Panarthropoda katta tipi Onychophora Tardigrada va Arthropoda tiplari - Зоология - Рефераты

Panarthropoda katta tipi Onychophora Tardigrada va Arthropoda tiplari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48 KB

Panarthropoda katta tipi Onychophora Tardigrada va Arthropoda tiplari Reja: 1. Panarthropoda katta tipi umumiy tavsifi. 2 . Onixoforalar (Onychophora) tipi umumiy tavsifi. 3. Imillab yuruvchilar (Tardigrada) tipi umumiy tavsifi. 4. Bo‘g‘imoyoqlilar (Arthropoda) tip u mumiy belgilari. 5. Trilobitsimonlar (Trilobitomorpha) kenja tipi xilma-xilligi va filogeniyasi.

Panarthropoda katta tipi umumiy tavsifi. Krevetkalar, o’gimchaklar, kanalar, ko’p oyoqlilar, onixoforalar, tаrdigradalar va boshqalar kabi millionlab turkumlarning vakillarini bir – biriga o’xshash bo’lgan umumiy belgilari tufayli yagona takson Panarthropoda SP katta tipiga birlashtirishga asos bo’lgan. Pa n artropodalar taksoni onixoforalar (Onychophora), immillab yuruvchilar (Tardigrata) va bo’g’imoyoqlilar Arthr a poda) tiplarini o’z ichiga oladi. Panartropodalarning hammasini tanasi segmentlashgan, segmentlarida o’simtalarni borligi va tashqi ekzoskelet mavjudligi va ularda vaqti – vaqti bilan po’st tashlab turishi tanasini o’sish imkonini beradi. Onixoforalar(Onychophora) tipi umumiy tavsifi. Onixoforalar – ikki tomonlama simmetriyali yer usti chuvalchangsimon hayvonlardir. Onixoforalar tuzilishining umumiy belgilari ularni halqali chuvalchanglarga emas, bo’g’im oyoqlilarga yaqin qoyiladi. Onixoforalarning qayd etilgan 110 turi Janubiy Yarim sharning tropik va mo’tadil zonasida uchraydi. Onixoforalar tungi hayvon hisoblanadi. Onixoforalar bir tomondan halqali chuvalchanglarga ikkinchi tomondan ko’p oyoqlilar va hasharotlarga o’xshab ketadi. Olimlarning aniqlashicha onixoforalar paliozoy erasida dengizda yashagan halqali chuvalchanglar ajdodlaridan rivojlangan.Paleontologlarni fikricha hozirgi kunda qazilma holda uchrovchi ko’p tukli dengiz halqali chuvalchanglarini quruqlikda yashovchi avlodlardan rivojlangan. Imillab yuruvchilar(Tardigrada) tipi umumiy tavsifi. Immillab yuruvchilar (Tardigrata P ) yoki Tardigradalar nihoyatda kichik ko’p hujayrali hayvonlar bo’lib, Tardigradalar 4 juft porapoda – oyoqlari bo’lib, mayda immillab yuruvchi sichqonchaga o’xshaydi. Gavdasining uzunligi 100 – 150 mkm bo’lib, eng gigantlari uzunligi 1,5 mm keladi. Yashirin hayot kechiradi. Boshqa taksonlar bilan evalutsion aloqasi noma’lum. Aniq dalillar hozirgi kunda bo’lmasada, ularni fanga og’ir oyoqlilarga yaqin qoyish mumkin. Hozirgi paytda tardigidratlarni 800 ga yaqin turi uchrab, dengiz,chuchuk suvlarda va o’ta nam tuproqlarda tarqalgan.Yaponiyada 1 ta turi qaynoq bulaqlardan topilgan.Tashqi va ichki organlari tuzilishi bo’g’im oyoqlilar tipik

belgilarini namoyon etadi. Tardigidratlar- monofilitik takson (o’zigz xoslik) bo’lib ularni boshqa taksonlar bilan aloqasi hamon t ortishuvlarga masala bo’lib qolmoqda . Immillab yuruvchilar bir qancha morfologik belgilari borki ,bu belgilar ularni bo’g’im oyoqlilar va onixoforalar bilan yaqin turadi. Qazilma immillab yuruvchilar saqlanib qolmagan. Bor – yo’g’i bo’r davridan 2 ta yantar qazilmadan ularni shakli topilgan. Bu tuzulma 60 mln yildan buyon o’zgarmagan (hozirgi bilan solishtirganda) Tardigidratlarni tosh qotgan shakllari ularni evolutsiyasi qanday kechgaligi haqida hech qanday ma’lumot bermaydi. Tardigidratlar hali onixoforalarni kelib chiqishi bo’g’imoyoqlilarni shularga o’xshash bir shoxchasiga borib qoladi. Chunki bu uchala gurux vakillarida bir xil umumiylik yani og’iz apparatining ikki nurli simmetriyali bo’lishidir. Bo‘g‘imoyoqlilar(Arthropoda) tip u mumiy belgilari. Artropodalar - Bo’gimoyoqlilarning yer yuzida keng tarqalganligi hammaga ma’lum bo’lib, o’rgimchaksimonlar , chayonlar, hashoratlar, ko’poyoqlilar, krablar va krevetkalar. Bu guruxlarning barcha vakillari gavdasi sigmentlashgan ekzoskeletli va parapodiyalar, oyoqlar ham bo’g’imlarga ajralgan. Bu hayvonlar yer yuzida nihoyatda keng tarqalgan bo‘lib, yer sharining biror bo‘lagi yo‘qki bular uchramasa. Dengiz va okeanlarda, suv tubining eng chuqur zonalaridan tortib, eng yuksak cho‘qqilargacha, cho‘llar, batqoqliklar, qaynar bo‘loqlar, yer osti suvlarida ham uchraydi.Yer yuzida yashayotgan hayvonlarni 1 mln dan ortiq turi (80 %) bo’gimoyoqlilarga to’g’ri keladi. Ayrim entomologlar farazicha , birgina hasharotlarning 30 mln turi bo’lishi mumkin. Chunki hali bularning ko’pgina turlari aniqlanmagan. Artropodalar quruqlik va havo muhitini ham muvofaqqiyatli egallagan. Bo’gimoyoqlilarni barchasi billaterial – simmetriyali birlamchi og’izli hayvonlar sanaladi.

Artropoda lar yirik 3 ta : Xeletsiralilar , Mandibulatalar va Trilobitlar taksonlariga ajratiladi. Chelicerata – bular qilich dumlilar, dengiz o’rgimchaklari va barcha o’rgimchaksimonlar. Mandibulata - 2 ta egizak takson : Crustacea - krablar moylov oyoqli qisqichbaqalar, suv biylari va boshqalar. Mandibulaning bo’gimoyoqlilarning bosh segmentlari o’simtalar hosil bo’lgan jag’lar. Tracheata – Hashorotlar, ikki juft oyoqlilar ,laboyoqli,ko’poyoqlilar Trilobitomorpha - qirilib ketgan. Yuqoridagi taksonlarni bir necha asosiy ummumiy belgilar birlashtiradi, bu belgilar segmentlashgan tana, xitin ekzoskelet, po’st tashlash, bo’g’imli juft oyoqlilar va boshqalar. Bu belgilarning o’zaro aloqasi bo’gimoyoqlilarni bitta umumiy ajdoddan kelib chiqqanligidan dalolat beradi. Evolutsiya jarayonida yuqorida keltirilgan bo’gimoyoqlilarga xos kompleks belgilarni shakllanishi – artropodizatsiya deyiladi. Natijada bo‘g‘imoyoqlilarda unday tipik belgilar shakllanadiki, qaysiki bu xususiyatlar ularda xilma-xil muhitda yashash imkoniyatlarini kengaytiradi. Bular, tana tuzilishida: Tagmozis - o’xshash tuzilishga ega bo’lgan segmentlarni guruhlarga, tabaqalarga ajralishi. Alohida vazifalarni bajaruvchi segmentlar guruxi – tagma deb ataladi. Bo’gimoyoqlilar dastlab paydo bo’lgan tagmozis – gavdaning oldingi bosh va keying tana qismlarga ajralishdir. Bo’gimoyoqlilarning qadimgi oddiy tuzilish varianti hozirgi bo’g’imoyoqlilarning barchasida modifikatsiyalangan. Ko’pchilik turlarida segmentlar ikki guruhga - ko’krak va qorincha qismlariga ajralgan. Natijada 3 ta tagma - bosh , ko’krak va qorincha paydo bo’lgan. Ba’zi bo’g’imoyoqlilarda bosh segmentlar ko’krak segmentlari bilan birlashib ikkilamchi tagma -“ boshko’krak ” bo’limini ( sefalotoraks ) paydo bo’ladi.

Sefalizatsiya - oldingi tagmaning rivojlanishi, bosh qismida sefalon va sefalotoraks funksiyalarining sefallashuvi ( bosh, sefalon yoki sefalotoraks ) retseptor va neyrointegratsion funksiyasilar hamda ovqatni tutish funksiyasi artropodalar evolutsiyasining asosiy tendensiyasidan biridir. Bularning tanasi halqali chuvalchanglar kabi segmentlardan tashkil topgan bo‘lsada, hamda segmentlararo parda yo‘qolgan. Terining ustki qismidagi kutikula qalinlashib, u xitin deb ataluvchi organik modda tarkibiga ega bo‘lgan qattiq himoya qobig‘i hosil etgan. Ayni vaqtda mazkur qavat tashqi skelet vazifasini ham bajaradi. (Ichki tomondan bu qavatga muskullar birikadi). Shuning uchun ham bo‘g‘imlarning oraliqlari yupqalashgan. (Po‘st tashlash hodisasi). So‘nggi takomillanish natijasida (halqali chuvalchanglar parodiyalari) hosil bo‘lgan harakat organlari – oyoqlari maxsus bo‘g‘imlardan tashkil topgan. Tipning sodda tuzilgan qadimgi avlodlarida oyoqlar soni ko‘p bo‘lib, bir qancha guruhlarida ular xilma-xil vazifalarni bajarishga moslashib o‘zgargan bo‘lishi, bir qanchalarida esa oyoqlar soni kamayishi yuz berganligi xarakterlidir. Bo‘g‘im oyoqlilarda tana uch qismdan iborat: 1. Bosh. 2. Tana. 3. Qorincha (abdomen) Bundan tashqari bularda – yaxshi rivojlangan harakat organlari oyoqlarning paydo bo‘lishi, ularda sezuv organlarining g‘oyat kuchli darajada rivojlanishi xarakterlidir. Markaziy nerv sistemasi, боsh миya va qorin nerv zanjirini murakkablanishi va taraqqiy etishini muvofiqlashtirgan. Ikkilamchi tana bo‘shlig‘i o‘zgargan. Bu tana bo‘shlig‘i (ko‘pchilik zoologlarning fikricha birlamchi va ikkilamchi tana bo‘shlig‘ining qo‘shilishidan) hosil bo‘lgan. Shuning uchun ham ortidan ularda qon aylanish sistemasi (qon tomirlari to‘la tutashgan emas). Dastlabki suvda yashovchi bo‘g‘im oyoqlilarda halqalilarning nafas olish organi-paronodiya o‘simtalarining rivojlanishi natijasida rivojlangan jabralar

bo‘lib, bir qanchalarida havodan nafas olishga moslashgan varaqchalar ( o‘pka ) yoki naychalar sistemasi ( traxeya) taraqqiy etgan. Bo‘g‘im oyoqlilarning hamma avlodlari jinsiy yo‘l bilan ko‘payadi. Bularning hamma avlodlarida embrion taraqqiyoti lichinkalik davrini o‘taydi. Juda ko‘p hodisalarda lichinka to‘la o‘zgarishli “метаморфоз” orqali rivojlanadi. Trilobitsimonlar (Trilobitomorpha) kenja tipi xilma-xilligi va filogeniyasi. Trilobitomorpha Kembriy davrida paydo bo’lgan. Dastlabki dengiz qazilma bo’g’imoyoqlilari bo’lib, ko’pgina xozirgi umurtqasizlarni kelib chiqishi bilan ham bog’liq. Trilobitlar monofilitik takson bo’lib, ulardagi ekzoskelet, segmentar juft parapodiyalar, murakkab ko’zlar ularni dastlabki bo’g’imoyoqlilar ekanligidan dalolat beradi. Trilobitlar 540 mln. yil oldin kembriy davri oxirlaridan boshlab, to’liq paleozoy erasida yashagan va keyinchalik butunlay 260 mln yil oldin qirilib ketgan. Trilobitlarning kattaligi 3 smdan 10 smgacha, Ayrim turlari kattaligi 70 sm gacha keladi. Qazilma qoldiqlarda tashqi belgilari bilan to’liq saqlanib qolgan. Ko’payishi haqida hech narsa ma’lum emas. Ayrim jinsli bo’lgan deb tasavvur qilinadi. Trilobitlarni 4000 dan ortiq turi qoldiqlari bugungacha saqlanib qolgan. Trilobitlar lichinkadan po’st tashlab rivojlanadi. 4 ta stadiyani bosib o’tgan (protaspis, meraspis, golaspis, torakas). Trilobitlar tipik dengiz organizmlari bo’lib, aksariyati “epibentos” hayvonlar bo’lgan. Bentosda o’rmalab hayot kechirgan. Plankton va pellagik hayot kechiruvchi formalari ham bo’lgan. Trilobitlar filogeneyasi. Trilobitlar paleontologik manbalarda to’liq shakllangan va ixtisoslashgan organizmlar sifatida quyi kembriy yotqiziqlarida (540 mln yil oldin) uchraydi. Dastlabki vakillari ekzoskeleti tarkibida minerallarni bo’lmaganligi tufayli ularning qazilma turlari qoldiqlari saqlanib qolmagan. Bo’g’imoyoqlilarning kladistik tahlili shuni ko’rcatadiki, trilobitlarni qisqichbaqasimonlarga yaqin qarindosh ekanligiga shubha tug’ilmaydi. Lekin trilobitlarda segmentar juft parapodiyalarni bo’lishi ularni xelitseralilarga ham juda yaqin ajdod ekanligini ko’rsatadi. Chunki hozirgi qilichdumlilar va qisqichbaqa

chayonlar tuzilishi bu qarindoshlikni tasdiqlaydi. Trilobitlar va xelitseralilar birgalikda mandibulata taksoniga egizak bo’lgan Arachnata taksonini hosil qilgan. Arachnatalardan trilobitlar antenalarini saqlab qolgan, xelitseralilarda antenalar yo’qolgan. Trilobitlar va qilichdumlilar ostki tomonidan qaraganda bir biriga aniq o’xshaydi. Shuning uchun qilichdumlilar trilobitlardan kelib chiqqan deyiladi.

Adabiy о tlar: 1. G.G.Abrikosov va boshqalar. «Zoologiya» 1 - 2 jilt. T: 1966. 2. V.F.Natali «Umurtqasiz hayvonlar zoologiyasi». T: 1966. 3. S.P. Naimov. «Umrtqali hayvonlar zoologiyasi» 1995 y. 4. O Mavlonov .Sh.Xurramov «Umirqasizlar zoologiyasi» T. 1988 y.

Похожие

Бўғимоёқлилар типи – Arthropoda

Буғимоёқлиларнинг (arthropoda) купайиши ва индивидуал ривожланиши

Xordalilar tipi

Xordalilar tipi

Ignatеrililar tipi