Zoogigiyena - Зоология - Рефераты

Zoogigiyena

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Zoogigiyena fanining vazifalari 2. Zogigiyena fanini o’rganish usullari 3. Fanning qisqacha rivojlanish tarixi

www.arxiv.uz Tayanch iboralari: Fanning ta’rifi, maqsadi, vazifalari, o’rganish usullari, tajriba, fizik, kimyoviy, biologik, fiziologik kuzatuv, sanitariya tekshiruv, havo, tuproq, suv, oziqa, molxona, mikroiqlim ko’rsatgichlari, tashqi muhit va organizm. Zoogigiyena fanining asosiy vazifasi hayvonlarni saqlash, boqish, oziqlantirish qoidalari bilan birgalikda chorva mollari bosh s onini ko’paytirish, mahsuldorligini oshirish, mahsulot sifatini yaxshilash, ekologik muhitni ximoya qilish uchun bajariladigan tadbirlarni amalga oshirish, zooveterinariya tadbirlarining xalq xo’jaligini rivojlantirishdagi ahamiyatini o’rganish hi so blanadi. Bundan tashqari chorvachilik aholini xilma – xil sifatli oziq – ovqat mahsulotlari bilan, yengil sanoatini xom – ashyo bilan ta’minlaydigan muhim tarmoqdir. Sut, go’sht va tuxum in so n uchun yuqori kaloriyali va to’la qiymatli oziq – ovqat hisoblanadi. Jun, tivit, teri kiyim – kechak, poyafzal va boshqa sanoat mollari ishlab chiqarish uchun asosiy xom – ashyo hisoblanadi. Mollarning shoxi, tuyog’i va suyagi ham qayta ishlash uchun foydalaniladi. Ulardan har xil buyumlar, yelim va hokazolar tayyorlanadi. Qushxona chiqitlaridan, yaroqsiz nimtalardan go’sht – suyak uni, qon uni, ba’zi bir organ va to’qimalardan esa dorivor preparatlar tayyorlanadi. Ot, xachir, ho’kiz, tuya, bug’i va boshqa hayvonlardan har xil ishlarni bajarishda foydalaniladi. Chorva mollarining go’ngi qimmatli organik o’g’it hisoblanadi. Chorvachilik qishloq xo’jaligining bir tarmog’i hisoblanib qoramolchilik, cho’chqachilik, qo’ychilik, echkichilik, yilqichilik, tuyachilik, quyonchilik va muynachilik, parrandachilik sohalarini o’z ichiga oladi. Har xil hayvon turlarini boqib ko’paytirish, xilma – xil oziq – ovqat mahsulotlari va xom – ashyo yetishtirishni ta’minlaydi. Chorvachilikning bosh vazifasi aholini sifatli oziq – ovqat mahsulotlari va sanoatni qishloq xo’jalik xom – ashyosi bilan ta’minlashdir. Bu vazifalarni bajarishda mustahkam va sifatli ozuqa bazasini yaratishda agronomiya, zootexniya, veterinariya fanlarining yutuqlaridan va ilg’or

www.arxiv.uz tajribalaridan foydalanish hamda qishloq xo’jaligining hamma tarmoqlarida mexanizasiya, elektrofikasiya va avtomatizasiyani keng qo’llashni taqozo qiladi. Hayvonlar va parrandalar bosh Sonini ko’paytirish, ularning mahsuldorligini oshirish va mahsulot tannarxini kamaytirish yo’llarini izlash zarur. Bunga ixtisoslashtirish, mehnat unumdorligini oshirish va hayvonlarni bir joyga yig’iish hisobiga erishish mumkin. Hayvonlarni saqlash, oziqlantirish va ulardan foydalanishda jadal texnologiyani, mexanizasiya va avtomatizasiyani keng joriy etib ixtisoslashgan fermer xo’jaliklarida, parrandachilik fabrikalarida mehnat unumdorligini 5–6 martaga oshirib, mahsulot tannarxini 20 – 30% ga pasaytirish hamda ishlab chiqarilgan mahsulotga oziqa harajatini 1,5 – 2 marta tejashga erishish zarur. Chorvachilikni ixtisoslashgan fermer xo’jaliklarida ko’paytirish, ishda ilg’or texnologiyani qo’llash, hayvonlar va parrandalar organizmining fiziologik talabiga qarab tuyimli oziqa rasionini tuzish, sifatli oziqa va suv bilan ta’minlash, mikroiqlim talabiga javob beradigan binolar qurish, hamma ishlab chiqarish jarayonlarini mexanizasiyalash va avtomatlashtirishga ko’p narsa bog’liq bo’ladi. Yuqori mahsuldor hayvonlarni ko’paytirish, xo’jaliklarga har xil yuqumli kasalliklarni kirib kelishini oldini olish, veterianriya – sanitariya qoidalariga qat’iy rioya qilish kabi ishlar hozirgi davr talabidir. Shu tadbirlar asosida qabul qilingan, texnologik loyiha me’yorlariga, ayniqsa chorvachilik ferma va ayrim binolarni qurish, loyihalash va qayta qurishda zoogigiyena va veterinariya sanitariya talablariga qat’iy amal qilish kerak. Fermer xo’jaligi sharoitida hayvonlarni oziqlantirish, saqlash va turli kasalliklarni oldini olishda zoogigiyena va veterinariya – sanitariya qoidalari va talablariga rioya qilish lozim. Zoogigiyena va veterinariya – sanitariya tadbir choralarga qat’iy amal qilingandagina hayvonlarni sog’lig’ini, yuqori mahsuldorligi va nasldorligini saqlab qolish mumkin. Chorvachilikda zoogigiyenik me’yor, qoida va talablarni keng qullash chorva mollarining mahsuldorligini oshirishda alohida ahamiyatga egadir.

www.arxiv.uz Zoogigiyena (grek tilida Zoon – hayvon, gigienos – sog’liq) hayvonlar sog’ligiga tashqi muhit ta’sirini o’rganadigan fandir. Sanitariya – gigiyena me’yorlari, talablari va qonun qoidalarini amalga oshirish demakdir. Uning asosiy muammosi – organizm bilan tashqi muhitning o’zaro munosabati – hozirgi vaqtda muhit bilan organizmning o’zaro ta’siri va birligi deb talqin qilinadi. I.M.Sechenov fikricha «Organizmning hayotini quvvatlab turadigan tashqi muhitsiz tasavvur qilib bo’lmaydi». Shuning uchun ham organizmning ilmiy ta’rifiga unga ta’sir qilib turadigan muhit ham qushilishi kerak, chunki organizm shu muhitsiz yashay olmasligi va chambarchas bog’ligligini I.P.Pavlov ham ilmiy yo’l bilan asoslab bergan. Organizm bilan muhitning birligi ular kimyoviy tarkibining umumiyligi, shuningdek, ular o’rtasida bo’ladigan moddalar va energiya almashinuvi jarayonlarining tinmay bo’lib turishi bilan isbot etiladi. Tashqi muhitning organizmga ko’rsatadigan ta’siri organizm jarayonlaridan nafas olish, oziqlantirish, issiqlikni boshqarilishi (termoregulyasiya) va boshqalarni o’zgartirish bilan namoyon bo’ladi. Organizmning eng muhim hayotiy jarayonlari tashqi muhitning ana shu ta’sirlari, sifati va miqdoriga bog’liqdir. Tashqi muhit omillari hayvonlar va parrandalar sog’lig’iga yaxshi ta’sir qilish ham, yomon ta’sir qilishi ham mumkin. I.Pavlov odam kuchi va sifati odatdan tashqari bo’lgan omillar ta’siriga uchrab qolganida kasallik kelib chiqadi, chunki bunda tashqi muhit bilan organizm o’rtasidagi muvozanat buziladi deb ko’rsatib o’tgan edi. Tirik organizmga ta’sir ko’rsatib turadigan tashqi muhit omillarini, ularning tabiatiga qarab, bir necha guruhga bo’lish mumkin. Fizik omillar jumlasiga havoning harorati, namligi, harakat tezligi, atmosfera bosimi, quyosh nurlari (radiasiya), shovqin, tebranish va boshqalar kiradi. Kimyoviy omillarning ta’siri havo, suv va oziqa tarkibiga kiradigan elementlar va birikmalarning organizmga ko’rsatadigan ta’siri bilan ifodalanadi. Patogen mikroblar, zamburug’larni ba’zi turlari, gelmintlar, hashoratlar biologik omillardir.

www.arxiv.uz Bular organizmga ta’sir qilar ekan infeksion yoki parazitar kasalliklarni keltirib chiqaradi. Hozirgi vaktda zoogigiyena fanining rivojlanishida bir- biriga chambarchas bog’langan asosiy uchta vazifani ajratib ko’rsatish mumkin; 1. Hayvonlarni mahsuldorligini, tabiiy chidamlilik qobiliyatini oshirish uchun ularning turiga, yoshiga qarab optimal sharoitlarni yaratish. 2. Yuqumli va yuqumsiz kasalliklarni ayniqsa antropozoonoz kasalliklar oldini olish xamda ulardan olinadigan maxsulotning sifatini yaxshilash buyicha chora tadbirlarni ishlab chiqish 3. Tashqi muhitni chorvachilik chiqindilarni bilan ifloslanishini oldini olish. Zoogigiyena fanini o’rganish usullari. 1 . Fizik usul - havoning harorati, nisbiy namligi, bosimi, harakat tezligi, yorug’ligi, tuproqning g’ovakligi, shimuvchanligi va x.k.larni aniqlash. 2. Kimiyoviy usul - havoning, suvning, tuproqning va ozuqalarning kimyoviy tarkibini aniqlash; suvda va ozuqalarda zaharli moddalar, pestisidlar, alkaloidlar, nitritlar, glyukozidlar, og’ir metal tuzlari va boshqalarni aniqlash. 3. Biologik usul - bino havosidagi umumiy mikroorganizmlar soni; ichak tayoqchalari bilan ifloslanishi; Endo, Ploskirev, Chapeka va boshqa usullar. Buning uchun mikrobiologik, toksikologik, bioprobalardan foydalaniladi. 4. Kliniko - fiziologik kuzatish usuli - organizmda bo’ladigan o’zgarishlar kuzatiladi. Tajriba va nazorat guruhidagi hayvonlarni turli xil sharoitda saqlash, boqish va ishlatishda yuz beradigan fiziologik o’zgarishlar aniqlanadi. 5. Zoogigiyenik tajriba usuli - bunda laborotoriya, tabiiy sharoit, klimatik kamera va tabiiy sharoitni modellashtirish usullaridan foydalaniladi. 6. Sanitariya statistik tekshiruv usuli - o’tkazilayotgan gigiyenik chora – tadbirlarni iqtisodiy samaradorligi o’rganiladi. Bunda alohida tuman, viloyat, respublika sharoitida mollarni bosh Sonini, mahsulotini ko’payish yoki kamayishi, kasalliklari o’rganiladi yoki gigiyenik chora – tadbirlar amalga oshirilmasdan oldin va bundan keyin hayvonlarning qancha kasallanganligiga oid ma’lumotlarni bir –

www.arxiv.uz biriga solishtirib ko’rib, shu chora – tadbirlarni samaradorligi to’g’risida xulosa chiqariladi. Birinchi uchta usul tashqi muhitni hayvonlar organizmiga ta’siri, gigiyenik parametrlarni asoslash uchun hamda hayvonlarni kasalliklarini oldini olish va mahsuldorligini oshirishga karatilgan. Tabiiy sharoitni modellashtirish usuli - tashqi muhitdagi o’zgarishlarni oldindan bilish ya’ni ichimlik suvlarini o’z-o’zidan tozalanishi, tuproqda mikroorganizimlarni yashash muddatini aniqlashni oldindan bilish uchun qo’llaniladi. Zoogigiyena bir qancha boshqa fanlar: fiziologiya, mikrobiologiya, patologiya, klinik diagnostika, epizootologiya, ximiya, fizika, matematika, toksikologiya va boshqalar bilan chambarchas bog’liq. Zoogigiyena fani ikkiga bo’lib o’rganiladi: Umumiy gigiyena – Havo, tuproq, suv, oziqa, molxonalar gigiyenasi, mollarni yaylovda boqish-saqlash, mollarni parvarish qilish, hayvonlarni tashish va haydash, chorva xodimlarini shaxsiy va umumiy gigiyenasini o’rganadi. Xususiy gigiyena - qoramol, cho’chqa, qo’y, parranda, ot, quyon va mo’ynali hayvonlar, itlar, asalari va havza baliqchiligi gigiyenasini o’rganadi. Zoogigiyenistlar turli tashqi muhit omillarining hayvonlar sog’lig’iga va mahsuldorligiga qanday ta’sir qilishini o’rganib, zararli ta’sirlarni bartaraf etish va yo’qotishni, kasalliklarga qarshi kurashni, mollarni saqlash va boqish sharoitlarni yaxshilash, odam va hayvonlar uchun umumiy bo’lgan kasalliklardan insoniyatni quriqlashni kuzda to’tadigan me’yor va qoidalarni ishlab chiqadilar. Zoogigiyena o’z kuzatuvlarini qayd qilib boradigan talab hamda me’yorlarni beradigan fan bo’libgina qolmay, sanitariya ishi bilan chambarchas bog’langan bo’lib atrof – muhitni muhofaza qilish bilan birga uni zarur bo’lganda o’zgartirishga ham intiladigan amaliy fandir. Fanning qisqacha rivojlanish tarixi - har qanday fanning taraqqiyoti ijtimoiy formasiyalar evolyusiyasi bilan, texnika va madaniyat taraqqiyoti bilan mahkam bog’langandir. Shu nuqtai nazardan gigiyena tarixi turli davrlardagi ijtimoiy va iqtisodiy shart – sharoitlar ta’sirini aks ettiradigan bir necha bosqichlarga bo’linadi.

www.arxiv.uz Zoogigiyenaning rivojlanish tarixi X1X asrning yarmidan sistemaga solinib, mustaqil fan holida birlashtirildi. Biroq, odamlarning kuzatishlari va hayot tajribalariga asoslangan amaliy sanitariya chora tadbirlari juda qadim zamonlardayoq amalga oshirilgan. Ba’zi bir gigiyenik chora tadbirlar mollarni saqlash va ularni parvarish qilish, ularni Isog’lig’ini saqlash, naslini yaxshilash kabilar o’tgan eradan boshlagan. Bu ishda arablarning xizmati katta, ya’ni universitetlarda otlar gigiyenasi borasida darslar olib borilgan, natijada arab ot zotlari kelib chiqqan. Rossiya sharoitida zoogigiyena fani krepostnoylik huquqi bekor qilinishi, chet davlatlardan naslli mollar keltirilishi davrida rivojlana borgan. Natijada ba’zi bir o’quv qullanmalari bosmadan chiqarilgan. XX asr boshida G’arbiy Yevropada M.Klimerni «Veterinariya gigiyenasi» o’quv qullanmasi chiqadi. I.P.Popov, G.I.Svetlov, N.P.Chervenskiylarni «Zootexniya» qullanmasi chiqadi. Bunga qadar zoogigiyena faniga fan tariqasida yaqindan e’tibor berilmagan. 1930 yillarga kelib chorvachilikni rivojlantirish, olinadigan mahsulotni sifatini yaxshilash, miqdorini oshirish borasida katta ishlar qilinishi tufayli ilmiy tekshirish institutlarida zoogigiyena laboratoriyalari va institutlarda kafedralari ochildi. Zoogigiyena fanining rivojlanishiga mamlakatimiz olimlaridan A.K.Skaroxodko, K.A.Kotlyar, A.V.Ozerov, A.P.Onegov, V.A.Alikayev, N.M.Komarov, V.F.Matusevich, I.M.Golosov, I.F.Xrabustovskiy, P.T.Lebedev, A.T.Semenyuta, G.K.Volkov, A.I.Karelin, U.Q.Izbosarov va boshqalarni hissalari katta. Hozirgi kunda uzoq yillik ilmiy ishlar natijalari yakunlanib, texnologik loyiha me’yorlari tavsiya qilindi. Ferma, parranda fabrikalarini kurish, ularni zamonaviy talab darajasida qurilish materiallari va ichki jihozlar bilan ta’minlash, mollarni molxona va yaylovlarda yoz va qishda saqlash, suv, tuproq, o’simliklar tarkibini o’rganish, parhyez ozuqalarni ishlatish, suv havzalarining sifatini yaxshilash, chorvachilikni sanoat asosiga kuchirish, loyiha asosida qurilgan joylarni veterinariya ekspertizasi qilish, gungi tozalash va zararsizlantirish kabi ishlarda salmoqli yangiliklar yaratilmoqda.

www.arxiv.uz Asosiy adabiyotlar: 1.Suvanqulov Y.A. «Qishloq xo’jalik hayvonlari gigiyenasi» Toshkent, 1994 2.Kuznesov A.F., Demchuk M.V. – «Gigiyena selskoxozyaystvennыx jivotnыx» Moskva, 1991 3.Medvedskiy V.I. « So derjaniye, kormleniye i uxod za jivotnыmi». Minsk, 2007 4.Kochish I.I., Kolyujnыy N.S., Volchkova L.A., Nesterov V.V. «Zoogigiyena», Moskva, 2008

Похожие

Veterinariya – sanitariya jihozlari

Molxonalar gigiyenasi

Bir hujayrali parazitlarning umumiy tavsifi va sistematikasi

Parazit chuvalchanglar yassi chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va sistematikasi so'rg'ichlilar (trematoda) va monogeniyalar (monogenea) sinflari

Tasmasimon chuvalchanglar (cestoda) va sestoda-simonlar (cestodaria) sinflari