Neodermata taksoni Sо‘rg‘ichlilar (Trematoda) Orthonectida Dicemida va Nemertea tiplari - Зоология - Рефераты

Neodermata taksoni Sо‘rg‘ichlilar (Trematoda) Orthonectida Dicemida va Nemertea tiplari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Neodermata taksoni Sо‘rg‘ichlilar (Trematoda) Orthonectida Dicemida va Nemertea tiplari Reja: 1. Neodermata taksoni. Sо‘rg‘ichlilar (Trematoda) sinfiga umumiy tavsif. 2. Cercomeromorpha. Monogenetik sо‘rg‘ichlilar (Monogenea) sinfiga umumiy tavsif. 3. Tasmasimon chuvalchanglar (Cestoda) sinfiga umumiy tavsif. 4. Neodermatalar filogeniyasi va kelib chiqishi. 5. Mesozoa. Orthonectida va Dicemida tiplari umumiy tavsiflari va filogeniyasi. 6. Nemertea tipi xilma-xilligi va filogeniyasi.

Neodermata taksoni . Sо‘rg‘ichlilar (Trematoda) sinfiga umumiy tavsif. Neodermata taksoni . Agar parazit yassi chuvalchanglarni bir kо‘rgan odam ulurni qandayligini bir umr unitmaydi. Chunki mushukni anal teshigidan chiqayotgan prazit lentasimon chuvalchangni urib (qisqarib-kengayib turuvchi) proglatidlarini yoki sigir jigarida yirik sо‘rg‘ichli joylashgan ayanchli manzarasini esda qolishi qiyin emas. Parazit yassi chuvalchanglarni amaliy ahamiyati shundaki ular iqtisodiy jihatdan о‘ta muhim bо‘lgan yovvoyi va uy hayvonlarini hamda odamgacha zararlydi. Birgina trematodalar keltirib chiqaradigan “shistosomoz” kasalligi bilan yer yuzida 300 mln aholi kasallangan. Parazit yassi chuvalchanglar evolyusiya jarayonida turbellariyalarni erkin yashovchi formalaridan “sо‘ruvchi halqum” va yangi belgi – qisman yoki butunlay yangi tipdagi qoplovchi hо‘jayraviy epidermis – “ neodermis ” yoki endoparazitizmga moslashish uchun butunlay kiprikchalardan ozod bо‘lgan – “ tegument ” qoplovchi “ sinsitial ” qavat shakllangan. Neodermata taksoni nomi ham shundan kelib chiqqan. insitial tashqi qavat shakllangan. Trematodalar yoki so’rg’ichlilar ikkita yopishish organi – so‘rg‘ichli parazit, yassi chuvalchang bo‘lib, baliqlar, qushlar, sut emizuvchi hayvonlarning turli organlarida, ba’zi turlari esa insonda parazitlik qiladi. Ular hazm organlarida, jigarda, o‘pkada, qon aylanish sistemasida, hatto nerv sistemasida parazitlik qiladi. Ulg‘aygan so‘rg‘ichlilarning kipriklari bo‘lmay, terisi yupqa kutikula bilan qoplangan sezuv organlari rivojlanmagan, hammasi xunosa; jinsiy organlari kuchli rivojlangan. Bu parazit chuvalchanlarning 2 ta kenja sinfi bor. 1. Digenea s C – eng katta gurux bo’lib katta iqtisodiy va meditsina ahamiyatga ega. 2. Aspidogastrea s C - kichik gurux, amaliy ahamiyati yo’q. Digenea s C – digenenetik sorg’ichlilar umurtqali hayvonlarni asosiy taksonlarni endoparaziti hisoblanadi .Bir qancha turlarni yirik shoxli qoramollar va odamda parazitlik qiladi. Ularning 11000 dan ortiq turi bor.

Bular ichida Xitoy ikkiog’izlisi (Opisthorchis sinensis) uy hayvonlari, it va odam o’t pufagida uchraydi. Sharqiy Osiyoda 20 mln odam zararlangan. Voyaga yetganda 8 yilgacha yashaydi. 1 kunda 4000 tagacha tuxum qoyadi. Migratsiyasi “ zararlangan hayvon - mollyuska - baliq – odam yoki uy hayvonlari ” . Sсhistosoma mansoni turi Afrika va tropik Amerikada uchraydi. Lichinkasi mollyuskalardan odam terisiga yopishib, teri to’qimaliga o’tadi. Tuxumi ichak venasidan ichakka o’tadi va fekaliy bilan tashqi muhitga chiqadi. Agar tuxum suvga tushsa tezda mirotsidiy lichinka chiqib u molluskalarga o’tadi va serkaliyga aylanadi. Mollyuskadan odamga o’tadi. Odam terisini teshib qonga va qon orqali o’pka, jigar, ichak venasi yoki siydik pufagiga o’tadi. Odamda shistosomatoz kasalligini keltirib chiqaradi. Odamlarni bu kasallik bilan kasallanishi “malyariya “ kabi tarqalishi ko’p uchraydi. Bu kasallik bilan 300 mln aholi kasallangan. Jigar qurti tuzilishi va hayoti. Jigar fatsiolasi yoki jigar qurti ko‘p tarqalgan so‘rg‘ichlilardan. U ko‘pincha, qo‘y, echki, qoramol, cho‘chqa, tuya va quyonlar ning jigarlarida (jigarning o‘t yo’llarida) parazitlik qilib, mazkur hayvonlarda turli kasalliklar qo‘zg‘atadi. Tashqi tomondan bargsimon, kattaligi 3 sm keladigan, oq sarg‘ish rang bosh tomonida bo‘rtma bo‘lib orqa tomoni suyrilashgan. Kutikula bilan qoplangan teri-muskul xaltasi hosil qilgan. Bosh bo‘rtmasining eng oldingi qismida og‘iz so‘rg‘ichi va og‘iz, bundan pastroqda kattagina qorin so‘rg‘ichi joylashgan. Ovqat hazm qilish sistemasi - og‘izdan boshlangan kalta halqum ikkita ichak kanallari bilan tutashgan; ichakning har ikki “kanali” dum tomonga cho‘zilgan bo‘lib, har bir kanal o‘z navbatida ko‘pgina shoxchalar hosil qiladi. So‘rib olingan suyuq oziq shu sistemada hazm bo‘ladi. Jinsiy organlar sistemasi va rivojlanishi – turbillariyalarning mazkur organlari tipida tuzilgan bo‘lsada – kuchli rivojlangan. U deyarli gavdani hamma qismini egallagan. Xunosa, urug‘lari ikkita urug‘ yo’li naychalari bitta urug‘ chiqarish kanaliga birlashadi. Muskullashgan urug‘ chiqarish kanali tashqariga qayrilib chiqa oladi, (bu qo‘shilish organi - tsirrus ) deb ataladi.

Urg‘ochilik jinsiy organlari “ootip” deb nomlanuvchi bo‘shliqqa tutashganligi xarakterli. Bitta shoxlangan tuxumdonning yo’li, ikki tomonida joylashgan juda katta va shoxlangan sariqdonlarning naychalari ootipga ochiladi. (Sariqdonlar urug‘langan tuxum uchun oziq ishlab chiqaradi). Ootipdan boshlanadigan bachadon ham jinsiy kloakaga ochilgan. Ootip bo‘shlig‘i atrofida esa tuxum po‘chog‘i (qobig‘i) hosil qiluvchi melis tanachalari bezlar joylashgan. Tuxum ootip bo‘shlig‘ida spermatazoidlar bilan qo‘shilib otalangach, uning atrofida sariqlik (oziq) ho‘jayralari to‘planadi. Shundan so‘ng har bir otalangan tuxum juda qalin-chidamli qobiq bilan o‘ralib, bachadonga o‘tadi. Bachadondan chiqqan tuxum qo‘yidagi migratsiyani xujayin o‘t yo’li orqali, ovqat hazm qilish yo’liga va ahlati orqali suvga tushadi. U suvda ma’lum stadiyani o‘tab tuxum qobig‘i ichida kiprikli lichinka merotsidiy yetishadi, tuxum qobig‘i yorilib merotsidiy suvga suzib chiqadi va bu lichinka oraliq xo‘jayin mollyuska tanasiga o‘tadi. Merotsidiy mollyuskani jigariga boradi va oziqlanib kipriklari yo‘qoladi va sporatsista (kipriksiz) 2 chi lichinkaga aylanadi. Sporatsist tanasida bir qancha tuxumlar yetiladi va partenogenez rivojlanib har bir sporatsistdan 15-20 tadan 3 chi lichinkalar rediyalar yetiladi. Rediyalardan murakkabroq rivojlangan – 4 chi lichinka tserkariya yetishadi. Ular yetilib mollyuskani jigar bo‘shlig‘iga, undan bo‘shliqdagi suvga va tashqi suv havzasiga chiqadi. Suzib yurib suv o‘simliklarga yetishadi va dumi yo’qolib metatserkariyga aylanadi, tsista (qobiqqa) o‘raladi va suv, oziqa orqali xo‘jayiniga o‘tadi. Jigar qurti bilan kasallanish fatsioloz deb ataladi. Bu kasallik chorva mollariga katta zarar keltiradi. Bundan tashqari gigant jigar qurti, yovvoyi nashtarsimon ikki og‘izli, mushuk ikki og‘izlisi, jigar qurti Chorva va yovvoyi hayvonlar jigarida qon ikki og‘izlisi (odamning qonida – bo‘yrak va ichak venalarida) uchraydi va xavfli kasalliklarni keltirib chiqaradi. Bu kasalliklarni tarqatuvchilar suv hayvonlari va chuvalchanglarni asosiy ho‘jayinlari hisoblanadi. Shuning uchun gigiena qoidalariga amal qilish doimo talab etiladi.

Cercomeromorpha. Monogenetik sо‘rg‘ichlilar (Monogenea) sinfiga umumiy tavsif. Hozirgi vaqtda monogeniyalarning 1100 ga yaqin turi bor. Ular suv umurtqalilar: baliqlar, amfibiyalar va sudralib yuruvchilarda ektoparazitlik qiladi. Bosh qismida bitta so’rg’ichi bor. Tanasining oxirgi qorin tomonida bir nechta so’rg’ichi bo’lgan yopishuvchi diski joylashgan. Bu disk bilan xo’jayini tanasiga mahkam yopishib oladi. Meditsina ahamiyatiga ega emas. Ko‘pchiligi dengiz va chuchuk suv baliqlarning jabrasi va terisida parazitlik qiluvchi bu chuvalchanglar ularda turli xavfli kasalliklar hosil qilib, baliqchilik ho‘jaligiga katta zarar keltiradi. Monogenoidlar – va termatodalar garchi “so‘rg‘ich” deb nomlanuvchi organlari bo‘lishi bilan tashqi tomondan o‘xshash bo‘lsa ham, o‘zlarining tuzilishi va rivojlanishi bilan bir-biridan keskin farq qiladi. Ko‘p so‘rg‘ichlar sinfiga mansub chuvalchanglarning hammasi-ko‘pchilik baliqlarning tashqi organlarida yashovchi ektoparazitlar bo‘lib, har bir turi bir hayvonda yashaydi va ikkilamchi (oraliq) xo‘jayin bo‘lmaydi. Bularning protonefridiya ayirish organlarining teshikchasi tananing bosh tomoniga ochilagn. Hamma ko‘p so‘rg‘ichlilarning lichinkasi ilmoqchali bo‘ladi. Bu jihatdan ular tasmali yassi chuvalchanglarga yaqin turadi. Ko‘rsatilagn tafovutli belgilar asosida ko‘p so‘rg‘ililar so‘nggi yillarda alohida sinf sifatida ajratilgan. Tuzilishi, hayoti va rivojlanishi. Ko‘p so‘rg‘ichlilar mayda (0,03-20mm) yassi chuvalchanglar bo‘lib, dum tomoni bir oz kengaygan, bosh tomonida 2 ta yoki to‘rtta kalta (ba’zisida so‘rg‘ichli) o‘simtasi, dum tomonida yopishish organi bo‘ladi. Mazkur organ bir nechta ilmoqchalar, yopishish botiqliklari yoki so‘rg‘ichlar mavjud. Ba’zi turlarining yopishish organi bitta katta so‘rg‘ich aylangan. Teri-muskul xaltasi (buning sirta qalin kutukula bilan qoplangan), parenxima qavati, xazm organlari trematodalar tipida tuzilgan. Ichagi bitta yoki ikki ayri kanallar shaklida, protonefridiya tipidagi ayirish organlarining katta naychalari oldingi tomoniga ochilgan. Ikki jinsli (xunasa). Jinsiy organlari ham

termatodalarning mazkur organlari tipida tuzilgan; faqat bularda bitta yoki bir nechta urug‘don bo‘lishi va tuxum yo’liga alohida ochilgan qin (vagina) bo‘lishi xarakterlidir. Monogenoidlarning embrion rivojlanishi va tarqalishi termatodalarning rivojlanishidan keskin farqlanadi. Otalangan tuxumning rivojlanishi natijasida yetishgan erkin yashovchi kiprikli lichinkada 4 ta ko‘zcha, hazm organlari, ayirish, o‘z “xo‘jayini” tanasiga borib joylashadi va kipriklari yo’qolib voyaga yetadi. Quyida monogenoid chuvalchanglarining eng muhim turlari ko‘rsatib o‘tiladi. Gidrodaktiluslar o‘zining rivojlanishi bilan boshqalardan farqlanadigan baliq paraziti hisoblanadi. Birikish organida 2 ta katta va bir qancha mayda ilmoqchalar bor. Bu chuvalchang tirik tug‘uvchi bo‘lib, har bir lichinkasining ichki qismida yana 2-3 avlod lichinkalari “joylashadi”. Gidrodaktiluslar karp va ba’zi karpsimon baliqlarning chavoqlarida parazitlik qilib, juda tez ko‘payadi va havza baliqchilik xo‘jaliklariga katta zarar yetkazadi. Doktilogiruslar mayda (1 mm gacha) chuvalchang. Bosh tomonida 4 ta ko‘zchasi va birikish organida 2 ta katta va 14 ta mayda ilmoqchalari bo‘ladi. Bu parazit karp balig‘ining chavoqlarida (teri va jabrasida) yashab, havza baliqchiligiga ko‘p zarar yetgazadi. Yopishqoq so‘ruvchilar. Bu 4-6 mm li parazit chuvalchanglar yoshligidan bir-biri bilan qiyasiga juftlashib yashashga moslashgan (agar bir-biri bilan juftlasha olmasa o‘ladi). Bu hol ularning jinsiy almashinib urchishiga yordam beradi. Paradoksalla shim (l yosh) balig‘i va ba’zi boshqa karpsimonlarda parazitlik qiladi. Ko‘p og‘izlilar ko‘l baqalarining siydik pufagi yoki itbaliqlarning jabrasiga yopishib yashovchi yirikroq (0,6-0,8 sm) chuvalchanglar. Birikish organida 6 ta katta so‘rg‘ichi (“og‘iz”) bo‘lishi xarakterlidir. Bosh tomonidagi og‘iz so‘rg‘ichining tubida og‘iz teshigi joylashgan. Bularning bahorda yetishgan lichinkalari itbaliqlar jabrasiga yopishib ulg‘ayadi. Agarda itbaliqda voyaga yetolmasa o‘sha itbaliq baqachaga aylanishi bilan uning siydik pufagiga

“ko‘chadi” va shu organda voyaga yetib ko‘payadi. Demak, bu chuvalchanglar hayotida sharoitga qarab hayotini o‘zgartira olishi va ektoparazitlikdan entoparazitlikka ko‘cha olishi xarakterli. Tasmasimon chuvalchanglar (Cestoda) sinfiga umumiy tavsif. Sestodalar yassi chuvalchanglarni tasmasimon chuvalchanglari nomi bilan mashhur, ancha tarraqqiy etgan toksoni bo’lib 3400 turi endoparazitlik bilan hayot kechiradi. Ichak mavjud emas. Qoramol solityorining tuzilishi va hayoti. Voyaga yetgan mol gijjasi odamning ingichka (odamning) ichagida boshchasidagi so‘rg‘ichlari yordamida ichak devoriga yopishib hayot kechiradi. Gijjaning tasmasimon oqish tanasi 10-30 m ga borib, ingichkalashgan oldingi tomonining uchida kichkinagina boshcha yoki skoleks, uning ustki qismida esa yuqoriga yo’nalgan so‘rg‘ichlari bo‘ladi. Boshcha bo‘yin bilan tutashgan. Bo‘yin qismining doimiy rivojlanishi natijasida strobila yetishadi. Strobila turli hajmdagi proglotidlardan tuzilgan. Bo‘yindan pastga tushgan sari proglotidlar yiriklasha boradi. Strobilaning eng pastki qismida esa yirik (1,5 – 2 sm)li yetilgan proglotidlar joylashgan. Bu yetilgan proglatidlar vaqti-vaqti 1 ta 2 tadan uzilib turadi. Yetilgan 1 ta proglatidda 250 0000 tagacha urug‘langan tuxum bo‘ladi. Gijja tanasining usti-qalin kutikula qavati bilan qoplanib, у teri-muskul haltasi bilan tutashgan. Gijjaning hazm organlarining yo’qolganligi uchun ichakda oson hazm bo‘ladigan oziqni terisi bilan shilib oziqlanadi. Jinsiy organlari – Gijjalarning jinsiy organlarini faqatgina “o‘rta” proglatidlarda ko‘rish mumkin. Urug‘ yo‘li bilan tuxum yo‘li ootipda birlashadi, ootip bachadonga ochiladi. Shu xilda tuzilgan jinsiy organlar har bir o‘rtacha proglatidda alohida bo‘lib, gijjalar jinsiy organlarining naqadar ko‘p va kuchli rivojlanganini ko‘rsatadi. Rivojlanishi va tarqalishi - Gijja tuxumining rivojlanishi proglatiddagi bachadonda boshlanib, natijada 6 tirnoqli onkosfera lichinkasi yetishadi. Lekin uning so‘nggi rivojlanishi oraliq xo‘jayin – qora mollarning tanasida kechadi.

Odamning ahlati bilan tashqariga chiqqan – yetilgan proglatidlar ichidagi tuxumlar tuproq yoki xashakka ilashib molning hazm organlariga o‘tadi va ichakda tuxum qopqoqchasi ochilib undan onkosferа ochilib chiqadi. Onkosferalar tirnoqchalari yordamida ichak devorlarini teshib qonga o‘tadi va qon oqimi orqali molning bosh, ko‘krak muskullari orasiga kelib to‘xtaydi (tuxum boshqa odam yoki hayvonga o‘tsa rivojlanmaydi). Bu yerda onkosfera tirnoqchalari yo’qoladi kattaligi moshga keladigan pufakcha “finna” ga aylanadi. Finna devori ichida (suyuqlik bilan to‘lgan) 4 ta so‘rg‘ichli bosh yetishadi. Bu bo‘lg‘usi gijjaning boshidir. Mana shunday finnalar saqlovchi mol go‘shti “finnoz go‘sht” yaxshi pishirilmasdan iste’mol qilinsa odamga yuqadi. Odam oshqozoni, ichagida finnadan boshcha va bo‘yin chiqib, 15-20 kunda voyaga yetadi va katta gijjaga aylanadi. Neodermatalar filogeniyasi va kelib chiqishi. Heodegmatalar kelib chiqishi va evolutsiyasi. Heodegmatalar erkin yashovchi to’g’ri ichakli kiprikli chuvalchanglarning endoparazitlikka moslashgan avlodlardan kelib chiqqan. Evalutsiya “Heodegmata – Trimatoda – Aspidogastrea – Digenea – Cegcomegomorpha – Monogenea - Cestoda ” yo’nalishida kelgan. Mesozoa. Orthonectida va Dicemida tiplari umumiy tavsiflari va filogeniyasi. Mezozoalar juda kichik parazit chuvalchanglar bo’lib, oddiy tuzilishga ega. Mezozoalarda ichak , selom, nefridiylar , qon aylanish, neyronlar rivojlanmagan. Bazi turlarda muskullar ham mavjud emas. Mezozoalarni 2 ta taksonidan: Ditsiemidlar (Dicemida) lar osminog va karakatitsalar nefridiyalilarda, ortonektidlar (Orthonectida) dengiz umurtqasiz hayvonlari tana bo’shlig’ida va to’qimalarda yashaydi.

Orthonectida P Bu taksonga 20 dan ortiq turkiradi. Barchasi turbеllariyalar, nemirtinlar, polixetalar, qorinoyoqlilar va ikki pallali moluskalilarda endoparazitlik qiladi. Tanasi kattaligi 1mm dan oshmaydi.Tanasi tashqi tomondan kiprikli halqalar bilan o’ralgan. Bitta turi ofiuralar jinsiy organlarida yashaydi. Tirik tug’adi. Embrion urg’ochisi tanasida rivojlanadi. Dicemida P Ditsiemidlarning 75 ta turi bo’lib bu yupqa chuvalchanglar osminoglar va karakatitsa buyragida yashaydi. Ortonektidlar va disiemidlar filogeniyasi . Ortonektidlarda jinsiy ko’payishi va jinsiy chiqarish teshigi “gonoporalar”ni bo’lishi, ditsiemidlarni infuzorisimon lichinkalarni bo’linishi (ikki tomonlama simmetsikli) embrion rivojlanishida spiralsimon bo’linishni kuzatilishi ularning Bilateriyalarga tegishliligini bildiradi. Nemirtinlar ( Nemeptea P ) tipi xilma-xilligi va filogeniyasi. Nemirtinlar o’ziga xos yirtqich hayvonlar bo’lib, o’z o’ljasini poylab yotib, trubkasimon xartumi bilan ushlab oladi. Xartum trubkasimon tovlanma tez harakat qiladi. Nemirtinlarni 1150 ta turi bor. Shundan 12 ta turi chuchuk suvlarda, 15 ta tur tropic va subtropik zonalarning nam tuproqlarida uchraydi. Bu chuvalchanglarning naysimon tanasi ingichka, lekin uzun bo’ladi. Ayrim turlari tana uzunligi 1 m dan oshadi. Eng uzun nemirtin (54 m) Shotlandiya qirg’oqlarida dengiz shtormidan keyin topilgan. Nemirtinlar dengiz tubida xartumi bilan uya kavlab yashaydi. Nemirtinlar yassi chuvalchanglarga ham, halqali chuvalchanglarga ham o’xshab ketadi.

Adabiy о tlar: 1. G.G.Abrikosov va boshqalar. «Zoologiya» 1 - 2 jilt. T: 1966. 2. V.F.Natali «Umurtqasiz hayvonlar zoologiyasi». T: 1966. 3. S.P. Naimov. «Umrtqali hayvonlar zoologiyasi» 1995 y. 4. O Mavlonov .Sh.Xurramov «Umirqasizlar zoologiyasi» T. 1988 y. 5. E.I.Lukin «Zoologiya» Moskva 1989

Похожие

Halqali chuvalchanglar (Annelida) Echiura va Sipuncula tiplari

Panarthropoda katta tipi Onychophora Tardigrada va Arthropoda tiplari

Eumetazoalar (Eumetazoa) Bo‘shliqichlilar (Cnidaria) va Taroqsimonlar (Ctenophora) tiplari

Parazit chuvalchanglar yassi chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va sistematikasi so'rg'ichlilar (trematoda) va monogeniyalar (monogenea) sinflari

Bir ho‘jayralilar (Protozoa)