Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари - БЖД - Рефераты

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигини таъминлаш асослари Режа: 1. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги ҳақида тушунча. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанининг мақсади ва вазифалари. 2. Хавф-хатар тушунчаси ва уларнинг турлари. 3. Фаолият хавфсизлигини таъминлаш тамойиллари, услублари.

Инсоннинг фаол ҳаракатлари йиғиндиси - фаолият тушунчасини билдиради. Айнан мана шу фаолият инсонларни бошқа тирик мавжудотлардан фарқлантиради. Демак, фаолият - инсоннинг бор бўлиб туриши учун зарурий кўрсаткич ҳисобланади. Меҳнат эса инсон фаолиятининг энг олий шаклидир. Шунинг учун фаолият ҳам, меҳнат ҳам бўлмаса, кишилик жамияти ҳам бўлмайди. Хавфсизлик - бу фаолиятнинг ҳолати бўлиб, маълум эҳтимолликда хавфларнинг келиб чиқишини бартараф қилишдир. Фаолият хавфсизлиги қадим замонлардан то ҳозирги кунимизга қадар инсониятни илмий ва амалий қизиқишларининг энг муҳим бир томонидир. Одамзот ҳар доим ўзининг хавфсизлигини таъминлашга интилади. Ишлаб чиқаришнинг ривожланиши билан бу масалалар махсус билимларни талаб қилади. Бизнинг давримизда хавфсизлик муаммолари янада кескинлашди. Маълумки бахтсиз ҳодисалар, ёнғинлар, авариялар ва талофатлардан катта миқдорда зарар кўрилади. Шунинг учун хавфлардан ҳимояланиш масалаларида одамларни тарбиялаш муҳим аҳамиятга эга. Жамиятимизни барқарорлаштиришда бу фан муҳим ижтимоий рол ўйнайди ва халқ хўжалиги фаолиятининг хавфсизлиги даражасини оширишга улкан ҳисса қўшади. Фаолият жараёнининг модели икки элементдан: инсон ва муҳитдан ташкил топган дейиш мумкин, чунки фаол фаолият билан фақат инсонлар шуғулланади ва улар ўзларини ўраб турган атроф муҳит билан яқин муносабатда бўладилар. Шунингдек, «Инсон - муҳит» тизимини ҳам икки мақсадли деб қараш мумкин: «биринчи мақсади - инсон ўзининг меҳнат фаолияти жараёнида муайян юту қ ларга, самарадорликка эришишга ҳаракат қилса, иккинчи мақсади - меҳнати жараёнида юзага келадиган кўнгилсиз оқибатларни бартараф қилишдан иборат бўлади. Ҳозирги даврда ишлаб чиқариш хавфларидан, табиий офатлардан, фалокат ва ҳалокатлардан инсонларнинг ҳаёт фаолиятини сақлаш энг долзарб муаммолардан ҳисобланади.

Турли фалокатлар, ҳалокатлар ва офатлардан инсонлар ҳаёт фаолиятини сақлаш «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» фанининг мақсадларидан биридир. Айнан мана шу муаммолар ечимини «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» фани ўрганади. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанининг мақсади. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фани - илмий методологик фанлар қаторига кириб, унинг асосий мақсади, инсон ҳаёт фаолиятида юзага келадиган хавфларнинг келиб чиқиш сабабларини, оқибатларини ва уларни йў қотиш услубларини, хавфсиз иш шароитларини яратиш, табиий, техноген ва экологик фавқулодда вазиятлардан фуқароларни муҳофаза қилиш, уларни ҳам назарий, ҳам амалий жиҳатдан ҳимояланишга тайёрлаш ҳамда жароҳатланганларга тиббий ёрдам кўрсатиш қоидаларини ўргатишдан иборат. «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» фанининг марказий эътиборида “ инсон- табиат-жамият ” ривожланишининг мақсадлари ётади. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанининг асосий вазифалари : 1. Хавфларнинг идентификациясини ўрганиш. Бунда инсон фаолияти жараёнида юзага келадиган хавфларнинг келиб чиқиш сабабларини, унинг хусусиятларини ва кўнгилсиз оқибатларини ўрганиш. 2. Иш л аб чиқариш жараёнларида ва хизмат кўрсатиш соҳаларида хавфсиз меҳнат шароитларини яратишга қаратилган чора-тадбирларни ўрганиш. 3. Ишлаб чиқариш жараёнларида касб касалликларини камайтирадиган услубиятларни ишлаб чиқиш. 4. Фуқароларни турли хавфлардан, табиий офат, авария ва ҳалокатлардан ҳимояланиш усулларига ўргатиш. 5. Меҳнат жараёнларида бах тс из ҳодисаларнинг олдини олиш чора- тадбирларини ўрганиш. 6. Табиий, техноген ва экологик шикастланиш ўчоқларидаги фуқароларни қутқариш ва тиклаш ишларини ўтказиш.

7. Жароҳатланган инсонларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатишни ўргатиш. «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги » фани тузилиш жиҳатдан 4 та бўлимдан ташкил топган. 1. Ҳаёт фаолияти хавфсизлигининг назарий асослари. 2. Фавқулодда вазиятларда Фуқаро муҳофазаси. 3. Ёнғин хавфсизлиги. 4. Фавқулодда вазиятларда б иринчи тиббий ёрдам кўрсатиш. Ҳаёт фаолияти хавфсизлигининг назарий асослари бўлимида фаннинг асосий тушунчалари, уларнинг мазмуни, хавфсизликни таъминлаш усул ва воситлари, инсон фаолиятининг турлари, ишлаб чиқариш санитарияси ва гигиенаси, уларга қўйиладиган талаблар ҳамда меҳнатни муҳофаза қилишнинг ҳуқуқий асослари мавзулари муҳокама этилган. Фуқаро муҳофазаси бўлимида: Фавқулодда вази я тлар, уларнинг сабабчи омиллари, хусусиятлари ва оқибатлари , фавқулодда вазиятлардан фуқароларни, моддий бойликларини, об ъ ектларни ҳимоя қилиш усуллари ва ҳимояловчи воситалардан фойдалана билиш қоидаларига ўргатиш, шикастланган ўчоқларда қутқарув ва биринчи тиклов ишларини ўтказиш ва бошқа муҳим вазифалар муҳокама этилган. Бу бўлимда келтирилган маълумотлар Ўзбекистон Республикасининг фуқаро муҳофазасига оид қонунлар, Пре з идент фармонлари, ҳукумат қарорлари ва фавқулодда вазиятлар вазирлигининг йў риқномалари асос қилиб олинган. Ёнғин хавфсизлиги бўлимида, ёнғин, унинг сабабчи омиллари ва салбий оқибатлари, ёниш жараёни, унинг фазалари, ёнғин хавфига бардошли бино, иншоотлар ва қурилиш материалларининг турлари. ёнғинни сўндирувчи воситалар, уларнинг хусусиятлари, уларга қўйиладиган талаблар тўғрисидаги масалалар муҳокама этилган. Бу бўлимда Ўзбекистон Республикасининг 30.09.2009 йилда қабул қилинган «Ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги» Қонуни асос қилиб олинган.

Биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш бўлимида фуқароларни ишлаб чиқариш хавфларидан ҳамда ҳаётий фаолиятининг бошқа жабҳаларида юз берадиган табиий, техноген ва экологик тусдаги фавқулотда вазиятлардан оладиган жароҳатларида уларга биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш қоида ва усулларини, ёрдам кўрсатишда фойдаланиладиган тиббиёт воситаларини ўргатади. Шу сабабдан ҳар бир фуқаро биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш муолажаларини билиши зарур ҳисобланади. Хавф-хатар тушунчаси ва уларнинг турлари. Хавф-хатар — одамлар ҳаёти ва соғлиғига, ҳаёт фаолиятига тахдид, моддий ва атроф-мухитга етказилиши мумкин бўлган зарар. Хавф-хатар фавқулодда вазият манбаи ҳисобланиб, муайян шароитда фавкулодда вазиятни келтириб чиқаради. Хавф-хатар ҳаётий фаолият хавфсизлигининг марказий тушунчаси бўлиб, одам соғлиғига бевосита ёки бошқа йўллар билан зарар етказмайдиган, яъни кўнгилсиз ҳодисалар, оқибат яратувчилар тушунилади. Ҳар қанақа хавф ўзида инсон ҳаёт фаолиятини издан чиқарувчи энергияга эга бўлиб, кимёвий ёки биологик фаол компонентларни ўзида сақлайди. Масалан: атир-упа саноатида қўлланиладиган эритувчилар: эфир, спирт, хлороформ ва бошқаларнинг сурункали таъсир этиши инсонларда аллергик касалликлар юзага келишига сабаб бўлади. Мутлоқ хавфсиз бўлган иш (фаолият) бўлиши мумкин эмас. Демак, ҳар қандай (фаолият) бўлмасин - унда яширин хавф бўлади. Бу аксиома ҲФХ да ғоят катта методологик аҳамиятга эга. Хавфларнинг турлари қуйидагича тасниф қилинади: 1. Келиб чиқиш табиатига кўра: табиий, техноген, антропог ен (инсон билан боғлиқ) ва экологик. 2. Таъсир хусусиятига кўра: физикавий, кимёвий, биологик, термик ва психофизиологик.

3. Олиб ке л увчи оқибатига кўра: толиқиш, касалланиш, жароҳатланиш, ҳалокат. ёнғин, нурланиш, куйиш ва бошқалар. 4. Келтирувчи зарарига кўра: ижтимоий, иқтисодий, техник, сиёсий. 5. Келиб чиқиш соҳасига кўра: турмуш да , спорт да , йў л транспорти да , ишлаб чиқариш да , уруш ёки табиий офат натижасида юзага келади га н хав ф лар. 6. Инсонга таъсир қилиш даражасига қараб: фаол (актив) ва суст (пассив). 7. Таъсир доирасига кўра: локал. маҳаллий, миллий, глобал. 8. Таъсир этиш тезлигига кўра: тасодифий, шиддатли, мўтадил ва равон. Хавфларнинг таксономияси. Таксономия - мураккаб ҳодисаларни, жараёнларни, тушунчаларни ёки обектларни бир системага солиш ҳақидаги фандир. Хавфлар таксономияси - хавфларни тартиб бўйича жойлаштиш деган маънони англатади. Хавфлар таксономиясини тузиш айнан инсон фаолияти хавфсизлигини таъминлашда муҳим р о л ўйнайди. Хавфларнинг таксоманиясини тузишни, хавфларнинг табиатини чуқур ўрганиш орқалигина амалга ошириш мумкин. Табиий офат хавфининг таксономиясини тузиш: геологик ўзгаришлар оқибатида юзага келадиган хавфлар: ер силкиниши, ер кўчкиси, вулқон отилиши, тоғларнинг емирилиши ва ҳк; г идрометерологик: ўзгариш оқибатида юзага келадиган хавфлар: шамоллар, ёғингарчиликлар, табиий ёнғин, қурғоқчик, момақалдироқ, чақмоқ чақиши, дўл ёғиши ва ҳк; эпидемиологик, эпизоотик ва эпифитотик хавфлар: (инсонлар заҳарланиши, оммавий ўлим, чўчқа , парранда грипплари, қутириш, оқсил касаллиги, ҳ . к . )

Хавфларнинг номенклатураси Номенклатура - муайян белги, хусусиятига кўра системага солинган ном ва сўзлар рўйхатидир. Масалан, тиббиётда қўлланиладиган дори- дармонлар номенклатураси бирмунча аниқ тузилган. Жумладан, антибиотикларга: тетрациклин, ампицилин, оксоцилин, биоцилин, сефозолин, сефамизин ва бошқалар киради. Хавфлар номенклатурасини тузишда ҳам айнан хавфнинг бирор бе л гиси, хусусияти, келтирадиган оқибати ёки бошқа кўрсаткичларига кўра тузилиши лозим. Ҳозирги кунда хавфлар номенклатураси умумий ҳолда алфавит бўйича тузилган. Масалан: ажал, аланга, алкагол, азият, вакуум, вулқон, ваҳима, газ, гербицид, динамик зўриқиш, емирилиш, ёмғир, ёнғин, зўриқиш, заҳар, зилзила, ифлосланиш, ичимлик, изтироб, касаллик, куйиш, лат ейиш, лойқаланиш, магнит майдони, момақалдироқ, метеоритлар, микроорганизмлар, радиация, реанимация, резонанс, тебраниш, ток уриш, тойиб кетиш, узилиш, урмоқ, ултратовуш. ҳужум, хатар, шамол, шовқин, электр токи. электр майдони, экзема, ядро заряди, яшур касаллиги ва бошқалар. Хавфлар квантификацияси. Квантификация - мураккаб тушун ч а, (офат, талафот, ёнғин, нурланиш, шамол ва ҳоказо)ларнинг сифатини, оқибатини аниқлашда сонли тавсифларнинг жорий қилинишидир. Амалда квантификациянинг сонли, балли , даражали, тезлани ш ли (м/с, м /соат) ва бошқа усуллари қўлланила д и. Жумладан, ер силкинишининг квантификацияси - баллда ёки магнитудада, шамоллар - м/с, ер кўчкилари - м/соат ёки км/соатда, куйиш, нурланиш, бузилишлар - даражали усуллари қўлланилади. Хавфларни баҳолашда эса «таваккал» қўлланилади. Хавфлар идентификацияси.

Идентификация - ўрганиш, исботлаш, тасдиқлаш маъноларини англатади. Масалан. доришуносликда бирорта дори-дармонни тўлиқ идентификация қилмасдан туриб, уни касалга тавсия этиб бўлмайди. Жумладан, ампицилин дориси - унинг таркиби, кимёвий тузилиши ва хусусиятлари исботланиши керак. Хавфлар идент и фикациясида ҳар бир хавфнинг келиб чиқиш сабаблари, хусусиятлари ва оқибатлари ўрганилади. Ҳар бир хавфнинг юзага келишига сабаб бўлувчи омиллар, салбий оқибатлари, хавфлилик ва зарар келтириш даражалари бўлади. Хавфларни идентификация қилишда хавфларнинг номенклатураси аниқ ўрганилган бўлиши лозим. Хавфнинг аниқ турини, номини билмасдан туриб, у келтирадиган талафотларини, оқибатларни ўрганиб бўлмайди. Хавф-сабаб- оқибат тушунчалари бир-бири билан узвий боғлиқ. Улар кўнгилсиз ҳодисанинг асосий кўрсаткичлари ҳисобланади. Кўнгилсиз ҳодисанинг оқибатилари турли кўринишда бўлиши мумкин. Хавфларни ўрганиш тартиби уч хил бўлади: I б осқич - хавфларни олдиндан таҳлил этиш. Бу босқич уч қадам билан бажарилади: 1-қадам - хавф манбаларини аниқлаш. 2-қадам - хавфларни вужудга келтирадиган қисмларни аниқлаш. 3-қадам - таҳлилни чегаралаш, яъни текширилмайдиган хавфларни чиқариб ташлаш. II б осқич - хавфли ҳолатларнинг кетма-кетлигини аниқлаш, ҳодиса ва хавфлар "дарахтини"(шажарасини) тузиш. III б осқич - оқибатларни таҳлил қилиш. Бу усулда "Хавфлар дарахти" юқоридан пастга қараб қурилади ҳамда сабабларни ҳисобга олган тақдирда тамом бўлади. Фаолият хавфсизлигини таъминлаш тамойиллари, услублари.

Хавфсизликни таъминлаш тамойиллари (принциплари) уларни амалга ошириш белгиларига қараб шартли равишда 4 та синфга бўлинади: 1. Йўналтирувчи (тахминий) тамойил 2. Техник тамойил 3. Ташкилий тамойил 4. Бошқарув тамойили Тахминий тамойиллар ўзида хавфсиз ечимларни топувчи йўналишни аниқловчи методологик ва маълумот базаси бўли б, хизмат қилувчи, асос солувчи ғояларни тақдим этади. Бунга қуйидаги тамойиллар киради: операторнинг активлиги, фаолиятни гуманлаштириш, структурани ўзгартириш, операторни алмаштириш, синфлаштириш, хавфни бартараф қилиш ва камайтириш, тизимлилик ва бошқалар. Техник тамойил хавфли омилларнинг таъсирини бевосита олдини олишга йўналтирилган. Техник тамойиллар физик қонунларни ишлатишга асосланган. Бунга қуйидагилар киради: масофадан ҳимоялаш, экранлаштириш, қаттиқлигини ошириш, блокировкалаш (яккалаш), вакуумлаштириш, ҳаво кирмайдиган қилиш, пассив звено киритиш, зичлаштириш, флегматизациялаш ва ета олмаслик тамойиллари. Бошқарув тамойиллари деб, хавфсизликни таъминлаш жараёнининг алоҳида босқич ва этаплари орасида ўзаро боғланиш ва муносабатларни аниқловчи тамойилларга айтилади. Уларга режали, назоратли, бошқармали, мажбурийли, қайта алоқали, самарали, жавобгарлик, рағбатлантириш, иерархик, бир ма`ноли, адекватли тамойиллар киради. Ташкилий тамойилларга хавфсизлик мақсадида меҳнатни илмий ташкил қилиш қоидаларини амалга оширувчи тамойиллар киради. Уларга вақт бўйича ҳимоялаш, маълумот бериш, резервлаштириш, нормаллаштириш, кадрларни танлаш, кетма-кетлик, эргономик. меҳнатни рационал ташкил қилиш ва зидлик тамойиллари киради. Бир вақтда айрим тамойиллар бир нечта синфларга киради. Хавфсизликни таъминлаш тамойиллари тизимларни хосил қилади ва бир вақтнинг ўзида ҳар бир тамойил нисбатан мустақиллик кашф қилади.

Фаолият хавфсизлигини таъминлаш усуллари Хавфсизлик - ҳаёт фаолияти хавфсизлигининг асосий ўзагини ташкил этади, у инсон фаолиятининг ҳолати ҳисобланади. Бу ҳолатда инсонлар маълум эҳтимолликда юзага келаётган хавфларни бартараф қилишга ҳаракат қилади. Хавфсизлик усулларини ўрганишдан олдин, биз қуйидаги янги тушунчаларни киритамиз. Кўрилаётган фаолият жараёнида инсоннинг турган жойи гомосфера дейилади . Ҳар доим ва даврий равишда содир бўлиб турадиган хавфли жой ноксосфера ( техносфера ) дейилади . Бу сфераларни хавфсизлик нуқтаи назардан қўшиш мумкин эмас. Хавфсизликни та ъ минлаш усуллари 3 хил турга бўлинади: А - методи, гомосфера билан ноксосферани бир-биридан жой ёки вақт жиҳатидан ажратиш усули. Бу усул ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаштириш ва автоматлаштириш, жиҳозларни масофадан бошқариш, манипулятор ва роботларни қўллаш билан амалга оширилади. Б - методи хавфсизлик прин ц ипларини қўллаб, хавфларни йўқ қилиш ва ноксосферани (ишлаб чиқариш муҳитини) нормаллаштириш, ҳамда ноксосфера тавсифларини инсон тавсифларига мослаштиришга асосланади. Бу усул инсонларни шовқин, чанг, газ, жароҳатланиш ва ҳоказо хавфли омиллардан ҳимоя қилишга қаратилган тадбирлар мажмуаси ҳамда қисман хавфсиз техникани яратиш билан амалга оширилади. Агар А ва Б методларни қўллаш билан талаб қилинган хавфсизлик даражасига эришиш таъминланмаганда, В - метод қўлланилади. В - методи тегишлича ҳимоя воситалари ёрдамида инсонларнинг ҳимояланиш хусусиятларини оширишга ҳамда инсонни ноксосферага мослаштиришга асосланган. Бу усул касбий танлаш, ўқитиш, инструкциялар бериш, психологик та ъ сир қилиш ва шахсий ҳимоя воситаларини қўллаш билан амалга

оширилади. В-методни амалга оширишда ноксосфера тавсифларини ўзгартириш учун ҳар хил воситалар қўлланилади. Реал шароитларда юқорида келтирилган усулларнинг биттаси ёрдамида зарур хавфсизлик даражасини ҳар доим таъминлаш мумкин бўлмайди. Бундай ҳолатларда юқорида келтирилган усуллар мажмуасини қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади. Ишловчиларга зарарли ва хавфли ишлаб чиқариш омилларининг та ъ сирини камайтириш ёки олдини олиш учун ҳимоя воситалари қўллани- лади. Ишловчиларнинг ҳимоя воситалари инсон организмига энг ма ъ қул шароитларни хосил қилиши ва қуйидагиларни та ъ минлаши лозим: - иш зонасидан хавфли ва зарарли нарсалар ҳамда материалларни узоқлаштириш ёки ҳайдаш; - зарарли омиллар миқдорини белгиланган даражадаги санитар нормагача камайтириш; - ишловчиларни қабул қилинган технологиялар ва иш шароитларида хамроҳ бўлган зарарли ва хавфли ишлаб чиқариш омилларидан ҳимоя қилиш; - технологик жараён бузулганда пайдо бўладиган салбий омиллардан ҳимоя қилиши лозим. Ҳимоя воситаларини танлаш ҳар бир алоҳида ҳолатларда меҳнат хавфсизлиги талабларига асосан амалга оширилади. Хавфсизликни та ъ минлаш принсиплари ва усулларини гавдалантиришда ҳар хил ҳимоя воситалари қўлланилади. Ҳимоя воситаларининг қўлланилиш характери бўйича коллектив ҳимоя воситалари (КҲВ) ва шахсий ҳимоя воситаларига ( Ш ҲВ) бўлинади. Ҳар бири вазифасига кўра синфларга бўлинади. КҲВ зарарли ва хавфли омилларга боғлиқ ҳолда: шовқиндан, титрашдан. электростатик зарядлардан ҳимоялаш воситаларига синфланади.

Ш ҲВ асосан ҳимояланадиган инсон а ъ зоси ёки а ъ золар гуруҳига қараб: нафас а ъ золарини, қўл, бош, бет (юзни), кўзни ва эшитиш а ъ золарини ҳимоя қилиш воситаларига бўлинади. КҲВ техник тайёрланишига қараб қуйидаги гуруҳларга бўлинади: тўсиқлар, блокировкалар, тормозлар, сақлагувчи мосламалар, ёруғлик ва овоз сигналлари, хавфсизлик асбоблари, сигнал ранглари, хавфсизлик белгилари, автоматик назорат қурилмалари, масофадан бошқариш воситалари, электр жиҳозларини ерга улаш ва ноллаш қурилмалари, шамоллатиш (вентиляция), ёритиш, иситиш, совутиш (кондиционерлаш), изоляциялаш, герметизациялаш воситалари киради. Шахсий ҳимоя воситаларига: гидроизоляция костюмлари, скафандрлар, противогазлар, респираторлар, пневмошлемлар, пневмомаскалар, ҳар хил турдаги махсус кийим ва пойафзаллар, тутгичлар. қўлқоплар, каскалар, шлемлар, шапкалар, шляпалар, шовқинга қарши шлемлар, қулоққа қўйгичлар (вкладишлар), ҳимоя кўзойнаклари, сақлагувчи белбоғлар, ҳимояловчи дерматологик (кремлар) воситалар ва бошқалар киради.

Похожие

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигининг ҳуқуқий ва ташкилий асослари

Ҳаёт фаолияти хавфсизлигининг ҳуқуқий ва ташкилий асослари

Ҳаёт фаолият хавфсизлигини таминлашни ҳуқуқий меъёрий ва ташкилий асослари

Фавкулодда холатлар вактида фаолият хавфсизлигини таъминлаш

Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги фанининг мақсад ва вазифалари