Bo'g'imoyoqlilar. Helitseralilar. O'rgimchaksimonlar - Зоология - Рефераты

Bo'g'imoyoqlilar. Helitseralilar. O'rgimchaksimonlar

Загружено в:

23.10.2023

Скачано:

0

Размер:

343 KB

Bo'g'imoyoqlilar. Helitseralilar. O'rgimchaksimonlar Reja: 1. Kanalar 2. Tayga kanasi, tayga ensefaliti qo'zg'atuvchisining tashuvchisi 3. Qishloq kanasi, kana qaytalama terlamasi qo'zg'atuvchisining tashuvchisi. 4. Qichima kana, qichima kasalligining qo'zg'atuvchisi

Kanalar sinfiga mansub qichima (qo'tir) kanasi, it kanasi, tayga kanasi, dermatsentor kanasi, omitodorus kanalarining tuzilishi, taraqqiyoti, tibbiyotdagi ahamiyatini o'rganish. Bo'g'imoyoqlilar (Arthropoda) tipi. Tibbiyotda ahamiyatga ega bo'lgan bo'g'imoyoqlilar tipi vakillarini tibbiyot araxnoentomologiyasi o'rganadi. Bo'g'imoyoqlilar tipi eng ko'p sonli bo'lib, turlarining soni 1,5 mln dan ortadi. Bo'g'imoyoqlilar bilateral simmetriyaga ega, tanasi segmentlashgan, bo'limlarga ajralgan. Tipning xarakterli belgilari: l.Xitin qoplami, bo'g'imli oyoqlari mavjud. 2.Aralash tana bo'shlig'iga ega 3. Ko'ndalang-targ'il mushaklar rivojlangan. 4.Hazm sistemasi differensiatsiyalashgan. Hazm nayi oldingi qismida ovqatni maydalovchi moslamalar, o'rta qismida hazm bezlari, keyingi qismida anal teshigi mavjud. 5.Hazm sistemasi, jabralar, o'pkalar yoki traxeyalardan iborat. 6.Ayirish sistemasi shakli o'zgargan metanefridiyalardan yoki malpigiy naychalaridan tashkil topgan. 7.Qon aylanish sistemasi ochiq, yurak va qon tomirlaridan tuzilgan. Gemolimfasida gemotsianin (ayrim turlarida-gemoglobin) mavjud. 8.Nerv sistemasi bosh qismi va qorin nerv zanjiridan tuzilgan. 9.Sezgi a'zolari, hid bilish, his qilish retseptorlari, murakkab yoki oddiy ko'zlardan tashkil toping. Bo'g'imoyoqlilar muhim tibbiyot ahamiyatga ega: l.Ko'p turlari kasallik qo'zg'atuvchilari hisoblanadi. 2.Bo'g'imoyoqlilar orasida kasallik qo'zg'atuvchilarni tashuvchilar ko'p tarqalgan 3.Ular parazitlarning oraliq xo'jayinlari bo 'lishi mumkin. 4.Ular orasida odam parazitar kasalliklari qo'zg'atuvchilari rezervuarlari ko'p 5.Bo'g'im oyoqlilar orasida zaharli turlar ko'p. Bo'g'imoyoqlilar uchta kenja tipdan tashkil topgan. l.Jabra bilan nafas oluvchilar - Branchiata 2. Helitseralilar - Chelitserata 3. Traxeya bilan nafas oluvchilar - Tracheata

Tibbiyot nuqtai nazardan helitseralilar va traxeya bilan nafas oluvchilar muhim ahamiyatga ega. Jabra bilan nafas oluvchilardan qisqichbaqasimonlar sinfi vakillari tibbiyotda ahamiyatli. Ayrim tuban qisqichbaqalilar yassi va yumaloq parazit chuvalchanglarning oraliq xo'jayinlari hisoblanadi. Yuqori qisqichbaqasimonlar vakillari o'pka so'rg'ichining oraliq xo'jayinidir. Helitseralilar (Chelicerata) Helitseralilar orasida о 'rgimchaksimonlar (Arachnoidea) sinfi vakillari tibbiyotda ahamiyatga ega. Bu sinf xarakterli belgilari: tanasi bosh, ko'krak va qorin boTimlariga ajralgan, 6 juft bo'g'imli oyoqlari bor. Oyoqlarining 4 jufti yurish oyoqlari, bir jufti - xelitsera, yana bir jufti - pedipalpa. Nafas sistemasi o'pka yoki traxeyalardan tashkil topgan. Chayonlar va o'rgimchaklar turkumlari orasida zaharli turlari ko'p. Kanalar turkumi ham muhim tibbiyot ahamiyatiga ega. Kanalar (Acarina) Turkumning xarakterli xususiyatlari: 1. Tanasi segmentlashmagan 2. Og'iz apparati xelitsera, pedipal'pa va gipostomdan tuzilgan 3. Rivojlanishi metamorfoz yo'li bilan kechadi. Lichinkalarida 3 juft, nimfalarda 4 juft yurish oyoqlar mavjud, jinsiy sistemasi rivojlanmagan. Imago (yetuk shakli) rivojlangan jinsiy sistemaga ega. 4. Tibbiyot nuqtai nazardan akariformlar (Acariformes) va parazitiform (Parasitiformes) kenja turkumlari ahamiyatga ega. 5. Akariformlarga qichima kana, ombor, don kanalari va boshqalar kiradi. 6. Parazitoformlarga iksod, argas, gamaz va boshqa oilalariga mansub kanalar kiradi.

Parazitoformlar (Parasitiformes) kenja turkumi. Iksodlar kanalari (Ixodidae) oilasi O'lchami 4-5 mm gacha yetadi. Erkaklarining orqa tomonida xitin qalqon mavjud, urg'ochilarida, lichinkalarida va nimfalalarida xitin qalqon faqat oldingi qismida joylashgan. Xitin kengayish hususiyatiga ega bo'lgani uchun urg'ochilari ko'p qon so'ra oladi. Xelitseraning o'tkir tishchalari xo'jayin terisini teshishga imkon yaratadi. Og'iz apparati orqa tomonidan yaqqol ko'rinib turadi. Ular faqat bir marta qon so'rish imkoniyatiga ega bo'lgani uchun ko'p qon so'radilar. Qonga to'ygan urg'ochi kana bir martadan, 20000 tagacha tuhum qo'yadi. Keyingi bosqichlari - lichinka, 1 avlod nimfa va imagodir. Iksod kanalari bir, ikki yoki uch xo'jayinli bo'lishi mumkin. Lichinkalar va nimfalar mayda umurtqalilarda qon so'radi, imagolar esa yirik hayvonlarda qon suradi. Iksod kanalar faqat kasallik qo'zg'atuvchilarning tashuvchilari bo'libgina qolmasdan, xavfli kasalliklar qo'zg'atuvchilarining rezervuari ham xisoblanadi. Kasallik qo'zg'atuvchilarini transmissiv (qon so'rish orqali) va transovarial (tuxumlari orqali) usulda tarqatadi. Kanalar ektoparazitlar ham hisoblanadi, yallig'lanish va allergik reaksiyalarga sabab bo'ladi. Quyida iksod kanalarining birnechta turlari bilan qisqacha tanishamiz. It kanasi (Ixodes ricinus). Tulyaremiya, ensefalitning ba'zi shakllari qo'zg'atuvchilarining tashuvchisi hisoblanadi. Evro - Osiyoning o'rmonlarida uchraydi, rivojlanish sikli 7 yilgacha davom etishi mumkin (rasm). Tayga kanasi (Ixodes persulcatus). Tayga yoki bahorgi-yozgi encefalit qo'zg'atuvchisining tashuvchisi va tabiiy rezervuari hisoblanadi. Sibir' va Uzoq Sharq o'rmonlarida yashaydi. Iksod kanalarga Dermatsentor avlodiga kiruvchi kanalar ham kiradi. Ularning ko'pchiligi it kanasi va tayga kanasidan farq qilib cho'l zo'nasida yashaydilar.

Dermacentor marginatus - tulyaremiya qo'zg'atuvchisni tashib yuradi, Dermatsentor nutalli - kana toshmali terlamasi qo'zg'atuvchisining tashuvchisidir. Dermatsentorpistus (o'rmonda yashaydi) - tulyaremiya qo'zg'atuvchisining tashuvchisi va tabiiy rezervuari hisoblanadi. Argas kanalari (Argasidae) oilasi. Argas kanalarining о 'ziga xosliklari: l.Yopiq joylarda - g'orlarda, kemiruvchilar va hayvonlar uyalarida, eski saroylarda, eski uylarda yashaydi. Issiq iqlimli mamlakatlarda keng tarqalgan. 2, Og'iz apparati tanasining ventral tomoniga joylashgan, orqa tomonidan ko'rinmaydi (rasm). 3, Orqa tomonida qalqoni yo'q.

4. Ko'p marta oz-ozdan qon so'radi, har gal yangi xo'jayinda qon so'radi. 5. Kam tuxum qo'yadi. Hayotida birnechta marta tuxum qo'yadi. 6. Argas kanalarining nimfalari 3 yoki undan ham ko'p bosqichda rivojlanadi. Hayot sikli 25-28 yilgacha davom etishi mumkin. Qishloq kanasi (Ornithodorus papillipes) -kana qaytalama terlamasi qo'zg'atuvchisining tashuvchisi va tabiiy rezervuari. Markaziy Osiyo, Hindiston, Eron, Afgonistonda tarqalgan. Yowoyi va uy hayvonlarida, odamda ham parazitlik qilishi mumkin. Kasallik odamga faqat kana chaqishi orqaligina emas, teri orqali kanalar axlati yoki dissimilyatsiya mahsulotlaridan yuqishi mumkin.

Akariformlar (Acariformes) kenja turkumi Akariformlarning xarakterli xususiyatlari: l. Tanasi bo'g'imlarga ajralmagan, oval shaklga ega. 2. O`lchami juda kichik, ba'zilarini mikroskop yordamida o'rganiladi. 3. K о ' р turlarida traxeyalari yo'q, butun tanasi bilan nafas oladi. Ombor va un kanalari tibbiyot ahamiyatiga ega, ovqat bilan odamga yuqqanda oshqozon-ichak faoliyati buzilishiga, allergik reaksiyalarga sabab bo'ladi. Qichima kana (Sarcoptes scabiei) - qichima kasalligi qo'zg'atuvchisi Parazit epidermisning muguz qatlamida yashaydi, uzunligi 0,5 mm dan oshmaydi. Butun tanasi bilan nafas oladi. Terida doimiy ektoparazitizmga moslashishi natijasida morfologiyasi boshqa kanalardan ancha farqlanadi. Odamga kasallar bilan muloqatda bo'lganida yoki kasalning kiyimidan, o'rin-ko'rpasi va shaxsiy buyumlaridan yuqadi. Urg'ochi kana epidermisda yo'l ochadi va hayoti davomida 40-50 tagacha tuxum qo'yadi. Hayot siklida lichinka, nimfa, imago bosqichlari kuzatiladi, 40-50 kungacha yashaydi (rasm). Kanalar terining har qanday joyida yashashi mumkin, lekin ko'pincha barmoqlar orasida, qo'ltiq tagi, ikki son oralig'i terisida ko'proq parazitlik qiladi. Kasallarda qattiq qichish, ozib ketish alomatlari kuzatiladi. Qashilgan joylarga mikroblar tushishi, teri yiringlashi, yallig'lanishga sabab bo'lishi mumkin. Odamga hayvonlarning qichima kanalari ham yuqishi mumkin. Lekin ular qichimaning yengil shaklini qo'zg'atadi, va bu kasalliklar oson davolanadi. Tashxis - terida to'g'ri va egri - bugri oqimtir ingichka yo'lchalar aniqlanishi asosida qo'yiladi. Ko'pincha ingichka yo'l uchidagi pufakchada kanani topish mumkin. Profilaktikasi - Shaxsiy profilaktika - kasallar bilan muloqatda bo'lganda shaxsiy gigiena choralariga amal qilish (birovlarning sochiqlari, kiyimlari, o'rin- ko'rpasidan foydalanmaslik) orqali, jamoat profilaktikasi ehsa - kasallarni aniqlash, davolash, kasallar kiyimlarini va o'rin - ko'rpalarini dezinfeksiyalash orqali amalga oshiriladi. Odamlar ko'p to'planadigan joylarda, poezdlar, avtobus va samolyotlarda o'rindiqlarni dezinfeksiyalashga katta e'tibor berilishi lozim.

Adabiyotlar : 1. Abduraxmanov G.M., Lopatan I.K., Ismailov Sh.I. Osnovo’ zoologii i zoogeografii. Uchebnik dlya studentov vo’sshix pedagogicheskix uchebno’x zavedeniy. M., Izdatelskiy tsentr «Akademiya» 2001. 2. A buladze K.I. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni selskoxozyaystvenno’x jivotno’x. Uchebnik d lya studentov VUZov po spetsialnosti "Veterinariya". M., 1990. 3 . Akbaev M.Sh. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni jivotno’x. Uchebnik dlya studentov VUZov po spetsialnosti «Veterinariya». M. KOLOS, 2000. 4. Biologiya. Bolshoy entsiklopedicheskiy slovar. Nauchnoe izdatelstvo "Bolshaya Rossiyskaya entsiklopediya". M. 1998. 5. Burdelev T.E. i dr. Osnovo’ veterinarii. Uchebnik. M.,1978. 6. Genis D.E. Meditsinskaya parazitologiya. M. 1991.

Похожие

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar 2

Bo'g'imoyoqlilar. Traxeya bilan nafas oluvchilar 3

Parazit chuvalchanglar yassi chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va sistematikasi so'rg'ichlilar (trematoda) va monogeniyalar (monogenea) sinflari

Tasmasimon chuvalchanglar (cestoda) va sestoda-simonlar (cestodaria) sinflari