Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига умумий талаблар - БЖД - Рефераты

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига умумий талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

136 KB

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига умумий талаблар Режа: 1. Умумий маълумотлар . 2. Ёнғинни ўчириш моддалари ва уларнинг хоссалари . 3. Ёнғинга қарши сув таъминоти . 4. Ёнғин хавфсизлиги ситемасига талаблар . 5. Ўт ўчиргичлар, ўт ўчириш қурилмалари ва машиналари . 6. Ёнғин м ухофазасини т ашкил этиш ва ёнғинни ўчириш .

Умумий маълумотлар Ёнғин-махсус жойдан бошқа жойда ёнувчи, моддий зарар келтирувчи ва назорат қилиб бўлмайдиган ёниш жараёнидир. Ёнғиннинг одам ва ҳайвонларга таъсир қилувчи хавфли ва зарарли омиллари: очиқ ёнғин, атроф-муҳит ва нарсаларнинг юқори ҳарорати, токсик моддаларни ёниши, тутун, ҳаво таркибида кислород концентрациясининг камайиши, қурилиш конструкцияларининг қўлаётган қисмлари; портлашдаги тўлқин зарби, отилаётган қисмлар ва зарарли моддалар ҳисобланади. Юқорида қайд қилинган омилларнинг хавфлилиги ёнғинни давом этиш вақтига (Т ё ) боғлиқ бўлади ва қуйидаги формула бўйича аниқланади.Т ё=N/  , (19.1.) бу ерда N-ёнувчи модда миқдори, кг/м 3 ;  -моддани ёниш тезлиги кг/ м 3 соат. Агар бинода ҳар хил қаттиқ ва суюқ моддалар бўлса ҳамда бино майдонининг дераза майдонига нисбати 4:10 атрофида бўлса ёнғинни давом этиш вақти. Т ё = S r / 6S 0 ( g 1 / n 1 + g 2 / n 2 +...+ g n / n n ) ( 19 . 2. ) формула бўйича топилади. бу ерда g 1 ..g n -ҳар бир ёнувчи модда миқдори (кг/м 2 ); n 1 …n n - моддаларнинг ёниш тезлигини ҳисобга олувчи коэффициент (қабул қилинади:бензин учун-15, резина, органик шиша учун-35, автомобил шиналари учун- 40, ёғочлар учун-65 ва бошқалар). Ёнғинни ўчиришдан кўра унинг олдини олиш осондир. Шу сабабли корхоналар, ишлаб чиқариш участкалари раҳбарлари ёнғин чиқиш сабабларини билиши ва уни олдини олиш бўйича тегишли тадбирларни амалга ошириши керак.

Ёнғинни ўчириш моддалари ва уларнинг хоссалари Ёнғинни ўчиришнинг кенг тарқалган моддалари: сув, сув буғи, углекислота , намланган материаллар кимёвий ва ҳаво -механик кўпик , порошокли таркиблар, бром этил бирикмалар, инерт газлар ва бошқалар ҳисоб ланади. Ёнғинни ўчирувчи моддалар қуйида гича классификацияланади: -ёнғинни тўхтатиш усули бўйича-сов у тувчи ( сув ва қаттиқ углекислота); -электр ўтказувчанлиги бўйича- электр ўтказувчи (сув, сув буғи ва кўпик ) , электр ўтказм айдиган (газлар ва порошоклар); -токсиклиги бўйича - токсик бўлмаган (сув, кўпик ва порошоклар), кам токсик (углекислота ва азот), токсик бўлган бромэтил, фреонлар; Ис гази ёки углерод икки оксиди рангсиз газ бўлиб ҳаво дан 1,5 марта оғир. У ёниш зонасига кислородни киришини олдини олади яъни ёнғинни кислороддан изоляция қилади. Кимёвий кўпик ёниш зонасида кислород миқдорини 14 % гача камайтиради, ёнаётган моддий юзини қоплайди, совутади ва ёнғинни тўхтатади. Кўпикнинг карралиги - кўпик ҳажмини у олинган бутун суюқлик ҳажмига нисбатидир 5 дан 100 карраликкача эга бўлган кўпиклар кам ва ўртача кўпик карралигига, 100 дан ортиқлари эса юқори карраликка киради. Инерт газлар (азот, аргон, гелий) газли пайвандлаш ишларида идишларни, балонларни тўлгазишда кўлланилади. Ёнғинга қарши сув таъминоти Ёнғинга қарши сув заҳираси йилнинг исталган вақтида керакли босимда 3 соат ёнғинни ўчиришга етадиган бўлиши керак. Ишлаб чиқариш корхонасида ҳар бири 100 м 3 ва ундан ортиқ сиғимли сув ҳовзаси бўлиши керак. Битта сув ҳовзасининг хизмат кўрсатадиган радиуси ёнғин вақтида сув узатиш учун автонасос ва автоидишлардан фойдаланганда 200 м, узатма

насослардан фойдаланганда 100 м, бир ўнли прицеп мотопомпаларидан фойдаланганда 150 м гатенг қабул қилинади. Битта идишда 100 м 3 сиғимгача бўлган сув заҳираси даҳлсиз сақланади. Ташқи ва ички ёнғинларни ўчиришда сув сарфи (м 3 /соат) қуйидаги формула билан аниқланади. Q ё =3,6 g  Т ё  n ё , (19.3.) бу ерда g-ташқи ва ички ёнғинларни ўчиришда солиштирма сув сарфи жадвалдан қабул қилинади; Т ё -ёнғин вақти (3 соат қабул қилинади ёки формула бўйича аниқланади). n ё -бир вақтдаги ёнғин сони (қурилиш майдони ва маҳаллий шароитга боғлиқ равишда 1...3 қабул қилинади). Ёнғин ҳовзасидаги дахлсиз сув заҳираси (м 3 ) х т х c Q Q Q W 5,0   , (19.4.) формула бўйича аниқланади: Q т -технологик мақсаддаги сув сарфи, м 3 /соат; Q х -хўжалик мақсаддаги сув сарфи, м 3 /соат; Сув ҳовзасидан сувни олиш учун насосга сўрувчи 160...200 мм диаметрдаги қувур бириктирилади. Сувни ва сув-кўпикли суюқликни узатиш учун босимга ишлашга мўлжалланган қувурлар кўлланилади. Бутун оқими ёки пуркалган сувли кўпикли ва порошокли оқимни ҳосил бўлишига РС-50 ва РС-70 ёнғин стволларини, СВП ҳаволи-кўпикли стволини ёки олиб юриладиган (ПЛС-Н-20) босим қувурига бириктирилган лафет стволларини кўлланилиши билан эришиш мумкин. Ёнғин стволидан сувни оқими тезлиги қуйида ги формула билан аниқланади: с gH2 , ( 19. 5 . )

бу ерда Н-стволдаги сув босими, м; g = 9,8 м/с 2 . Ҳаво нинг қарши лиги ҳисоб га олинганда сувли оқимни узатишнинг назарий узоқлиги   sin 20 q L , ( 19 . 6. ) тенгламадан аниқланади. бу ерда а~30...35°-стволни к иялик б урчаги. Битта ствол орқали сарфланган сув миқдори қуйидагига аниқланади. Q cn = qH S 2  , (19.7.) бу ерда  -пуркаш диаметрига боғлиқ сув сарфи коэффициенти (0,5...0,9); S -ствол тешигининг кесими майдони, м 2 , Ёнғин хавфсизлиги системасига талаблар Ёнғинни олдини олиш системаси - ёнғин содир бўлиш шароитларини бартараф этишга қаратилган ташкилий тадбирлар ва техник воситалар мажмуидир. Ушбу тадбирлар ишлаб чиқаришда иложи борича ёнмайдиган ва қийин ёнадиган материаллардан фойдаланиш технологик жараёнларни максимал даражада механизациялаш ва автоматлаштириш, ёнғин хавфи бўлган қурилмалар ўрнатилган хоналарни ёнмайдиган материаллар билан бошқа хоналардан ажратиш ёки бундай қурилмаларни мумкин қадар ташқарида ўрнатиш, ёнувчи моддалар учун герметик идишлар ва жиҳозлардан фойдаланиш, бино ҳавосининг таркибидаги ёнувчи газ, буғ ва чанглар миқдорини рухсат этилган даражада сақлаш, иситиш жиҳозларидан тўгри фойдаланиш ва бошқалар орқали амалга оширилади.

Ҳар қандай ишлаб чиқаришда ёнғинга олиб келувчи манбанинг ҳосил бўлишини олдини олиш эса, ишлаб чиқаришда ёнғин манбасини ҳосил қилмайдиган машиналар, механизмлар ва жиҳозлардан фойдаланиш, машина ва механизмлардан фойдаланиш қоидалари ва режимларига тўлик риоя этиш, электр статик зарядлари ва яшинга қарши ҳимоя воситаларидан фойдаланиш, материаллар ва моддаларнинг иссиқлик таъсирида, химиявий ва микробиологик усулда ўз-ўзидан аланганланиш шароитларини бартараф этиш, белгиланган ёнғинга қарши гадбирларни тўлик амалга ошириш, бино чегарасини даврий равишда тозалаб туриш каби тадбирлар орқали амалга оширилади. Ёнғинга қарши ҳимоя системаси - ёнғин ўчириш жиҳозлари ва техникаларидан фойдаланиш, ёнғиннинг хавфли омилларидан ҳимоя қилувчи шахсий ва жамоа ҳимоя воситаларидан фойдаланиш, ёнғин хабарини берувчи ва ёнғин ўчириш системасининг автоматик қурилмаларидан фойдаланиш, объектнинг конструкциялари ва материалларигаа ёнғиндан ҳимояловчи таркибли бўёқлар билан ишлов бериш тутунга қарши ҳимоя системалари, эвакуация йўллари бўлишини таминлаш, бинонинг ёнғин мустаҳкамлилиги даражасини тўгри танлаш каби тадбирларни ўз ичига олади. Ёнғин тарқалишини олдини олиш системалари эса, ёнғинга қарши тўсикларни ўрнатиш, қурилмалар ва иншоотларда авария ҳолатида ўчириш ва кўшиш жиҳозларидан ва ёнғиндан тўсувчи воситалардан фойдаланиш, ёнғин вақтида ёнувчи суюқликларнинг тўқилишини олдини олувчи воситалардан фойдаланиш каби тадбирлар орқали амалга оширилади. Ташкилий - техник тадбирларга эса, ёнғиндан ҳимояланиш хизматини ташкил этиш, уни техник жиҳозлар билан таминлаш, ёнғин хавфсизлиги бўйича объектдаги моддалар, материаллар, жиҳозлар, қурилмалар ва технологик жараёнларни паспортлаштириш, ёнғин муҳофазаси бўйича мутахассислар тайёрлаш ва уларни ўкитиш, ёнғин хавфсизлиги бўйича инструктажлар ва аҳоли ўртасида турли хил тадбирлар ўтказиш, ёнғинга қарши

кўрсатмалар (инструкциялар) ишлаб чиқиш ва бошқа шу каби тадбирлар киради. Ёнғин ва портлашнинг сабаблари. Ёнғин келиб чиқишини асосий сабабларига қуйидагиларни мисол тариқасида келтиришимиз мумкин: тақиқланган жойларда чекиш, очиқ алангалардан фойдаланиш, ёнғин хавфсизлиги бўйича технологик жараёнларни бузиш ёки уларга амал қилмаслик, материалларни сақлаш қоидаларига риоя қилмаслик, статик электр зарядларига қарши техник қурилмалардан фойдаланмаслик, атмосферанинг кучли зарядларидан ҳимояловчи қурилмалардан фойдаланмаслик (яшин вақтида 2 В дан 8 млн В кучланиш, 200000 А ток кучи миқдорида электр зарядлари ҳосил бўлиши мумкин), ички ёнув двигателларини синаш ва улардан фойдаланиш қоидаларига риоя қилмаслик, электр жиҳозлари ва қурилмаларини нотўғри ўрнатиш ёки уларни зўриктириш, иситиш системаларидан нотўғри фойдаланиш, буғ қозонлари ва иссиқлик генераторларидаги автоматик қурилмаларнинг носозлиги ёки уларнинг нотўғри ўрнатилиши, ишлаб чиқариш бинолари ҳавоси таркибидаги газ, буғ ва чангларни меъёрлаштирилмаганлиги ва ҳакоза. Ёнғинни олдини олиш, материалларнинг ёниш ва портлаш бўйича тавсифи. Ишлаб чиқаришдаги барча материаллар ёниш хусусияти бўйича уч турга бўлинади: -ёнмайдиган материаллар - ташқи ёнғин манбаси таъсирида ёнмайди; -қийин ёнувчи материаллар - ташқи ёнғин манбаси таъсирида ёниб, манбанинг таъсири тўхтатилгач мустақил ёнмайди; -ёнувчи материаллар - ташқи ёнғин манбасининг таъсири тўхтатилгандан сўнг ҳам мустақил ёниш хусусиятига эга бўлади. Тез ёнувчи ва ёнувчи суюқликлар буғланиш натижасида портловчи аралашма муҳит ҳосил қилади. Бундай ташқари айрим чангларнинг ҳаво билан аралашмаси ҳам портлашга хавфли ҳисобланади. Улар ёниш ва портлаш хавфлилиги бўйича портлашга хавфли (аэрозол ҳолатида) ҳамда ёнишга хавфли (аэрогел) турларга бўлинади ва қуйидаги тўрт синфга ажратилади:

I-синф – портлашга ўта хавфли чанглар, алангаланишининг пастки чегараси-15 г/м 3 гача бўлган муҳит; II -синф – алангаланишининг энг пастки чегараси 16 дан 65 г/м 3 гача бўлган портлашга хавфли муҳит. III ва IV -синф - алангаланишнинг пастки чегараси 65 г/м 3 дан юқори бўлган ёнишга хавфли муҳит. Ш - синфдаги чангларнинг алангаланиш ҳар орати-250 °С, IV - синфга тааллуқли чангларники эса - 250°С дан юқори. Ишлаб чиқаришни портлаш ва ёнғин хавфлилиги бўйича категориялари . Ишлаб чиқариш унда ишлатиладиган ёки сақланадиган материалларнинг ёниш хусусияти бўйича 6 та категорияга ажратилади ва улар - А, Б, В, Г, Д, Е кўринишларида шартли белгиланади. А-категориядаги ишлаб чиқариш, портлаш-ёнишга хавфли ишлаб чиқариш бўлиб, унга бу ғ ларининг алангаланиш ҳар орати 28°С дан кам бўлган ва ҳаво таркибида 10 % гача портлашга хавфли ҳаво ёки материаллар бўлган ҳам да сув, кислород, ҳаво ёки ўзаро таъсирда алангаланувчи материаллар ишлатиладиган ишлаб чиқариш киради. Б-категория - портлаш-ёнишга хавфли ишлаб чиқариш. Бунга бу ғ ларининг алангаланиш ҳарорати 28 д а н 61°С гача бўлган суюқликлар. Ҳаво таркибида 10 % гача портлашга хавфли си қилган газ, чанглар бўлган, шунингдек 5 % гача пастки портлаш миқдори Н пв >65 г/м 3 бўлган чанглар мавжуд ишлаб чиқаришлар киради. В-категория – ёнишга хавфли ишлаб чиқариш, алангаланиш ҳар орати 61°С дан юқори бўлган суюқликлар ишлатиладиган ва Н пе >65 г/м 3 миқдордаги ёнувчи чанг , газлар мавжуд ҳаво муҳити бўлган, шунингдек қаттиқ ёнувчи материаллар ишлатиладиган ишлаб чиқаришлардир. Г-категория - ёнғинга хавфли ишлаб чиқариш. Ёнмайдиган материалларга иссиқлик ёки аланга таъсирида ишлов бериш к ўлланиладиган ишлаб чиқариш.

Д-категория - ёнғинга ва портлашга хавфсиз ишлаб чиқариш. Бунда ёнмайдиган материалларга совуқ ҳолат да ишлов берилади (йи г иш, ажратиш, ювиш цехлари). Е-категория – портлашга хавфли ишлаб чиқариш. Ёнувчи газ ва бино ҳажми нинг 5 % миқдорида портлашга мойил чанглар бўлган ишлаб чиқариш. Бундай муҳитда ёнғинсиз портлаш содир бўлади. Ҳосилни йигиштириб олишда ёнғин хавфсизлиги тадбирларини таминлаш учун жавобгарлик иш бошқарувчиларига, ҳосилни йигиштириш агрегатларидаги ўт ўчириш воситалари ва ёнғинга қарши қурилмаларнинг техник ҳолати учун жавобгарлик эса ишлаб чиқариш участкаларининг раҳбарларига юклатилади. Корхонанинг раҳбари ҳар йили буйруқ билан (фермер хўжалик бошқаруви қарори билан) ўрим-йиғим техникаларини ёнғинга қарши тайёрлашда, ёнғин-техник билимларни мустаҳкамлаш учун ўкишни ташкил этиш ва синов қабул қилиш, ёнғин хавфсизлиги қоидаларига риоя қилиш бўйича инструктажлар ўтказиш учун жавобгар шахсни тайинлайди. Ҳамма ходимлар ёнғин - техник минимуми дастури бўйича ўкитилган ва бу бўйича синов топширган бўлишлари керак. Ёнғин-техник минимуми синов натижаси бўйича баҳолаш жадвали тўлгазилади. Ҳосилни йигиштириш ва озиқаларни тайёрлашга жалб қилинган барча ишчи, хизматчиларга ёнғин хавфсизлиги тадбирлари ҳақида инструктаж ўтказилади. Ўқиш ва инструктаждан ўтмаган шахслар бу ишларга кўйилмайди. Агар урилган донни бир йўла махсус сақланадиган жойга ташиб кетиш имконияти бўлмаса вақтинчалик дон хирмонлари галла майдонидан 100 м, бино ва иншоотлардан 50 м дан кам бўлмаган масофада жойлаштирилиши зарур. Дала шийпонлари ғалла майдонларидан, ғарам майдонларидан 100 м узоқликда жойлашиши ва атрофи 4 м дан кам бўлмаган кенгликда шудгорланиши керак. Давлат ёнғин назорати инспектори фермер хўжалиги бўйича ушбу масаладаги масъул билан ҳосилни ўриб- йигиб олишда

ишлатиладиган техникаларни қаровдан ўтказади. Қаров вақтида техниканинг созлиги ва ҳар бир комбайнни иккита ўт ўчиргич билан, 2 2 м ўлчамдаги кигиз, иккита швабра ва иккита белкурак билан, тракторни ўт ўчиргич ва белкурак билан, автомобилларни ўт ўчиргичлар ва бел кураклар билан таъминланганлиги текширилади. Галла майдонида ёнғин чиққанда кенг майдон бўйлаб тарқалишини олдини олиш мақсадида галла майдони 50 га дан ортиқ бўлмаган участкаларга бўлиниб атрофларидан 8 м кенгликда галла ўриб олинади ва галласи ўрилган жой 4 м кенгликда шудгорлаб чиқилади. Галла майдонини темир йўлга, ўрмонга, йўлларга, яқин участкалари эса 2 м кенгликда шудгор қилинади. Ўрим-йиғим агрегатлари яқинида шудгорловчи агрегат бўлиши зарур. Далада иш вақтида очиқ оловдан фойдаланишга рухсат берилмайди. Техникалардан ёнилғи оқишини ўз вақтида тўхтатиш чақмоқ ва ўчиргичнинг созлигини доимий кузатиш лозим. Ҳар уч кунда двигателнинг чиқариш қувурлари ва чақмоқ ўчиргичлари қасмоқдан тозаланади. Ўрим-йиғим вақтида агрегатда, галла майдонида ва сомон гарамлари яқинида чекиш тақиқланади. Чекиш жойи гарам ва комбайнлардан 30 м узоқликда жиҳозланади. Бу жой атрофи ҳайдалади ва сувли бочка билан таьминланади. Тракторлар ва комбайнлар учун вақтинчалик тўхташ жойи қурилишдан, хирмондан ва ғалла майдонларидан камида 100 м узоқликда ажратилади. Комбайнларни тунги тўхташ жойида улар орасидаги масофа 20 м дан кам бўлмаслиги керак. Сомонни ғарамлаш жойларида тўртта ўт ўчиргич, иккита сувли бочка, иккита сатил, тўртта белкурак, тўртта швабра суянчиқсиз турадиган ва нарвон бўлиши керак. Сомон гарамлари қурилишдан 50 м, темир йўлдан 150 м, ўтиш йўлларидан 20 м ва электр узатиш тармоқлари сим ёғочлардан 15 м дан кам бўлмаган масофада жойлаштирилади. Битта ғ арамнинг асосини майдони 150 м 2 дан, прессланган сомон ёки пичан бостирмалариники эса 500

м 2 дан ошмаслиги керак. Ғарамлар яшиндан ҳимоялагичлар билан жиҳозланади. Ўримдан сўнг ғалла дон хирмонига, дон омборхоналарига тозалаш учун, намлиги 16 % дан ортиқ бўлганлари эса дон куриткичларга келтирилади. Дон омборларига ёнғинга қарши девор ва ёнғинга қарши эшиклар ўрнатилади. Донни тозаловчи комплексларда ва дон қуриткичларга хизмат кўрсатишга 18 ёшдан кичик бўлмаган, енгин техник минимуми дастури бўйича ўқитилган ва махсус тайёргарликни ўтаган ва бундай агрегатларда ишлаш ҳуқуқини берувчи гувоҳномага эга бўлган шахсларга рухсат берилади. Дон омбори ва ҳар акатланувчи қуритиш агрегати орасидаги масофа 10 м дан кам бўлмаслиги керак. Донни ҳарорати ҳар икки соатда назорат қилиниб турилади. Ёнғин хавфли зоналар. Ёнғин хавфли зоналар - бу бинонинг ёки очиқ майдоннинг ёнувчи моддалар сақланадиган қисмидир. Улар 4 синфга бўлинади, яъни П-I, П-II, П-IIа ва П- III. П-I синфдаги зонага газ ва буғларнинг 61 0 C дан юқори ҳароратда портлаш эҳтимоли бор суюқликлар сақланадиган бинолар киради. П-II синфдаги зоналарга - ёнишга мойил чанг ва газлар ажралиб чиқадиган ишлаб чиқариш бинолари киради; П-IIа синфидаги зона эса - қаттиқ ва толасимон ёнувчи материаллар ишла- тиладиган ишлаб чиқариш биноларидир; П-III зонага-қаттиқ ёнувчи материаллар ишлатиладиган ёки сақланадиган ҳамда буғларининг портлаш ҳарорати 61°С дан юқори бўлган суюқликлар ишлатиладиган ёки сақланадиган ишлаб чиқариш бинолари ва майдонлари киради. Бино ва иншоотларнинг ёнғинга чидамлилиги ва уни ошириш йўллари. Ёнғинга чидамлилик деганда материаллар ва конструкцияларнинг ёнғин шароитида ўз мустаҳкамлигини сақлаш хусусияти тушунилади. Қурилиш конструкцияларининг ёнғин таъсирида ўз хусусиятини ва мустаҳкамлилигини йўқотиш вақти ёнғинга

чидамлилик чегараси дейилади. Барча бино ва иншоотлар ёнғинга чидамлилиги бўйича 5 даражага бўлинади: I даражали ёнғинга чидамли биноларга барча конструкциялари ёнмайдиган, юқори ёнғинга чидамлилик чегарасига (0,5-2,5 соат) эга бўлган бинолар киради; II даражали ёнғинга чидамли биноларга конструктив элементлари ёнмайдиган, юқори чидамли- лик чегарасига (0,25-2,0 соат) эга бинолар киради; III даражали ёнғинга чидамли бино ва иншоотлар ёнмайдиган ва қийин ёнувчи материаллардан тайёрланади; IV даражали ёнғинга чидамли биноларга барча конструкциялари қийин ёнувчи материаллардан тайёрланган бинолар киради; V даражадаги биноларга эса барча конструкциялари ёнувчи материаллардан ташкил топган бинолар киради. Талаб этилган ёнғинга чидамлилик даражаси бино ва иншоотларнинг конструкцияси, вазифаси, неча каватлилиги, технологик жараёнларни ёнғинга хавфлилиги ва ёнғинни автоматик ўчириш воситаларини мавжудлигига боғлиқ ҳолда белгиланади. Ёғоч ва бошқа ёнувчи конструкцияларнинг ёнғинга чидамлилик даражаси бир неча йўллар орқали оширилиши мумкин, жумладан: 1 м 2 юзадаги ёғоч конструкцияга 75 кг қуруқ тузнинг сувдаги аралашмасини сингдириш ёки 1 м2 ёғочга 50 кг қуруқ тузни иссиқ- совуқ ванналарда сингдириш орқали; ёнғиндан ҳимояловчи тузларнинг сувдаги аралашмаси билан (100 гр қуруқ туз 1 м 2 юзага) материалларга юза ишлов бериш; ёнғиндан ҳимояловчи бўёқлар, суюқ шиша, тупроқли аралашма ва бошқа шу кабилар билан юза ишлов бериш; тупроқли гипс билан шуваш, гипс плиталар ўрнатиш, асбест, цемент материаллар қоплаш. Коридорлар, йўлаклар, зиналар ва II ҳамда IV ёнғинга чидамлилилик даражасидаги ёрдамчи бинолар сиртига ёнғиндан ҳимояловчи қопламалар билан ишлов бериш тақиқланади. Ёнғиндан ҳимояловчи қопламалар атмосферага чидамли, намликга чидамли ва нам бўлмаган муҳитга чидамли бўлиши мумкин.

Атмосферага чидамли қопламаларга перхлорвинил бўёқлар ПХВО, ИСХ, ХЛ; намликка чидамли қопламаларга ХД-СЖ маркали бўёқлар; нам эмас муҳитга чидамли қопламаларга ХЛ-К типидаги, СК-Л маркали силикат бўёқлар, суперфосфат ва шўртупроқли суркамалар киради. Ўт ўчиргичлар, ўт ўчириш қурилмалари ва машиналари. Ёнғин муҳофазасини ташкил этиш ва ёнғинни ўчириш Ўт ўчиргичлар ёнғинни бошланғич фазасида ўчириш учун ишлатилади. Улар сиғими, ўт ўчириш моддаси, ўт ўчирувчи моддани чиқариш усули бўйича турлича бўлади. Химиявий кўпикли ўт ўчиргичлар қаттиқ ва суюқ моддалар ёнғинини ўчириш мақсадида фойдаланилади. Уларга ОХП-10, ОП-М ва ОП-9ММ ўт ўчиргичлари киради. Уларнинг ишлаш вақти кўпик карралиги 5 га тенг бўлганда 60 сек ни ташкил этади. Баллонлар ҳажми 8,7 ва 9 л, зарядлари ишқорли ва кислотали кисмдан иборат. Ишқорли қисми 450…460 гр бикорбанатнатрий ва қ изилмия илдизи экстрактининг сувдаги аралашмасида, кислотали қисми-15 гр олтингугурт ва 120 гр дан ортиқ олтингугурт кислотасининг сувдаги аралашмасидан иборат. Бу ўт ўчиргичларнинг корпуси фойдаланилгандан 1 йил ўтгач 2 МПа босим остида синалади (бир партиядаги ўт ўчиргичларнинг 25 %). Икки йилдан кейин эса-50 %, уч йилдан кейин эса 100 % ўтўчиргичлар синовдан ўтказилади. Саноатда ОВП-5, ОВП-10 маркали кўлда олиб юриладиган ўт ўчиргичлари : ОВП-100, ОВПУ-25 маркали юқори каррали стационар ўт ўчиргичлар ишлаб чиқарилади. Уларни зарядлашда ПО-1 кўпик ҳосил қилувчидан фойдаланилади. Углекислотали ўт ўчиргичлар турли хил моддалар материаллар, электр қурилмаларидаги ёнғинни ўчиришда ишлатилади. Уларни зарядлашда углерод икки оксидидан (СО 2 ) фойдаланилади. Бундай ўт ўчиргичларга ОУ-5, ОУ-8,

ОУ-25, ОУ-80 ва ОУ-400 маркали ўт ўчиргичлар киради. Улар тортиб кўриб текширилади. Агар уларнинг массаси 6,25; 13,35 ва 19,7 кг дан кам бўлса (мос ҳолда, ОУ-2, ОУ- 5, ОУ-8 ўт ўчиргичлари учун) улар қайта зарядланади. Углекислотали - бромэтилли ўтўчиргичларга ОУБ-ЗА ва ОУБ-7А лар киради. Уларнинг ҳажми 3,2 ва 7,4 л бўлиб , бромэтил ва кислота аралашмаси билан зарядланади. Бу маркадаги қўлда олиб юриладиган ўт ўчиргичларини таъсир этиш вақти-35 сек, узатиш узунлиги 3,0-4,5 м га тенгдир. Кукунли ўт ўчиргичлар ОП-1, ,,Момент", ОП-2А, ОП-10А, ОП-100, ОП- 250 ва СИ-120 маркали бўлиб, улар унча катта бўлмаган ёнғинларни ўчиришда ишлатилади. ОП-1 ва ,,Момент" ўт ўчиргичларидан автомобиллар ва кучланиши 1000 В гача бўлган электр қурилмаларида фойдаланилади. ОП-10А ўт ўчиргичи ишқорли металлардаги (натрийли, калийли) ҳамда ёғоч ва пластмассалардаги ёнғинларда ишлатилади. СИ-2 кўчма ўт ўчиргичи нефть маҳсулотлари, металлоорганик бирикмалар ва шу каби бошқа моддалар ёнишини ўчиришда, СЖБ-50 ва СЖБ-150 ўт ўчиргичлари ток таъсиридаги электр қурилмалар ёнғинини ўчиришда ҳамда аэродром хизматидаги ўт ўчириш машиналарини жиҳозлашда ишлатилади. Ишлаб чиқариш бинолари учун талаб этиладиган ўт ўчиргичлар сони қуйидагича аниқланади: N 0 =T 0 S , (19.8.) бу ерда S-ишлаб чиқариш хонасининг юзи, м 2 ; T 0 -1 м 2 майдонга норма бўйича белгиланган ўт ўчиргичлар сони. Бу кўрсаткич материаллар омбори, гаражлар, чорвачилик бинолари, буғ- хоналар, тегирмонлар, ошхона ва магазинлар учун 100 м 2 майдонга 1 та, электр пайвандлаш цехлари, темирчилик цехлари, лабараториялар учун 50 м 2 майдонга 2 та қилиб қабул қилинади. Ўт ўчириш қурилмалари ёнғинни бошланғич фазада тўлик бартараф этиш ва ёнғин бўлинмалари келгунча ёнғин тарқалишини чеклаш мақсадида

ишлатилади. Улар стационар, ярим стационар ва кўчма бўлади. Ўт ўчиргичларнинг тури ва таркибига кўра сувли, бўғли, газли (углекислота), аэрозол (галоидуглеводород), суюқликли ва ку кун ли бўлади. Бундан ташқари ўт ўчиришда АЦ-30(66), АЦ-40(131 ), АЦ-40(130 Е) маркали машиналар ва МП- 600, МП-900, БМП-1600 маркали мотопомпалардан ҳам кенг фойдаланилади. Ёнғинни ўчиришда профессионал ва кунги лли ўт ўчириш жамиятлари фаолият кўрсатади. Профессионал ёнғин муҳофазаси ҳарбийлаштирилган ва ҳарбийлаштирилмаган турларга бўлинади. Ташкилотлар, корхоналар ва ташкилотларда ёнғин муҳофазасини ташкиллаштириш ва объектларнинг ёнғинга қарши ҳолатини таминлаш ушбу ташкилотларнинг раҳбарларига юклатилади.Улар ҳар бир ишлаб чиқариш бўлими учун буйруқ билан жавобгар шахсни белгилашлари ва уларнинг ишини назорат қилиб боришлари зарур. Корхона ва ташкилотларнинг маъмурий-техник ходимлари ўзларига тегишли объектларни куриш ва улардан фойдаланиш даврида ёнғинга қарши барча тадбирларни тўлик амалга ошишини таминлашлари, юқори ёнғин муҳофазаси ташкилотларининг кўрсатмалари ҳамда қарорларини бажарилишини назорат қилиб боришлари, ёнғин-коровул муҳофазасини, ёнғин-техник комиссиясини ва кунги лли ўт ўчирувчилар дружиналарини ташкил этишлари, уларнинг иш фаолиятларини доимий назорат қилиб боришлари зарур. Ёнғин-техник комиссияси таркибига бош мутахассислар, муҳандис- қурувчилар, меҳнат муҳофазаси бўйича муҳандис ва кунги лли ўт ўчириш дружинасининг бошлиғи киради. Комиссия бино ва иншоотлардан фойдаланишда ёнғин муҳофазаси қоидаларига амал қилинишини, йўл қўйилаётган камчиликларни, техникалардан фойдаланишдаги ёнғин муҳофаза ҳолатини текшириб боради ҳамда зарур ҳолда тегишли чоралар кўради. Ёнғинни ани қ лаш ва ўчиришнинг автомат воситалари. Ёнғинни аниқлашни автомат воситалари (ЁААВ) ва ёнғинни ўчиришни автомат

воситалари (ЁЎАВ), агар ёнғин ташкилотнинг барча ишларига таъсир этиши ҳамда катта моддий зарар келтириши мум кин бўлган ҳолларда кўлланилади. Бундай объектларга энергетик «қурилмалар, марказий газ станциялари, енгил ёнувчи ва ёнувчи суюқликлар станциялари, хом- ашё омборлари ва ёқилғи материалларини солиштирма сарфи 100 кг/м 2 дан ортиқ бўлган бинолар киради. ЁЎАВ лари ёнғин жойини аниқлаш ва тревога сигналини бериш ҳамда ёнғинни ўчириш қурилмасини ишга тушириш мосламаларидан иборат бўлади. Бу қурилманинг ишлаш принципи кўрикланадиган объект муҳитидаги ноэлектрик физик миқдорларни электрик сигналларга айлантириб беришга асосланган. Ёнғин содир бўлган тақдирда автомат ёнғин хабар берувчи қурилмасида электрик сигнал ҳосил бўлади ва бу сигнал сим орқали қабул қилиш станциясига узатилади. Ёнғинни автомат ўчириш қурилмалари фойдаланиладиган ўт ўчириш моддаларининг турига боғлиқ ҳолда сув билан ўчирувчи, сув-кўпикли, ҳаво- кўпикли, газли) углерод икки оксиди, азот ва ёнмайдиган газлар), ку кун ли ва комбинациялашган турларга бўлинади. Бу қурилмалар ҳаракатга келиш вақтига қараб эса қуйидагиларга бўлинади: ўта тез ҳаракатга келувчи (ҳаракатга келиш вақти 1 секунддан ортиқ эмас), тез ҳаракатга келувчи (ҳаракатга келиш вақти 30 секунд), ўрта инерцияли (ҳаракатга келиш вақти 31-50 секунд), инерцияли (ҳаракатга келиш вақти 60 секунддан юқори). Уларнинг иш вақтини давомийлигига боғлиқ ҳолда қисқа ва таъсир этувчи (15 минутгача), ўрта давомийликда ( 15-30 мин) ва узоқ вақт ишловчи (30 мин дан ортиқ) турларга бўлинади. Ёнғин алоқаси ва сигнализацияси. Ёнғин алоқаси ва сигнализацияси ёнғинни ўз вақтида сезиш, аниқлаш ва у тўғрисида ёнғин ўчирувчиларга хабар бериш учун ишлатилади. Уларга теле ва радио алоқа, ёнғин сигнализацияси қурилмалари, электрик сигналлар, қўнғироқлар ва транспорт воситаларининг сигналлари киради.

А, Б ва В категориясидаги ёнғинга хавфли объектларда ёнғин ҳақида хабар берувчи датчиклар ўрнатилади. Улар ёнғин бўлган та қ дирда қабул қилиш аппаратига сигнал юборади. Бундай системалар ёнғин сигнализацияси деб аталади. Ёнғинни автоматик сигнализация қурилмаси (ЁАСК) тўгри ва айланасимон схемада ўрнатилади. Улар ишлатиладиган датчиклар турига боғлиқ ҳолда иссиқлик , ту тун муҳофазаловчи ва комбинациялашган турларга бўлинади. Бу қурилмалар ёнғин ва муҳофаза-ёнғин турларига бўлинади. Ёнғиндан муҳофаза системалари қимматбаҳо материаллар сақланадиган омборларда, турар жой кварталларида ишлатилади. Ёнғин ва унинг муҳофаза сигнализациясининг асосий элементларига ёнғин тўғрисида хабар берувчи қурилма қабул қилиш станцияси, алока тармоғи, кучланиш манбаи, товушли ёки ёруғликли сигнал қурилмаси киради. Ёнғин автоматик сигнализациясига АПСТ-1, сигнализацияли иссиқлик ёнғин қурилмасига- СТПУ-1 лар мисол бўла олади. Ушбу қурилмалардаги ёнғин тўғрисида автоматик хабар берувчи мосламалар муҳитдаги иссиқлик ўзгариши, тутун ва иссиқлик ўзгариши ҳамда ёруғлик энергиясининг ўзгаришини қайд этиш асосида ишлайди.

Ф ойдаланилган адабиётлар : 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси . Тошкент, ,,Ўзбекистон", 1992 й. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Тошкент « Шарқ", 1998 й. 3 .Ўзбекистон Республикасини Меҳнат кодекси Тошкент, 1996 й. 4.Ўзбекистон Республикасининг “Меҳнатни муҳофаза қилиш тўғрисида”ги Қонуни Тошкент, 1993 й. 5.В.С.Алексеев, Е.О.Муродова, И.С.Давыдова. Безопасность жизнедеятельности «Проспект» Москва-2006 г. 6.О. Қ удратов, Т. Ғ аниев. Ҳаётий фаолият и хавфсизлиги. Тошкент. «Меҳнат»-2004. 7. Ҳ .Э. Ғ оипов. Меҳнат муҳофазаси. Тошкент. «Меҳнат»-2000. 8. Ғ .Е.Ёрматов. Ҳаёт фаолият и хавфсизлиги (Маъруза матнлари тўплами), Тошкент-2003 9. Безопасность жизнедеятельности. Под общей редакцией доктора техн. наук, профессора С.В.Белова. Москва, «Высшая школа» 2003.

Похожие

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига қўйилган талаблар

Қурилишда ёнғин хавфсизлиги ёнғин хавфсизлиги асослари

Электр хавфсизлиги асослари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари

Ишлаб чиқаришда техника хавфсизлиги асослари