Quduqlarda geofizik tadqiqotlar fani - Горное дело - Презентации

Quduqlarda geofizik tadqiqotlar fani

Загружено в:

05.02.2024

Скачано:

0

Размер:

1747.953125 KB

QUDUQLARDA GEOFIZIK TADQIQOTLAR FANI

MAVZU: ELEKTR KAROTAJ REJA: 1. Elektr karotaj usullari 2. Elektrodli potensiallar usuli (MEP) 3. PC karotaj ma’lumotlarini interpretatsiyalash

• Каротаж тадқиқотларининг қўлланилиш тарихида биринчи бўлиб электр каротаж туюлувчи қаршилик (КС) усулини қўллаш орқали бошланган бўлса, вақт ўтган сари уларнинг турлари ортиб тадқиқот радиуси ва ҳал қилувчи ва детал характерли вазифалари ортиб бормоқда. Қуйидаги графада электр каротаж усуллари гуруҳланган бўлиб булардан ташқари яна бир қанча усуллар ҳам мавжуд бўлиб, асосий мақсади тоғ жинсларининг қаршилик ва ток ўтқазиш хусусиятлари бўйича геологик кесимни ажратиш ва турли хил параметрларни ҳисоблашдан иборат. • Электр каротаж асосан иккита гуруҳга ажратилади: электр майдон ва электромагнит майдон усуллари. Электр майдон усули ҳам ўз навбатида иккита: табиий майдон усули ва сунъий электр майдон усулларига ажратилади. • Бу тадқиқиотлар усуллари ҳар хил бўлишига қарамасдан вазифаси ягона бўлиб ҳисобланади. Биз керн намуналарини олмасдан туриб, қудуқ кесимининг ҳақиқий физик хусусиятлари бўйича аниқ маълумотларга эга бўлиш орқали бир нечта вазифаларни ечишдан иборат бўлиб, ушбу вазифаларни ечиш мақсадида электр каротаж тадқиқотларида турли хил зондлардан фойдаланилади.

Электр-каротаж Электромагнит майдонЭлектр майдон Ўз-ўзидан ҳосил бўлган табиий майдонНефт ва газ қудуқларида оддий П С (ТМ ) усулиТабиий майдон Сунъий майдон Туюлувчи солиштирма электр қаршилик Стандарт каротаж ЁКЗ(БКЗ),ЁЭЗ(БЭЗ) МК БК(ЁК) Сунъий майдон Туюлувчи солиштирма электр ўтказувчанлик (т.ж) ИК М аъдан ва кўмир конларидаМ ЭП ва М ГП . Ток қайд қилиш бўйича. Токли каротаж (ТК) Сирғанувчи контактлар усули (МСК), экранлашган токлар усули (ЭТМ)

• Электр каротаж зондлари • Зондлар ҳақида тўхталишдан олдин зонднинг ўзи ҳақида тушунчага эга бўлишимиз лозим. Сабаби амалиётда зонд сўзи ўрнига гильза, прибор сўзлари кўп ишлатилиб, фақат адабиётлардагина зонд атамаси ишлатилади. • Зонд – бу цилиндр шаклидаги турли хил диаметрладаги катталикка эга бўлган битта ёки бир нечта электродли мослама. Энг оддий зондда каротаж кабелига битта, иккита ёки учта қўрғошиндан ишланган электродлар маҳкамланган бўлади. Бундай зондлар бурғилаш эритмаси ёки сув билан тўлдирилган қувурлар билан маҳкамланмаган (қувурсиз) қудуқларда ўтказиш мумкин (масалан: коронкали усулда бурғиланган). • КСП - 60 ўзида гамма каротаж ГК, туюлувчи қаршилик КС, табиий майдон ПС усулини бир вақтнинг ўзида қудуқ кесими бўйлаб тоғ жинсларнинг уч хил петрофизик хусусиятларининг ўзгариш графикларини олиш орқали ва уларга асосланиб бурғи қудуқ кесимини ўрганиш имкониятини беради. КСП - 60 зонди Кобра-М станциясида 3 толали кабел билан ишлаш учун мўлжалланган.

• КСП – 60 асбобининг баъзи бир техник хусусиятлари: • Гамма нурланиш дозаларини 0 дан 10 000 мкр/соатгача бўлган диапазонда қайд қилиш имкониятига эга. Қайта ҳисоблаш коэффиссиенти Ко, мкР/соат/0,01%U: 115 + /-3; • Туюлувчи қаршилик КС тоғ жинслар қаршилик қийматини – 0 – 1000 ом · м гача диапазондаги қайд қилади. • Табиий майдон ПС қайд қилиш диапазони -500 дан +500 mv гача. • Қудуқ асбобига ўзгарувчан ток 100 – 150 мА таъминоти БСК-051 ер усти аппаратураси орқали амалга оширилади. • Зонднинг узунлиги 160 см, асбобнинг оғирлиги 14 кг ни ташкил қилади. 11,0 мПа гидростатик босимгача дош беради. • Электр каротаж тадқиқотларида ўтқазишда ишлатиладиган зондлар икки хил турга градиент зонд ва потенциал зондга ажратилади.

• Туюлувчи қаршилик усуллари билан каротаж ўтказганда, тўртта электродли зондлар ишлатилади. А ва В – ток билан таъминловчи электродлар, M ва N – қабул қилувчи электродлар ишлатилади. Учта электрод каротажли зонднинг ичига жойлаштирилган ва кабелга уланган ҳолда қудуқнинг ичига туширилади. Тўртинчи электрод эса, ер юзасида қудуқнинг оғзига яқин жойда ерга туташтирилади. Барча қудуқ асбоблари кабел тугаш жойи (кабельный наконечник) пойнакга уланади. • Ишлатиш мақсади бир хил бўлган электродлар жуфт электродлар деб аталади. Масалан: А ва В электродлар мақсади бир хил ток билан таъминлаш ҳамда M ва N электродлар мақсади бир хил қабул қилиш. • Ишлатиш мақсади ҳар-хил бўлган электродлар тоқ электродлар деб аталади. Масалан: А ва M, А ва N ёки В ва M, В ва N электродларнинг вазифаси ҳам таъминлаш ҳам қабул қилиш.

• Агар жуфт(парный) бир мақсадли (одноимённый) электродларнинг орасидаги масофа тоқ (непарный) электродгача бўлган масофадан кичик бўлса, бундай зондни градиент – зонд деб аталади. • Масалан, А 1,0 М 0,1 N зондда А электроддан М электродгача 1 м, М дан N электродгача 0,1 м масофа ташкил этади. МN – жуфт электродлар, А ва М электродлар – тоқ электродлар. Ушбу зондлар ёки ўзаро қоидасига биноан М 1,0 А 0,1 В – градиент – зондлар. • Градиент зондда жойлашувчи жуфт электродлар тоқ электродга нисбатан пастда жойлашган бўлса бундай зонд остки (подошвенный) градиент–зонд дейилади. Остки градиент зонд қаршилиги юқори бўлган қатламлар остки чегараларини туюлувчи қаршилик - КС диаграммаларида максимум қийматлари билан ажратади. • Агар АВ жуфт тэлектродлар (2.2 – расмда тасвирлангани каби) тоқ электрод М га нисбатан юқорида жойлашган бўлса, унда устки (кровельный) градиент–зонд – деб аталади. А В М 2.2 – расм.Устки градиен тзонд 0

• Агар жуфт электродларнинг оралиғи тоқ электродлар орасидаги масофага нисбатан бир неча марта (5-10 баро бар) катта бўлса, бундай зонд потенци ал зонд деб номланади 2.4 – расм. Электр каротаж зондларида электродларнинг жойлашиши мумкин бўлган схемаси

• Электр каротажнинг қудуқ асбоби - СПЭК (Скважинный прибор электрического каротажа) – диэлектрик материалдан бўлган ташқи диаметри 40 mm, қўрғошинли А, В ва М электродлар ўрнатилган цилиндр кўринишидаги зонд . Каротаж КС (остки градиент–зонд вариантида) ва ПС усуллари комплекси бир вақтнинг ўзида қолаверса бу усулларнинг биттасини алоҳида ўтқазишда қўлланилади, ёки ток каротажи ТК қувурлар билан мустаҳкамланмаган қудуқларда ўтқазилади. Асбобга электр токи БСК–051 ер усти апаратурасидан таъминланади. • Асбобга электр токи БСК–051 ер усти апаратурасидан таъминланади. СПЭК асбоби тоғ жинсларининг солиштирма қаршилик қийматининг ўзгаришини 0 дан 1000 Ом · м гача диапазонда қайд қилишга мўлжалланган, тоғ жинсларининг ўз ўзидан ҳосил бўлувчи табиий потенциалини –500 дан +500 mV гача бўлган оралиқ диапазонида қайд қилади. СПЭК зонди М А В0

ʺ ʤ ʦ Таъминловчи «А» ва «В» электродлар - БСК – 051 ер усти апаратурасининг «1» и «2» клеммаларига уланади. СПЭК – электрзондининг уланиш схемаси хам худди шу тартибда амалга оширилади. Қабул қилувчи электродлар: «М» ва «N» - ер юзасидаги бир мақсадли электрод клемаси БСК – 051 «РЫБА(балиқ)»га уланади. N КСП – 60 асбобининг ер усти бошқарув апаратураси БСК даги фишкаларга қуйидагича уланади.

КСП-60зонди орқали бажарилган ГК, туюлувчи қаршилик КС, табиий майдон ПС усули эгри чизиқлари тасвирланган.

• Електродли потенсиаллар усули (МЕП) Електродли потенсиаллар (МЕП) усулида ∆У ЕП потенсиаллар фарқи ўлчанади. Електрон ўтқазгичлар (сулфидлар, графит, антацит ва бошқ.) мусбат електродли потенсиаллар билан характерланади. Електродли потенциаллар - електрон ўтказгич хусусиятига ега бўлган (сулфид маъданлари, графит, антрацит), айрим тоғ жинсларининг катионлари қутбланган сув молекулалари билан ўзаро таъсирлашиб еритмага ўтади. Натижада жинслар устки қисми манфий, еритма еса мусбат зарядланади. Юзага келган потенсиаллар айирмаси електродли потенсиаллар деб аталади.Кўмир ва маъдан қудуқлари кесимида ўлчамлар ва табиий електр майдон миқдори ва структураси нисбатан шартли даражада електродли потенсиаллари билан боғлиқ • Кўмир қатламларини ажратишда табиий майдон (ПС) ва туюлувчи қаршилик (КС) усулларини қўлланилиши(В.В. Гречухин бўйича). 1-табиий майдон, 2 – туюлувчи қаршилик егри чизиғи. а, б – паст ва юқори мувофиқ туюлувчи қаршилик, с – иссиғи кам кўмир, д – антраситли жинслар. 3 – қумтош, 4 – алевролит, 5 – аргилит, 6 – кўмир.

• ПС каротаж маълумотларини интерпретациялаш Потенсиаллар усули билан ПС диаграммаларида гилли жинслар рўпарасида мусбат максимум ПС аномалиялари кузатилади; ғоваклик сингдирувчан жинслар (қумлар, қумтошлар, дарзли оҳактошлар) – манфий аномалиялари билан белгиланади. Сулфидлар, антрацит, графит қатламлари кучли мусбат ва манфий аномалиялар билан кузатилади. Зич қумтошлар, оҳактошлар, отқинди жинслар кучсиз аномалиялар билан кузатилади. Қудуқдаги бурғилаш еритмаси ёки сув оқиб кетган жойлар манфий аномалиялар билан белгиланади. Сув оқиб келадиган жойлар – мусбат аномалиялар билан белгиланади. ПС чизиқларда нолли чизиқ бўлмайди шу сабабли, ПС диаграммаларида шартли нолли чизиқлар ўтказиш мумкин: гиллар «нолли» чизиқ ва қумтошлар «нолли» чизиқ. Гиллар «нолли» чизиқ қалин бир жинсли гилли қатламлар рўпарасидаги «нолли» потенсиалларининг максимал мусбат қийматлари бўйича ўтказилади. Бу шартли чизиқ ўнг тамонда жойлашади. Қумтошлар «нолли» чизиқ максимал манфий потенсиаллар қийматлари бўйича ўтказилади ва у чап томонда жойлашади. Амалда кўпинча гиллар нолли чизиғи ишлатилади. ПС аномалиялар бўйича қатламлар қалинлиги аниқланади. Агар, қатлам қалинлиги 2-4 марта қудуқ диаметридан катта бўлса (қалин қатлам), унда унинг устки қисми ва таги рўпарасида ПС аномалияси қатлам марказига мос бўлган максимал қийматининг ярмига тенг бўлади. ПС потенсиалнинг градиенти диаграммаларида қалин қатламнинг устки ва остки қисми аниқ екстремумлар билан кузатилади. Юпқа қатламлар ингичка екстремумлар билан белгиланади. ПС каротажи геологик кесимни ажратишга ва уларни қўшни қудуқларда кузатишга, яхши сингдирувчан қатламларни (қум, ғовакли оҳактошлар) ва ёмон сингдирувчан қатламларни (гиллар, гилли сланецлар), сулфидларни, полиметаллик маъданларни, кўмирни (22-расм), графитни ажратишда ҳамда жинслар ғоваклигини ва сингдирувчанлигини баҳолашда қўлланилади.

Тоғ жинсларининг табиий електр майдони Електрокимёвий майдон. Електрокимёвий хусусият билан тавсифланувчи електр ҳаракатлантирувчи куч геологик шароитларда ион ўтказувчанлик хусусиятини намоён қилувчи жинслар мавжуд ҳолатларда кузатилиб, қатламларда яхши електр ўтказувчанлик хусусиятига ега бўлган минераллар – пирит, халкопирит, борнит, арсенопирит, магнетит кабилар йиғилмалари мавжуд ҳолатларда қайд қилинади. Ушбу кўринишдаги маъданли таналар аралашмасидан табиий галваник елемент ҳосил бўлади. Бу ҳолатнинг юзага келиш механизми електрокимёвий қонуният асосида юзага келиб, қуйидаги тартибда амалга ошади. Ион ўтказгич муҳитга жойлаштирилган електрон ўтказгич юзасида, яъни турли хил ўтказувчанлик табиатига ега бўлган фазалар чегарасида қўш електр қавати ҳосил бўлади. Бу ҳолат метал кристалл панжарасидан мусбат зарядланган ионларнинг, яъни катионларнинг еритмага ўтиши орқали содир бўлади, ёки катионларнинг ўтказувчи юзасида чўкиши, ёки битта фаза юзасидан иккинчи фаза юзасига ионларнинг танлаб ўтказувчанлик орқали адсорбсияланиши орқали амалга ошади. Бу хосил бўлган қават потенсиал қиймати ортиши билан тавсифланиб, бу потенсиалнинг қиймати ва ишораси потенсиални аниқловчи омиллар – қўш електр қавати ҳосил бўлишида иштирок етувчи ўтказгичнинг, аралашиш муҳитининг хусусиятлари, таркиби ва ҳолати кабиларга боғлиқ ҳисобланади. Ушбу кўринишда, атроф муҳитга нисбатан електрон ўтказувчанлик хусусиятини юзага келтирувчи потенсиал електрод потенсиали (МЕП усули кузатилади) деб аталади.

• Асосий потенциални аниқловчи омилларга қуйидагилар киритилади: а) ер ости сувларининг кимёвий таркиби, шунингдек аралашма қатламда айланиб юрувчи сувлар ва маъданли таналарни ювиб турувчи сувларнинг кимёвий таркиби; б) маъданли таналарнинг минерал таркиби ва текстура – структура хусусиятлари. Бу омилларнинг таъсири маълум физик – географик шароитларда – жинслар ва маъданларнинг солиштирма қаршилиги, ер ости сувларининг қатламларда айланиши, ер ости сувларининг таналар ва маъданли минераллар билан таъсирлашиши, натижада сув таркибининг ўзгаришлари, бунда биринчи навбатда унинг кислота хусусиятлари ва таркибида олтингугурт ва темир ионлари миқдорининг ўзгаришлари каби ҳолатларга боғлиқ равишда юзага келади. Геологик муҳитда одатда потенциал қийматининг ортиши турли хил соҳаларда қутбланган юзаларда фарқланишларга эга ҳисобланади. Қутбланишга эга бўлган маъданли йиғилмалар шароитида потенциал қийматини белгилаб берувчи омиллар маъданли тананинг турли хил қисмларида фарқланишларга эга бўлиши табиий ҳолат ҳисобланади. Бу ҳолат маъдан таналарнинг ҳудудий тақсимланиш хусусиятларига ёки ер ости сувларининг кимёвий таркибидаги ўзгаришларга боғлиқ ҳолатда изоҳланиши мумкин. Геологик шароитларда иккинчи кўрсатиб ўтилган қиймат катта аҳамиятга эга бўлиб, бу ҳолат чуқур қатламларда кислород миқдорининг камайиши билан ҳам боғлиқ ҳисобланади.

• Санаб ўтилган барча омилларнинг биргаликдаги таъсири остида табиий шароитларда чуқур қатламларда потенсиал қийматининг ортиши нисбатан юқори бўлишига олиб келади. Ушбу кўринишда, маъданли йиғилмалар қатламларида аралашма жинслар билан биргаликда галваник елементни юзага келтиради, бунда катод сифатидаги қисм йиғилманинг юқориги қисмида жойлашади ва анод еса қуйи соҳасини егаллайди (18-расм). Елементнинг ички занжири маъданли тананинг ўзи ҳисобланиб, ташқи занжири еса – аралашма жинслар қатлами ҳисобланади. Ушбу кўринишда, жинслар ва айниқса маъданли тана жуда яхши електр ўтказувчанлик хусусиятини намоён қилади, галваник елемент електродлари орасида юзага келувчи електр токининг манбаи ички занжир таркибида еркин електронлар ва ташқи томонида еса ионлар ҳисобланади. • Маъданли танаси устида табиий електр майдоннинг ҳосил бўлиш схемаси.

• КС усули далилларини талқин қилиш Геологик кесимларни табақалашда ҳар хил физик хоссаларга ега бўлган жинслар чегаралари кузатилган параметрларнинг диаграммаларидаги ўзига хос омиллар бўйича белгиланади. КС каротажи далилларини талқин қилишда тоғ жинсларининг електр қаршилик хоссаларидан тўғри фойдаланишни талаб етади. Туюлувчи қаршилик каротажи далилларини талқин қилишдан олдин каротаж тадқиқотлари ўтказилган бурғи қудуғи жойлашган ҳудуднинг геологик тузилиши стратиграфияси ҳақида дастлабки тушунчаларга ега бўлиш лозим. КС усулида қўлланилувчи градиент ва потенциал зондлар бизга қатламларнинг аниқ чегараси ажратишда муҳим аҳамият касб еца уларнинг диаграммаларини тўғри талқин қилиш еса маълумотлар сифатини оширади. КС усулида градиент зондлар қўлланилганда қудуқ кесимидаги електр қаршилиги катта бўлган тоғ жинсларини чегараларини диаграммаларнинг максимуми билан ажратилади. Потенсиал зондларнинг максимумлари еса сферик шаклда бўлиб қатлам марказига симметрик бўлади.

• Градиент зонднинг електродлари тепада ёки пастда жойлашиши бўйича еса қаршилиги катта бўлган қатламларнинг остки чегараси ёки устки чегарасини жойлашиш ўрни белгиланади. Шундай қилиб устки градиент зонд қаршилиги катта бўлган қатламларнинг устки чегарасини максимум қийматлари билан, остки градиент зонд қаршилиги катта бўлган қатламларнинг остки чегараларини максимум қийматлари билан белгилайди • Потенциал-зонд диаграммаси бўйича юқори қаршиликли қатлам чегарасини ажратиш намунаси

расмда ўлчами икки хил бўлган остки градиент-зондларнинг максимум қийматлари қаршилиги катта бўлган қатламнинг остки чегарасини максимум қийматлар билан ажратилаётганлигини кўришимиз мумкин. Бунга сабаб остки градиент зонднинг ўрганиш соҳаси билан боғлиқ бўлиб, 17а, б–расмларда потенсиал зонд ва остки градиент зондларнинг ўрганиш соҳаси келтирилган. Градиент-зонд диаграммаси бўйича юқори қаршиликли қатлам чегарасини ажратиш намунаси. 1 - юқори қаршиликли қатлам, 2 - паст туюлувчи қаршилик зонаси, 3 - қатлам чегараси.

Бурғи қудуғида (а) потенсиал-зонд; (б) остки градиентзондларнинг ўрганиш соҳаси кўрсатилган. 1-ток йўналиши, 2- ўрганиш сохаси.

ЕЪТИБОРИНГ ИЗ УЧУН РAХМAТ

Похожие

Karotaj stansiyalar

Quduqlar termometriyasi

Burg’i quduqlarida termik tadqiqotlar

Radiaktivlik haqida umumiy ma'lumotlar. Quduqlarda radiaktiv karataj tadqiqotlari

Қудуқни геофизик методлар билан тадқиқот қилиш