Қурилишда касбий зарарлантирувчи омиллар - БЖД - Рефераты

Қурилишда касбий зарарлантирувчи омиллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

617 KB

Қурилишда касбий зарарлантирувчи омиллар ва уларнинг инсон организмига таъсири Режа : 1.Инсон организмига метеорологик шароитнинг таъсири. 2.Ишлаб чиқариш чанги ва унинг таъсиридан ҳимояланиш.

Таянч иборалар: Метиорологик шароит, ҳаво ҳарорати, ҳавонинг намлиги, ҳаво ҳаракатининг тезлиги, атмосфера босими, организмнинг терморегуляция шароити, иссиқ цехлар. 1.Инсон организмига метеорологик шароитнинг таъсири. Қурилиш ишларида инсоннинг кайфияти ва унинг меҳнат унумдорлиги уни ўраб турган муҳитга яъни ҳароратнинг ўзгаришига, ҳаво намлиги ва ҳаракатланиш тезлигига , ҳамда атмосфера босимига кўп жиҳатдан боғлиқ. Инсон ўзини ўраб турган ҳавонинг ҳарорати 12-22 0 С , намлиги 40 – 60 %, ҳамда ҳаво ҳаракатининг тезлиги 0,1 – 0,2 м/с бўлганда ўзини яхши ҳис этади ва ишчан ҳисобла й ди. Инсон организмига атмосфера босими ҳам таъсир қилади. Инсон организмига метеорологик шароитларнинг таъсири организмни ўз иссиқлигини бошқаруви - терморегуляцияси га боғлиқ бўлади. Инсон танасидаги доимий ҳарорат яъни организмнинг терморегуляцияси физиологик ва кимёвий жараёнлари билан ушлаб турилади ва бу орқали ташқи муҳит билан организм орасидаги иссиқлик алмашинуви тўлиқ таъминланиб турилади. Ҳароратнинг 15 - 20 0 С бўлиши ва нисбий намликнинг 35 – 70% миқдори организмдаги модда алмашинуви ва иссиқлик алмашинуви жараёнларини амалда ўзгартирмайди . 20 0 С дар а жа даги ҳарорат организмда иссиқлик ажралуви ва буғланиш ни юзага кел тир ади. Инсон организмида буғланиш ҳисобига тер ажралиб чиқади ва бу уни иссиқ уришидан сақлайди. Нисбий намлик 80 - 85 % дан ошиб кетганда , организмдан ажралаётган тернинг буғланиши секинлашади ва бу физиологик терм о регуляциянинг бузилишига сабаб бўлади. Организмнинг ташқи муҳит билан иссиқлик алмашинуви метеорологик шароитдан ташқари, бажарилаётган иш тури ва ишчининг физиологик ҳолатига боғлиқ бўлади. Ҳарорат 30 0 С дан ошган пайтда ишчи бир сменада 10 – 12 литр атрофида тер ажратади ва меъёрдаги 10 гр ўрнига 30 – 40 гр туз

йўқотиши мумкин. Бундай миқдордаги сувни йўқотилиши организмнинг сувни сақлаб туриш қобилиятини сусайтиради ва бунда иссиқ уриши содир бўлади. Иш жойларида ҳаво ҳароратининг пасайиб кетиши ҳисобига тананинг ҳаддан ташқари совуб кетиши юзага келади ва натижада инсон шамоллаш касалли ги га чалин ади. Шунинг учун ишлаб чиқариш минтақаларида “Саноат корхоналарини лойиҳалашнинг санитар меъёрлари” (СН 245 - 71) га асосан бажарилаётган ишнинг тури ва йилнинг фаслларини ҳисобга олиб, д о имий ва ўзгарувчи иш жойлари учун метеорологик шароитлари белгилаб берилган. Унга кўра, йилнинг совуқ ва ўзгарувчан (ҳарорат +10 0 С дан паст) даврлари учун, ишлаб чиқариш биноларидаги мўътадил ҳаво ҳарорати 16 – 22 0 С, нисбий намлик 60 – 30 %, ҳаво оқимининг тезлиги 0,2 – 0,3 м/с деб қабул қилинган. Рухсат этилган ҳаво ҳарорати эса 18 – 22 0 С, нисбий намлик 75 %, ҳаво оқими тезлиги 0,3 – 0,5 м/с таъминрланиши керак. Йилнинг иссиқ (ҳарорат +10 0 С дан юқори) даврлари учун, энг мақбул ҳаво ҳарорати 18 -25 0 С, нисбий намлик 60 – 30%, ҳаво оқими тезлиги 0,3 – 0, 7 м/с белгиланган, рухсат этилган ҳаво ҳарорати 33 0 С гача, нисбий намлик 75%, ҳаво оқими тезлиги 0,3 – 1 м/с таъминланиши керак. Агар ишлаб чиқариш корхоналарида хоналарнинг 1 м 3 ҳажми ҳисобига, бир соатда 20 ККал дан ортиқ иссиқлик ажралиб чиқса, бундай бинолар иссиқ цехлар деб аталади . Санитария меъёрларига асосан иссиқ цехлардаги совуқ ва йилнинг ўзгарувчан даврларидаги мақбул ҳаво ҳарорати 16 – 22 0 С, нисбий намлик 60 – 30%, ҳаво оқими тезлиги 0,2 – 0,3 м/с қилиб белгиланган. Рухсат этилган ҳаво ҳарорати 13 – 24 0 С, нисбий намлиги 75%, ҳаво оқими тезлиги 0,5м/с бўлиши керак. Иссиқ давр учун мақбул ҳаво ҳарорати18 – 25 0 С, нисбий намлик 60 – 30%, ҳаво оқими тезлиги 0,2 – 0,7 м/с белгиланган, рухсат этилган ҳаво ҳарорати 28 0 С гача, нисбий намлиги 75%, ҳаво оқими тезлиги 0,3 – 1 м/с бўлиши керак.

3-расм. Маҳаллий сўрғич вентиляцисининг схемаси. 1- маҳаллий сўрғичлар; 2-ҳаво узаткичлар; 3-вентиляторлар; 4-шахта. 4-расм. Иссиқ ҳаволи пардалар. а -пастки парда, б -ён парда. Иссиқ цехлардаги иш жойларида меҳнат шароитларини яхшилаш учун, технологик жараёнларини механизациялаш ва автоматлаштириш, табиий шамоллатиш етарли бўлишини таъминлаган ҳолда хоналарни режалаштириш; хавфли ёки чанг ажралиб чиқадиган жараёнларни алоҳида

хоналарга жойлаштириш; иссиқ сиртларни ҳимоя қопламалари билан таъминлаш; табиий шамоллатишни йўлга қўйиш ва сунъий шамоллатишда сўрувчи шамоллатишнинг (3-расм) унумдорлигини соатига 2 - 4 маротаба бўлишини амалга ошириш, ҳаво душларини (4-расм) қуриш, иссиқлик нурларига қарши қалқонли экранлар ўрнатиш; шахсий ҳимоя воситаларини қўллаш; ишчиларга дам олишлари учун зарур шароитлар яратиш, ичимлик суви (газ-сув) билан таъминлаш ва санитар-маиший хизматларни йўлга қўйиш керак бўлади. Ишчи хоналари, шунингдек автомашина, бульдозерлар, кранларнинг кабиналарида ҳаво ҳарорати, йилнинг совуқ ва ўтиш даврларида 13 – 17 0 С, йилнинг иссиқ даврларида 28 0 С ва намлик миқдори 40 – 80% ни ташкил этиши керак. Бунда қиш давридаги ҳаво оқимининг тезлиги 0,5 м/с дан кам ва ёзда 0,7 – 1 м/с бўлиши лозим . Бир қатор махсус ишлар (туннеллар, кессонлар, сув ости иншоотларини қуришда) ҳавонинг юқори босими бўлиши ни талаб этади. Бундай шароитларда қисқартирилган иш куни жорий қилиниб, бир босим шароитидан иккинчи босим шароитига, махсус ўтиш камералари (шлюзлар) қурилиб улар орқали ўтилади. Айрим пайтларда, баланд тоғли жойларда ишларни бажаришга тўғри келади, бунда атмосфера босимининг камайиши кузатилади (баландлик 2500 м бўлганда босим 73330 Па гача тушиб кетади). Ушбу шароитларда инсон организми кислород етишмаслигидан азият чекади. Уни олдини олиш мақсадида ишчилар кислород аппаратлари, иссиқ ва қулай кийим-бошлар билан таъминланади. Ҳаво ҳарорати термометр да, оқимининг тезлиги косали ёки қанотли анемометр билан, намлиги Агуст психрометри ёрдамида ўлчанади. 2.Ишлаб чиқариш чанги ва унинг таъсиридан ҳимояланиш. Чанг – қаттиқ ва суюқ моддаларнинг жуда кичик заррачаларидир, улар ҳавода муаллақ учиб юради.

Қурилиш ишлаб чиқаришида чанг - тошларни майдалашда, бурғулашда, қумтош билан сиртларга сайқал беришда, тоғ жинсларини портлатишда, эски биноларни бузишда ва сочилувчан материалларни ортиш ва туширишда пайдо бўлади. Қурилиш майдонларида ифлос йўлларнинг бўлиши, ёз пайтида уларга сув сепмаслик оқибатида чанг пайдо бўлса, бўяш ва сувоқ ишлари учун бўёқлар ва қоришмалар тайёрлашда ҳам чанг ҳосил бўлади. Ҳар хил кўринишдаги чанглар уларнинг келиб чиқиш хусусиятларига қараб, заррачалари қандай жинслардан тузилганлиги, чангнинг катталиги яъни дисперслиги, организмга келтирадиган зарари ва портлашга хавфлилигига кўра синфланади. Келиб чиқиш хусусиятига кўра чанглар учта асосий гуруҳларга бўлинади: органик (ёғоч, кўмир, торф ваҳ.к. чанглар), ноорганик (металл, оҳак, цемент чанглар) ва менерал (қумли, оҳакли, цементли чанглар). Аралаш чанглар иккинчи ва учинчи гуруҳлардан таркиб топади масалан, асбобларни чархлашда қум ва металл аралашмали чанглар ҳосил бўлади. Чангни катталиги, яъни дисперслигига кўра уч гуруҳга бўлиб ўрганилади:  Катталиги 10 мкм (10 -3 см ) дан катта бўлган чанглар. Одатда бундай чанглар ни (“чангнинг ўзи”- деб аталади) ўз оғирлиги таъсирида ерга қўнади;  Катталиги 10 мкм дан 0,25 мкм гача ( 10 -3 см дан 0,25 х 10 -3 см гача) бўлган чанглар (“булут чанглар”) . Бу чангларни майда чанглар ёки микроскопик чанглар деб ҳам юритилади. Улар ерга жуда секинлик билан қўнади.  Катталиги 0,25 мкм (0,25 х 10 -3 см ) дан кичик бўлган чанглар (“аэрозоллар”) . Бу чанглар ультрамикроскопик чанглар деб ҳам юритилади, улар ерга қўнмай ҳавода учиб юради.

Бундан ташқари чанглар ўзларининг физик хусусиятига кўра фарқланади, буларга, қаттиқлиги, эрувчанлиги, солиштирма массаси, заррачаларининг шакли ва ўлчами, алангаланиши каби ва ҳ.к. киради. Чангнинг зарарли таъсири терини, буруннинг шиллиқ пардасини, нафас йўлларини, кўзни, ўпкани механик шикастлаши, ҳамда, заҳарлаши ва кимёвий таъсир этиши мумкин. Узоқ муддат чангни (цемент, оҳак, гипс, электр - пайванд аэрозолини) ютиш, одам ўпкасини сурункали касалликка йўлиқтиради ва уни пневмоконоз деб атайдилар. Чангнинг организм учун зарари, ҳаво муҳитидаги миқдорига, заррачаларининг ўлчамига, кимёвий таркиби ва эрувчанлик даражасига боғлиқ. Инсон нафас олганда чангларнинг асосан 5 мкм дан кичик миқдори гача катталикдаги заррачалари организмга киради. Терига қўниши натижасида тери ёғига ва тер безига ўтади, бунинг оқибатида инсон организмининг терморегуляцияси бузилади. Чангнинг миқдори унинг 1 м 3 ҳаводаги мг лардаги массаси билан ўлчанади. Қурилишда 5 мкм дан кичик ўлчамдаги бўлган чанглар хавфли ҳисобланади, улар минерал (силикат, қум) чангларидир. Асосан цемент, оҳак ва қум билан ишлов бериладиган жараён ларда учрайди. Силикат чанги одам ўпкасига кириб келиб, яллиғлаши натижасида – силикоз деб аталувчи касбий касаллигини келтириб чиқаради. Ишлаб чиқариш чангидан бири, ёғоч чанги портлашга хавфли ҳисобланади, у уч гуруҳга бўлинади:  Енгил алангаланадиган, унинг алангаси тез тарқалади;  Иссиқлик манбаи яқинлаштирилганда алангаланадиган;  Қийин алангаланадиган. Икинчи гуруҳга ёғоч қириндилари, учинчисига кўмир чанги киради. Кичик дисперсияли чанг катта дисперсиялисига кўра катта солиштирма сиртга эга, кимёвий фаоллиги яхши, ўз-ўзидан алангаланиш ҳарорати кичик ва портлаш ҳароратининг қуйи чегараси кичик миқдорни ташкил этади.

Ч а нг, газ ва бошқа аэрозолларнинг йўл қўйса бўладиган безарар миқдорлари иш минтақасидаги ҳавонинг хусусиятига ва ишлаб чиқаришнинг шароитига боғлиқ ҳолда СН 245 – 71 да белгилаб берилган. Ишлаб чиқариш хонаси ҳавосидаги чанг миқдорини лаборатория усулида ҳавонинг чангланганлик миқдорини аниқлаш қурилмаси ёрдамида аниқланади (5-расм) ва олинган натижаларга биноан чангдан ҳимояланиш тадбирлари кўрилади, шунингдек газланганлик даражасини УГ-2 асбобида аниқланади (8-расм). Иш минтақасининг ҳавосида йўл қўйиладиган зарарли моддаларнинг миқдорий чегараси деб, иш минтақаси ҳавосида зарарли моддаларнинг 8 соат давомида ёки ҳафтасига 40 соатдан ошмаган меҳнат жараёнида, замонавий текшириш усуллари билан аниқланадиган касалликлар ёки саломатлик ҳолатидан четлашишлар келтириб чиқармайдиган миқдорига айтилади. ГОСТ 12.1.007 – 76 “Зарарли моддалар” меъёрий ҳужжати Меҳнат хавфсизлгининг стандартлари тизими (ССБТ) га киради ва унинг кўрсатмаларига мувофиқ , барча зарарли моддалар киши организмига таъсир этиш даражасига кўра тўртта хавфлилик синфларига бўлинади: 1-синф – фавқулодда хавфли моддалар бўлиб, улар учун Йўл қўярли чегаравий миқдор ПДК< 0,1 мг/м 3 ; 2-синф – юқори хавфли моддалар , улар учун 0,1 < ПДК < 1,0 мг/м 3 ; 3-синф – мўътадил хавфли моддалар бўлиб,1,0 < ПДК < 10 мг/м 3 ; 4-синф – кам хавфли моддалар , улар учун ПДК >10 мг/м 3 белгиланган.

5-расм. Ҳавонинг чангланганлик миқдорини аниқлаш қурилмасининг схемаси. 1 - чангютгич , 2 -реометр индикатори , 3 -чанглатиш камераси, 4 -фильтр тутқич, 5 - қувурлар. Чангдан ҳимояланиш умумий ва шахсий хилларга бўлинади. Чангга қарши умумий кураш чоралари га, биринчи навбатда майдалаш, тегирмонда тортиш, элаш, ташиш, чанг ажраладиган материалларни ортиш-тушириш ишларини механизациялаш; айрим ҳолларда технологик жараёнларни бошқасига алмаштириш, масалан, тош ва бошқа материалларга қуруқ ҳолда сайқал беришни ҳўл ҳолдагисига алмаштириш; герметик жиҳозларни қўллаш; чанг ажралувчи жараёнларни ва ишлаб чиқаришини алоҳида ҳимояланган хоналарга жойлаштириш ва чанг ажралиб чиқаётган жойга маҳаллий чанг сўрғичлар ўрнатиш ишлари киради. Қурилиш майдони йўлларининг чангини сувга 20% ли оҳакли аралашмани сепиш жуда яхши натижа беради, бунинг натижасида чанг ажралиши 1,8 – 2,6 мг/м 3 гача камайтирилади. Шахсий ҳимояланиш чораларига, чангдан ҳимояловчи махсус кийим, респиратор (7-расм), ҳимоя кўзойнаги ва ҳ.к. лардан фойдаланиш, ҳамда шахсий гигиенага риоя қилиш (душ қабул қилиш, ювиниш, чўмилиш) кабилар киради.

6-расм. Маҳаллий шамоллатиш усули билан зарарли чанг,газ буғдан ҳимоялаш.

7- расм. Нафас олиш органларини ҳимоял о вчи воситалар.

8 -расм. Универсал кўчма УГ-2 маркали газоанализаторнинг схематик кўриниши : 1 -корпус, 2 - сильфон, 3 - пружина, 4 -тиралиб турувчи халқа, 5- тешикчалар, 6 -шток, 7 -втулка, 8 - фиксатор, 9 - қопқоқ, 10 - резинали шланг, 11 - штуцер, 12 - қувурча .

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

Похожие

Қурилишда электр хавфсизлиги

Қурилишда меҳнат муҳофазасининг умумий масалалари

Қурилишда ёнғин хавфсизлиги ёнғин хавфсизлиги асослари

Физиологияси меҳнатни тавсифловчи омиллар

Инсон меҳнат фаолиятига таъсир этувчи омиллар