e t v o q e y l i g i n i i d e a l l a s h t i r u v c h i , r e a l h a y o t h a q i q a t i d a n o ’ z o q b o ’ l g a n a s a r l a r k o ’ p l a b m a y d o n g a k e l d i . X o l b u k i , s i o v e t d a v r i n a f a q a t a y r i m s h a x s l a r b a l k i b u t u n x a l q l a r n i n g f o j i a s i b i l a n t o ’ l a b o ’ l g a n . Q i s h l o q x o ’ j a l i g i n i x a m o a l a s h t i r i s h s i n g a r i t a d b i r l a r o q i b a t i d a n q a n c h a d a n - q a n c h a k i s h i l a r n i n g y o s t i g ’ i q u r i g a n . M i l l i y r e s p u b l i k a l a r n i n g h u q u q l a r i t o p t a l i b , x a t t o u l r n i n g m a h a l l i y r a h b a r l a r i h a m o ’ z x a l q i n i , r e s p u b l i k a d a g i y e r o s t i v a y e r u s t i b o y l i k l a r i n i , x a l q n i n g a q l i y s a l o h i y a t i n i o ’ z i d a m u j a s s a m l a s h r i r g a n h a m o y a q i l i s h i m k o n i g a e g a b o ’ l g a d i l a r . Q a y t a q u r i s h y i l l a r i d a b e r i l g a n e n g k a t t a i m k o m i y a t s o v e t j a m i y a t i h a y o t i d a y u z b e r g a n a n a s h u n d a y v o q e a l a r g a x u s h y o r n a z a r 52 t a s h l a s h , r e s p u b l i k a t a r i x i n i n g s o x t a l a s h t i r i l g a n v a n o t o ’ g ’ r i t a s v i r e t i l i b k e l g a n s a x i f a l a r i n i q a y t a b a h o l a s h b o ’ l d i . Y o z u v c h i l a r n i n g a k s a r q i s m i d i q q a t – e ’ t i b o r l a r i n i x u d d i s h u n a r s a g a q a r a t d i l a r . 5 0 y i l l a r n i n g b o s h l a r i d a g i q a t o g ’ o n q u r b o n l a r i d a n b i r i S h u k r u l l o “ K a f a n s i z k u m i l g a n l a r ” x o t i r a r o m a n i n i y o z i b , u n d a s o v e t t u z u m i n i n g i n s o n x a q – x u q u q l a r i n i p a y m o l e t i s h e v a z i g a y a n g i t a r i x i y b i r l i k s o v e t x a l q i n i y a r a t i s h g a q a r a t i l g a n a k s i l i n s o n i y m a q s a d – m o h i y a t i n i o c h i b t a s h l a d i . S h u y i l l a r d a m a y d o n g a k e l g a n q a t o r r a m o n , q i s s a v a h i k o y a l a r d a s o v e t j a m i y a t i n i n g q o n l i t a r i x i , s i y o s i y t u z u m t o m o n i d a n m a j a q l a n i b t a s h l a n g a n t a q d i r l a r x a q q o n i y t a s v i r i n i t o p d i . Y o z u v c h i l a r y e t m i s h y i l l i k t a r i x i y j a r a y o n n i y a n g i t a f a k k u r a s o s i d a t a s v i r v a t a l q i n e t i s h g a f a o l k i r i s h d i l a r . T o ’ g ’ r i s h u y i l l a r d a s o v e t j a m i y a t i n i n g y a q i n t a r i x i n i b i r t o m o n l a m a t a s v i r l a g a n “ j i m - j i t l i k ” ( S a i d A h m a d a s a r i ) , “ C o r r a h a ” ( A s q a r M u x t o r ) s i n g a r i r o m a n l a r p a y d o b o ’ l d i . A m m o , a k s a r a s a r l a r n i n g m u a l l i f l a r i k e c h a g i t a r i x n i n g m u r a k k a b i c h k i z i d d i y a t l a r i n i t o ’ g ’ r i k o ’ r a v a a k s e t t i r a o l d i l a r . S h u m a ’ n o d a , M u r o d M u h a m m a d D o ’ s t n i n g “ L o l a z o r ” , O ’ t k i r X o s h i m o v n i n g “ T u s h d a k e c h g a n u m i r l a r ” r o m a n l a r i s h u d a v r n i n g a d a b i y x a y o t i d a m u h u m v o q e a b o ’ l d i . 1 A g a r b u a s a r l a r n i n g b i r i n c h i s i d a q a y t a q u r i s h d a v r i a r a f a s i d a g i r e s p u b l i k a h a y o t i t u g ’ r i r o g ’ i s h u d a v r d a g i a y r i m t a r i x i y t – s h a x s l a r n i n g f a o l i y a t i h a q q o n i y t a ’ s v i r e t i l g a n b o ’ l s a , i k k i n c h i s i g a s o v e t d a v r i d a r o ’ y b e r g a n a y r i m v o q e a l a r n i n g a q l v a z a k o v a t q o n u n i d a n c h e t d a k e c h g a n l i g i g a u r g ’ u b e r a d i . 53 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . “ O ’ z b e k i s t o n s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” . T o s h k e n t . 2 0 0 0 . 6 5 3 b e t . I I I § 5 0 - 8 0 y i l l a r d a Q o r a q a l p o g ` i s t o n m a d a n i y a t i v a s a n ` a t i . X X a s r n i n g b o s h l a r i d a M a r k a z i y O s i y o x a l q l a r i s i y o s i y , i q t i s o d i y , i j t i m o i y v a m a d a n i y h a y o t i d a k a t t a o ` z g a r i s h l a r y u z b e r d i . 1 9 2 4 y i l i T u r k m a n i s t o n A S S R n i n g A m u d a r y o v i l o y a t i v a X i v a x o n l i g i n i n g H u j a y l i h a m d a Q u n g ` i r o t t u m a n l a r i h u d u d i d a Q o z o g ` i s t o n A S S R t a r k i b i d a Q o r a q a l p o g ` i s t o n A v t o n o m v i l o y a t i t a s h k i l e t i l d i . U 1 9 3 0 y i l a n R S F S R t a r k i b i g a k i r d i . 1 9 3 2 y i l d a Q o r a q o l p o g ` i s t o n A v t o n o m R e s p u b l i k a s i g a a y l a n t i r i l d i . Q o r a q o l p o g ` l a r t a r i x i d a 1 9 3 6 y i l m u h i m s i y o s i y v o q e a l a r y i l i s i f a t i d a a b a d i y q o l a d i . C h u n k i , s h u y i l i o ` z t a q d i r l a r i n i O ` z b e k i s t o n S S R t a r k i b i g a k i r i s h i b i l a n b e l g i l a d i v a o ` z t a n l a g a n y o ` l i n i n g i s t i q b o l l i e k a n l i g i n i k o ` r s a t a o l d i . Q o r a q o l p o q v a o ` z b e k x a l q i b i r n e c h a o ` n y i l l i k m o b a y n i d a t o ` p l a n i b q o l g a n m u a m m o l a r n i h a l e t i s h d a , i j t i m o i y - i q t i s o d i y m u n o s a b a t l a r n i y a n a d a c h u q u r l a s h t i r i s h d a o ` z a n ` a n a l a r i d a n u n u m l i f o y d a l a n i s h y o ` l i n i t a n l a d i l a r . H a r i k k i x a l q t a q d i r i , i s t i q b o l l i b i r x o n l i g i n i , u l a r n i m u s h t a r a k o r z u l a r , y a g o n a i n t i l i s h b i r l a s h t i r i b t u r g a n l i g i n i o c h i q - o y d i n k o ` r s a t a d i l a r . T a r i x a n t u r l i d a v r l a r d a t u r l i s i y o s i y o ` z g a r i s h l a r v a q i y i n c h i l i k l a r d a t a b i a t a n d o ` s t l i k v a q a r i n d o s h l i k m u n o s a b a t l a r i b u n g a a s o s b o ` l d i . S h u n i a l o h i d a t a ` k i d l a s h k e r a k k i , s o b i q S S R d a v r i d a m i l l i y m a s a l a d a g i y u z a k i y o n d o s h u v l a r , b a l a n d p a r v o z i s h o r a l a r , a s o s s i z c h a q i r i q l a r f a q a t “ o ` l u g ` o g ` a ” l a r m a n f a a t i g a x i z m a t q i l a r d i , x o l o s . B u i s h o r a l a r m i l l i y r a v n a q , k i c h i k x a l q l a r n i n g m i l l i y t a r a q q i y o t i , 54 i t t i f o q d o s h r e s p u b l i k a l a r x a l q l a r n i n g m i l l i y e h t i y o j l a r i n i q o n d i r i s h d a n u z o q e d i . T o t a l i t a r d a v l a t c h i l i k p a y t i d a b i r i n c h i r a h b a r b i r o n m a r t a h a m Q o r a q o l p o g ` i s t o n d a b o ` l m a g a n , u n i n g x a l q i h a y o t i b i l a n t a n i s h m a g a n , u n g a y a q i n d a n y o r d a m b e r m a g a n e d i . Y u q o r i d a n a m a l g a o s h i r i l g a n b i r y o q l a m a r i v o j l a n t i r i s h , k i c h i k x a l q l a r g a b o ` l g a n e ` t i b o r n i n g s u s t l i g i t u f a y l i Q o r a q o l p o g ` i s t o n s o b i q i t t i f o q t a r k i b i d a t a r a q q i y o t d a r a j a s i e n g p a s t b o ` l g a n o ` l k a g a a y l a n d i . I t t i f o q h u k u m a t i n i n g a y b i b i l a n q i y i n c h i l i k l a r c h u q u r l a s h d i , e k o l o g i k h o l a t y u z a g a k e l d i . A m u d a r y o s u v i n i n g i f l o s l a n i s h i v a O r o l d e n g i z i n i n g q u r i s h i b i l a n b o g ` l i q b o ` l g a n j i d d i y m u a m m o l a r p a y d o b o ` l d i . 1 4 0 - 8 0 y i l l a r d a Q o r a q o l p o g ` i s t o n m a o r i f i , O l i y t a ` l i m f a n , m a d a n i y a t v a s a n ` a t i o ` z i g a x o s y o ` n a l i s h d a r i v i j l a n d i . X a l ` t a ` l i m m a k t a b l a r i v a o ` q u v c h i l a r s o n i m u t t a s i l o s h i b b o r d i . A g a r 1 9 4 0 - 4 1 o ` q u v y i l i d a a v t o n o m r e s p u b l i k a g a 6 0 3 u m u m t a ` l i m m a k t a b l a r i b o ` l i b , u l a r d a 9 1 . 6 m i n g o ` q u v c h i t a ` l i m o l g a n b o ` l s a , 1 9 8 3 - 8 4 o ` q u v y i l i d a m a k t a b s o n i 8 5 7 t a g a , o ` q u v c h i s o n i e s a 2 8 4 . 4 m i n g t a g a e t d i . 2 L e k i n h a m m a m a k t a b l a r n i n g a h v o l i b i r x i l e m a s d i . A y n i q s a q i s h l o q m a k t a b l a r i n i n g a h v o l i y a x s h i e m a s d i . U l a r n i n g k o ` p c h i l i g i m o s l a s h m a g a n b i n o l a r d a j o y l a s h g a n m a ` q u l b i n o g a e g a b o ` l g a n m a k t a b l a r n i n g m o d d i y - t e x n i k a b a z a s i t a l a b i g a j a v o b b e r m a s , o ` q i t u v c h i y e t i s h m a s d i . Q i s h l o q m a k t a b l a r i n i n g b u a h v o l i g a t u s h i s h i g a o r o l d e n g i z i n i n g q u r i s h i b i l a n b o ` g l i q e k o l o g i k m u a m m o l a r h a m a n c h g i n a t a ` s i r q i l g a n e d i . U r u s h y i l l a r i n i n g o g ` i r s h a r o i t i g a q a r a m a s d a n 1 9 4 4 y i l d a n Q o r a q o l p o g ` i s t o n d a d a v l a t p e d a g o g i k a i n s t i t u t i o c h i l d i v a r e s p u b l i k a u c h u n o ` q i t u v c h i l a r t a y y o r l a b b e r a d i g a n a s o s i y m a k o n g a a y l a n d i . R e s p u b l i k a O l i y o ` q u v y u r t l a r i d a 8 0 - y i l l a r n i n g o x i r i g a k e l i b 2 0 m i n g d a n o r t i q t a l a b a o ` q i d i . 3 Q o r a q o l p o g ` i s t o n n i n g k o ` p g i n a y o s h l a r i 55 i t t i f o q n i n g t u r l i s h a h a r l a r i d a g i i n s t i t u t i v a t e x n i k u m l a r d a h a m t a ` l i m o l d i l a r . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ` z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i z i 3 - k i t o b “ M u s t a q i l O ` z b e k i s t o n t a r i x i ” “ S h a r q ” , “ ” T o s h k e n t 2 0 0 0 y i l , 1 3 3 - 1 3 4 b e t l a r . 2 . ( O ` z b e k i s t o n s o v e t ) Н а р о д н о е х о з а е с т в о У з б е к с к о й С С Р з а с о л е т , с т а т ” с б о р н и к - Т 1 9 8 4 С 2 2 9 3 - 2 9 4 . 3 . 1 . “ Н о р о д н о е Х о з й я с в о У з б е к с к о е С С Р з а 6 0 л е т ” с т о и т с б о р н и к Т , 1 9 9 8 г ю с . 3 0 0 - 3 0 1 . Q o r a q o l p o g ` i s t o n A S S R m a o r i f x a l q k o m i s s a r i h u z u r i d a g i t i l v a a d a b i y o t i l m i y t a d q i q o t n e g i z i d a 1 3 3 9 y i l d a i l m i y - t a d q i q o t i n s t i t u t i t a s h k i l q i l i n d i , b u i n s t i t u t i 1 9 4 7 y i l d a O ` z b e k i s t o n f a n l a r a k a d i m i y a s i ( O ` z S S R F A ) t a r k i b i g a k i r d i . 1 9 5 6 - y i l d a O ` z S S R F A n i n g Q o r a q o l p o g ` i s t o n f i l i a l i t a s h k i l q i l i n d i . 1 F i l i a l t a r k i b i d a t i b b i y o t f a n l a r i k o m p l i k s i n s t i t u t l a r i , t a r i x , t i l v a a d a b i y o t i n s t i t u t l a r i , B o t a n i k a b o g ` i f a o l i y a t k o ` r s a t d i . S h u n i n g d e k 1 9 5 8 - 1 9 7 2 y i l l a r d a v o m i d a Q o r a q o l p o g ` i s t o n d a B u t u n i t t i f o q v a O ` z b e k i s t o n f a n l a r a k a d e m i y a s i i l m i y - t a d q i q o t i n s t i t u t l a r i n i n g b i r q a t o r f i l i a l l a r i h a m t a s h k i l q i l i n d i . N a t i j a d a Q o r a q o l p o g ` i s t o n o l i m l a r i f a n n i n g b o t a n i k a , e k o n o m i k a , t a r i x , t i l s h u n o s l i k a d a b i y o t , f a l s a f a , s a n ` a t s h u n o s l i k v a b o s h q a s o h a l a r i b o ` y i c h a i l m i y - t a d q i q o t o l i b b o o r i s h i m k o n o g a e g a b o ` l d i l a r . B u y i l l a r d a N . D o v q a r a y e v , Y a . D o s u m o v , M . N u r m u h a m m e d o v , S . K o m o l o v , K . A l i m b e t o v , Q . M . M a k a e t o v k a b i b i r q a t o r t a n i q l i o l i m l a r y e t i s h i b c h i q d i . Q o r a q o l p o g ` i s t o n a d a b i y o t i d a a n ` a n a v i y j a n r l a r b i l a n b i r q a t o r d a d r a m a t u r g i y a , p r o z a , t a n q i d c h i l i k k a b i y a n g i j a n r l a r h a m r i v o j l a n d i . M i l l i y t i l d a m a t b u o t v a k i t o b l a r n a s h r q i l i s h y o ` l g a q o ` y i l d i . Q o r a q o l p o g ` i s t o n A U R Y o z u v c h i l a r u y u s h m a s i t u z i l d i . Q o r a q a l p o q a d a b i y o t i n i n g A . M u s a y e v , S . M a j i d o v A . U t i r o v , Q . A v e d o v v a b o s h q q y o z u v c h i , s h o i r l a r “ Y a n g i t u r m u s h ” k u y c h i l a r i b o ` l i b m a y d o n g a c h i q d i l a r . I . K a s h p n a z a r o v , K . S e n t o v , J . S e n t n a z a r o v , X . T u r u m b e t o v , O . A y t m u r o d o v v a b o s h q a l a r 7 0 - 8 0 y i l l a r q a r a q o l p o q a d a b i y o t i n i n g t a n i q l i n o m o y o n d a l a r i e d i . 56 Q o r a q o l p o g ` i s t o n d a m u s i q a v a a m a l i y s a n ` a t v a s o v e t a n d o z a s i a s o s i d a r i v o j l a n d i . A n ` a n a v i y m i l l i y s a n ` a t t u r l a r i b i l a n b i r q a t o r d a t a e t r r a s s o m c h i l i k , h a y k a l t a r o s h l i k k a b i m u h i m s o h a l a r h a m y u z a g a k e l d i v a r i v o j l a n d i . Q o r a q o l p o g ` i s t o n r a s s o m l a r i a s a r l a r i 1 9 6 9 v a 1 9 7 0 y i l l a r d a M o s k v a d a t a s h k i l q i l i n g a n t a s v i r i y s a n ` a t k o ` r g a z m a l a r i d a _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ 1 . O ` z b e k i s t o v S S R t a r i x i . Q a d i m d i d a v r d a n x o z i r g i k u n g a c h a - T 1 9 7 4 - 6 3 3 b e t . m u v a f f a q i y a t q o z o n d i . B i n o b a r i n , 4 0 - 8 0 y i l l a r d a g i o g ` i r s h a r o i t d a m u s t a b i d t u z u m t o m o n i d a n a l d a n i b v a b o r y o ` g ` i d a n a y r i l i b k e l g a n Q o r a q o l p o g ` i s t o n x a l q i h a r b i y l a s h t i r i l g a n t e n g m e h n a t n i n g h a d d a n t a s h q a r i o g ` i r b o ` l i s h i g a q a r a m a s d a n b a r c h a q i y i n c h i l i k l a r g a b a r d o s h b e r d i v a f i d o k o r o n a m e h n a t q i l d i . S h u n d a y b o ` l s a d a , x a l q n i n g g ` a y r i i n s o n i y l i k n i n g b a r c h a s h a k l l a r i g a q a r s h i l i k k o ` r s a t i s h r u h i b e k o r k e t m a d i , m u q a d d a s o z o d l i k o l o v i o d a m l a r q a l b i d a s o ` n m a d i . 57 X U L O S A Y a n g i t a r i x n i y a r a t i s h – e n g a v v a l x o l i s l i k , h a l o l i l m i y t a h l i l , t a r i x i y m a n b a l a r d a n m a n t i q i y f o y d a l a n i s h d e m a k d i r . P r e z i d e n t i m i z I . A . K a r i m o v t a ’ k i d l a g a n i d i k : “ O ’ z b e k o l i m l a r i n i n g k u c h – g ’ a y r a t l a r i b i l a n t a r i x i m i z n i n g k o ’ p d a n – k o ’ p m u h i m s a h i f a l a r i , e n g a v v a l o , t e m u r i y l a r d a v r i , X I X a s r o x i r i X X a s r b o s h l a r i t a r i x i y a n g i d a n k a s h f e t i l d i … o ’ t m i s h i m i z n i “ o q l a s h ” v a z i f a l a r i , u m u m a n o l g a n d a , b a j a r i b b o ’ l i n d i ; h o z i r e s a a o s i y v a z i f a t a r i x i y t a h l i l n i i l m i y j i h a t d a n x o l i s o n a v a h a l o l a m a l g a o s h i r i s h d a n i b o r a t . ” 1 D a r h a q i q a t t a d q i q q i l i n a y o t g a n d a v r n i h o y a t d a m u r a k k a b , o g ’ i r v a c h a l k a s h l i k l a r g a b o y . Y a n g i t a r i x i m i z n i y a r a t i s h y o ’ l i d a g i b u i z l a n i s h d a v o m i d a P r e z i d e n t i m i z n i n g o ’ g i t v a m a s l a h a t l a r i g a t o ’ l i q r i o y a q i l i n d i . O ’ t m i s h t a r i x i g a n a z a r t a s h l a s h s h u n i k o ’ r s a t a d i k i , O ’ z b e k i s t o n x a l q m a o r i f i t a d q i q e t i l a y o t g a n d a v r g a q a d a r t a r a q q i y o t n i n g u z o q y o ’ l i n i b o s i b o ’ t g a n . U n i n g i l d i z l a r i q a d i m o ’ t m i s h g a b o r i b t a q a l a d i . X a l q i m i z a z a l d a n y u k s a k m a ’ n a v i y a t i , m a r i f a t i v a i l m i y c h a n q o q l i g i b i l a n a j r a l i b t u r g a n . Y e v r o p a d a h a l i i j t i m o i y t a r a q q i y o t y u z a g a k e l m a s i d a n a n c h a i l g a r i M a r k a z i y O s i y o d a y o z u v t a r q a l i b , y o s h a v l o d n i o ’ q i t i s h i s h l a r i t a s h k i l e t i l g a n d i . M i l l i y m a d a n i y a t , i l m – f a n v a m a o r i f t a r a q q i y o t i g a a r a b l a r f a t h i k o ’ p j i h a t d a n t a ’ s i r e t g a n . I s l o m d i n i v a a r a b y o z u v i t a r q a l i s h i b i l a n - V I I I s a s r d a n b o s h l a b y o s h l a r g a t a ’ l i m v a t a r b i y a b e r i s h a s o s i n i m u s u l m o n m a k t a b v a m a d r a s a l a r i t a s h k i l e t d i . 58 M u s u l m o n c h a d i n i y t a ’ l i m t i z i m i s h a x s n i n g a x l o q i y – m a ’ n a v i y k a m o l o t i n i m i l l i y v a d i n i y – a h l o q i y q a d r i y a t l a r n i e g a l l a s h g a y o ’ n a l t i r i l g a n e d i . D i n i y r u h i n i p o k l a s h , i s l o m d i n i o ’ g i t l a r i , y a x s h i l i k v a a d o l a t g ’ o y a l a r i n i i n s o n o n g i g a s i n g d i r a r d i . M a k t a b l a r , m u s u l m o n _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ - 1 . K a r i m o v I . A . O ’ z b e k i s t o n X x i a s r b o ’ s a g ’ a s i d a : x a v f s i z l i k k a t a h d i d , b a r q a r o r l i k s h a r t l a r i v a t a r a q q i y o t k a f o l a t l a r i . - T o s h k e n t : O ’ z b e k i s t o n . 1 9 9 7 . 1 4 1 - b e t . t a ’ l i m t i z i m i b o s h l a n g ’ i c h b o s q i c h s i n i f i d a , y o s h l a r n i n g o ’ q i s h v a y o z i s h n i o ’ r g a n i s h l a r i g a k o ’ m a k l a s h a r , m u q a d d a s Q u r ’ o n i k a r i m o y a t l a r i , H a d i s i s h a r i f v a b o s h q a d i n i y a d a b i y o t l a r b i l a n t a n i s h t i r a r d i . M a d r a s a l a r o ’ r t a v a o l i y t a ’ l i m o ’ q u v y u r t l a r i s a n a l i b , i j t i m o i y h a y o t n i n g t u r l i s o h a l a r i u c h u n m i l l i y m u t a x a s s i s l a r t a y y o r l a s h g a x i z m a t q i l a d i . M a r k a z i y O s i y o C h o r R o s s i y a s i i s t i l o q i l g a c h , t a ’ l i m n i n g m u s u l m o n t i z i m i g a m u q o b i l b o ’ l g a n d u n y o v i y i l m l a r t i z i m i y u z a g a k e l a b o s h l a d i . U , e n g a v v a l o k e l g i n d i r u s a h o l i s i n i o ’ q i t i s h C h o r r e j i m i g a s o d i q k i s h i l a r n i t a r b i y a l a s h i s h l a r i g a q a r a t i l g a n e d i . C h o r i z m m a ’ m u r i y a t i m u s t a b i d – r u s l a s h t i r i s h s i y o s a t i n i o l i b b o r a r , m u s u l m o n m a k t a b l a r i t a ’ s i r i n i k u c h s i z l a n t i r i s h u c h u n e n g a v v a l o ’ z m a q s a d i , g ’ o y a l a r i g a x i z m a t q i l a d i g a n y o s h l a r n i t a r b i y a l a b y e t i s h t i r u v c h i o ’ q u v m u a s s a s a l a r i t a s h k i l e t i s h g a i n t i l a r d i . B i r o q m a h a l l i y a h o l i b a r i b i r a n ’ a n a v i y m a k t a b n i a f z a l k o ’ r a d i . X I X a s r o x i r i X X a s r b o s h l a r i d a m u s u l m o n o ’ q u v y u r t l a r i t a ’ l i m t i z i m i d a m u a y y a n o ’ z g a r i s h l a r r o ’ y b e r d i . A v v a l o o ’ q u v d a s t u r l a r i g a d u n y o v i y u m u m t a ’ l i m f a n l a r i k i r i t i l a b o s h l a n d i . B u g ’ o y a l a r j a d i d y a n g i u s u l m a k t a b l a r i n i n g v u j u d g a k e l i s h i d a o ’ z i n i n g t o ’ l i q a k s i n i t o p d i . B u g u n g i k u n d a s h u n a r s a a y o n k i , S t a l i n c h a m a d a n i y s i y o s a t b a y n a l m i l a l l a s h t i r i s h s u r a t l a r n i o s h i r i s h g a q a r a t i l g a n b o ’ l i b o s h k o r a b u y u k d a v l a t c h i l i k r u s l a s h t i r i s h x u s u s i y a t i g a e g a e d i . B u s i y o s a t a s o s i n i k o m m u n i s t i k r a h b a r i y a t m i l l a t m a n f a a t l a r i g a z i d r a v i s h d a c h i q a r g a n q a r o r l a r i n i n g s o ’ z s i z i j r o c h i l a r i t a r b i y a l a s h v a m a f k u r a v i y 59 m a n q u r t l a s h t a m o y i l l a r i t a s h k i l e t a r e d i . U n i n g a m a l g a o s h i r i l i s h i o ’ q u v t a r b i y a j a r a y o n i g a k a t t a p u t u r y e t k a z i b y o s h l a r n i m i l l i y i l d i z i d a n k o ’ p a s r l i k m a d a n i y a t i d a n b e b a h r a b o ’ l i s h i g a o l i b k e l d i . N i h o y a t d a r a j a d a s i y o s i y l a s h t i r i l g a n o ’ q u v y u r t l a r i m a ’ l u m m a ’ n o d a u m u m i y b i l i m b e r s a d a a m m o h a m m a k t a b o ’ q u v c h i l a r i , h a m b o ’ l a j a k m u a l l i m l a r n i t a r b i y a l a s h n u q t a y i n a z a r d a n , u l a r o ’ t m i s h a v l o d l a r n i n g m a ’ n a v i y a h l o q i y t a j r i b a s i d a n u z i b q o ’ y i l g a n i b o i s , o n a z a m i n m u h a b b a t i d a n m i l l i y m a ’ n a v i y a t d a n m a h r u m e d i l a r . I l g ’ o r f i k r l i m i l l i y o ’ q i t u v c h i l a r y o s h l a r g a o ’ z x a l q i o ’ t m i s h i g a q i z i q i s h u y g ’ o t i s h g a , u l a r n i n g k o ’ p a s r l i k m a ’ n a v i y – a x l o q i y q a d r i y a t l a r b i l a n t a n i s h t i r i s h g a i m k o n q a d a r i n t i l i s h a r e d i . B i r o q m a v j u d t o t a l i t a r – q a t a g ’ o n t i z i m i b u n d a y s a ’ y - h a r a k a t v a i m k o n i y a t l a r n i c h e k l a b q o ’ y g a n e d i . N i h o y a t O ’ z b e k i s t o n m u s t a q i l l i k k a e r i s h i b , m i l l i y d a v l a t c h i l i k t i z i m i b a r p o e t i l g a c h g i n a v a z i y a t t u b d a n o ’ z g a r d i . E n d i l i k d a m u s t a q i l i k r i v o j l a n i s h y u l i d a n b o r a y o t g a n o ’ z b e k x a l q i o ’ z i n i n g m a ’ n a v i y q a d r i y a t l a r i v a d i n i y e ’ t i q o d i n i q a y t a d a n t i k l a m o q d a . M u s t a q i l l i k m a ’ n a v i y a t i n i m u s t a b i d m a f k u r a i s k a n j a s i d a n o z o d q i l i b , h u r f i k r l i l i k , m i l l i y m a f k u r a n i n g s h a k l l a n i s h i r i v o j i g a k e n g y o ’ l o c h i b b e r d i . M u s t a q i l O ’ z b e k i s t o n o l i b b o r a y o t g a n i s l o h o t l a r d a x a l q t a ’ l i m i o ’ z i n i n g m u n o s i b o ’ r n i n i e g a l l a d i . R e s p u b l i k a m i z m u s t a q i l l i k k a e r i s h g a n d a n b u y o n u n i n g x a l q t a ’ l i m i c h u q u r o ’ z g a r i s h l a r g a y u z t u t d i . X a l q t a ’ l i m i a h o l i o ’ r t a s i d a m i l l i y m a ’ n a v i y a t i m i z q a d r i y a t l a r i m i z n i n g t i k l a n i s h i g a f a o l k o ’ m a k l a s h i b , y o s h l a r n i k o ’ p a s r l i k a h l o q i y m a ’ n a v i y q a d r i y a t l a r , s h u n i n g d e k , b u g u n g i t a n l a g a n y o ’ l i m i z t o ’ g ’ r i l i g i g a i s h o n c h r u h i d a t a r b i y a l a s h g a y o ’ n a l t i r i l g a n . O ’ q u v t a r b i y a i s h l a r i n i yo’lga qo’yishda asosiy vazifa sifat jihatidan yangi tafakkurni shakllantirish, yoshlarga mustaqil O’zbekistonning kelajagi haqida qayg’urish, o’z xalqi sha’nini yuksaklarga ko’tarish, vatan ravnaqi y o ’ l i d a b u t u n i j o d i y k u c h l a r n i s a f a r b a r e t i s h h i s s i n i t a r b i y a l a s h d a n i b o r a t d i r . 60 Milliy xalq ta’limi tizimini yangilashning o’tish bosqichida ko’plab qiyinchilik va murakkab muammolar yuzaga keldi. Biroq respublika o’qituvchilari kelajakka ishonch bilan boqmoqda. Milliy maktab bugungi kunda qurilajak insonparvar jamiyat ma’naviyati asoslarini mustahkamlashning ma’naviyat chashmasining tozalashning tarkibiy qismiga aylandi. Foydal anil gan m anbal ar va adabi yotl ar . 1 . K a r i m o v I . A . “ O ’ z b e k i s t o n m i l l i y i s t i q l o l , i q t i s o d , m a f k u r a ” 1 j i l d T o s h k e n t . : 1 9 9 6 2 . K a r i m o v I . A . “ B i z d a n o z o d v a o b o d v a t a n q o l s i n ” 2 - j i l d . T o s h k e n t . : 1 9 9 6 3 . K a r i m o v I . A . “ V a t a n s a j d a g o h k a b i m u q a d d a s d i r ” 3 j i l d . T o s h k e n t . : 1 9 9 6 . 4 . K a r i m o v I . A . “ O ’ z b e k i s t o n X X I a s r b o ’ s a g ’ a s i d a ; x a v f s i z l i k k a t a h d i d , b a r q a r o r l i k s h a r t l a r i v a t a r a q q i y o t k a f o l a t l a r i ” T o s h k e n t . : 1 9 9 8 5 . K a r i m o v I . A . “ O ’ z k e l a j a g i m i z n i o ’ z q o ’ l i m i z b i l a n q u r m o q d a m i z ” T u r k i s t o n . : 1 9 9 9 . 2 - f e v r a l . 6 . K a r i m o v I . A . “ T a r i x i y x o t i r a s i z k e l a j a k y o ’ q ” T o s h k e n t . : 1 9 9 8 . 2 7 - 2 8 b e t l a r . 7 . A v t a r x o n o v A . “ K r e m i l s a l t a n a t i ” , “ C h o ’ l p o n ’ T . ; 1 9 9 3 y i l , 1 5 , 4 9 , 5 9 - b e t l a r . 8 . A z i z x o ’ j a y e v A . A . “ d a v l a t c h i l i k v a m a ’ n a v i y a t ” S h a r q , T . ; 1 9 9 7 y i l , 6 8 b e t 9 . / / “ И з в е с т и я ” 1 9 9 0 г , 1 4 ф е в р a л ь . 1 0 . Н а с ы р о в Р . “ С о ц и а л ъ н о е р а з в и т и е с е л о У з б е к и с т а н а ” ( 1 9 6 5 - 1 9 8 5 ) – Т . 4 . ; 1 9 9 4 с . 2 7 - 2 8 1 1 . Н а с и р х ў ж а е в С . « С и ё с а т ш у н о с л и к ф а н и б ў й и ч а қ и с қ а ч а 61 л у ғ а т - м а ъ л у м о т н о м а » , « Ў қ и т у в ч и » , Т . ; 1 9 9 7 й и л 3 4 - б е т . 1 2 . « Н а р о д н о е х о з я й с т в а У з б е к с к о й С С Р в » 1 9 8 0 г Т . ; 1 9 8 1 . с . 3 2 8 . 1 3 . « Н а р о д н о е х о з я й с т в а У з б е к с к о й С С Р в » 1 9 8 5 г С т а т . е ж е г о д н и к . Т . ; 1 9 8 6 . с . 3 0 1 1 4 . Н а р о д н о е х о з я й с т в а У з б е к с к о й С С Р в 1 9 9 0 г . С т а т . е ж е г о д н и к . Т . ; 1 9 9 1 . с . 1 2 1 . 1 5 . Н а р о д н о е х о з я й с т в а У з б е к с к и й С С Р з а 6 0 - л е т С т а т . с б о р н и к . – Т . ; 1 9 8 4 . с 3 0 - 3 0 1 . 1 6 . / / « П р а в д а в о с т о к о » 1 9 9 1 . 1 5 с е н т я б р . 1 7 . / / « Т о ш к е н т ҳ а қ и қ а т и » . 1 9 9 0 й и л , 1 9 д е к а б р . 1 8 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i . 1 - k i t o b . “ T u r k i s t o n c h o r R o s s i y a s i m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” . T o s h k e n t , “ S h a r q ” 2 0 0 0 y i l 1 9 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i . 2 - k i t o b “ O ’ z b e k i s t o n s o v e t m u s t a m l a k a c h i l i g i d a v r i d a ” . S h a r q T . ; 2 0 0 0 y i l , 5 7 2 , 5 7 5 , 6 4 8 , 6 5 3 b e t l a r . 2 0 . “ O ’ z b e k i s t o n S S R t a r i x i ” Q a d i m g i d a v r d a n h o z i r g i k u n g a c h a ” T . ; 1 9 7 4 . 6 3 3 b e t . 2 1 . O ’ z b e k i s t o n n i n g y a n g i t a r i x i “ M u s t a q i l O ’ z b e k i s t o n t a r i x i ” 3 - k i t o b “ S h a r q ” T . : 2 0 0 0 y i l 1 3 3 - 1 3 4 b e t l a r . 2 2 . / / “ X a l q s o ’ z i ” 2 0 0 0 . 1 3 m a y 2 3 . Э р г а ш е в К . “ Р а з в и т и е о б щ е о б р а з а в а т е л ъ н о й ш к о л ы в У з б е к и с т а н е ” 7 0 - с 9 0 - с г г : п р о б л е м ы и т е н д е н ц и и Т . ; 1 9 9 6 с 2 0 62 2 4 . Б е р у н и й “ Қ а д и м г и х а л қ л а р д а н қ о л г а н ё д г о р л и к л а р ” т а н л а н г а н а с а р л а р ю Т . : 1 9 6 3 2 5 . N a r s h a h i y “ B u x o r o t a r i x i ” T . : “ M e r o s ” 1 9 9 1 y i l 2 6 . H a y r u l l a y e v M . “ O ’ r t a O s i y o d a i l k o ’ y g ’ o n i s h d a v r i m a d a n i y a t i ” T . 1 9 9 6 1 2 b e t . 2 7 . H e r m o n V a m b e r i “ B u x o r o y o h u d M o v a r a u n n a h r t a r i r i ” T . 1 9 9 0 2 3 - 2 4 b e t l a r 2 8 . H a m i d o v X . “ O ’ z b e k a n ’ a n a v i y q o ’ s h i q c h i l i m a d a n i y a t t a r i x i ” T . : 1 9 9 6 7 8 b e t 2 9 . J a d i d c h i l i k : i s l o h a t , y a n g i l a n i s h , m u s t a q i l l i k v a t a r q q i y o t u c h u n k u r a s h . D a v r i y t o ’ p l a m № 1 , T . : U n i v e r s i t e t , 1 9 9 1 y i l 1 5 2 - 1 7 3 b e t l a r 3 0 . D . A l i m o v a , M . I s ’ h o q o v v a b o s h q a l a r . “ O ’ z b e k i s t o n t a r i o x i n i n g d o l z a r b m u a m m o l a r i g a y a n g i c h i z g i l a r ” D a v r i y t o ’ p l a m № 2 T . : “ S h a r q ” 1 9 9 9 y i l . 1 6 8 - 1 7 9 b e t l a r 3 1 . “ T o ’ r o n t a r i x i ” t o ’ p l a m . T . : 1 9 9 2 . I - s o n , 1 6 - 2 1 b e t l a r . 3 2 . “ T a f a k k u r j u r n a l i ” 2 0 0 0 . I I - s o n 5 4 - 8 4 b e t l a r 3 3 . D . A l i m o v a A . G o l o v o n o v “ O ’ z b e k i s t o n m u s t a b i d s o v e t t u z u m i d a v r i d a : s i y o s i y v a m a f k u r a v i y t a z y i q o q i b a t l a r i ” T . : “ O ’ z b e k i s t o n ” 2 0 0 0 y i l 4 8 - 5 8 b e t l a r . 3 4 . Ю . А . Э р г а ш е в а « К у л т у р а У з б е к и с т а н а т е н д е н ц и н и п р о б л е м ы р а з в и т и я » . ( 5 0 - 6 0 г о д ы ) . Т о ш к е н т , и з д а т е л ъ с т в о « Ф а н » , 1 9 9 7 . с . 2 0 9 . 3 5 . D . A l i m o v a “ T a r i x s h o h i d l i g i v a s a b o q l a r i ” . T . “ S h a r q ” ,63 2 0 0 1 y i l . 3 2 5 - 3 5 3 b e t l a r . 3 6 . M u h a m m a d j o n o v A . “ T e m u r v a T e m u r i y l a r s a l t a n a t i ” . T o s h k e n t , 1 9 9 4 y i l , 1 1 8 - b e t . 64

O'xshashlar

Naim Karimovning adabiy tanqidchilikda tutgan o’rni
Jadid adabiyotida Behbudiyning adabiy merosi
“XX asrning 70-80-yillar romanchiligi” modulini o‘qitishda muammoli ta’lim texnologiyalaridan foydalanish
Nazar Eshonqul hikoyalarida badiiy ifoda va obrazlar talqini
O‘zbek hikoyalarida pafos va ijodkor konsepsiyasi