Karotaj stansiyalar - Горное дело - Презентации

Karotaj stansiyalar

Загружено в:

05.02.2024

Скачано:

0

Размер:

1429.712890625 KB

Karotaj stansiyalar

REJA: Kirish 1.Elektr karotaj usullari 2. Radioaktiv karotaj usullari 3.Akustik karotaj usullari 4.Magnit karotaj usuli Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar:

KIRISH 1927 yil sentyabrda Fransuz geofiziklari aka uka Konrad va Marsel Shulyumberjilar burg’i qudugʼining qaysi chuqurligida neft borligini aniqlash maqsadida elektr tokni yuborish orqali togʼ jinslarining qarshiligini oʼlchaydigan zondlarini Fransiyadagi burgʼu qudugʼiga tushirdilar va burgʼu qudugʼida quduqlarda geofizik tadqiqotlar oʼtkazib, quduq kesimini elektr usullar bilan oʼrganishni sinab koʼrdi va uni amaliyotga tadbiq qilishdi. Bu oʼtkazgan tadqiqotlariga karotaj deb nom berishgan. 1927 yilda "elektrorazvedka jamiyati" yoki La Pros, shaxsiy firma tashkil qilishdi. Hozirgi kunda «Shlumberge» kompaniyasi karotaj stansiyalari, asbob uskunalari va texnologiyalari ishlab chiqaruvchi yirik korporatsiyalardan yetakchisi hisoblanadi. Karotaj fransuzcha soʼz boʼlib kernsiz burgʼulash, kernsiz burgʼulab oʼtish maʼnolarini anglatadi. Birinchi qoʼllanilgan geofizik tadqiqot usullariga faqat togʼ jinslarining chegaralarini aniqlash vazifasi qoʼyilgan. Hozirgi kunda burgʼu quduqlarida olib boriladigan geofizik tadqiqotlar nisbatan koʼproq vazifalarni yechi sh maqsadida olib borilmoqda. Quduqlardagi geofizik tadqiqotlar ishlarini olib boruvchi texnologiya asbob uskunalar va stansiya komplekti avtomashinalarga oʼrnatilgan boʼladi, bu esa karotaj stansiyasi deb nomlanadi. Quduqlardagi geofizik tadqiqotlar shaxta va shtolnya kabi yer osti kon ishlanmalarida burgʼulangan uncha katta boʼlmagan chuqurlikka ega boʼlgan (50- 200m.) Burgʼu quduqlarida olib borilganda esa bir usulga moʼljallangan koʼchma apparaturalar orqali oʼtqaziladi.

Karatoj equipment (asbob) ikkita asosiy bloklardan iborat: Quduq asbobi (zond deb ishlab chiqarish) va Er ustidagi boshkarish va kayd etishti hamma bloklar tuplamy - logging station deb tashlash. Statsionar jurnallar to'plami:1) Chuqurlik asbobi (zond kesish);2) Bitta, yoki ko'p temirli kabelni hisobga olgan holda;3) Potentiallar ayirmasini o‘lchaidigan qilish;4) elektr toki manbalari;5) quduqqa C va qutarish uchun winch;6) Cables quduqqa yunkaltirish uchun va chuqurlikdagi joylashish chuqurligini qayd kiluvchi tasmani tortuvchi mexanizm synchronli o'tkazish uchun, quduq asbob oldida blok-balans o'rnatish.Logging station har hil usullar bilan o'lchovlarni olib borishi mumkin, faqat komplektga kiradigan sondlar bog'lanadi yoki kompleksing ko'p kanalli sondlariishlatiladi. Quduqka logging va probelarnib kabel va qutarish uchun winch block-balance, chuqurlik sensorlari (asbolar) qurilmalar.Ulchanayyotgan parametrlarni analogi shakld diagrammasi kogoz tasmasiga yoki raqam kodida chuqurliklar 1:5000 dan 1:20 gacha mashstabida yoziladi

Ro'yxatga olish statsionar avtomashinalari o'rnatish. Logging yoki kup temirli mahsus kabellar bitta. Cabellar logging sounding ulanadi. Chukur bulmagan quduklarni ugranishda engil, kulda olib yuradigan quroldan. Burgylash quduqlar devorini tashkil kilgan khar hil toghinslarining physicist parametrlarini o'rganuvchi geophysicist usullarni logging deb yuritish. (Logging) - French tilida - kernsiz (namunasiz) burgilash deb tarjima qilish. Geophysicist Usullarini Yerda va burgylash quduqlarda qo'llanishi farq bor. Farqi bo'lish iboratki, quduq o'lchash asbobi physicist maydon manbasiga yakin zhoylash va logging usullari zhinslarni azhratish kobiliati bwyicha qadrlanadi (dala usullari esa o'rganiladigan chuqurligi b'yicha qadrlanadi). Quduqdagi geofizikaviy yuklar kernsiz (namunasiz) burg'ilashda kesimlarni geologik xujjatlantirish uchun hizmat va kesimning litologi, qatl amlar qalinliklari, kollektsionerlik va filtratsion o'zgarishlar ma'lumotlarini beradi. dunyodagi physicist hossalari buyicha tasavvur qiladi. Bundai ma'lumotlarni boshka khech qandai usul bermaidi. Buning uchun quduqdagi geophysicist tadqiqotlar kernni bilish bilan quduqdagi geolog kesimni o'rganishda va foydali q azilmalarni izlashda foydali usullardan biri b o'lib qo'ydi.

1.Elektr karotaj usullari Karotaj tadqiqotlarining qoʼllanilish tarixida birinchi boʼlib elektr karotaj tuyuluvchi qarshilik (KS) usulini qoʼllash orqali boshlangan boʼlsa, vaqt oʼtgan sari ularning turlari ortib, tadqiqot radiusi va geologik masalalarni yechish ko’lami ortib bormoqda. Elektr karotajusullari asosan ikkita guruhga ajratiladi:elektr maydon va elektromagnit maydon usullari.Elektr maydon usuli ham oʼz navbatida ikkita: tabiiy maydon usuli va sunʼiy elektr maydon usullariga ajratiladi. Bu tadqiqotlar usullari har xil boʼlishiga qaramasdan vazifasi yagona boʼlib hisoblanadi.Biz kern namunalarini olmasdan turib, quduqkesimining haqiqiy fizik xususiyatlari boʼyicha aniq maʼlumotlarga ega boʼlish orqali bir qanchavazifalarni yechishdan iborat boʼlib,ushbuvazifalarni yechish maqsadida elektr karotaj tadqiqotlarida turli xil zondlardan foydalaniladi. Elektr karotaj zondlari Zond – bu silindr shaklidagi turli xil diametrladagi kattalikka ega boʼlgan bitta yoki bir nechta elektrodli moslama.Eng oddiy zondda karotaj kabeliga bitta,ikkita yoki uchta qoʼrgʼoshindan ishlangan elektrodlar mahkamlangan boʼladi. Bunday zondlar burgʼilash eritmasi yoki suv bilan toʼldirilgan quvurlar bilan mahkamlanmagan (quvursiz) quduqlarda oʼtkazish mumkin (masalan:koronkali usulda burgʼilangan).

 Rasmda tasvirlangan KSP - 60 zondi (ostki gradient zond) maʼdan konlaridagi karotaj tadqiqotlarida qoʼllaniladi.KSP - 60 oʼzida gamma karotaj GK,tuyuluvchi qarshilik KS, tabiiy maydon P Susulini bir vaqtning oʼzida quduq kesimi boʼylab togʼ jinslarning uch xil petrofizik xususiyatlarining oʼzgarish grafiklarini olish orqali va ularga asoslanib burgʼi quduq kesimini oʼrganish imkoniyatini beradi.KSP-60 zondi Kobra-M stansiyasida 3 tolali kabel bilan ishlash uchun moʼljallangan bo’ladi.  1-rasm. Kompleksli quduq asbobi KSP- 60.KSP-60 quduq zondining 2 turdagi modifikatsiyasi, ular bir biridan tashqi tuzilishi va elektrodlar orasidagi masofa bilan farqlanadi:M 0,95 A0,1 va M1,0 A0,1B

KSP – 60 asbobining baʼzi bir texnik xususiyatlari: Gamma nurlanish dozalarini 0 dan 10000 mkR/soatgacha boʼlgan diapazonda qayd qilish imkoniyatiga ega.Qayta hisoblash koeffissienti K o ,mkR/soat/0,01%U:115+/-3; Tuyuluvchi qarshilik KS togʼ jinslar qarshilik qiymatini – 0 –1000 om·m gacha diapazondagi qayd qiladi. Tabiiy maydon PS qayd qilish diapazoni -500 dan +500 mv gacha. Quduq asbobiga oʼzgaruvchan tok 100 – 150 mА taʼminoti BSK-051 yer usti apparaturasi orqali amalga oshiriladi. Zondning uzunligi 160 sm, asbobning ogʼirligi 14 kg ni tashkil qiladi. 11,0 mPa gidrostatik bosimgacha dosh beradi. Elektr karotaj tadqiqotlarida oʼtqazishda ishlatiladigan zondlar ikki xil turga gradient zond va potensial zondga ajratiladi. Tuyuluvchi qarshilik usullari bilan karotaj oʼtkazganda, toʼrtta elektrodli zondlar ishlatiladi.А va B - tok bilan taʼminlovchi elektrodlar,M va N - qabul qiluvchi elektrodlar ishlatiladi. Uchta elektrod karotajli zondning ichiga joylashtirilgan va kabelga ulangan holda quduqning ichiga tushiriladi. Toʼrtinchi elektrod esa,yer yuzasida quduqning ogʼziga yaqin joyda yerga tutashtiriladi.Barcha quduq asboblari kabel tugash joyi (кабельный наконечник)poynakga ulanadi.

2.Radioaktiv karotaj usullari Radioaktiv karotaj usullaribarcha turdagi (neft va gaz, maʼdan, nodir metallar, koʼmir konlaridagi) burgʼi quduqlarida qoʼllaniladi. Burgʼi quduqlarida togʼ jinslarining tabiiy radioaktivligi yoki suniy yoʼl bilan hosil qilingan radioaktiv xossalarini oʼrganish boʼyicha quduq kesimini oʼrganish yoki tekshirish ishlari radioaktiv karotaj usullari deb ataladi. Radioaktiv karotajning asosiy usullari ikkita tabiiy va sunʼiy usullar boʼlib sunʼiy usullar ham oʼz navbatida ikki turga ajratiladi: Tabiiy radioaktiv karotaj usullari: 1.Gamma karotaj - bu usul burgʼi qudugʼidagi togʼ jinslarining tabiiy radioakgivligi tekshirilib, shu jinslarning bir-biridan radioaktivlik xususiyatlari bilan ajralib turishidan foydalanib geologik kesimlar tuziladi. Sunʼiy radioaktiv karotaj usullari: 2.Gamma-gamma karotaj GGK - bu usulda burgʼi qudugʼidagi togʼ jinslari gamma nurlari bilan taʼsirlantiriladi va shu jinslarda qayta radioaktiv nurlanishlar tekshirilib, togʼ jinslari va maʼdanlarning tarkiblari va xususiyatlari oʼrganiladi. 3.Neytron-gamma karotaj - bu usulda burgʼi qudugʼidagi togʼ jinslari neytronlar bilan nurlantirilib tekshiriladi.

Togʼ jinslarining radioaktiv zarrachalar bilan oʼzaro taʼsirlanishi har xil boʼlgani uchun koʼrsatilgan radioaktiv karotaj usullari oʼz navbatida yana bir-nechta usullarga boʼlinadi. Hozirgi kunda neytronli-gamma karotaj NGK, neytron-neytronli karotaj NNK, impuls- neytronli karotaj INK, faollashma neytron karotaj NАK,entgen-radiometrik karotaj RRK, gamma-spektrometrik karotaj GSK, uran konlarida bir onli neytronlar boʼlinishi karotaji KNDm va boshqa radioaktiv karotaj usullari qoʼllaniladi. Radioaktiv karotaj usullari elektr usullariga nisbatan bir qancha afzalikka ega. Radioaktiv karotaj tadqiqotlarini (usullarini) temir quvurlar bilan mustahkamlangan burgʼi quduqlarining ichida oʼtkazilsa ham boʼladi. Bu usullar yordamida tabiiy kon maʼdanlarining mineral tarkiblarini, togʼ inslarining fizik xususiyatlarining (gillilik, zichlik, gʼovaklik radioaktivlik va h.k) aniqlash mumkin. Gamma – karotaj Gamma karotajda togʼ jinslari va maʼdanlarning tabiiy holda paydo boʼlgan tabiiy gamma nurlanishlarni qayd qilishga asoslangan. GK usulini Sobiq ittifoq geofiziklari (G.V. Gorshkov, L.M. Kurbatov, А.G. Grammakov, V.А. Shpaklar) birinchilardan boʼlib 1933-1934 yillarda ishlab chiqishdi va amaliyotga tadbiq etishdi. Gamma karotaj - togʼ jinslarining tabiiy radioaktivlik xossalarining qiymatlarini oʼlchash boʼyicha litologik kesimni oʼrganishda va zarur detal xarakterli fizik parametrlarni aniqlashda (uran konlarida uran qatlamlarini qayd qilish hamda neft va gaz konlarida togʼ jinslarining gillilik parametrlarini hisoblash hamda boshqa yordamchi vazifalarni bajarishda) qoʼllaniladi

Gamma karotajni o’tqazish talablari Gamma karotaj o’tkaziladi: - Yerga ulangan simning qarshiligini oʼlchash; - Izolyatsiya kabelini qarshiligini oʼlchash; - Radiometlarni karotaj stantsiyasidagi etalonga qoʼyish qayta oʼlchanganda esa etalonda qayd qilngan qiymatlar farqi 5 % dan oshmasligi lozim (misol uchun: birinchi oʼlchov 151,19 mkR/soat, keyingi oʼlchov 158,94 mkR/s. Oʼlchovlar farqi 4,848 % ). - Quduq zondi tushish tezligi 1500 m/soatdan oshmasligi. Quduq tubi (забой)ga yaqinlashganda esa zondning tushish tezligini 50 m/soatgacha pasaytirish lozim. - Quduqqa karotaj zondi tushishida vizual nazorat ogohlantirish metkasi (belgisi) joy-joyida albatta oʼtqazish. - quduq tubidagi fon qiymati 30 mkR/soat dan oshmasligi va quduqning loyihadagi chuqurligiga muvofiq kelishi – karotajni tamomlanishida quduq oʼlchovlarini geologik va burgʼilash maʼlumotlar bilan muofiqlashtirish.

3.Akustik karotaj usullari Аkustik karotaj (Acoustic Logging) ilk bor 1939 yil АQShda sinab koʼrildi. Аkustik karotaj (АK) usuli keng rivojlanishining boshlanishi davri XX-asrning 50 yillariga talluqli boʼlib, «Humble Oil & Refining Company» (АQSh) firmasi burgʼi quduq kesimini elastik toʼlqinlarni tarqalish tezliklari boʼyicha qayd qiluvchi akustik karotaj apparaturalarining birinchi namunasini yaratishdi. Sobiq ittifoqda esa АK apparaturasining birinchi maketi 1951 yilda ishlab chiqildi va qoʼllanila boshladi. Аkustik karotaj usuli qoʼllanila boshlagan davrdan bugungi kunga qadar qariyb 70 yildan ortiq vaqt mobaynida ularning qoʼllanilish boʼyicha tadqiqot obyektlari va hal qiluvchi vazifalari, asbobning turli xil modifikatsiyalari ham takomillashib ortib kelmoqda. AK togʼ jinslarining toʼlqin oʼtkazish xususiyatlari boʼyicha litologik tarkibni aniqlashdan tashqari quduqlarning texnik holatini tekshirish usullaridan biri sanaladi. Yaʼni АK - burgʼi qudugʼining sementlanish sifatini nazorat qilishda qoʼllaniladi (AKS). АKda elastik toʼlqinlarni burgʼi quduqda zondga oʼrnatilgan maxsus elektr magnit nurlatgich hosil qiladi.Togʼ jinslaridan oʼtgan toʼlqinlarni esa qabul qiluvchi elementlar qabul qiladi. Nurlatgichlarning va qabul qiluvchi elementlarning soni har xil boʼlishimumkin.Oddiy burgʼi qudug’i AK zondida bittadan nurlatgich va qabul qiluvchi element oʼrnatilgan boʼladi. Buni ikki elementli zond deb ataladi.Аmalda uch, toʼrt elementli akustik karotaj zondlari qoʼllaniladi.

2-RASM. Ak asbobni qayd qilish sxemasi

Аkustik karotajni ishlash prinsiplari quyidagidan iborat: Nurlatgichdan chiqqan ultra tovushli plastik tebranish togʼ jinslaridan oʼtib qabul qiluvchi elementlarga yetib keladi.Qabul qiluvchi elementlarda elastiktebranishlar elektr tebranishlariga aylantiriladi,keyin kuchaytirgichlardan oʼtib, sizgichlarda silliqlanib kabel orqali yer ustiga yetka zilib karotaj stantsiyasida oʼrnati lgan oʼlchash asbobida qayd qilinadi. Nurlatgichdan chiqqan ultra tovushli tebranishni vaqti - va shu tebranishni qabul qiluvchi elementlarga yetib kelgan vaqti - akustik karotaj diagrammalarida qayd etiladi. Akustik karotajni dalillarini talqin qilish AK diagrammalarini sifatli talqin qilib togʼ jinslarining gʼovakliligini aniqlash mumkin. Bu diagrammalarni miqdoriy jihatdan talqin qilib geologik qatlamlardan elastik toʼlqinlarning oʼtishining oʼrta tezligi aniqlanadi. Geologik qatlamlardagi oʼrta tezliklar seysmik qidiruv usullarining natijalarini talqin qilishda qoʼllaniladi.Аkustik karotaj usuli bilan temir quvurlarni mustahkamlashda sement bilan mahkamlanishining sifatini tekshirish ham mumkin. Quduqlar mustahkamlovchi quvurlar tushirilib sementlangach Ak usuli o’tkazilib sementlangan va yaxshi sementlanmagan sohalar ajratiladi. Agar sementlanish sifati past bo’lsa ushbu intervallarda to’lqinlar fazasida uzilish kuzatiladi va aksincha to’lqin qanchalik yaxshi o’tsa sementlanish sifati yuqori ekanligini anglatadi.

4.Magnit karotaj usuli Burgʼi qudug’ida magnit maydonini oʼlchab togʼ jinslarining magnit xususiyatlarini oʼrganish mumkin. Shu bilan geologik kesimda magnit xususiyati bilan ajralib turgan togʼ jinslari oʼrganiladi. Аyniqsa, tarkibida magnetit minerallari boʼlgan ma’dan maydonlarini burgʼilashda magnitli karotaj yordamida ularning chegaralari, qalinligi katta aniqlikda oʼrganiladi. Burgʼi quduqlarida magnit maydonini oʼlchash uchun maxsus oʼlchash asboblari КМК, ТSМК-40, EМК-1, КМV, АMK-3 kabi asbob va apparaturalari qoʼllaniladi. EМК-1oʼlchash asbobi yordamida magnit karotaj bilan birgalikda induktivli elektrokarotaj usuli ham oʼtkaziladi. ТSМK-40 oʼlchash asbobi bilan magnit maydonining uch tashkil etuvchilari birgalikda qayd qilinadi. Buning uchun ТSМК-40 apparatura komplekt ikkita burgʼi quduq zondi bilan taʼminlangan. Birinchi zond bilan magnit maydonning Mz; Mx va My tashkil etuvchilari oʼlchanadi, ikkinchi zond bilan magnit maydonining tik tashkil etuvchisini Mz va togʼ jinslarining magnit qabul qiluvchanligi “x” oʼlchanadi. Magnit maydonining taʼsirida induktiv gʼaltakning sim oʼramlarida induktiv elektr tok paydo boʼladi. Bu tokning kuchi tog’ jinslarining magnit maydoniga bog’liq. Magnit maydoni katta boʼlsa, tokni kuchi ham katta boʼladi va aksincha, magnit maydoni kichik boʼlsa, tok kuchi ham kichik boʼladi.

Magnit maydoni katta boʼlsa, tokni kuchi ham katta boʼladi va aksincha, magnit maydoni kichik boʼlsa, tok kuchi ham kichik boʼladi. ТSМК-40 burgʼi quduq magnitometrini birinchi zondida Mz; Mx, My tashkil etuvchilarini oʼlchash uchun uchta ferromagnit oʼzakli induktiv gʼaltaklar oʼrnatilgan. Birinchi induktiv oʼqi vertikal oʼrnatilgan boʼlib, magnit maydonining vertikal tashkil etuvchisi Mz- ni oʼlchash uchun moʼljallangan. Ikkinchi va uchinchi induktiv gʼaltaklarning oʼqlari gorizontal boʼlib, bir-biriga perpendikulyar oʼrnatilib, magnit maydonining shimoliy tashkil etuvchisi Mx va shu maydonning sharqiy tashkil etuvchisi My miqdorlarini oʼlchash uchun oʼrnatiladi. Induktiv gʼaltaklar zondning ichida doiraviy ramaga shunday oʼrnatilganki, Mz tarkibini oʼlchaydigan gʼaltak doimo vertikal joylashadi.

Magnit karotaj diagrammalarini talqin qilish Konlarida burgʼi quduqlari burgʼilangach kern olib o’rganish bilan birga magnit karotaji usuli temir ma’danli intervallarni ajratishda muhim ahamiyat kasb etadi. Nazariy magnit diagrammalarida alohida joylashgan katta qalinlikda (h>L M ) bir tubli magnit xususiyatiga ega boʼlgan qatlamlar simmetrik egri chiziqlar bilan ifodalangan. Lм- magnit zondining uzunligi (zonddagi datchikning uzunligi). Magnit qabul qiluvchanlik diagrammadan simmetrik anomaliyani eng katta qiymati -x max shu qatlamning oʼrtasini koʼrsatadi.Qatlamning yuqori va pastki chegaralari nomeʼyorlikning eng katta qiymatining yarmiga teng boʼlgan egri chiziq usidagi nuqtalar qarshisida yotadi.

XULOSA  Mening xulosam shundan iboratki,bu mavzuni yoritishda ya’ni karotaj stansiyalar haqida o’zimga yetarlicha ma’lumotlarni oldim.Mavzu doirasida Elektr karotaj,Radioaktiv karotaj,Akustik karotaj va Magnit karotaj usullari haqida ma’lumotlar joyladim.  Hozirgi kunda «Shlumberge» kompaniyasi karotaj stansiyalari, asbob uskunalari va texnologiyalari ishlab chiqaruvchi yirik korporatsiyalardan yetakchisi hisoblanadi. Karotaj fransuzcha soʼz boʼlib kernsiz burgʼulash, kernsiz burgʼulab oʼtish maʼnolarini anglatadi. Birinchi qoʼllanilgan geofizik tadqiqot usullariga faqat togʼ jinslarining chegaralarini aniqlash vazifasi qoʼyilgan. Hozirgi kunda burgʼu quduqlarida olib boriladigan geofizik tadqiqotlar nisbatan koʼproq vazifalarni yechi sh maqsadida olib borilmoqda.  Quduqlardagi geofizik tadqiqotlar ishlarini olib boruvchi texnologiya asbob uskunalar va stansiya komplekti avtomashinalarga oʼrnatilgan boʼladi, bu esa karotaj stansiyasi deb nomlanadi. Quduqlardagi geofizik tadqiqotlar shaxta va shtolnya kabi yer osti kon ishlanmalarida burgʼulangan uncha katta boʼlmagan chuqurlikka ega boʼlgan (50-200m.) Burgʼu quduqlarida olib borilganda esa bir usulga moʼljallangan koʼchma apparaturalar orqali oʼtqaziladi.

Foydalanilgan adabiyotlar  Агзамов А.А., Бобожонов Т.П. «Сейсмик қидирув фанидан ўқув амалиётини ўтказиш учун услубий қўлланма» Тошкент «Университет». 1995 йил.  Сим Л.А., «Фойдали қазилма конларини излаш ва қидиришнинг геофизик усуллари» Тошкент 1996 йил  Горбунова Л.М, Захаров В.П и др., «Геофизические методи поисков и разведки». Л.Недра, 1982 год.

Похожие

Akustik Karotaj

Gamma-karotaj va gamma-gamma-karotaj

Gazli vageokimyoviy karotaj

Neytronli karotaj usullar

Karotaj stansiyalari 2