Қурилишда ёнғин хавфсизлиги ёнғин хавфсизлиги асослари - БЖД - Рефераты

Қурилишда ёнғин хавфсизлиги ёнғин хавфсизлиги асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Қурилишда ёнғин хавфсизлиги ёнғин хавфсизлиги асослари Режа: 1.Ёнғинни келиб чиқиш сабабалари ва турлари. 2.Газсимон моддаларнинг ёниш ва портлаш хусусиятлари. 3.Моддаларнинг ёниш ва портлаш хусусиятлари. 4.Саноат корхоналарининг ёниш ва портлаш хавфи бўйича даражалари.

Таянч иборалар : Ёнғин, ёниш жараёни, аланга, чақнаш, чақнаш ҳарорати, алангаланиш ҳарорати, диффузияли аланга, портлаш, бинонинг ёнғин ва портлаш хавфи бўйича тоифаси. 1.Ёнғинни келиб чиқиш сабабалари ва турлари. Ёнғин жуда катта моддий бойликларни йўқотиш билан бирга, инсонларни ўлими билан боғлиқ бўлган оғир оқибатларга олиб келади. Шунинг учун ҳам халқ хўжалиги объектлари ва фуқароларнинг шахсий бойликларини ёнғиндан асраш жамиятдаги ҳар бир фуқаронинг конституциявий бурчидир. Ёнғинга қарши кураш давлат миқёсида амалга оширилади. Шунинг учун ҳам давлатимизда ёнғин муҳофазасини самарали бўлишини таъминлаш мақсадида бир қатор меъёрий ва қонуний ҳужжатлар мавжуд. “Ёнғинга қарши муҳофаза институти” ёнғин муҳофазаси ишлари бўйича бош ташкилотчи бўлиб ҳисмобланади. Институт давлат стандартлари, меъёрлар, Қоида ва йўриқномлар ишлаб чиқади ва ишлаб чиқаришга тадбиқ этади. 50-расм. Диффузияли аланга. а - алангада газ концентрацисининг тақсимланиши; 1-ёнувчи газ; 2- ёниш натижасида чиқадиган маҳсулотлар; 3- аланга фронти (сирти); б -аланганинг схемали қирқими (4,5,6-диффузияли аланганинг зоналари). Мураккаб оксидланиш жараёнида ёнувчи моддалардаги бир модданинг иккинчи моддага айланиши оқибатида катта миқдордаги иссиқлик ва нурланиш ажралиши билан кечадиган жараёнга ёниш деб аталади. Ёнғинга асосан уч омил: ёнувчи

модда (енгил алангаланадиган ва ёнадиган суюқликлар, ёнувчи газлар, суюлтирилган газлар, ёнувчи қаттиқ моддалар), ёндирувчи муҳит (ҳаво, кислород, хлор, бром буғи, олтингугурт, селитра, кукун, чанг ва ҳ.к.), қиздирувчи манба (гугурт, элекр токининг қисқа туташуви, чақмоқ ва ҳ.к.) сабаб бўлади. Ёниш жараёни, асосан, икки хил бўлиши мумкин. Биринчидан, қаттиқ жисмлар ёниш жараёнида ҳаво муҳитидан ажралган ҳолда кечади. Бундай ёниш ҳаво ҳарорати натижасида ёниш минтақасини кислород билан таъминлагани учун диффузияли ёниш дейилади, уни ёғоч, кўмир вқа бошқа моддалар ёнганда кузатиш мумкин. Ёнишнинг иккинчи хили ёнувчи газлар ва суюқликнинг буғлари, ёнувчи моддаларнинг чанглари ҳаво билан аралашган ҳолатдаги ёниш жараёни бўлиб, у кинетик ёниш деб юритилади. Бундай ёниш ҳажмли ёниш жараёнида ўтади. Ёниш тезлиги модданинг тўйинганлигига, ҳаракатига боғлиқ бўлади. Агар бундай ёниш ёпиқ ҳажмларда ёки идишларда бўлса, портлаш ҳодисаси рўй беради. Ёниш қуйидаги турларга бўлинади: -ёнувчи аралашманинг бир лаҳзада ёниб, ўчиши; -қиздириш натижасида ёнишнинг вужудга келиши; -учқунланиш натижасида ёнишнинг вужудга келиши; -органик моддалар ичида рўй берадиган экзотермик реакциялар натижасида, ёнувчи аралашманинг ташқаридан қиздиришсиз ўз-ўзидан ёниб кетиши; -портлаш- кимёвий жараённинг босим ва қувват ҳосил қилиш билан ўтиши. Ёнувчи модда маълум ҳароратда ўзидан ёнувчи буғ ажратиши натижасида алангаланишни таъминласа, бу ҳарорат алангаланиш ҳарорати деб юритилади. Баъзи бир органик моддалар (торф, қипиқ, пахта, кўмир маҳсулотлари) ўз-ўзидан ёниб кетиш хусусиятига эга. Чунки булар ҳовак асосга эга бўлганлиги ва оксидланиши мумкин бўлган юза жуда катталиги

туфайли, очиқ жойларда маълум миқдорда йиғилиб, об-ҳаво ўзгариши,кислород таъсирида қизиб ёниб кетади. Бунинг асосий сабаби, органик моддалар намланганда унинг ички қисмида микроорганизмлар ривожланади ва натижада иссиқлик ажралиб чиқади. Бу ҳодиса органик моддаларнинг ўз-ўзидан қизиш жараёни деб аталади. Ёниш жараёни ёнувчи модда молекулаларининг кислород молекулалари билан бирикиш ҳодисаси ҳисобланади. Уни академик Н.Н. Семёновнинг занжирли реакция назарияси асосида тушунилади. Оксидланиш реакцияси натижасида одатда иссиқлик ажралиши маълум шароитда тезлашиб кетиши мумкин. Мана шу тезланиш даври ёнишга ўтган даврга тўғри келиб, буни ўз-ўзидан алангаланиш ҳодисаси деб юритилади. Ўз-ўзидан алангаланиш иссиқлик таъсирида ёки занжирли реакция асосида юз бериши мумкин. Иссиқлик таъсирида ёнишда реакция натижасида ажралиб чиқаётган иссиқлик ташқи муҳитга тарқалаётган иссиқликдан катта бўлган тақдирдагина вужудга келади. Моддалар учун ўз-ўзидан алангаланиш ҳарорати ҳар хил бўлади. Масалан, А-80 бензинининг ўз-ўзидан алангаланиш ҳарорати – 255 0 С, ёғочники – 400 0 С, линолеумники – 400 0 С га тенг. Табиатда шундай аралашмалар учрайдики, уларнинг ҳароратини ташқаридан оширмаган ҳолда кимёвий жараёнлар рўй бериши ва бу жараёнлар ўз-ўзидан алангаланиш ҳодисасини вужудга келтириши мумкин. Бундай ҳодисани занжирли кимёвий жараёнлар деб юритилади. Водород, кислород, хлор, гидрооксид, нитрооксид, метил ва бошқа моддалар аралашманинг бошқа компонентлари билан боғланади ва занжирли реакцияни вужудга келтиради. 2.Газсимон моддаларнинг ёниш ва портлаш хусусиятлари. Ҳар қандай газсимон модданинг ёнғинга ва портлашга хавфлилиги алангаланиш чегаралари, ёниш ҳарорати ҳамда аланганинг ўртача тарқалиш тезлиги билан белгиланади. Газнинг ҳаво билан арадашиб ёниши ҳар қандай

ҳолатда ҳам амалга ошавермайди, балки маълум чегарадаги аралашма ҳосил бўлгандагина ёниш рўй беради. Шунинг учун ҳам аралашмаларнинг алангаланиш чегаралари қуйи ва юқори чегаралар сифатида белгиланади. Қуйи чегара деганда газнинрг энг кам миқдори аланга ҳосил қиладиган ҳолати тушунилади ва манашу чегара саноат ва ишлаб чиқариш корхоналарининг ёнғинга ҳамда портлашга хавфлилик даражасини белгиловчи омил ҳисобланади. Ҳавонинг газ билан аралашмаси, ёниш учун етарли миқдорда йиғилган бўлса, маълум шароитда қиздирилганда алангаланиб кетади, мана шу ҳарорат ёниш ҳарорати деб аталади. Бу ҳарорат ёнувчи аралашма ҳолати ва бошқа омиллар таъсирида жуда юқорилашиб кетиши мумкин (450 0 – 2000 0 С гача). Кўпгина газ аралашмаларининг ёниш тезлиги – уларнинг миқдори ва газнинг хусусиятига боғлиқ. Газларнинг ёниш тезлиги 0,3-0,8 м/сек. бўлади. Бундан водород билан ацетилен гази мустасно, уларнинг ёниш тезлиги 2,76 м/с ва 5,6 м/с ни ташкил қилади. Ёнишнинг тез кетиши портлаш дейилади. Ёниш қанча қисқа муддатда амалга ошса, портлаш кучи шунча катта бўлади. Суюқликлар газсимон муҳитда ёниб, буғга айланиш жараёни тезлиги суюқликнинг физик ва кимёвий хусусиятларига боғлиқ бўлади. Шунингдек, буғга айланиш жараёни ташқи муҳит ҳароратига ҳам боғлиқ.Маълум ҳарорат ва босимдаги суюқлик юзасида суюқлик буғи ҳосил бўлади. Бу буғ миқдори ҳарорат ўзгармаган ҳолатда ортиб ёки камайиб кетмайди. Уни тўйинган буғ деб аталади.Тўйинган буғга айланаётган молекулалар сони суюқликка айланаётган молекулалар сонига тенг бўлганлигидан унинг миқдори ҳаво муҳитида бир хил сақланиб туради ва аралашманинг миқдорий босимини белгилайди. Агар тўйинган буғнинг миқдор босими маълум бўлса, шу ҳароратда ҳаво муҳитидаги зичлигини аниқлаш мумкин. Газларнинг ёниши, маълум ҳаво муҳитида рўй бериши мумкин. Ҳаводаги ёнувчи газнинг ҳажми, умуман тўйинган ҳолатдаги ҳажмдан кўп бўлиши мумкин эмас, шунинг учун модданинг ёниш чегарасини фақат

ҳарорат билангина белгилаш мумкин ва бу ҳажм ёнувчи модданинг юқори чегараси деб юритилади. Суюқлик ва газларнинг ҳаво муҳитидаги зичлиги тўйиниш нуқтасидан паст бўлган ҳолларда ҳам маълум ҳароратда алангаланиш ҳодисаси рўй бериши мумкин. Ҳар қандай суюқликларнинг ёниши учун у маълум ҳароратгача қиздирилиши ва бу вақтда суюқликдан ажралиб чиқаётган буғ миқдори алангани давқом эттира оладиган миқдорда бўлиши керак. Суюқликларнинг ана шу хусусиятлари асосида уларнинг чақнаш ва алангаланиши ўрганилади. Чақнаш ҳарорати деб, унча юқори бўлмаган ҳароратдаги суюқлик юзасида буғларнинг ҳаво билан аралашмаси ҳосил бўлиб, аралашма ташқаридан қиздирилса, ёниб кетиши мумкин бўлган ҳароратга айтилади. Мана шу хоссага асосланган ҳолда суюқликлар икки туркумга бўлинади: 1.Агар суюқликнгинг чақнаш ҳарорати 45 0 С га тенг ёки кичик бўлса, енгил алангаланувчи суюқлик деб аталади. Енгил алангаланувчи суюқликларга бензин, спирт ва бошқа моддалар мисол бўлади. 2.Чақнаш ҳарорати 45 0 дан юқори бўлган суюқликлар ёнувчи суюқликлар деб аталади. Алангаланиш ҳарорати деб, суюқликнинг минимал ҳароратдаги чақнашида суюқликдан маълум даражада буғлар ажралиб чиқиши натижасида алангаланиш давом этадиган ҳолатга айтилади. Енгил алангаланувчи суюқликлар учун бу ҳарорат чақнаш ҳароратидан 1 – 5 0 С юқорироқ бўлади, ёнувчи суюқликлар учун эса 30 – 35 0 С га ортиши мумкин. 3.Моддаларнинг ёниш ва портлаш хусусиятлари . Моддаларнинг ёниш хусусияти деб, қиздириш натижасида уларнинг парчаланиб ёнувчи газсимон ва буғсимон моддалар ҳосил қилиши тушунилади. Ёнувчи моддаларнинг парчаланиш ҳолатини учувчи қисмининг ёниш қонуниятини ўрганишда қўллаш мумкин.

Қаттиқ моддаларнинг ёнғинга хавфлилик хусусиятлари қаттиқ модда ёнганда ажралиб чиқадиган иссиқлик миқдори, ўз-ўзидан алангаланиш, ёниб кетиш тезлиги ва материал юзасида ёнишнинг тарқалиши билан ифодаланади. Ёниш ҳарорати қаттиқ жисмлар ёнганда ҳосил бўладиган иссиқлик миқдори ва ёниш зонасига келаётган ҳаво миқдорига боғлиқ. Қаттиқ моддаларнинг майдаланган 10 -9 ...10 -7 м катталикдаги заррачалари ҳаво муҳитида узоқ вақт бўлиши катта зичликка эга бўлган тумансимон муҳитни вужудга келтиради. Бундай майда заррачаларнинг кўп миқдорда йиғилиб қолиши худди газ ва ёнувчи суюқликлар каби портлаш хусусиятига эга бўлади. Одатда ҳаво таркибидаги чанглар миқдори г/м 3 ёки мг/л бирликларда ўлчанади. Кўпгина ёнувчи моддалар чангларнинг портлаши учун пастки зичлик миқдори жуда катта бирликларни ташкил қилади. Қанд ва торф чангининг портлаши учун қуйи чегарадаги зичлиги 13500 г/м 3 ва 2200 г/м 3 миқдорларни ташкил этиб, бундай чангларни портлатиб юбориш учун катта қувватдаги ёндирувчи импульс зарур. Портлашнинг бошланғич фазасида ҳаво таркибидаги энг майда заррачалар ҳамда уларнинг ажратган иссиқлигидан катта заррачалар алангаланади, шундан кейин зичлик етарли бўлса, алангаланиш ҳажмий тус олади ва портлаш юз беради. Шунинг учун ҳам зичликнинг қуйи чегараси асосида чангларнинг ёнғинга ва портлашга қарши хавфлилиги аниқланади. Алангаланишнинг қуйи чегараси 65 г/м 3 гача бўлган зичликка тўғри келган чанглар портлашга хавфли (олтингугурт чанги, ун ва б.), бу чегарада 65 г/м 3 дан ортиқ зичликка тўғри келса, унда ёнғинга хавфли чанглар тоифасига киради (тамаки, ёғоч чанги). 4.Саноат корхоналарининг ёниш ва портлаш хавфи бўйича даражалари. Саноат ва қурилиш конструкциялари, деталлар ва ашёлари ишлаб чиқариш корхоналарининг ишлаб чиқариш технологияси, ишлатиладиган

хом ашёси, тайёрлайдиган маҳсулоти ва жойлашган биносининг лойиҳасини ҳисобга олиб ёнғин чиқишга, портлашга, ёнғин чиққан тақдирда унинг тарқалишига, шунингдек, ёнғиннинг асоратига асосланган ҳолда портлашга хавфлилик даражаси белгиланади. Албатта, ҳар бир саноат корхонасида ёнғин хавфи биринчи навбатда у ерда ишлатилаётган хом ашёнинг ва чиқарилаётган маҳсулотнинг ёнғинга хавфлилик даражаси билан ўлчанади. Масалан, корхона газсимон ёнувчи моддалар ишлатиб, оладиган маҳсулоти енгил алангаланувчи суюқлик ҳолатида бўлса, унда ёнғиннинг тарқалиб кетиш эҳтимоли бўлиб, бундан корхона жуда катта зарар кўриши мумкин. Саноат корхоналарида ишлатилаётган моддаларнинг физик-кимёвий хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда меъёр ва қоидалар (ОНТП 24-86) асосида барча саноат корхоналари ёнғин ва портлаш хавфи бўйича бешта тоифага бўлинади. Буларнинг А ва Б тоифалари ёниш ва портлашга мойил. В ва Г тоифалари эса фақат ёнишга хавфли деб ҳисобланади. Д тоифасида эса портлаш ва ёниш хавфи мавжуд эмас. А даражали ёнғин ва портлашга хавфли саноат корхоналари. Булар суюқлик таъсирида ҳаводаги кислород билан бирикиш натижасида ёниши ва портлаши мумкин бўлган моддалар, чақнаш ҳарорати 28 0 С дан паст бўлган суюқлик ва газларни портлаш имкониятини туғдириши мумкин бўлган саноат корхоналари бўлиб, босим 5 кП гача бўлиши керак. Бу даражага олтингугурт, углерод, эфир, ацетон ва шунга ўхшаш моддалар ишлаб чиқарадиган корхоналар киради. Б даражали ёнғин ва портлашга хавфли саноат корхоналари. Уларга чақнаш ҳарорати 28 0 С дан юқори бўлган ҳамда ишлаб чиқариш жараёнида чақнаш ҳароратигача қиздирилган суюқликлар, чанг ва толалар бўлган ҳолда бу газ, суюқлик ва чанглар хонадаги босими 5 кП дан кўпроқ миқдорда тўпланиб, портловчи аралашма ҳосил қилиши мумкин бўлган саноат корхоналари киради. Бунга аммиак ишлаб чиқарувчи кимё заводлари мисол бўла олади.

В даражали корхоналарга ёнғинга хавфли бўлган, чақнгаш ҳарорати 120 0 С дан юқори бўлган буғ, ҳарорати бўлган суюқликлар, шунингдек, бир- бири билан, ҳаводаги кислород сув билан бириккан ҳолда ёнувчи моддалар ва қаттиқ ёнувчи жисмлар билан иш олиб бориладиган А ва Б тоифага кирмайдиган саноат корхоналари киради. Бунга мисол қилиб ёғочни қайта ишловчи мебелсозлик корхоналари, қоғоз, целюлоза, картон, рубероид ва толь ишлаб чиқарувчи корхоналарни келтириш мумкин. Г даражали корхоналар. Бу даражага ёнмайдиган жисм ва материалларга, қиздириб, чўғлантириб ва эритиб ишлов бериш жараёнида турли иссиқлик, учқун ва алангалар чиқиши мумкин бўлган, қаттиқ, суюқ ва газсимон моддалар ёқилғи сифатида ишлатиладиган саноат корхоналари киради. Бунга металлургия саноати корхоналари, иссиқлик ишлаб чиқарувчи марказлар, буғхоналар киради. Д даражали корхоналарга ёнмайдиган жисмлар ва материалларга совуқ ишлов берадиган саноат корхоналари киради. Масалан, тошни майдалаш, сопол ва цемент заводлари шулар жумласидандир. Бино ва иншоотларнинг ёнғин ва портлашга хавфи бўйича гуруҳланиши, улардаги барча хоналарнинг ёниш ва портлашга мойиллик тоифаси аниқлангандан сўнг белгиланади.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

Похожие

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига умумий талаблар

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига қўйилган талаблар

Қурилишда электр хавфсизлиги

Электр хавфсизлиги асослари

Ишлаб чиқаришда техника хавфсизлиги асослари